Szeremeta, Maria
Płużek do usuwania masy woskowej
z zaprasowanej polichromii
Ochrona Zabytków 19/2 (73), 79-80
1966
Komunikaty, dyskusje
MARIA SZEREMETA
PŁUŻEK DO USUWANIA MASY WOSKOWEJ Z ZAPRASOWANEJ POLICHROMII
Zaprojektow ane i opracowane narzędzie jest pom yślane w celu uspraw nienia pracy przy usuw aniu m asy woskowej z zapracowanej po lichrom ii oraz przyczynia się do zaoszczędzenia czasu i m ateriałów zużyw anych przy tej czyn ności. P rzy rząd został w ykonany w form ie n a sadki na kauter, m a kształt płużka i jest do kręcany na śrubkę. W ykonany z blachy mosięż nej grubości 1 mm, ma kraw ędź ścinającą zw ró coną ku rączce kautera, co pozwala dogodniej posługiwać się nim przy pracy (il. 1). Osadze nie skośne kraw ędzi ścinającej płużka powodu je przy pracy odw ijanie się na bok, poza p łu- żek, rozgrzanej m asy woskowej w postaci cien kich w iórek (il. 2). Przyrząd, po podłączeniu przez tran sfo rm ato r do prądu, nagrzew a się rów nom iernie przez umieszczone żelazko k au te ra u góry na środku płużka. Lekko w klęsła podstaw ka chroni polichromię przed uszkodze niem jej w trakcie pracy. Stosowane w p rak tyce konserw atorskiej zmywanie m asy wosko wej z zaprasow anej polichromii metodą stop niowego rozpuszczania terp en ty n ą jest długo trw ałe, zużywa dużą ilość terpentyny oraz m a teriały pomocnicze (wata, lignina), a zm yta m a sa woskowa rozpuszczona terpentyną nie nada je się już do powtórnego użycia.
Posługiw anie się płużkiem pozwala na uzy skanie następujących oszczędności. Usuwana, z zaprasow anej polichromii przy użyciu płużka masa woskowa nadaje się do powtórnego uży cia. Oszczędność ta wynosi około 20°/o. Oszczęd ność w zużyciu terp en ty ny w yraża się w artoś cią 50°/o, do czego należy dodać oszczędność
1. Płuźek do usuwania m asy w oskow ej (fot. E. W il czek)
1. Raclette pour le grattage de la masse de cire
w aty i ligniny. Po usunięciu masy woskowej płużkiem z zaprasow anej polichromii pozostaje już tylko doczyszczenie powierzchni obrazu te r pentyną, oo w ym aga niew iele czasu, oraz zu życia niew ielkiej ilości .materiałów (wata, ligni na). Poza ty m krótsze działanie terpentyną na zapraisowamą polichromię nie zagraża osłabie niem przyczepności zaprasowanej w arstw y po lichromii do podłoża. Również mniejsze zużycie przez pracow nika terp en ty ny przy pracy zwięk sza higienę tejże. W ymienione urządzenie za projektow ała art. kons. Maria Szeremeta, wy konał art. m etaloplastyk S tefan Luchter.
art. kons. M aria Szerem eta
2. Zdejm ow anie nadm iaru m asy w oskow ej z obrazu przy pomocy płużka (fot. E. W ilczek)
2. E nlèvem ent du surplus de la masse le cire de la peinture à l’aide de la raclette
RACLETTE POUR LE GRATTAGE DE LA MASSE DE CIRE DE LA POLYCHROMIE PRESSÉE L’outil présenté fu t projeté et exécuté dans le but
de rationaliser le tra v a il pour le g rattag e de la masse de cire de la polychrom ie pressée ainsi que pour obtenir des économies de tem ps et des m atériaux utilisés dans ce travail. Cet instrum ent comprend un em bout avec cautère, fixé à l ’aide d ’u n vis; il a la form e d ’une raclette dont le bord coupant est tourné vers le m anchon du cautère et après le branchem ent de la prise de courant il est Chauffé uniform ém ent par le fer du cautère. L’emploi de cet in stru m en t accélère les trav au x e t perm et d ’o b ten ir des économies de la m asse de cire d ’environ 20%, de la térébenthine d ’environ 50%, e t de réduire égalem ent la quantité.
de la ouate et d e la lignine utilisées. Au lieu de faire fondre graduellem ent la m asse de cire, il suffit seulem ent, après avoir détaché cette m asse avec la raclette, d e nettoyer la surface de la peinture avec la térébenthine. En plus, l’action plus courte de la térébenthine su r la peinture pressée, n ’affaiblit pas l’adhésion de la couche picturale au support, par contre l ’emploi re stre in t d e la térébenthine lim ite le danger de la réaction nuisible de sa vapeur s u r la santé de ceux q u i effectuent ces travaux. C et in stru m ent fu t projeté par l’a rtiste conservateur M aria Szeremeta et exécuté par ,Stefan Luchter.
W Ł A D Y S Ł A W Z A L E W S K I
UWAGI NA TEMAT PROBLEMÓW KONSERWATORSKICH RYTÓWANEJ POSADZKI W KRYPCIE KOLEGIATY WIŚLICKIEJ
Zagadnienia konserw atorskie rytow anej po sadzki rom ańskiej w Wiślicy 'były już niejed nokrotnie przedm iotem rozważań n a konferen cjach naukowych, organizowanych z okazji od kryć wiślickich. Znalazły też odbicie w publi kacjach i. O statnio w „Ochronie Zabytków”
ukazał się arty ku ł doc. Zofii W artołowskiej, dr B arbary Penkalow ej i m gr Teresy Ciachowej n a tem at problemów konserw acji tejże posadz ki 2. Zaw iera on, obok w yników badań masy gipsowej, z j a k i e j jest w ykonana posadzka, oraz badań m ających n a celu odtw orzenie tej masy, pewne propozycje konserw atorskie.
Z problem atyką konserw atorską posadzki wiślickiej zetknąłem się już w czasie jej odsła niania, w którym brałem udział, a następnie gdy przeprowadzałem inw entaryzację oraz ca ły szereg zabiegów zabezpieczających i oczysz czających n a powierzchni rytow anej posadzki. Mam też możliwość przebyw ając corocznie w Wiślicy śledzić zm iany w arunków i stanu za chowania, jakim ulega posadzka od czasu jej odkrycia. W związku z tym pozwalam sobie zgłosić kilka uwag i wątpliwości dotyczących propozycji konserw atorskich zaw artych w w y mienionym artykule.
W części arty k u łu dotyczącej badań nad od tw orzeniem masy gipsowej, z której wykonano posadzkę, autorki stw ierdzają, że celem tych badań jest uzyskanie odpowiedniego m ateriału do uzupełnienia ubytków, szczelin i spękań po sadzki. Duży ubytek powstał we wschodniej części rytow anej posadzki na skutek w ykopu pod fundam ent ściany tęczowej kolegiaty go tyckiej oraz n a zachodniej krawędzi zachodnie go pola posadzki. Oba te ubytki, powstałe w w yniku późniejszej działalności budow lanej na terenie kolegiaty, nie powinny być zarówno z konserwatorskiego p u n k tu widzenia, jak i hi storii obiektu uzupełniane. Problem stanowi na tom iast wzmocnienie samych kraw ędzi ub yt ków, k tó re powinno zabezpieczyć posadzkę przed osiadaniem, a jej podłoże przed osypy waniem się. Szczególnie ostro w ystępuje to za gadnienie n a zachodniej -krawędzi pola zachod niego posadzki, gdzie w skutek naruszenia pod łoża przy pracach archeologicznych nastąpiło osadzenie się części posadzki i powiększenie spękań. Zabezpieczenie takie powinno być jed nak w ykonane w taki sposób, aby nowy, w pro wadzony w itym celu m ateriał był niewidoczny z zewnątrz.
1 L. T о г w ii г t, Zagadnienia konserw acji za b yt
ków w W iślicy, Zes-pół B adań n ad Polskim Średnio
wieczem U niw ersytetu W arszawskiego i Politechniki W arszawskiej, „Spraw ozdania” 1960, s. 33—35; A. T o m a s z e w s k i , Z problem atyki badań, konserwacji
i ekspozycji zabytków w Wiślicy, „Ochrona Zabytków”
XVII (1964), n r 2 (65), s. 36—37.
2 Z. W a r t o ł o w s k a , B. P e n k a l o w a , T. d a c h o w a , Problem y konserw acji rytow anej posadzki
gipsowej o dkrytej w krypcie I kościoła rom ańskiego w podziemiach gotyckiej kolegiaty w W iślicy, „Ochro
n a Zabytków ” XVIII (19Θ5), nr 2 (69), s. 35—48.
