Wstępne badania dynamiki wilgotności i temperatury kilku gleb okolic Warszawy pod różnymi uprawami

a r k a d i u s z Mu s i e r o w i c z), c z e s ł a w Św i ę c i c k i, h a l i n a k r ó l

WSTĘPNE BADANIA DYNAMIKI WILGOTNOŚCI I TEMPERATURY

KILKU GLEB OKOLIC WARSZAWY POD RÓŻNYMI UPRAWAMI

1

K a te d ra G leb o zn aw stw a SGGW i P ra c o w n ia C hem ii i F izyki G leb IUNG, W arszaw a

W okresie letnim i jesiennym 1962 r. przeprowadzono w okolicy

Warszawy badania dynamiki wilgotności oraz oznaczono średnie tem ­

peratury kilku gleb pod różnymi uprawami. W niniejszym opracowaniu

omówiono w yniki dotyczące dwóch typów gleb wytworzonych ze zwa­

łow ych piasków gliniastych (pseudobielicowej i szarobrunatnej) oraz

jednej z utworu pyłowego wodnolodowcowego (pseudobielicowej). W szy­

stkie trzy profile są usytuowane na terenie zlodowacenia środkowopol-

skiego, na obszarze, który Gumiński pod względem klim atycznym zalicza

do dzielnicy środkowej. W dzielnicy tej opady roczne wynoszą poniżej

550 mm (są najmniejsze w Polsce), średnia roczna temperatura + 7°C.

a okres w egetacyjny trwa 170— 180 dni.

W ilgotność gleby określono na podstawie krzywych sorpcji, ozna­

czonych metodą Richardsa w m odyfikacji Święcickiego, i potencjałów

kapilarnych, mierzonych tensjom etrycznie na głębokości 20 i 40 cm.

Przedstawione badania przeprowadzono w Poświętnem , pow. Płońsk,

i w W arszawie przy ul. Rakowieckiej (poletka przy parku SGGW).

Przytoczone dane m eteorologiczne pochodzą ze stacji PIHM w Pośw ięt­

nem i w Warszawie (ze stacji mieszczącej się na terenie uniw ersytetu,

gdyż jest to najbliższa i najbardziej odpowiadająca mikroklimatycznie

terenowi SGGW).

W Pośw iętnem tensjom etry umieszczono w glebie pseudobielicowej

i szarobrunatnej (ta ostatnia występuje na stacji PIHM). W glebie

pseudo---

!

i

132 A. M usierow icz, C. Św ięcicki, H. K ról

bielicow ej wytworzonej ze zwałowego piasku gliniastego lekkiego ba­

dano dynamikę wilgotności i temperaturę pod owsem, ziemniakami

i w czarnym ugorze. Gleba ta ma odczyn słabo kwaśny i jest w dużym

stopniu wysycona zasadami, przy czym w ysycenie wzrasta wraz z głę­

bokością. Ilość wody niedostępnej wiąże się z występowaniem pozio­

mów genetycznych. Pojemność wodna połowa tej gleby oznaczona w po­

lu odpowiada wartościom pF = 2,0 w warstwie ornej, p F = l , 9 w po­

ziomie A2, pF = 2?5 w poziomie В i pF = 2,8 w glinie podłoża. Przepu­

szczalność poziomu ornego jest nieco słabsza od przepuszczalności po­

ziomu A 2. W obu poziomach wilgotność połową można zaliczyć do tzw.

przepuszczalności średniej2, korzystnej dla potrzeb rolnictwa.

W glebie szarobrunatnej wytworzonej z piasku gliniastego m ocne­

go zwałowego na glinie podścielonej, iłem tensjom etry umieszczono pod

darnią i pod truskawkami. Gleba ta ma odczyn również słabo kwaśny,

jest od poprzedniej zasobniejsza w w ęgiel organiczny i zawiera mniej

wody dostępnej dla roślin (zwłaszcza w warstwach głębszych), a więcej

niedostępnej. Pojem ność wodna połowa oznaczona w polu metodą m a­

łych zalew owych płaszczyzn odpowiada w poziomie Ax wilgotności przy

pF 2,3, a w poziomie A(B) — pF 2Д.

Na terenie SGGW w W arszawie przy ul. Rakowieckiej tensjom e­

try umieszczono w glebie pseudobielicowej, wytworzonej z utworu py­

łowego wodnolodowcowego pod darnią, pod pomidorami i w czarnym

ugorze. Gleba ta ma odczyn zbliżony do obojętnego i dość wysoki sto­

pień w ysycenia kationami o charakterze zasadowym oraz dobre w łas­

ności wodno-powietrzne. Ma ona największą porowatość ogólną i może

utrzym ać największą ilość wody przyswajalnej spośród omawianych

gleb. Ilość wody niedostępnej dla roślin wiąże się również z w ystępo­

waniem poziomów genetycznych. W glebie tej nie oznaczano pojemności

wodnej polowej metodą m ałych zalewanych płaszczyzn, lecz odczytano

ją na krzywej sorpcji wody dla pF = 2,54. W naszym klimacie w gle­

bach o podobnym składzie m echanicznym wilgotność przy sile ssania

odpowiadającej pF = 2,54 jest zbliżona do pojemności wodnej polowej

oznaczonej metodą małych zalewanych płaszczyzn.

Rok 1962 był w yjątkowo wilgotny, suma opadów rocznych była

w yższa od przeciętnej o około 80 mm. Średnie tem peratury i sum y opa­

dów w poszczególnych dekadach w okresie przeprowadzonych badań

przedstawiono w tab. 1. W tabeli 2 podano dane charakteryzujące ba­

dane gleby. W tabeli 3 zaś zestawiono średnie tem peratury gleby (oz­

naczone metodą Pallmanna i współpracowników), potencjały kapilarne

Ш-(siła ssąca), wilgotność i ilość wody dostępnej oraz różnice m iędzy po­

jemnością wodną połową a średnimi wilgotnościami.

Na rysunkach 1— 3 przedstawiono wartości pojemności wodnej pa­

lowej, wilgotności przy pF = 2,54 oraz dynamikę wilgotności omawia­

nych gleb pod różnymi uprawami (w okresie od 22.VI do 12.X). Podano

również ilość opadów w mm.

T a b e l a 1

Zestawienie średnich temperatur i sumy opadów w okresie badania

dynamiki w ilgotności gleb w 1962 r . Dane s ta c ji meteorologicznej PIHM Poświętne

i Warszawa - Uniwersytet

Mean temperatures and precipitation sums during period of investigation s on s o i l moisture dynamics in 1962 Data from meteorologie stations-Poświętne and Warsaw-University

Średnie dekadowe Temperatura 0 Temperature С

Opady - p recip itation mm Decadal means

Poświętne Warszawa Poświętne Warszawa

21-30.YI

15,5

17,2

44,0

39,3

1-lO.YII

12,9

14,-3

11,6

13,2

11-20

16,3

17,7

7,9

20,0

21-31

17,6

19,4

2,4

2,6

1-10.VIII

17,5

19,2

15,8

40,9

11-20

17,5

18,7

48,6

50,8

21-31

13,9

15,1

17,7

14,6

1-10.IX

14,3

15,5

9,8

10,7

11-20

11,8

13,1

39,1

29,9

21-30

9,9

10,6

19,3

15,7

1-10.

X

•

11,1

11,9

0,0

0,0

miesięczne monthly means

Y

10,6

11,8

193;2

155,3

VI

14,7

16,1

64,4

78,9

VII

15,6

17,2

21,9

35,9

VIII

16,2

17,6

82,1

106,3

IX

12,0

13,0

68,2

56,3

X

7,8

9,0

8,8

5,1

IV-IX

(łącznie - to ta l)

455,2

472,3

I-XII

(łącznie - to ta l)

628,6

621,9

Krzywa w ilgotności gleby pseudobielicowej piaskowej pod ziem ­

niakami na głębokości

20

cm początkowo odpowiada wartościom blis­

kim pojemności wodnej polowej; w ciągu lata wilgotność obniżała się

zbliżając się w początkach sierpnia do wilgotności przy pF = 2,54. Na­

tomiast na głębokości 40 cm wilgotność pod ziemniakami wahała «się

nieznacznie i była bliska pojemności wodnej polowej. Duże wahania

wilgotności gleby w czarnym ugorze na tej głębokości mogą być spo­

wodowane ruchami wody, związanymi z parowaniem, podsiąkaniem

N ie kt ó re w ła ś c iw o ś c i chemiczne i f iz y c z n e badanych g l e b - Some chemical and p h y s i c a l p r o p e r t i e s of t e s t e d s o i l s оэ T a b e l a 2 Miejscowość Poziom Głębo­ kość С PH S _Vh % c z ę ś c i о 0 v: mm % p a r t i c l e s with diaui. Porowa­ to ś ć ogólna % o b i. T o ta l p o r o s i t y volume

%

Mh % wag. weight V/cpółczyn. pr zep us z­ c z a l n o ś c i Permeabi­ l i t y c o e f f i ­ c i e n t pojemność * po w ie tr z ­ na % ° b j . Air c a p a c it y v o l . % V/oda* przyswa- j elna % obj . A v a i l a b l e water vol.% Woda* n i e d o ­ stę pna % ob j. U na v a ila b le water vol.% L o c a l i t y Horizon Depth % _{m. е. %} mm cm н2о KCl 1-0 , 1 0 , 1 -0 , -0 2 0 , 0 2 %

Gleba pseu dob ie li cow a wytworzonn z pia sk u g l i n i a s t e g o le k k ie go zwałowego na g l i n i ' p s e udo pod zol ic from l i g h t boulder-loam sand on loam

Ü

Pośw iętne 1

_Ai

17-22 0 , 4 6 5 , 8 5 , 0 2, 7 62, 8 69 18 13 43 , 8 1,17 4 - IO-4 26,7 14 ,1 3 , 0 h 37-42 0 ,0 5 6,1 5 , 5 2 ,5 75, 8 66 22 12 4 1 , 8 0 , 6 8 1, 6- lC T 3 25, i 14 ,8 1 , 9

в

50-60 0, 07 6 ,2 5 , 5 3 , 8 82 , 6 64 20 16 3 6 , 2 1 ,4 6 15,3 16 ,6 4 , 3

D

80-90 6,3 5 , 3 7 , 0 86 , 4 55 18 27 3 7 , 0 3 , 4 6 15,4 П, 9 9 , 7

Gleba s za r o - brunatna wytworzona z pia sk u g l i n i a s t e g o mocnego zwałowego na g l i n i e p o d ś c i e l o n e j iłem Grey-brown s o i l from compact boulder-loam sand on loam un der lai n by c la y

Poś wi ęt ne 2 _A1 17-22 0 ,7 3 5, 5 4 , 6 66 17 17 4 1 , 8 1, 6 2 24 ,7 12 ,8 4 , 3

AX(B) 37-42 0, 3 0 5 , 6 4 , 8 69 14 17 38 , 1 1, 2 0 2 2, 0 1 2, 3 3 , 2

h 47-52 6, 0 5 , 0 55 13 32 3 6 , 9 4 , 8 1 17,5 5 , 8 1 3, 6

d2 62-67 6,1 4 , 7 18 7 75 4 5 ,4 11,13 7,4 1 1 , 2 2 6 ,8

Gleba ps eu dob ie li cow a wytworzona z utworu pyłowego wodno-lodowcowego Pseudopodzol from f l u v i o g l a c i a l s i l t loam

Warszawa Rakowiecka A1 A1 A3 5-10 17-22 1 ,4 0 0 ,7 0 7,3 7,1 6, 0 5 , 6 6 , 6 8,1 8 7 .5 92. 6 26 24 46 46 28 30 5 3 , 0 40 , 8 4 , 4 5 4 ,1 0 21,6 11, 0 20 ,0 18, 4 11 , 2 11 , 4 в 37-42 0, 4 0 7,4 5 , 8 7, 8 92,2 20 44 36 3 9 , 6 4 , 6 5 7, 0 19, 5 13 ,1 ВС 57-62 7,8 6 , 0 8 , 0 92,4 17 48 35 4 4 , 8 4, 4 5 17,3 16 , 0 1 1 ,5 с 75-85 8 ,0 6, 3 19 50 31 4 2 ,3 3 , 0 0 16,7 16, 9 8 , 7

* Dla p r o f i l i z poświętnego pow. P ł o i s k oznaczone na podstav.ie pojemności wodnej polowej (oznaczonej w p o l u ) , dla p r o f i l u z Rakowieckiej - po­ s łu g u j ą c s i ę krzywą s o r p c j i (przy pF 2, 5 4 )

In p r o f i l e Poświętne ( d i s t r . Płońsk) determined on b a s is of f i e l d c a p a c i t y measured in the f i e l d , in p r o f i l e Warsaw-Rakowiecka us ing the t e n s i o n curve at pF 2 . 5 4 M u si e ro w ic z , С . Ś w ię c ic k i, H . K ró l

135

T a b e l a 3

Śr ednie temperatury ( t ° C ) , s i ł y s s ą c e ( S . s ) w cm równoważnych słupów wody, w i l g o t n o ś c i (w) w% wa g., i l o ś c i wody pr z ys w a ja ln e j (x ) w % wag. oraz r ó ż n i c e między w i l g o t n o ś c i ą ś r e d n ią

a pojemnością wodną połową (D): n i e d o s y t ( - ) i nadmiar (+) w % wag. M oi st ur e dynamics and te mperatures in t e s t e d s o i l s

Mean v a lu e s o f temperatures ( t ° C j , s u c t i o n f o r c e ( s . s ) - cm o f e q u i v a l e n t watèr colums, m oi s tu re iw }- w e ig h t %, amounts o f p l a n t - a v a i l a b l e water ( x j - w e i g h t %, and d i f f e r e n c e s between mean moisture

and f i e l d c a p a c i t y (D): s a t u r a t i o n d e f i c i t ( - ) and e x c e s s (+) in w ei ght %

Uprawa

Pomiar na głę bo ko ś ć 2 4 . VI . - 7. IX. 8. IX. - Ю . X. Culture

Measurement depth - cm

t°c

S . s ._{cm %}w _%X _%D

t°c

S . s ._{cm %}w _%

i

D**

% P oś w ię tn e , p o w . - d i s t r . Pł ońs k 1 0 ,5 *

Czarny ugór - bare f a l l o w 20 40 owies - oat 20 g le b a pseudoD i e l i c o -wa pseudo­ p o d z o l i c 1 3 ,5 1 3 , 1 1 2 , 8 215 81 420 8 , 8 1 0 , 6 6 , 8 6 , 8 9 , 4 4 , 8 - 2 , 7 - 0 , 1 - 4 , 7 40 1 2 ,4 234 8 , 3 6 , 1 - 2 , 4 zi em ni a k i - p o t a t o e s 20 1 4 , 1 283 8 , 0 6 , 0 - 3 , 5 40 12 ,7 103 1 0 , 2 9 , 0 - 0 , 5 P o ś w ię tn e , p o w . - d i s t r . Płoń sk dar£ - sod 20 g le b a s z a r o ­ brunatna g r e y -brown s o i l 15 ,4 244 11, 3 8 , 5 + 0 , 1 1 0 ,3 99 1 3 , 0 1 0 , 2 + 1 , 8 40 t r a s k a w s k i- s t r a w b e r r ie s 1 5 ,1 221 8 , 5 6 , 5 - 0 , 7 1 0 , 9 110 9 , 5 7 , 5 - 0 , 3 20 1 4 ,9 208 1 1 ,7 8 , 9 + 0 , 5 9 , 5 94 1 3 , 1 10 ,3 + 1 , 9 40 14,3 145 9 , 3 7,3 - 0 , 5 1 0, 3 104 9 , 7 7 , 7 - 0 , 1 Warszawa, Rakowiecka 8 , 9 *

czerny ugór - bare fa l l o w 20 40 pomidory - tamatoes gle ba pseu do-b i e l i c o w a pseudo­ p o d z o l i c 127 192 2 2 , 9 2 1 , 2 15 , 2 13 , 0 + 2 , 4 + 1 , 4 9 . 4 8 . 4 224 195 2 1 , 7 2 1 , 2 1 4 . 0 1 3 . 0 + 1 , 2 + 1 , 7 20 1 4 ,7 231 2 1 , 6 1 3 ,9 + 0 , 9 8 , 6 220 2 1 , 8 1 4 , 1 +1 , 3 40 1 4 , 6 203 2 1 , 1 1 2 , 9 +1 , 6 9 ,4 224 2 0 , 9 1 2 ,7 + 1 , 4 dsrń - sod 20 1 4 , 0 330 2 0 , 8 1 3 , 1 + 0 ,3 9 , 9 224 2 1 , 7 1 4 , 0 + 1 , 2 40 249 20 , 5 12,3 + 1 , 0 1 0 , 2 196 2 1 , 2 1 3 , 0 + 1 , 7 * Temperatura w k l a t c e m e t e o r o lo g ic z n e j - Temperature in m e t e o r o l o g i e s h e l t e r

** D - o b l i c z o n e w Poświętnem dl a pojemności wodnej polowej oznaczonej met. małych zalewanych p ła s z c z y z n ; w Wa rszaw ie.- dla w i l g o t n o ś c i odcz ytan ej z krzywych s o r p c j i przy pF 2 , 5 4 .

D in Po ś w ię tn e was computed from a f i e l d c a p a c i t y determined w it h the method o f sm a ll watted p l a n e s , m Warsaw f o r the m oi s tu re read from the t e n s i o n cur ves at pF 2 . 5 4 .

136 A. M usierow icz, C. Św ięcicki, H. K ról

i przesączaniem (oraz ruchami bocznymi). Średnia wilgotność tej war­

stw y była zbliżona do pojemności wodnej polowej. K rzywe wilgotności

gleby pod owsem w ykazyw ały niew ielkie wahania i pokrywały się pra­

w ie z wilgotnością gleby przy pF 2,54, a średnia wilgotność w arstw y

z głębokości

20

cm była o blisko 5% niższa niż pojemność wodna po­

łowa.

Ogólnie najsilniejszem u i najgłębszem u przesuszeniu uległa gleba

pod owsem, a najmniejszem u — w czarnym ugorze.

"Г

2 W 1VH 10 20 30 ÎM 10 20 30 1/Х 10

Rys. 1. G leba p seudobielicow a w y tw o rz o n a z p ia sk u zw ałow ego na glinie. P o św iętn e

1 — c z a r n y u g ó r , 2 — o w ie s , 3 — z ie m n ia k i

P seudopodzolic fro m b o u ld e r-lo a m sa n d on loam . P o św iętn e

1 — b a r e f a l l o w , 2 — o a t, 3 — p o t a to e s

W glebie szarobrunatnej zanotowano nieco w yższe wilgotności pod

truskawkami niż pod darnią zarówno na głębokości 20, jak i 40 cm.

Średnie wilgotności były zbliżone do pojemności wodnej polowej, a na­

w et na głębokości

20

cm nieco od niej wyższe. Na głębokości 40 cm

wahania wilgotności były m niejsze niż na głębokości 20 cm. W ilgotność

tej gleby była na ogół większa niż wilgotność odpowiadająca pF 2,54.

137

Tylko w okresie suszy w końcu lipca i początku sierpnia gleba na głę­

bokości 20 cm była nieco suchsza, a na głębokości 40 cm bliska w ilgot­

ności przy pF 2,54.

Średnie wilgotności gleby pseudobielicowej pyłowej były pod ba­

danymi uprawami nieco w yższe od jej w ilgotności przy pF = 2,54. Naj­

m niejsze ilości wody znaleziono pod darnią, największe — w czarnym

ugorze. Różnice te, występujące wyraźnie w okresie letnim, zacierają

się w okresie jesiennym . Na głębokości 40 cm wahania wilgotności są

Rys. 2. G leba s z a ro b ru n a tn a w y tw o rz o n a z p ia sk u zw ałow ego na glinie

1 — d a r ń , 2 — tr u s k a w k i

G re y -b ro w n soil fro m b o u ld e r-lo a m sa n d o n loam

1 — so d , 2 — s tr a w b e r r ie s

już nieznaczne. W początku sierpnia na głębokości 20 cm gleba pod

darnią i pod pomidorami była bardziej sucha niż przy pF = 2,54. a m ię­

dzy 5 a 15.IX zbliżała się do tej wilgotności. Obniżenie się wilgotności

w końcu czerwca na głębokości

20

cm pod darnią może być tłumaczone

opóźnieniem przesiąkania wód opadowych pod darnią. O bfity opad de­

szczowy w dniu 29.VI zw ilżył glebę pod pomidorami tego samego dnia

138 A. M usierow icz, C. Św ięcicki, H. K ról

do głębokości

20

cm, gdy tymczasem pod darnią obserwowano powolny

wzrost wilgotności gleby.

W przeprowadzonych badaniach dynamika wilgotności gleb jest na

ogół zgodna z rozkładem opadów. Wahania wilgotności maleją począw­

szy od drugiej połowy sierpnia. Porównując ilość opadów z dynamiką

wilgotności można przypuszczać, że na glebach lekkich najkorzystniej­

sze są częste, równomiernie rozłożone opady w ilości ok.

5

mm, a sys­

tem atyczne stosowanie nawadniań dawkami wody w ilości

odpowiada-H 2 0 ° / o A Gfębokość - Depth >20cm

1 5

-C Opody—Precipitation

Rys. 3. G leba p seudobielicow a ca łk o w ita w y tw o rz o n a z u tw o ru pyłow ego w o dno- lodow cow ego, W arszaw a, R akow iecka

1 — c z a r n y u g ó r , 2 — p o m id o r y , 3 — d a r ń

C om plete pseudopodzolic soil fro m flu v io g la cia l silt, W arsaw , R ak o w ieck a S tre e t

1 — b a r e f a ll o w , 2 — t o m a to e s , 3 — so d

jącej takiemu opadowi powinno wpłynąć dodatnio na plony. Tak na

przykład w warunkach klim atycznych W ęgier stosowanie nawodnień

gleb lekkich co 3 dni w ilości 5 mm okazało się korzystne [2].

Porównując wartości potencjałów kapilarnych (sił ssących) z w il­

gotnością można stwierdzić, że najlepszym wskaźnikiem ilości przyswa­

jalnej wody w glebie jest siła ssąca. W miarę ubywania wody siła w ią­

żąca wodę w glebie wzrasta. Każda następna porcja pobranej wody jest

mocniej związana z glebą niż poprzednia.

Otrzymanych na podstawie przeprowadzonych badań w yników nie

można uogólniać, ponieważ badania mają charakter w stępny i odnoszą

się tylko do jednego roku o ponad przeciętnej ilości opadów.

Pom iary średnich temperatur gleb (tab. 3) wykazują, że w okresie

letnim (24.VI— 7.IX) najcieplejsza była gleba szarobrunatna pod dar­

nią, najchłodniejsza zaś — pseudobielicową piaskowa pod owsem. Tem­

peratury na obu badanych głębokościach były zbliżone, nieco w yższe na

20 niż na 40 cm. Różnice w ynosiły 0,1— 0,6°C, jedynie pod ziemniakami

gleba na 20 cm była cieplejsza o 1,4°C niż na głębokości 40 cm.

W okresie jesiennym (

8

.IX—

1 0

.X) średnie tem peratury gleb piasko­

w ej szarobrunatnej i pyłowej pseudobielicowej były niższe o ok. 4— 5 °С

niż w okresie letnim. Równocześnie warstw y głębsze były o 0,3— 0,8°С

cieplejsze od wierzchnich, z wyjątkiem czarnego ugoru gleby pyłowej.

Temperatury w glebie pseudobielicowej piaskowej nie mierzono.

Temperatury gleby w W arszawie były niższe niż w Pośw iętnem

i zbliżone do temperatur powietrza. N ależy tu jednak zaznaczyć, że po­

miary tem peratury gleby i powietrza muszą być dokonywane tą samą

metodą, gdyż istnieją różnice m iędzy wynikam i pomiarów dokonywa­

nych termometrami i za pomocą inw ersji cukru. W obu badanych pun­

ktach najcieplejsze były gleby pod darnią na głębokości 40 cm.

W N IO SK I

1

. W 1962 r. średnie w ilgotności badanych gleb były w większości

przypadków zbliżone do pojemności wodnej polowej. W yjątek stano­

w iła gleba pseudobielicową piaskowa (Poświętne), w której tylko pod

ziemniakami i w czarnym ugorze na głębokości 40 cm wartości te były

zbliżone, natomiast średnia w ilgotność gleby pod owsem była zbliżona

do pF 2,54.

2

. K rzywe wilgotności były na ogół zgodne z rozkładem opadów.

W ich przebiegu zaznaczyło się zużycie wody na ewapotranspirację.

Najgłębiej i najsilniej przesuszył glebę owies, a w następnej kolejności

darń. Niedosyt wilgotności pod owsem w ynosił prawię

5

%. Najwyższą

wilgotność w ykazyw ały gleby w czarnym ugorze.

3. Im lżejsza była gleba, tym większe w ykazyw ała wahania w ilgot­

ności. Wahania krzywych wilgotności były w ięc uzależnione od składu

mechanicznego gleb.

4. W 1962 r. nawadniania m ogły dać pozytyw ne w yniki jedynie na

glebie pseudobielicowej wytworzonej z piasku zwałowego (Poświętne),

140 A. M usierow icz, C. Św ięcicki, H. K ról

Z porównania rozkładu opadów z dynamiką wilgotności oraz na pod­

staw ie literatury można wnioskować, że w okresach deficytu w ilgot­

ności korzystne byłoby uzupełnianie zapasu wody na glebach lekkich

przez stosowanie system atycznych i częstych nawadniań w ilości ok.

5 mm.

5.

Porównując wartości średnich temperatur można stwierdzić, że

w okresie letnim cieplejsze były warstw y gleby na głębokości

20

cm od

w arstw na głębokości 40 cm. W okresie jesiennym sytuacja przedsta­

wiała się odwrotnie. Różnice między temperaturami na obu głębokoś­

ciach były nieduże: 0,1—

0

,

8

°C (pod ziemniakami do 1,4°C). W okresie

jesiennym tem peratury gleby były zbliżone do temperatur powietrza,

oznaczanych tą samą metodą.

L IT E R A T U R A

[1] B i r e c k i M., T r z e c k i S.: S iła ssąca (pF), pojem ność połow a i n ie k tó re in n e w odne w łaściw ości w p ro filu n a tu ra ln y m i sztucznym p iaszczystej gle­ by le k k iej. Z eszyty P ro b l. P ost. N auk Roln., 1964, z. 50b.

[2] B o d o l a y I.: Szélerôzio elleni védekezés ö ntözött h o m o k te rü lete k en . Agro- kém ia és T a la jta n , t. 14, 1965, z. 1—2.

[3] K o w a l i ń s k i S., G i e d r o j ć В., К о 11 е n d е r-S z у с h A.: O znaczanie te m p e r a tu ry w glebach le k k ich n a p o d sta w ie zdolności in w e rsy jn e j sa c h a ­ rozy. Z eszyty P rob. P ost. N au k Roln., 1963, z. 40a.

[4] K r ó l H.: W łaściw ości w odne gleb w y tw o rzo n y ch z piasków zlodow acenia środkow opolskiego. P a m ię tn ik P u ław sk i, 1966, z. 21.

[5] M u s i e r o w i c z A., Ś w i ę c i c k i C., K r ó l o w a H., K i e r s n o w s k a A.: D y n am ik a te m p e ra tu ry i w ilgotności gleb b ru n a tn y c h i p seu d o b ielico ­

w ych okolic W arszaw y z uw zg lęd n ien iem n a w a d n ia n y c h gleb lekkich. Roczn. Glebozn^, t. 13, 1963, z. 1.

[6] M u s i e r o w i c z A., Ś w i ę c i c k i C., K r ó l o w a H.: K rzy w e so rp cji w ody gleb p seudobielicow ych le k k ich w y tw o rz o n y ch z u tw o ró w pyłow ych i gliny zw ałow ej. Z eszyty P robl. P ost. N auk Roln. — w d ru k u .

[7] R i c h a r d F.: U b er F ra g e n des W a sse rh a u sh altes im Boden. S c h w eiz eri­ sches Z e itsc h rift f ü r F o rstw e sen , 1955 n r 4.

[8] R o d e A. A.: W odnyj reżim i w łag o o b iesp ieczjaw aju szczaja sposobnost d ie r- n o w o-podzolistych poczw. P oczw ow iedien., 1965, n r 1.

[9] S o m o r o w s k i C.: C h a ra k te ry s ty k a w ilgotności w p ro filac h glebow ych p rzy różnych głębokościach w ody g ru n to w ej. W iadom . Inst. M elioracji i U ży t­ ków Zielonych, 1964, t. 4, n r 4.

[10] Ś w i ę c i c k i C.: A p a ra tu ra R ic h a rd sa do oznaczania siły w iąz an ia w ody w glebie (pF) i w ielkości k a p ila ró w glebow ych. Roczn. Glebozn., d o d a te k do t. 10, 1961.

[11] Ś w i ę c i c k i C.: P o d staw o w e w iadom ości o w odzie glebow ej i w łaściw ościach w odnych gleb. D ział W ydaw n. SGGW , W arszaw a 1966.

[12] Ś w i ę c i c k i C.: Roczn. Glebozn., d o d atek do t. XV, 1965, s. 175—179. [13] Z a w a d z k i S.: Z m iany w ilgotności gleb pod różnym i u p ra w a m i n a f a ­

А. МУСЕРОВИЧ |, 4 . СВЕНЦИЦКИ, Г. КРУЛЬ П РЕДВ АРИ ТЕЛ ЬН Ы Е ИССЛЕДОВАНИЯ ДИНАМИКИ ВЛАЖНОСТИ И О П РЕД ЕЛ ЕН И Е ТЕМПЕРАТУРЫ НЕСКОЛЬКИХ ПОЧВ ОКРЕСТНОСТЕЙ ВАРШАВЫ ПО Д РАЗНЫМИ КУЛЬТУРАМИ Кафедра Почвоведения Варшавской Сельскохозяйственной Академии

Ре з юме

В летним и осенним периоде 1962 года были проведены иод различными куль­ турами исследования динамики влажности на основании капиллярных потенциалов, измеряемых при помощи тенсиометров. Подлежали измерению тоже температуры 2-х почв лёгкой псевдоподзолистой и серо-бурой, образовавшихся из валунных су­ песей (Посвентне район Плоньск) и средней псевдоподзолистой, образовавшихся из водно-ледникового пылезатого отложения (Варшава, ул. Раковецка, опытные участки при парке В.С.А.). Капиллярный потенциал (давление ниже атмосферного) измерялся на глубине 20 и 40 см, влажность определялась по кривым сорбции воды (метод Ричардса мо­ дифицированный Свенцпцким). Средние температуры устанавливались по методу инверсии сахарозы (Пальманн и сотрудники). Местоположение исследований находилось в климатическом районе характери­ зующимся самыми малыми годичными атмосферными осадками (ниже 550 мм), и средней годичной томрературой 7°Ц. В 1962 году сумма осадков была на около 80 мм выше средней годичной величины. На лёгкой псевдоподзолистой почве Посвентного тенсиометры были помещены в культурах овса и картофеля, а такж е в чёрном пару, а на лёгкой серо-бурой почве под дёрном и клубникой. На псевдоподзолистой почве пылеватой породы на ул. Раковецкой иссле­ дования проводились под дёрном, в культуре томатов и в чёрном пару. На прилагаемых чертежах № 1—3 представлены графики соответствующие поле­ вой влагоемкости при p F 2,54, количеству осадков и динамике влажности ислледуемых почв под разными культурами. На основании проведенных исследований можно поставить вывод, что в 1962 году средние величины влажности в исследуемых почвах, в большинстве случаев были приближены к их полевой влагоемкости. Исключением была псевдоподзолистая почва {Посвентнэ), в которой лишь только в картофельной культуре и в чёрном пару на глубине 40 см величины эти были приближены к полевой влагоемкости, определяемой по методу небольших заливных площадок, средние влажности почв под культурами овса були приближены в влажности при p F 2,54. Кривые влажности в общем были сходны с распределением осадков, а в их пробеге отмечалась затрата воды на эвапотранспирацию. Глубоко и сильно просушил почву овёс а в следующем очереди дёрн. Дефицит влаги под овсом составлял непол­ ных 5%. Самой высокой влажностью обладали почвы в чёрном пару. Колебания влаж ­ ности обусловливались составом материнских пород (почв), чем почва была легче, тем больше были колебания влажности. В 1962 году положительные результаты могло бы дать искусственное орошение лишь только на псевдоподзолнстых почвах, образовав­ шиеся из валунных супесей в Посьвентном. На основании сравнения расположения осадков с динамикой влажности, можно «сделать вывод, что в периодах дефицита влажности пополнение запаса воды на

142 A. M usierow icz, C. Św ięcicki, H. K ról лёгких почвах, путем систематических, часто повторяющихся орошений в количестве около 5 мм, было бы полезным. Сопоставляя средние температуры можно подверкнуть, что в летним периоде более тёплыми оказались слои почвы на глубине 20 см, чем слои на глубине 40 см. В осен­ нее время на обоих глубинах были сравнительно небольшие (0,1—0,8°Ц), за исклю­ чением почвы под картофелем (1,4°Ц). В осенее время температуры почвы были приближены к температурам воздуха.

I

A. M U SIE R O W IC Z

I

, С. Ś W IĘ C IC K I, H. K R Ö L

P R E L IM IN A R Y R ESEAR CH ON M O ISTU RE DYNA M ICS AND TEM PER ATU RE D ETER M IN A TIO N IN SOME SO ILS UNDER D IF FE R E N T CULTU RE

IN W ARSAW EN VIRO NS

D e p a r t m e n t o f S o il S c ie n c e , W a r sa w A g r ic u ltu r a l U n iv e r s it y , L a b o r a to r y o f S o il C h e m is tr y a n d P h y s ic s , I n s t it u t e o f S o il S c ie n c e a n d P l a n t C u lt iv a tio n , W a r sa w

S u m m a r y

In v e stig a tio n s on soil m o istu re dynam ics based on c a p illa ry p o te n tia ls, m e a­ su red w ith te n sio m e ters, w ere p erfo rm ed u n d e r d iffe re n t c u ltu re s in su m m er and a u tu m n 1962. M ean te m p e ra tu re s w ere d eterm in e d in tw o lig h t soils — a p se u d o ­ podzolic and a g re y -b ro w n soil fro m b o u ld e r-lo a m sands on loam (Pośw iętne, d istr. P łońsk), and a m edium pseudopodzolic soil fro m flu v io g la cia l silt loam (W arsaw , e x p e rim e n ta l p lots n e a r g ard e n of A g ric u ltu ra l U niversity).

T he c a p illa ry p o te n tia l w as m e asu red at 20 and 40 cm dep th , m o istu re w as re a d fro m th e m o is tu re -te n sio n curves (R ic h ard s’s m ethod m odified by Ś w ięcic­ ki). T he m ean te m p e ra tu re s w ere d efined w ith th e m ethod of su g ar in v e rsio n (P a lm a n n and col.)

The a re a on w hich in v e stig a tio n s w ere conducted lies in th e clim atic zone of P o lan d w ith low est a n n u a l p re c ip ita tio n s (below 550 mm) and m e an a n n u a l te m ­ p e ra tu re of 7°C. In 1962, th e sum of p re c ip ita tio n s w as ab o u t 80 m m above average.

In th e lig h t pseudopodzolic soil of P o św iętn e th e te n sio m e te rs w ere placed u n d er oat, p o tato es and in b a re fallow , b u t in th e lig h t g rey -b ro w n soils u n d e r sod an stra w b e rrie s. In th e pseudopodzolic silt soil of W arsaw th e te sts w e re m a ­ de below th e sod u n d e r to m ato es and in b a re fallo w soil.

In figs. 1—3 are re p re se n te d g rap h ic a lly th e v alu es of field capacity, m o is­ tu re at p F 2.54, p re c ip ita tio n am ounts and m o istu re d y nam ics of th e ex a m in e d soils u n d e r d iffe re n t cu ltu re .

On ground of o u r o b se rv a tio n s it m ay be sta te d th a t in th e la rg e of cases in 1962 m ean m o istu re of th e te ste d soils w as a p p ro x im a te ly eq u al to th e ir field capacity. A n ex cep tio n fo rm ed th e pseudopodzolic soil of P o św iętn e in w hich th o se v alu es w ere close to field ca p ac ity only u n d e r p otatoes and in b a re fallow a t 40 cm d ep th d eterm in e d w ith th e m ethod of sm all w ette d planes), w h ile u n ­

d e r oat th e m ean soil m o istu re s a p p ro x im a te d m o istu re a t pF 2.54.

p re c ip ita tio n s, th e ir lin es show ing th e w a te r consu m p tio n by é v a p o tra n sp ira tio n . Soil d ry in g w as g re a te st and d ea p est u n d e r oat, n e x t u n d e r sod. T he m o istu re d e fic it u n d e r oat w as so m ew h at less th a n 5 p e r cent by w eight. H ig h est m o istu ­ re w as o bserved in b a re fallo w soil. T he v a rria tio n s in m o istu re w e re d ep en d in g fro m th e m e ch a n ica l com position of th e soils. In th e lig h te r soil, th e g re a te r w e re its m o istu re v aria tio n s.

Irrig a tio n could h av e given p o sitiv e re s u lts in 1962 only on th e p seu d o p o d ­ zolic soil fro m b o u ld e r sand loam of P ośw iętne. F ro m com parison of th e d is­ trib u tio n of p re c ip ita tio n s w ith m o istu re dyn am ics m ay be concluded th a t in p erio d s of m o istu re d eficit it w ould be u se fu l to su p p le m e n t th e w a te r co n ten ts of lig h t soils by sy stem a tic a p p lica tio n of w a te r in doses app ro x . 5 m m .

C om parison of th e m ean a ir te m p e ra tu re v alu e s show s th a t in su m m er th e soil la y ers a t 20 cm d ep th w ere w a rm e r in com parison to 40 cm d e p th lay ers, w h ile in a u tu m n th e situ a tio n w as in v e rse . T he re sp e c tiv e d iffe ren ce s w ere sm a ll (0.1—0.8 centigrades), ex c ep t in soils u n d e r p o ta to es (1.4°C). In au tu m n th e soil te m p e ra tu re s w ere n e a r th e a ir te m p e ra tu re (d ete rm in ed by th e sam e m e ­ thod).