Eustachy Wierzbowski
Z zagadnień obrotu prawnego z
zagranicą : uwagi w sprawie
stosowania przez sądy przepisów
dewizowych
Palestra 9/1(85), 60-67
EUSTACHY WIERZBOWSKI
Z zagadnień obrotu prawnego z zagranicq*
Uw agi w spraw ie stosowania p rzez sqdy przepisów dewizowych Sądy polskie rozpoznają corocznie dużo spraw cywilnych, w których stronam i lub uczestnikam i postępow ania są obyw atele polscy zamieszkali za granicą albo obyw atele państw obcych przebyw ający w Polsce lub stale zam ieszkali za granicą.
Przy rozpoznaw aniu tych spraw sądy obowiązane są mieć na uwadze koniecz ność nie tylko prawidłowego stosow ania norm międzynarodowego praw a pryw at nego i m iędzynarodowego procesu cywilnego, lecz także skrupulatnego przestrze gania przepisów p raw a finansowego, a w szczególności przepisów dotyczących ograniczeń dewizowych. Jednakże, jak w ynika z w ielu badanych ak t poszczegól nych sądów, popełniają one błędy w stosow aniu w spom nianych przepisów lub naw et zupełnie ignorują ich istnienie, w w yniku czego gospodarka narodow a po
nosi straty. i
i
Przede w szystkim wiele sądów nie zastanaw ia się w ogóle nad tym , czy w da nej spraw ie, w której w ystępuje tzw. „elem ent zagraniczny”, powód lub w nio skodawca, wnoszący spraw ę sam bądź przez swego pełnom ocnika w Polsce, jest krajow cem dewizowym, czy też cudzoziemcem dewizowym. Bardzo często nie zw raca się na to uwagi i spraw ie nad aje się bieg, tra k tu ją c w szystkich powodów lub wnioskodawców z reguły tak samo jak obywateli polskich zam ieszkałych stale w Polsce. W skutek tego sądy pobierają opłaty, koszty i zaliczki w złotych nie badając, czy cudzoziemiec dewizowy w płaca złote polskie legalnie uzyskane z odprzedaży zagranicznych środków płatniczych lub czy posiada odpowiednie zezwolenie dewizowe. Z drugiej strony sądy nie stosują nieraz przepisów dew i zowych przy dokonyw aniu w ypłat cudzoziemcom dewizowym (np.. przy zwrocie kosztów świadkom przybyłym z zagranicy, przy przekazyw aniu przedm iotów spad kowych albo zwrocie w alut obcych stanow iących dowód rzeczowy w spraw ach karnych).
W związku z tym należy w skróceniu przypomnieć, kto z p unktu w idzenia polskich przepisów dewizowych jest krajow cem dewizowym, a kto cudzoziemcem dewizowym**, i w jaki sposób, na podstaw ie jakich dokumentów można ustalić, czy dana osoba jest krajow cem , czy też cudzoziemcem dewizowym?
K rajow cam i dewizowymi w m yśl § 1 zarządzenia M inistra Finansów z 31.V. 1960 r. w spraw ie stosow ania przepisów ustaw y dewizowej CMon. Pol. N r 51, poz. 244) są następujące osoby:
1) obywatele polscy stale zamieszkali w Polsce,
2) obywatele polscy, ktćrzy przybyli z zagranicy na podstawie paszportów kon sularnych n a pobyt stały w Polsce,
* P r z e d r u k a r t y k u łu z n ie w i e l k i m i z m ia n a m i z n r u 4 B M S z 1964 r. ** P o r .: P a w e ł H e i n z e l m a n : O c h r o n a in t e r e s ó w g o s p o d a r k i d e w iz o w e j , ,,P r z e g lą d U s t a w o d a w s t w a G o s p o d a r c z e g o ” , n r 9/1960 r ., s. 298; S t a n is ła w C i c h o s z : N o w e p r z e p is y o k r e j o w c a c h d e w iz o w y c h i c u d z o z ie m c a c h d e w i z o w y c h , ,,B i u l e t y n M in is te r s tw a S p r a w ie d liw o ś c i* ’, n r 2 ( i 2 ) z 1961 r., s . 49; J ó z e f K a r a s i e w i c z : A k t u a ln e z a g a d n ie n i a d e w iz o w e , „ N o w e P r a w o ” , n r 3 <231) z 1964 r., s. 244.
Nr 1(85) O brót p ra w n y z zagranicą 61
3) inne osoby, które na podstawie zezwolenia właściwych w ładz polskich przy były na pobyt stały do Polski lub w czasie pobytu w Polsce uzyskały takie zezwolenie.
Osoby wyżej wym ienione uw aża się za krajow ców dewizowych, choćby naw et czasowo przebyw ały za granicą. Przepis § 2 ust. 2 tegoż zarządzenia szczegółowo określa w ypadki czasowego pobytu za granicą, np. w zw iązku z w yjazdem w ce lach służbowych lub turystycznych, w związku z zatrudnieniem w polskich przed staw icielstw ach dyplom atycznych i konsularnych, w innych placówkach i przed siębiorstw ach zagranicznych oraz na statkach bandery polskiej lub zagranicznej, w reszcie w związku z w yjazdem w celach szkoleniowych i naukowych.
Obyw atel polski stale zam ieszkały w Polsce m usi mieć dowód osobisty, który jest dokum entem stw ierdzającym m.i. to, że dana osoba jest krajow cem dewizo wym. Jeśli chodzi o obyw atela polskiego, który przybył z zagranicy n a stały po byt w Polsce na podstawie paszportu konsularnego w ydanego n a podstawie art. 11 i 12 ustaw y ż 17.VI.1959 r. o paszportach (Dz. U. N r 36, poz. 224) przez polski urząd konsularny, to do czasu otrzym ania dowodu osobistego legitym uje się on paszportem konsularnym . Na w ew nętrznej stronie okładki tytułow ej takiego pasz portu zamieszczone jest pouczenie, z którego w ynika, że jeżeli w paszporcie tym nie jest w pisana klauzula zezw alająca na pobyt czasowy, to oznacza to, że posia dacz tego dokum entu przyjechał na pobyt stały, wobec czego jest on krajow cem
dewizowym. » • .
Sposób stw ierdzenia, że obyw atel obcy przybył do Polski na pobyt stały lub że w czasie pobytu w Polsce uzyskał zezwolenie na pobyt stały, przew idują prze pisy art. 9, 13 i 14 ustaw y z 29.III.1P63 r. o cudzoziemcach (Dz. U. N r 15, poz. 77) oraz przepisy wykonawcze do tej ustawy, tj. § 14-^40 rozporządzenia M inistrów ■Spraw W ewnętrznych i Spraw Zagranicznych z 1.X.1963 r. o szczegółowych zasa
dach i trybie postępow ania w spraw ach cudzoziemców oraz o w zorach dokum en tów dla cudzoziemców (Dz. U. Nr 43, poz. 242).
Zgodnie z tym i przepisam i cudzoziemiec, będący osobą pochodzenia polskiego do czasu uzyskania dowodu osobistego legitym uje się paszportem lub innym w łaś ciwym dokum entem w ydanym przez władze obce i zaopatrzonym w wizę rep a triacyjną. Jest on krajow cem dewizowym od chwili w jazdu do Polski.
N atom iast inni cudzoziemcy posiadający tylko wizę pobytu są cudzoziemcami dewizowymi, chyba że otrzym ają od władz polskich tzw. k a rtę stałego pobytu, któ ra jest w ażna jedynie w raz z paszportem lub innym dokum entem -obcym al bo — w ich b rak u — w raz z k a rtą tożsamości cudzoziemca w ydaną przez władze polskie. Od chwili uzyskania wpisu w karcie stałego pobytu, dotyczącego zam eldo w ania, osoba tak a staje się krajow cem dewizowym.
Stw ierdzanie czasowego pobytu krajow ca dewizowego za granicą powinno się odbywać według wskazówek zaw artych w § 2 zarządzenia M inistra Finansów
z 31.V.1960 r. przez porów nanie podanych przez stronę lub uczestnika postępo
w ania inform acji (np. gdy z w niosku lub pozwu w ynika, że osoby te są delego w ane służbowo za granicę albo uzyskały stypendium w celach szkoleniowych lub naukowych, są zatrudnione w polskim przedstaw icielstw ie dyplomatycznym lub urzędzie konsularnym albo są członkami rodzin takich osób itp.). Jeżeli z wniosku lub pozwu nie w ynika ch arak ter pobytu danej osoby za granicą, okoliczność tę należy w y ja n ić na pierwszym posiedzeniu sądu przez w ezwanie pełnomocnika strony powodowej lub uczestnika postępowania do złożenia oświadczenia co do tej okoliczności. W razie istnienia w ątpliwości sąd powinien odroczyć posiedze n ie, i w yjaśnić je dokładnie ze wzglądu na to, że przepisy dewizowe muszą być
«2 E u s t a c h y W i e r z b o w s k i Nr 1(85) bezwzględnie przestrzegane, a ich naruszanie przez sąd jest niedopuszczalne ze względu na przepis art. 58 ustaw y karn ej skarbow ej z 13.IV.1960 r. (Dz. U. N r 21, poz. 123). W yjaśnienie w ątpliwości powinno więc mieć m iejsce w każdej spraw ie z urzędu. O uzyskanie potrzebnych inform acji należy się zwracać do w ojew ódz kich kom end MO właściwych ze w zględu na m iejsce stałego zam ieszkania danej osoby w Polsce,' do instytucji delegującej d an ą osobę za granicę lub ew entualnie do M inisterstw a Sprawiedliwości. Poza tym okoliczność, czy obyw atel polski ma stale m iejsce zam ieszkania za granicą, można w yjaśnić za pośrednictw em w łaści
wego polskiego urzędu konsularnego.
Zgodnie z § 9 zarządzenia M inistra Finansów z 31.V.1960 r. cudzoziemcami de wizowymi są obyw atele polscy przebyw ający stale za granicą, tzn. inni niż prze byw ający tam w celach określonych w § 2 ust. 2, oraz inne osoby stale zamiesz kałe za granicą.
Jeżeli osoby wym ienione w § 9 przebyw ają czasowo w Polsce, pozostają one nadal cudzoziemcami dewizowymi. Za czasowy pobyt tych osób w Polsce (§ 10
ust. 2) uważa się ich przebywanie:
1) w celach służbowych lub pryw atnych (np. dla załatw ienia spraw , odwiedze nia rodziny), turystycznych itp.;
2) w związku z zatrudnieniem ich:
a) w obcych przedstaw icielstw ach dyplom atycznych, konsularnych lub in nych przedstaw icielstw ach w Polsce, korzystających z praw a zakrajowości, b) w znajdujących się w Polsce oddziałach lub innych przedstaw icielstw ach
(placówkach) m acierzystych zagranicznych przedsiębiorstw , instytucji lub organizacji,
c) w polskich przedsiębiorstw ach, instytucjach lub organizacjach; 3) w celach szkoleniowych lub naukow ych;
4) w charakterze członków rodziny i innych domowników z zagranicy — razem z osobami w ym ienionym i w p k t 1—3. *
Ponadto zgodnie z art. 6 ustawy dewizowej z 28.111.1952 r. (Dz. U. N r 21, poz. 133) cudzoziemcami dewizowymi są:
1) osoby praw ne, jak również ogranizacje nie będące osobami praw nym i, m a jące siedzibę za granicą,
2) oddziały i wszelkiego rodzaju przedsiębiorstw a osób praw nych i fizycznych oraz organizacji i instytucji, nie będących osobami praw nym i, m ające siedzi bę za granicą;
3) obce przedstaw icielstw a dyplomatyczne, konsularne oraz inne przedstaw i cielstw a w Polsce, korzystające z praw a zakrajowości.
Czasowy pobyt cudzoziemca dewizowego w Polsce stw ierdza się n a podstawie posiadanego przez niego polskiego paszportu konsularnego z klauzulą na pobyt czasowy lub paszportu obcego bądź dokum entu podróży, wydanych przez władze państw a obcego, oraz w pisanej do tych dokum entów wizy pobytowej w ładz pol skich.
ii
O płaty sądowe, sum y n a zabezpieczenie kosztów postępowania, kaucje oraz za liczki n a pokrycie wydatków , należne od cudzoziemców dewizowych, sąd określa w zagranicznych środkach płatniczych. W ypadki oraz sposób pobrania od cudzo ziemców dewizowych kw ot pieniężnych w złotych zam iast zagranicznych środków płatniczych regulują przepisy § 12 rozporządzenia M inistra Finansów z dn. 15.IV. 1952 r. w spraw ie w ykonania ustaw y dewizowej (Dz. U. Nr 21, poz. 137) oraz
Mr 1(85) O brót p ra w n y z zagranicą 63
5 92—96 zarządzenia M inistra Spraw iedliw ości z dn. 26.VII.1963 r. pt. In stru k cja o obrocie praw nym z zagranicą (Dz. Urz. Min. Spraw, z 1963 r. Nr 5, poz. 56).
Wysokość pobieranych od cudzoziemców dewizowych kw ot u stala się w edług staw ek przewidzianych w przepisach o kosztach sądowych w przerachow aniu n a w alutę danego k raju . Przerachow anie należnych kw ot od cudzoziemców dewizo wych stale zamieszkałych .w państw ach należących d a tzw. clearingu. kapitalistycz nego n astępuje po tzw. kursie specjalnym , ru b ry k a „kupno”, ogłaszanym w obwie szczeniach Prezesa Narodowego B anku Polskiego w spraw ie kursów dewiz i pie niędzy zagranicznych w M onitorze Polskim (por. np. Mon. Pol. N r 15 z 1964 r. poz. 70 — Tabela kursow a 3/64, pkt 13 uwagi pod tabelą kursów specjalnych, w którym są wym ienione „daniny pobliczne, tj. podatki, opłaty itp .”).
Przerachow anie w alut krajów należących do clearingu socjalistycznego n astę puje według tabeli kursów podstawowych z dopłatą, rubryka „kupno” (por. np. wyżej przytoczoną tabelę kursow ą 3/64) z w yjątkiem w aluty jugosłow iańskiej, gdyż SFR Jugosław ii należy do clearingu kapitalistycznego.
Nie wolno dokonywać przerachow ania opłat sądowych, sum na zabezpieczenie, kaucji w postępowaniu karnym lub zaliczek według kursów podstaw owych ani też — ja k to uczynił jeden z sądów — według kursu stosowanego przez Bank PKO dla celów tzw. „eksportu w ew nętrznego”.
W edług tychże zasad dokonuje się przerachow ania zasądzonych alim entów, po dając obok sum y w złotych polskich również ustaloną w edług odpowiedniej tabeli rów now artość w w alucie zagranicznej. Przy nadaw aniu klauzuli w ykonalności w yrokowi sądu państw a obcego, z którym istnieje umowa m iędzynarodowa zawie rająca postanow ienia o uznaw aniu i wykonyw aniu orzeczeń sądowych, również należy stosować podane wyżej zasady przerachow ania na złote sum zasądzonych w w alutach zagranicznych.
Przy pobieraniu od cudzoziemców dewizowych opłat, kaucji i zaliczek należy żądać przedstaw ienia zezwolenia dewizowego na ich uiszczenie w złotych albo okazania dowodu odprzedaży przez nich Narodowemu Bankowi Polskiem u (albo innem u bankowi lub instytucji posiadającym upraw nienia dewizowe w alut obcych co najm niej to wysokości odpow iadającej rów now artości złotych po kursie spec jalnym. Jednocześnie cudzoziemiec powinien złożyć oświadczenie, że zapłata na stępuje w łaśnie z sum uzyskanych z takiej odprzedaży w alut. O złożeniu takiego oświadczenia w pisuje się notatkę w aktach, np. przy skasowanych znaczkach opła ty sądowej lub n a dowodzie w płaty w kasie sądu, którą podpisuje osoba k asu ją ca i opatruje podłużnym stem plem sądu. Zam iast dowodu odprzedaży cudzozie miec dewizowy może okazać dowód przekazania przez niego lub na jego rzecz w a lu t z zagranicy, które zostały m u wypłacone z jego rachunku bankowego w zło tych po w skazanym kursie. Również w tym w ypadku powinien on złożyć ośw iad czenie o pochodzeniu posiadanych przez niego złotych, o czym należy uczynić w zm iankę w aktach, opatrując ją stem plem sądu.
P rzy w ydaw aniu wypisów orzeczeń, odpisów, zaświadczeń i inform acji 2 ksiąg publicznych lub odpisów innych dokum entów wnioskodawcom, którzy są 'cudzo ziemcami dewizowymi, stosuje się również powyższe 'zasady. Należy przy tym pod kreślić, że często sądy, w ysyłając odpis lub zaświadczenie za granicę w celu dorę czenia cudzoziemcowi dewizowemu, w ogóle nie żądają żadnych opłat albo ogra niczają się do w skazania tylko opłaty kancelaryjnej (5 zł za stronę). Tymczasem obowiązujące przepisy nakazują pobieranie: opłaty skarbow ej od w niosku lub po dania w wysokości 10 zł (art. 111 przepisów o kosztach sądowych w spraw ach cy wilnych), opłaty skarbow ej za uw ierzytelnienie przez prezesa sądu własnoręcznoś
«4 E u s t a c h y W i e r z b o w s k i Nr 1(85)
ci podpisu sędziego lub kierow nika se k retaria tu i autentyczności pieczęci s ą d o - . w ej (§ 10 p k t 2 rozporządzenia R ady M inistrów z dn. 18.XII.1957 r. — Dz. U. z 1958 r. N r 1, poz. 3 oraz art. 9 in stru k cji o obrocie praw nym z zagranicą — Dz. Urz. Min. Spraw iedl. z 1963 r. N r 5, poz. 56). opłaty kancelaryjnej w wyso kości 5 zł za jedną stronę odpisu dokum entu W języku polskim i 10 zł za jedną stronę w języku obcym (art. 25 przepisów o kosztach sądowych w spraw ach cy wilnych), opłaty skarbow ej od pełnom ocnictw a w wysokości 25 zł (§ 38 ust. 1 p k t 2 rozporządzenia Rady M inistrów z dn. 23.XII.1957 r. — Dz. U. z 1958 r. Nr 1, poz. 3), jeżeli w im ieniu wnioskodawcy zwrócił się do sądu zagraniczny adw okat, a n ad to kosztów przesyłki pocztowej.
iii
Praw idłow e stosowanie przepisów dewizowych jest obowiązkiem sądu nie tylko w stadium dotyczącym wszczęcia postępow ania, zwłaszcza przy nadaw aniu biegu spraw ie, w której stroną lub uczestnikiem postępow ania jest cudzoziemiec dew i zowy (art. 13 ust. 1 i art. 14 ust. 2 przepisów o kosztach sądowych w spraw ach cywilnych).
Przepisy dewizowe wchodzą często w grę także w toku w ykonyw ania orzeczeń i zarządzeń sądu. Jakkolw iek w ydanie przez sąd w konkretnej spraw ie m ajątkow ej •orzeczenia zasądzającego wydanie rzeczy lub zapłatę określonej sumy pieniężnej o raz zw rot kosztów postępow ania ńa rzecz cudzoziemca dewizowego nie podlega w ogóle przepisom dewizowym, to jed n ak w ykonanie takiego orzeczenia sądu w części dotyczącej w artości dewizowych jest w myśl § 6 pkt 1 rozporządzenia M inistra Finansów z 15.IV.1952 r. w spraw ie w ykonania ustaw y dewizowej (Dz. U. z 1952 r. N r 21, poz. 137) dysponowaniem stanow iącym obrót w artościam i dewizo wymi. W ‘wyniku tego dłużnik, k tó ry chce dobrowolnie zapłacić zasądzoną należ ność cudzoziemcowi dewizowemu lub w ydać m u rzecz stanow iącą w artość dew i zową (np. przedm iot ze złota lub platyny, zagraniczne papiery w artościow e albo książeczki oszczędnościowe lub w kładkowe), m a obowiązek uzyskać zezwolenie de wizowe na ich w ysłanie lub na wywóz za granicę.
Taki sam obowiązek ma pełnom ocnik cudzoziemca dewizowego popierający egzekucję prow adzoną przez kom ornika. Obowiązek ten spoczywa rów nież na ko m orniku sądowym, który prowadzi egzekucję alim entów na rzecz m ałoletniej oso b y będącej cudzoziemcem dewizowym, a nie m ającej w Polsce pełnom ocnika •<Zbiór Zarządzeń, Okólników i Pism Okólnych Min. Spraw ieni,, Tom II —■ O brót
P raw n y z Zagranicą, poz. 10, pkt 1 lit. b).
W niektórych jednak w ypadkach do uzyskania zezwolenia dewizowego zobowią zany jest sąd. Dotyczy to np. w ykonania postanow ienia sądu o w ydaniu spadku p o zm arłym w Polsce obywatelu obecnego państw a przedstaw icielstw u dyplom a
tycznem u lub urzędowi konsularnem u państw a ojczystego spadkodawcy (art. 169 § 1 i 173 post. spadk. oraz § 75 ust. 2 in stru k cji o obrocie praw nym z zagranicą), w ykonania zarządzenia w spraw ie w ypłaty należności świadkom w ezwanym z za granicy do osobistego staw iennictw a przed sądem (§ 43 ust. 4 tejże instrukcji), zw rotu nadpłaconych przez cudzoziemca dewizowego sum z ty tu łu kosztów,, opłat lu b zaliczek oraz zwrotu sądowi lub innem u organowi państw a obcego, na jego żądanie, kosztów związgnych z udzieleniem pomocy praw nej sądowi polskiem u (§ 58 wspomnianej: instrukcji), np. zw rotu w ypłaconych należności św iadkom lub honorarium biegłym sądowym. Ponadto sądy pow inny uzyskiwać zezwolenie dew i zow e na w ykonanie orzeczenia sądowego w części dotyczącej zwrotu dowodów rze czowych w spraw ach karnych, jeśli um owy międzynarodowe nie stanow ią inaczej
N r 1(85) O brót p ra w n y z zagranicą 65
(por. np. a rt. 77 ust. 5 umowy polsko-czechosłowackiej z dnia 4.VII.1961 roku o uregulow aniu obrotu praw nego — Dz. U. z 1962 r. N r 23, poz. 103).
IV
Dla ilu stracji popełnianych przez sądy błędów na om awianym odcinku w arto przytoczyć kilka konkretnych przykładów :
Wśród zbadanych spraw trzech sądów powiatowych w w ielkom iejskich ośrod kach co do zwolnienia cudzoziemców od złożenia świadectwa zdolności praw nej do zaw arcia m ałżeństwa według ich praw a ojczystego oraz zezwolenia na zawarcie m ałżeństwa przez pełnom ocnika stwierdzono praw ie całkowite pom ijanie prze pisów dewizowych. Na 60 spraw tylko w dwóch w ypadkach sądy (żądały okazania zezwolenia dewizowego na uiszczenie przez cudzoziemców dewizowych opłaty od wniosków w złotych polskich. W kilku w ypadkach wnioski w im ieniu cudzoziem ców dewizowych złożyli adwokaci działający na podstawie pełnomocnictw, wobec czego mogli oni zgodnie z § 8 zarządzenia M inistra Finansów z dn. 25.IX.1954 r. (Mon. Pol. Nr 101, poz. 1275) wyłożyć za swoich klientów opłatę od wniosków bez osobnego zezwolenia (przepis ten zezwala adwokatowi na wyłożenie opłaty za cu dzoziemca dewizowego, jeśli nie przekracza ona kw oty 300 zł).
Jednakże w w ielu w ypadkach wnioskodawcam i byli obyw atele państw obcych, przebyw ający czasowo w Polsce na studiach. W myśl cytowanego zarządzenia M inistra Finansów z dn. 31.V.1960 r. są oni cudzoziemcami dewizowymi. Część
z nich otrzym uje środki finansow e od swych rodzin lub stypendia od rządów swoich państw ojczystych, przekazyw ane im z zagranicy do NBP. N atom iast pew na grupa studentów zagranicznych uzyskuje stypendia od Rządu Polskiego na mo cy odpowiednich umów z rządam i państw ojczystych tych osób. Przy pobieraniu opłat sądowych od tych osób należy żądać dowodu odprzedaży dewiz, a jeśli okaże się, że otrzym ują one stypendia od w ładz polskich, to mogą uiścić opłaty sądowe w złotych bez osobnego zezwolenia po okazaniu dowodu otrzym yw ania polskiego
stypendium.
W niektórych w ypadkach stwierdzono, że jak gdyby dla uniknięcia kłopotów ieden z sądów wnioskodawcę, będącego cudzoziemcem dewizowym w spraw ie o ze zwolenie na zaw arcie m ałżeństw a przez pełnomocnika, „przem ianow ał” na uczest nika postępowania, a osobę, z którą miało być zaw arte małżeństwo, określił jako wnioskodawcę w drodze prostej m anipulacji, tj. przez w prowadzenie ręcznym pis mem zmian oznaczenia tych osób przy ich nazwiskach. W rezultacie tego w yraź nie sprzecznego z przepisam i k.p.n. (art. 17 "w związku z art. 13) „przem ianow ania” sąd dopuścił się obejścia przepisów dewizowych i pobrał opłatę od w niosku w zło tych, a po rozpoznaniu spraw y w ydał postanowienie o zezwoleniu pierwotnemu
wnioskodawcy na zawarcie m ałżeństw a przez pełnomocnika. W identyczny sposób tenże sąd postępował w innych spraw ach o zwolnienie od złożenia świadectwa zdolności praw nej do zaw arcia m ałżeństw a, przy czym opłatę od w niosku pobie ra ł w złotych od krajow ca dewizowego, który faktycznie był tylko uczestnikiem postępow ania, a nie wnioskodawcą.
W niektórych spraw ach o stw ierdzenie praw do spadku w ystępuje nieraz k il ku wnioskodawców, w tym część będących cudzoziemcami dewizowymi. Wówczas sądy pobierają całą opłatę od wniosku albo tylko od krajow ców dewizowych bądź też żądają uiszczenia całej opłaty wyłącznie od cudzoziemców dewizowych z po
minięciem tych uczestników, którzy są krajow cam i dewizowymi.
W jednym w ypadku kilkunastu spadkobierców stale zamieszkałych w USA, a więc będących cudzoziemcami dewizowymi, upoważniło osobę nie będącą adwo-5 — F a l e s t r a
66 E u s t a c h y W i e r z b o w s k i Nr 1(85>
katem a zam ieszkałą w Polsce do złożenia w ich im ieniu wniosku o stw ierdzenie p raw do spadku po trzech osobach zm arłych w Polsce. Pełnomocnik złożył łączny wniosek do sądu, który pobrał od niego opłatę w znaczkach w kwocie 300 zł, li cząc po 100 zł za stw ierdzenie praw po jednej osobie. Sąd, nadając bieg spraw ie, pom inął zupełnie kwestię, czy osoba ta mogła być pełnomocnikiem w myśl art. 79 k.p.c. Sąd pom inął też spraw ę pobrania opłaty skarbowej od pełnomocnictwa szczególnego (po 20 zł od jednego mocodawcy) i nie zbadał, czy pełnomocnik m iał zezwolenie dewizowe na uiszczenie opłat za cudzoziemców dewizowych.
v
Na zakończenie w arto poruszyć jeszcze jedno zagadnienie, wiążące się w p raw dzie pośrednio z om awianą tem atyką, lecz m ające znaczenie dla gospodarki dew i zowej Peństw a.
Z szeregu zbadanych spraw dotyczących alim entów na rzecz dzieci zam ieszka łych za granicą w ynika, że sądy nasze, kierując się często jedynie wysokością zarobków pozwanych zamieszkałych w Polsce, zasądzają zbyt wysokie kw oty m ie sięcznych świadczeń alim entacyjnych w porów naniu z p raktyką sądów zagranicz nych, zwłaszcza w państw ach kapitalistycznych.
Sądy żądają co praw da zaświadczeń o zarobkach oraz o stanie m ajątkow ym i rodzinnym m atki dziecka, jednakże przy orzekaniu wysokości świadczeń od po zwanego nie biorą pod uwagę siły nabywczej w aluty państw a, w którym zamiesz kuje alim entow ane dziecko i nie konfrontują ustalanej wysokości zasądzonych świadczeń z kursem specjalnym w ogłoszonej przez NBP w Monitorze Polskim tabeli kursow ej do przeliczenia orzekanych świadczeń na w alutę danego p ań stw a, zasądzają zaś alim enty w wysokości przyjętej w praktyce w ew nątrzkrajow ej. W rezultacie tego NBP zmuszony jest na podstaw ie orzeczeń sądowych — przy zastosowaniu k u rsu specjalnego — przekazyw ać za granicę równowartość zasądzo nych kwot Złotowych w dewizach, i to w rozm iarach często znacznie w iększych, niż jest to uspraw iedliw ione okolicznościami danego w ypadku. Jest rzeczą jasną, że ten dość beztroski stosunek do zagadnień związanych z gospodarką dewizową powoduje stra ty dla Skarbu Państw a. Foza tym nie bez znaczenia jest też koniecz ność stosowania pewnej słusznej i uzasadnionej wzajemności w zakresie orzekania wysokości świadczeń alim entacyjnych dla osób upraw nionych, zam ieszkałych w państw ach kapitalistycznych.
Weźmy konkretne przykłady. Jeden z sądów zasądził alim enty w kwocie 600 zł miesięcznie na dziecko zamieszkałe w NRF od ojca górnika, mającego w Polsce na utrzym aniu żonę i dwoje dzieci w w ieku 4 i 6 lat, którego miesięczne zarobki wynosiły średnio 3 500 zł. Na mocy tego orzeczenia NBP przekazuje dla dziecka co miesiąc kwotę 100 mk zachodnioniemieckich według kursu specjalnego tabeli kursow ej. Jeżeli się zważy, że przeciętna wysokość alim entów zasądzonych przez sądy NRF wynosi obecnie (od 1.1.1964 r.) 60—90 mk miesięcznie, to w sytuacji, gdy pozwany ma na utrzym aniu nową rodzinę, gdy m atka dziecka pracuje i zarabia 360 mk, gdy dziecko ma 10 lat, jest zdrowe i nie ma pewnych szczególnych po trzeb, należy stwierdzić, że sąd zasądził co najm niej o 1/3 więcej, niżby to uczynił w takiej sytuacji sąd państw a ojczystego dziecka.
Inny znowu sąd zasądził kwotę 1 000 zł miesięcznie od ojca, dobrze zarab iają cego m uzyka, na rzecz dziecka zamieszkałego we F rancji, gdzie przeciętna wyso kość alim entów zasądzonych przez sądy miejscowe wynosi od 5% do 20% miesięcz nych dochodów pozwanego, co przy średnim poziomie zarobków we F rancji wy-> noszącym około 400 — 450 f r stanowi od 20 do 90 fr. W przeliczeniu na złote w e
Nr 1(85) O brót p ra w n y z zagranicą na tle p rzep isó w d o tycz, notariatu 67
dług k u rsu specjalnego kw oty te wynoszą odpowiednio 93—440 zł. A więc także i w tym w ypadku sąd nasz okazał się zbyt hojny, bo na podstaw ie jego w yroku N B P musi przekazywać z górą 200 fr miesięcznie w dewizach, czyli przeszło dwa razy więcej, niż to przew iduje najwyższa staw ka zasądzana we Francji.
Przy rozw ażaniu zatem wysokości należnych świadczeń alim entacyjnych pożą dane byłoby brać przede wszystkim pod uwagę przeciętną wysokość alim entów, jak ie są zasądzane przez sądy poszczególnych państw na dzieci m ieszkające w tych państw ach, gdyż daje to bezpośrednią wskazówkę co do siły nabywczej w aluty tych państw i możliwości zaspokojenia potrzeb dziecka, a następnie — po przeli czeniu tej przeciętnej na złote — uwzględnić inne okoliczności danego wypadku, ja k sytuację rodzinną m atki dziecka, możliwości zarobkowe i sytuację rodzinną ojca, wiek dziecka, jego stan zdrowia lub szczególne potrzeby. Na podstaw ie tych wszystkich okoliczności można dość precyzyjnie wyważyć wysokość zasądzanych alim entów, pozostającą w granicach smszności i uwzględniającą interesy dewizowe Państw a.
Z b raku m iejsca nie można przytoczyć więcej przykładów dotyczących wyso kości przeciętnych kwot alim entów zasądzanych w innych krajach. Wysokość ta jest zresztą zmienna, co pewien czas inform acje tego rodzaju dezaktualizują się, w obec'czego byłoby celowe zwracać się o inform acje do M inisterstw a Spraw iedli wości.
Problem atyka stosowania przepisów dewizowych w praktyce sądów w ym aga na pewno szerszego omówienia, niem niej jednak już niniejsze, dość ram owe podkre ślenie niektórych ważniejszych zagadnień powinno uczulić pracowników w ym iaru sprawiedliwości na sygnalizowane tu niedociągnięcia i zwrócić uwagę na podsta wową zasadę, że sądy m ają stać na straży przestrzegania praw a, a nie tolerować jego lekceważenie lub nawet obchodzenie przez swych poszczególnych pracow ni ków. To samo dotyczy należytego doceniania interesów gospodarki dewizowej.
STANICŁAW C IC H O S Z TADEUSZ SZAWŁOWSK
Obrót prawny z zagranicq — Przepisy dotyczqce
notariatu w instrukcji sqdowej i notarialnej*
Na podstawie zarządzenia M inistra Sprawiedliwości z 26 lipca 1963 r. (Dz. Urzęd. Min. Spraw. N r 5, poz. 56) została ogłoszona instrukcja dotycząca try b u urzędo w ania sądów i biur notarialnych w zakresie obrotu prawnego z zagranicą.
Stosownie do art. 1 tejże instrukcji obrót praw ny sądów powiatowych i w oje wódzkich oraz państwowych b iu r notarialnych z organam i w ym iaru spraw iedli wości i innym i organam i państw obcych odbywa się w sposób określony um owa mi międzynarodowymi oraz przepisam i w ydanym i w celu ich wykonania. Przepisy om aw ianej instrukcji stosuje się wówczas, gdy spraw a obrotu praw nego w ogóle nie została uregulow ana umowami międzynarodowymi lub została uregulow ana w sposób nie dość szczegółowy.
