Ofensywa partii eurosceptycznych w Wielkiej Brytanii i Niemczech

Ofensywa partii eurosceptycznych w

Wielkiej Brytanii i Niemczech

Rocznik Integracji Europejskiej nr 8, 389-408

2014

MARCIN KUŹBA

Poznań

DOI: 10.14746/rie.2014.8.27

Ofensywa partii eurosceptycznych

w Wielkiej Brytanii i Niemczech

Wstęp

Niniejszeopracowanie prezentuje genezę, pierwszoplanowepostacieoraz założe­ nia programowe i strukturę organizacyjną dwóchpartii określających się i odbieranych jako partie eurosceptyczne.Wydaje się, że naprzykładzie omawianych tu partii - nie­ mieckiejAfD oraz brytyjskiej UKIP - możnawyraźnie określić i poddać szczegółowej analiziezarówno samo zjawisko eurosceptyzmu, jak i zdefiniowaćzasadnicze problemy formacji, które zaswój głównycel obrałyodejście (mniejlub bardziej) oraz podważe­ nieistoty Wspólnoty Europejskiej, jako wspólnoty interesów(wspólnyrynek, wspólna polityka, wspólna waluta) bezpieczeństwa czy wartości. Zauważalny obecnie euro- sceptyzm,jest postrzeganyjako wyraz rozczarowania, czyteżwręczbuntu przeciw Wspólnocie - wysoce scentralizowanej, arbitralnej, ogromnie zbiurokratyzowanej, niewydolnej, mało elastycznej; ponadto niesłuchającej wyborców, leczbeznamiętnie wdrażającej dyrektywyBrukseli.Tendencja ta nie dotyczy tylko Niemiec czy Wielkiej Brytanii, jestpraktycznie obecna w większości krajów-członkówUnii Europejskiej,co jasnopokazuje, żecorazpowszechniejsze jest przekonanie, że rozwój Unii Europej­ skiej nieprzebiega we właściwym kierunku.

Zarówno AfD, jak i UKIP sąreprezentantami krajów, które mająogromne - jeślinie największe - znaczeniewUnii Europej skiej. Stądteż rosnące w tych kraj ach w siłę par­ tie o nastawieniuantyunijnymstanowią realne zagrożenie dla jedności i spoistościor­ ganizacji, a nawet istnienia Unii Europejskiej. Poza więc przedstawionymi wcześniej celami tej pracy, omówionebędą też pokrótce perspektywy rozwoju sytuacji w dyna­ micznie zmieniającej się rzeczywistościeuropejskiej w odniesieniu donarastającego wEuropie kryzysu instytucjonalnego Unii Europejskiej.

Niemieckiepartie protestu

Rok 2013 był czasem wyborów odużym politycznym znaczeniu. Obok parlamen­ tarnych z 22 września odbyły sięteżwybory wtrzechnajludniej szychkraj ach związko­ wych; w Dolnej Saksonii w styczniu, w Bawarii, która ustanowiła swój Landtag

15 września i tydzień później w Hesji. Te najważniejsze do Bundestagu decydują o stworzeniu sprawnegorządu na trudneczasy kryzysu ekonomicznego, określają poli­ tyczną przyszłośćczołowychpolitykówi posłów. Na okres kolejnych czterech latokre­ ślono priorytety polityki federalnej m.in. wysokość podatków czy plany dotyczące

udziału Bundeswehry w operacj ach wojskowych. Niemieckazasadademokracji przed­ stawicielskiej oznacza, że każdyaktwyborczyoznaczadla wyborcy możliwość wzię­ cia udziałuw politycznymprocesie decyzyjnymna szczeblu federalnym. 61 milionów obywateli Niemiec uprawnionych do głosowania miałotymsamym prawo wybraćtyl­ kotakich posłów, którzyreprezentująich interesy w parlamencie.

Przeprowadzone22września 2013 r. wyborydo Bundestagu XVIII kadencji miały wymiar historyczny z kilku powodów. Zakończyły się one wyraźnym zwycięstwem partii chadeckich, któreuzyskały 41,5%głosów. Był to przede wszystkim osobistysuk­ ceskanclerz Angeli Merkel, której udałosiępoprowadzić niemiecką chadecjędonaj­ lepszego wyniku odczasu wyborów w 1990 r. Obok chadecji w latach 2013-2017 w Bundestagu zasiadać będąprzedstawiciele j eszcze trzechpartii: SPD, Die Linkeoraz partii Zielonych (patrz Tab. 1).Po ośmiu latach przerwy w Bundestagu ponownie zna­ leźli się przedstawicieleczterech1 partii politycznych, co wpewnym sensieoznacza odejście odkształtującego się po zjednoczeniuNiemiec,a zwłaszcza po 2005 r., płyn­ negosystemu pięciu partii\fluides Fiinfparteiensystem] (Niedermayer, 2008, s. 9-32). Pomiędzy obiema wielkimi partiamioraz pomiędzy trzema mniejszymizachodzi nadal otwarty, płynny„fluid”stan konkurencji przy wyraźnie wzrastającej segmentaryzacji.

1 CDU i CSU traktowane są razem.

Po dwóch kadencjach rządu Angeli Merkelw rolikanclerza to politycznestatus quo

napotykaw ostatnim czasie na wyraźny opór ze strony obywateli, którym niepodoba się polityka prowadzona przez istniejące partie. W efekcie powstaje wiele małych ugrupowań politycznych,klasyfikowanych według Oskara Niedermayera jako Klein- stparteien, które nigdy niebyły reprezentowane w żadnym Landtagu, Bundestagu czy Parlamencie Europejskim,alezakażdymrazembiorąudział w wyborach. Przypisywa­ najest im specyficzna funkcja suplementama, która obejmujeswoim działaniem nowe obszary politycznych idei. Artykulacja niezadowolenia utrzymuje elity polityczne w niepewności i przyczynia się niewątpliwie do utrwaleniapolitycznej tradycjikontro­ li obywatelskiej wniemieckiej demokracji. Ogółemw okresie od 1946 r. do okresu przed wyborami w 2009 r. na liście Federalnego Komisarza Wyborczego znalazło się 346partii,którechociażrazwzięły udział w wyborach do Landtagu.Przed wyborami do Bundestagu w 2013 r. zarejestrowało się58 partii i ugrupowań,którezapowiedziały wnich swój udział. Liczbyte potwierdzająwzrastającą tendencję aktywnej percepcji obywateliNiemiec w życiu politycznym. Republika Federalna Niemiec to kraj,wktó­ rym istniejenajwięcej stowarzyszeń, a aktywność publiczna ispołeczna ma charakter masowy(7 stowarzyszeń na milionmieszkańców).

Nafali niezadowolenia z decyzji rządowych w 2006r. powstało ugrupowanierepre­ zentujące „digitale Wutburger”(Plóchinger, 2011) pod przewrotną nazwą Partia Pira­ tów (Piratenpartei), a w roku wyborów do Bundestagu w lutym 2013 sfrustrowani wyborcy CDUzałożyliAlternatywędlaNiemiec(Alternative fiir Deutschland -AfD). Szczególnie ta ostatniawzbudziła dużąkonstemację, gdyż żadnesondaże przedwybor­ cze nie gwarantowały jej więcej niż 2%głosów. Oba ugrupowania powstały na fali pro­ testu i niezadowolenia z podejmowanych przez koalicjęCDU/CSU iFDP (wcześniej z SPD) decyzji politycznych. Wyborcy niezwykle entuzjastycznie przyjęli nowe

for-macje, apartiebardzo szybko stworzyły swoje oddziaływe wszystkich krajachzwiąz­ kowych. Zewzględu na szerokie poparcie społeczne stały się poważną alternatywą polityczną nietylkowwyborachdoparlamentu federalnego,ale także perspektywicz­ nymi formacjami w ostrej konkurencjiwobec istniejących „starych” partii politycz­ nych. Szczególnezainteresowanieopiniipublicznej wzbudziła Alternatywadla Niemiec, która wsondażach plasowałasię za Piratami,a niewiele brakowało, by jejprzedstawi­ ciele zasiedliw Bundestagu.

Uwzględniając program i ideologię tych ugrupowań, należy zaliczyć je do typo­ wych partii niszowych. Nie tworzą one obszernych programów, a ograniczaj ąsięraczej dokrytyki wybranych kwestii i budowania ściśle określonego elektoratu. Piracidocze­ kalisięwielu analizpolitologicznych. Pierwsza obszerna monografia autorstwa Hen-ninga Bartelsa (Bartels, 2009) zaprezentowała szczegóły powstania partii i jej rozwój. Pojawiło się też wiele opracowań w pismach politologicznych, pracach studyjnych ianaliz publicystów. Wroku2013 specjalistycznewydawnictwo Springera opubliko­ wało pracę zbiorową pod redakcjąpolitologa z Wolnego Uniwersytetu w Berlinie OskaraNiedermayera, dokonując aktualnej analizy struktur i stanfinansów oraz okre­ ślono grupę docelowątej partii.

AfD ze względu nakrótki stażjej istnienia niedoczekałasię jeszcze pogłębionych analiznaukowych, ponieważ sama znajduje się wfazie pozycjonowania programowe­ go iwewnątrzpartyjnychprzeobrażeń, co skutkuje brakiem jednolitej i konstruktywnej oceny.Prezentowane tuopinie opierają się jedynie na doniesieniach i spekulacjach pra­ sowych orazwiadomościachprezentowanych nastronach internetowych przez samą partię. Różnorodną i bogatą bazę newsów stanowiądyskusjew sieci.

Europejski eurosceptycyzm

Kryzys gospodarczy i finansowy pogłębiający od 2008roku stagnacjękolejnych państw UE przyczynił się niewątpliwie do budowania nabazie oddolnych inicjatyw nowychugrupowań,którestanąsięalternatywą dla dotychczasowej polityki „starych” partii, co potwierdzanazwa niemieckiego ugrupowania. Podobne partie powstały też w innych państwach. Greckie partieżądają powrotudrachmy, a Partia Niepodległości Zj ednoczonego Królestwa (ang. UnitedKingdom IndependenceParty - UKIP)j estpo­ strachem dlabrytyjskiegopremiera Davida Camerona, fińska partia Finowie(fin.

Pe-russuomalaiset) w 2011 roku uzyskała po raz pierwszy w swojej historiinajlepszy wynik wyborczy - prawie 19% poparcia społecznego. Austriacka partia miliardera Franka Stronacha (niem.TeamStronach Neue Wertefür Österreich) uzyskała w Karyn- tiicztery mandatyw 2013 rokui podbijakolejnelandy.WeFrancji tryumfuje Marinele Pen (FrontNational- FN), a we Włoszech tego samegorokupartia Movimento 5 Stelle (Ruch Pięciu Gwiazd) Beppe Grillo uzyskała w wyborach parlamentarnych XVII ka­ dencji 50 mandatów w Senacie i ponad 100 miejscw Izbie Deputowanych.

W Niemczech, w roku wyborczym 2013 powstała antyeuropejskaAfD, z którą sympatyzowało 27% krytyków euro. Według instytutu badańopinii społecznych INS Emnid 26% ankietowanychbrałopoduwagęwybór partiisprzeciwiającej się walucie euro i walczącej o rozwiązanie wspólnoty europejskiej. Kryzys gospodarczy w UE

uaktywnił w Niemczech wiele grup obywateli niezadowolonych z rozwoju gospo­ darczego i obciążeń finansowych, ponoszonych głównie przez ich kraj. Obecne partie obwiniane są za całe zło,anowe ugrupowania chcą„przewietrzyć” niemieckiesalony polityczne. Pośród 38 ugrupowań biorących udział we wrześniowychwyborach do Bundestagu były też małe partie, które chciały przejąć władzę metodami satyrycznymi. Istniejąca od 2004 r.partia DieParteiobwinia kanclerz AngelęMerkel za otwarcie muru berlińskiego i chce wprowadzić „dyktaturę zludzką twarzą opartą na humanis­ tycznym faszyzmie”(Janik, 2013, s. 75).W programie partii napierwszym miejscu po­ jawiły się kwestie gospodarcze i obniżenie wynagrodzeń dla menedżerów. Wraz ze starzejącym się społeczeństwem zamierzazredukować okres obowiązkowejedukacji i obniżyć prógwieku wyborczego. Te dwapostulaty budząszczególne zadowolenie w szkołach podstawowych i gimnazjach. Cała kampania prowadzona jest w sposób prześmiewczy, w nawiązaniudo rasistowskichteatrzyków popularnych w pierwszej połowie XX w. w USA.

AfD nie jest pierwszą niemiecką partią skupiającą eurosceptyków. Ugrupowania niechętne UEpojawiały się na niemieckiej scenie politycznejwielokrotnie.21stycznia

1994 r. z inicjatywy polityka FDP Manfreda Brunnerapowołanodożycia Sojusz Wol­ nychObywateli (niem. Bund FreierBurger - BFB)w reakcji na podpisanyprzez RFN traktat z Maastricht. Rokpóźniej sojusz wystąpił ze skargądoFederalnego Trybunału Konstytucyjnego podważając zgodność traktatu z niemiecką UZ. Pomimo częściowej satysfakcji z ogłoszonego wyroku2, partia nie osiągnęła żadnych sukcesów wybor­ czych. W 2000 r. zgromadzenie federalne BFB podjęło decyzję o rozwiązaniustruktur partii (Decker, Neu, 2007, s. 197-200). Równieżpartia ProDM/Schill założona cztery latapóźniej wDusseldorfiepodważała sens wprowadzeniaeuro. Jejzałożyciel, multi-milioner Bolko Hoffmann, prorokował gospodarczy scenariusz pełen upadków przed­ siębiorstw, rosnącą inflację i obniżenie standardu życia. Partia miała zahamować wprowadzenie wNiemczech euro. Pozyskanie dla partii w 2003 r. byłego sędziego ihamburskiego senatora spraw wewnętrznym Ronaldo B. Schillnie przyniosłyspo­ dziewanych efektów wyborczych. Przeceniono w owym czasie siłę mobilizacyjną elektoratu w kwestii nowej waluty.

2 12 października 1993 r. trybunał uznał zgodność traktatu z konstytucją, ale dołączył do wyroku zastrzeżenie, że Bundestagowi odebrano wiele zadań i uprawnień o znacznej wadze.

Pomimo niepewności iobaw związanych zeuro,społeczeństwo niemieckie nie do­ strzegało bezpośredniego zagrożenia. Teraz sytuacja jest zgoła odmienna. Niemcy wiedzą, że w 2010 r. ichkraj partycypował kwotą 22 miliardóweuro w I pakiecie po­ mocowym dla Grecji, a już w lutym 2012 r. potrzebny byłkolejny. Tojeden z po­ wodów, dlaktórych AfD jest pierwszą partiąprotestu, którą traktuje się poważnie. Chwilowy zastrzyk pieniędzynie zapewni żadnemu narodowi dobrobytu, a odwlecze jedyniezagrożenie plajtą. Wszystkim państwomeuropejskim niezbędnesąwewnętrzne reformy, kształcenie i edukacjana właściwym poziomie,inwestowaniew nowoczesne badania i innowacyjność, konkurencyjne płace i fłeksyjny system socjalny. Słusznie ówczesny włoski prezydent Europejskiego Banku Centralnego Mario Draghinawo­ ływał „Reformy dlaFrancji i spółki!” (Er will, 2011).

Towarzyszący Europie od początku 2010roku kryzyswGrecji przyspieszył kryzys polityki europejskiej. Ogólnoeuropejskie kwestie będące obiektem debat politycznych w ramach UE przeniosły sięna obszary poszczególnychpaństwi przybraływymiar po­ lityki wewnętrznej. Rząd Angeli Merkel/Westerwelle/Rösler odcisnął piętno swojej polityki naeuropejskichprzemianach poprzez stworzenie adekwatnych do nowych wymagań zaleceń. Angela Merkelwraz z prezydentem Francji NicolasemSarkozy „zain­ stalowali” dwa europejskie parasole ochronne, z których państwa pogrążone wkryzysie mogą oczekiwać pomocy finansowej. Uzgodniony paktfiskalnywsposób zdecydowa­ ny przysłużył siędo ograniczenia nowego zadłużania się państweurolandu. Grożąca plajta Grecji zostałazatrzymana. W przeciwnym razie skutkigospodarczedotknęłyby wszystkie państwa strefy euro(Woyke, 2013, s. 14). Postrzeganie Niemiecw Europie zmieniłosię fundamentalnie. Bez twardej postawy rządu niemieckiego europejskie pa­ kietyratunkowe długo nie zyskałybywiększości parlamentarnej. Na fali zderzaniasię interesów pojedynczych krajów strefyeuro ujawniły się historyczne animozje iegoizm polityczny, który jest zaprzeczeniem integracji europejskiej. Postrzeganie Europy wNiemczech też uległo modyfikacji. Wielu ludzi świata polityki niemieckiej zaczęło wątpić w ideę solidarności europejskiej, aobywatele nie chcą ponosić kosztów nie­ udolnejpolityki fiskalnej państw - członków wspólnoty europejskiej.

Ogólne zadłużenie gospodarkiNiemiec za czasów Angeli Merkel wyraźnie wzro­ sło. Poprzedni kanclerz Gerhard Schröderpozostawiłw2005rokustan zadłużenia na poziomie 68,5%.Peter Steinbrück(SPD),minister finansów wielkiej koalicji podwyż­ szyłdługwczasiekryzysudopoziomu 74,5%. W 2012 roku zadłużenieNiemiecpod­ niosło siędo 81,5% PKB, a kryteriaz Maastrichtdopuszczają jedynie 60% poziom zadłużenia. Napogarszającą się sytuację ekonomiczną nałożyłysię problemy w euro- strefie. Szef AfD Bem Lucke zarzucił rządowi federalnemu kłamstwo, ponieważ okre­ ślana przez rząd grecka stabilność zadłużenia okazała się w ocenie jej własnych doradców makulaturą. Rząd mając lepszą wiedzęprzez trzy latawbrew radom fa­ chowców „topił” europejskie pieniądze podatników. Pomimo napływu do Grecji 240 miliardów euro, kryzysgospodarczy w Grecji przybrałniszczycielski charakter, aNiemcomprzyniósł ogromne stratyekonomiczne {Linke, 2013).

Ludzie partii

AfD,jak samapisze o sobie, powstała „po długiejzimie wpewienwiosenny dzień”. Nazwa partii jest odpowiedzią naużywane najczęściej przezpolitykówniemieckich na czele z Angelą Merkel przymiotnik„alternativlos" '(nie ma alternatywy)w kwestii po­ mocy finansowej dla Grecji.Słowo miało sugerować jednostronnośćw procesie decy­ zyjnym,zamykało dyskusje i otwartość na dodatkowe argumenty. Założyciele nowego ugrupowania postanowili znaleźć alternatywę, udowadniając tym samym, że nie

bra-3 Niezależne jury Towarzystwa Języka Niemieckiego {Gesellschaft für deutsche Sprache - GfdS) pod przewodnictwem germanisty profesora Horsta Dietera Schlossern pośród 1123 nade­ słanych propozycji wybrało przymiotnik „altemativlos” na antysłowo roku 2010 {Unwort des Jahres, 2010).

kujealternatywy, araczejdobrej woli (Göbel, 2011). Partia skierowanajest przeciwko kartelomstarychpartii, potędzebankówiprzede wszystkim przeciwkowalucie euro z marzeniem o powrocie marki. Nie chce być pozycjonowana naprawo od CDU, aprzewodniczący Bernd Lucke potwierdza, że jestjedynie „partią zdrowego rozsąd­ ku”. Partia jak stwierdził „Der Spiegel” „kłusuje”wśrodowisku mieszczańskim i roz­ czarowanychwyborcach CDU/CSU i FDP.Wdniu powstania AfD (luty2013) liczyła sześć tysięcyczłonków, po dwóch miesiącach 7500, obecnie według danych samej par­ tii 75 000 (rok2014). Przeciwnicy pakietu pomocowegodla Grecji działający wCDU nie byli wysłuchani i wręcz ignorowani.Wszyscy oni przelali swoje frustracje i nieza­ dowolenie zpolityki chadeków nastronie „Wahlaltemative 2013”, gdziestwierdzili: „Poważnie zaniepokojeni niepożądanymi zmianami politycznymi i gospodarczymi w Niemczech i Unii Europejskiej stworzyliśmy partię„Alternatywa dla Niemiec”. Eu­ ropejski kryzyszadłużenia i kryzyswalutowy przekonał wielu ludzi, że stare partie nie potrafią i niesą gotowedoprowadzenia polityki zrównoważonej, transparentnej, blis­ kiejludziom, konstytucyjnej i demokratycznej. Formułujemyalternatywy dlapozornie bezaltematywnej polityki. Tym samympotwierdzamy bez żadnychograniczeń wolnoś­ ciowy i demokratyczny porządekRepublikiFederalnejNiemiecipokojowe jednocze­ nie sięEuropy w oparciu o ustawę zasadniczą i traktaty rzymskie” (Satzung). Tak przedstawione stanowiskopartii,umieszczonena stronieinternetowej partii stanowi jednocześniepreambułę statutu, skonstruowanegopodczasposiedzenia partii w dniu

14kwietnia 2013 roku.

Pośród osób popierających program partii znaleźć możnautytułowanych przedstawi­ cieli świata nauki,lekarzy, publicystów,prawników,doradców podatkowych i pracowni­ ków niemieckiego przemysłu. Gros z nich to byli członkowie CDU. W 5-osobowej radzie naukowej są sami profesorowie uczelni wyższych, w tym dwóch emerytowa­ nych. „Po rewolcie studenckiej lat sześćdziesiątych nadeszło powstanie profesorów, [...] a średnia wieku zarejestrowanych wAfDwynosi poniżejwatykańskiego konkla­ we”(Haste, 2013), stwierdziłz uszczypliwością tygodnik„Der Spiegel”.Joachim Star-batty, 73-letni euro fighter z lat 90-tych, z 20-letnim stażem w strukturach CDU, emerytowanyprofesor Uniwersytetu wTybindze,były członek prawicowego ugrupo­ wania Bund freier Bürger i kandydat tej partii w eurowyborach w 1994roku. Wszere­ gach Rady Naukowej AfD aktywnie działa emerytowana profesorHelga Luckenbach, ekonomistkazuniwersytetu wGießen.

Wśród nowo wybranych rzeczników partiiznaleźli się byłygłówny korespondent polityczny dziennika„Die Welt” wBerliniew latach 2000-2008Konrad Adam, ostat­ nio ścisływspółpracownik prawicowego tygodnika„Junge Freiheit” oraz j edna „młod­ sza nadzieja” 50-letniprofesorekonomii politycznej nauniwersytecie w Hamburgu Bernd Lucke. Jest on też jestzałożycielem i dyrektorem zarządzającym plenum eko­ nomistów, które zrzesza ponad 300 naukowców w tej dziedzinie. Przez 33 lata był członkiemCDU. Jeszcze rok przed wyboramiopowiadał sięza ratowaniemstrefy euro. Szybko zmienił zdanie, wziął semestralny urlopna uczelni i poświęcił się działalności politycznej.Obokdwóch panów znalazłasię teżkobieta,matkaczwórki dzieci,z wy­ kształcenia chemik dr FraukePetry. Pośród trzech zastępcówsą dwaj niezależni dzien­ nikarze; konserwatysta Alexander Gauland i Roland Klaus oraz Patricia Casale, nauczycielka i księgowa zaangażowana w pogłębianieintegracji obcokrajowców.

Właściwymi założycielami partii są Bemd Lucke i Alexander Gauland, którzy wypełnili program treścią. Oniteż prezentująpartię na zewnątrz, pojawiają się wme­ diach, udzielają wywiadów. 72-letni Alexander Gauland rozpoczynał swoją karierę przed 50 latyw CDU. Wlatach osiemdziesiątych za kadencji premiera Waltera Wall-manna (CDU) kierował heską kancelariąstanu. Jak słusznie zauważył tygodnik „Der Spiegel” „wtedy łatwo uprawiałosiępolitykę, stosunki byłyprzejrzyste. CDU popie­ rałaenergięatomową, obowiązkową służbę wojskową itradycyjny model rodzinny, a D-Markbyłanajmocniejszą walutą kontynentu” (Haste, 2013). Wraz ze zmianą nie­ mieckiej polityki energetycznej (Energiewende)i wydawaniem corazwiększychsum na ratowanie euro, bez oporów opuścił szeregi swego ugrupowania. Organizatorem i „sercem” AfD j est nieznanynikomubyły policjant z Magdeburga MichaelHeendorf. To on organizował zjazdy partii, zapraszał delegatów, tworzyłoddziały terenowe.Czy­ ta iweryfikuje wnioskiczłonkowskie w prowizorycznejcentrali partii (biurofirmy be­ tonowej należącej do skarbnika partii) z dwoma sekretarkami w małej miejscowości Bad Neuheimw Hesji4. Przemierzał tysiące kilometrów pokraju i przybywał wszędzie tam, gdzie tworzyłysię nowekrajowe struktury partii,niepobierajączatę całodobową pracę żadnegowynagrodzenia (Brost, Coen,2013, s.4).

4 Centrala partii znajduje się przy ulicy Frankfurter Landstraße 153.

Kolejną znamienitościąmedialną jestpublicysta, managerIBM,Hans-Olaf Henkel, były prezydent Federalnego ZwiązkuPrzemysłu Niemieckiego (BDI) - wielki orę­ downikwprowadzenia euro. Jego diametralna zmianapoglądów przysporzyła mu niechlubny przydomek „Wendehals” (Krętogłów). Polityków niemieckiej scenypoli­ tycznej nazwał fantastami i euro-kłamcami, zktórymi polemizuje w swojej książce pod tymsamym tytułemDie euro-Lügner.Szczególnie agresywnie atakuje paniąkanclerz, ministrafinansów Wolfganga Schäubla, poprzedniego ministra finansów Peera Stein- brücka oraz jego sekretarza Jórga Asmussena.Rozlicza też szefa EuropejskiegoBanku Centralnego Mario Draghi. Chętnie porównuje siebie zbyłymberlińskimsenatorem fi­ nansówThilo Sarrazinem (SPD), wieszczącym rozpad społeczeństwa niemieckiego pod naporemfaliimigrantów, którego książkaNiemcyzniszczą się same stała bestselle­ rem roku 2010.Jegoobecnośćpodczas prezentacji książkiHenkela wBerlinie potwier­ dzałaich zbieżne poglądy. Poparcie znalazł także wbyłym prezydencie federalnym ChristianieWulffie(CDU), który ostrorozprawiłsię wswoim przemówieniuzprogra­ mem „Ratowania euro” przez EBC. Podczas mowywygłoszonej na spotkaniulaurea­ tów nagrody Noblaz ekonomii w Lindau powiedział „To nieporozumienie mierzyć solidarnośćgotowościądowspierania finansowego innych,ręczenia za nich i popada­ nia razem z nimi w długi” (Sulik,2012).Henkel zarzucał również FDP, żewszystkie li­ beralne zasady „wyrzuciła zaburtę”, stojącza centralizmem w Europie i socjalizacją długów. Henkelmanadzieję na szybki koniec „euro-tragedii”, a państwa południajak iniechętna reformom Francja wystąpią ze strefy (Jahn, 2013, s. 11).

Partia nie pozyskuj eamatorów polityki, ale przyciąga na swóją stronę wielu długo­ letnich zwolenników CDU jak Hendrik Rottmann, 44-letni oficer Bundeswehry, od 20 lat w CDU, a obecnie piąty na liścieAfDwkraju NadreniiPółnocnej Westfalii. Ta „dezercja” ze starychugrupowań dotyczy teżFDP. Zasiadający w powiatowym korni

-tecie doradczym w Heidelbergu MatthiasNiebel opuścił szeregi FDP na rzecznowej konkurencji,oskarżając swojąmacierzystąpartię o zdradęideałów po tym jakzagłoso­ wała za pakietem ratunkowym dla euro. Wśród prominentnychpolityków wolnych demokratów budzi dodatkowe zamieszanie, gdyż jeston kuzynem ministra pomocy rozwojowej Dirka Niebela,wieloletniego sekretarza generalnego liberałów (Amann, Bartsch,Müller, 2013, s. 18). Dwóchna trzechnowych członków AfDniebyłonigdy wżadnej partii. Co dziesiąty odszedł z CDU. Każdynowy wniosek o członkostwo jest weryfikowanypod względem zgodności ze złożoną deklaracją. Kierownictwo partii próbujedystansowaćsię od prawicowego populizmui ekstremizmu, ale z drugiej stro­ ny głosy tych wyborców są jejbardzo potrzebne wwyborachdo Europarlamentu (Prie­ ster, 2014, s. 34). Partiępopiera też wielumłodychludzi,który sązatrudnieni w służbie publicznejalbow koncernach i nie mogą się otwarcie przyznawać doswoich politycz­ nychsympatii.

AfD stanowi dla niemieckiej demokracji kuriozum. Tworzą ją znamienici i bez wątpienia demokratycznie myślącypolitycy, publicyścii ekonomiści, którzy głoszą odej-ście od euro i stworzenie nowej i mniejszej unii walutowej w europejskich krajach północy. Przyświecające im idee nie są prawicowe ani ekstremistyczne. Przełamalinie­ moc niemieckiegoobozueurosceptykówdo stworzenia konkretnychrozwiązań i zapro­ ponowania swoim zwolennikom wybieralnej alternatywy. „To,że to robią,jest zdobyczą demokracji”(Drieschner,2013, s. 15) stwierdziłdobitnie liberalny tygodnik„Die Zeit”.

Funkcjonowanie i program

Partia zorganizowanajest z typową niemiecką precyzjąi zarządzana energicznie. Krzykacze i awanturnicy,typowiwszeregach nowego ugrupowaniatrzymani są w ry­ zach. Kierownictwo ustala program i nie dopuszczaprzypadkowych doradców. Nie szuka rozgłosu medialnego, a przedstawiciele prasyniezawszesą mile widziani. Cho­ ciaż niesą to procedury demokratyczne, to efekty imponujące. Wkrótkim czasie - (pół roku) skutecznie rozbudowałaswoje struktury wterenie. Miesięczna składkaczłon­ kowskawynosi 10euro,a dla niepracujących 2,5 euro. Członkowie proszeni sąo wyż­ sze wpłaty, a wspierający nie tylko sponsorują, ale także uczestniczą bezpłatnie w akcjach plakatowych. Partia otrzymałatakże wsparciefinansowe od miliardera Au­ gustavon Fincka, współzałożyciela grupy Mövenpick. Jego imperium wspierało kie­ dyś sporymi sumami FDP. Finansowana jest z darów od osób prywatnych i składek członkowskich. Bliższe dane na temat praktyk finansowych partiiniesą znane, ale jej sytuacja finansowa poprawiła się powyborachw2013 roku,gdy za osiągnięty wynik uzyskałaz kasypaństwowej prawie2 mineuro.

Wyniki do Bundestagu2013(%głosówdrugich)

Tabela 1

Partia CDU SPD FDP Die Linke Piraci AfD Wyniki 34,1% 25,7% 4,8% 8,6% 2,2% 4,7%

Źródło: Dane na oficjalnej stronie Federalnego Komisarza Wyborczego www.bundeswahlleiter.de/de/bundes- tagswahlen/BTW_Bund_13/ergebnisse/bundesergebnisse.

Statut zatwierdzony podczas federalnego zjazdu partiiwszedłwżycie 14 kwietnia 2013 roku i zastąpił pierwotny, założycielskiuchwalony 6 lutego2013r. Organami partii są: zarządfederalny, federalnyzjazdpartii i federalny sąd arbitrażowy. Zarząd zgodnie zprzepisami ustawowymi RFN niemoże składać sięw większości z obcokra­ jowców.Jegoczłonkowie wybierani są codwa lata (§11,pkt 4). Federalny zjazdpartii może większością 3/4 odwołać zarząd lub poszczególnychczłonków (§11, pkt 7). Fe­ deralny zjazd partii jest najwyższymorganempartii, zwoływanym raz doroku. To on dokonuje wyboru zarządu, wyłania członków sądu arbitrażowego imianujeksięgo­ wych i ich zastępców.Decyzje zapadajązwykłą większością głosów, dlatego zjazdjest niezależny od faktycznejliczbyprzybyłych członków (§ 12, pkt 9). Do zmiany statutu wymagana jest jedynie większość 2/3. Uprawnieni do głosowania sąjedynie ciczłon­ kowie, którzyniezalegaj ą ze składką członkowską (§12,pkt 1,2). Zj azd przyjmuj e też corocznesprawozdanie z działalnościzarządu, przesyłanetakże elektronicznie wszyst­ kim członkom (§ 12, pkt 16).

Partia odrzuca możliwośćczłonkostwa dla osób, będących wcześniejw szeregach organizacji, sklasyfikowanychprzez niemieckieorgana bezpieczeństwa jako ekstremis­ tyczne. Wyjątekstanowiąosoby,którewewniosku partycypacyjnym poinformowały o tym fakcie partię.Po kontroli pojedynczychprzypadków zarząd federalny podejmuje decyzję o przyjęciuczłonka wszeregiAfD (§ 2, pkt 3).Osoby, które zalegają z opłatą składkiprzez okres 6 miesięcy i nie zareagowały nadwa upomnieniazostająwykreślo­ new listy członków (§ 7). Tylkoosoby płacące składkimają też prawo do głosowania (§ 12, pkt 2).Dla osób, które nie mogąbyć lub nie chcąbyć członkami partiiistnieje możliwość działania nazasadach osób wspierających.Płacą oni wtedy połowę należnej składki, otrzymująinformacje przeznaczone dlaczłonków i mogąjakogoście być do­ puszczenina dni partii bez prawa głosui składania wniosku(§ 3, pkt 1, 2).

Pierwszy program napisanyprzed zjazdem mieścił się na trzechstronach papieru A4. Żądano w nim stopniowego rozwiązania strefy euro i natychmiastowego zakazu skupu obligacji „śmieciowych” przez EBC orazurealnienia dochodów brukselskich urzędników.Program wyborczy został uchwalony wtym samym dniu co statut, pod­ czas założycielskiego dnia zjazdupartii. Obejmuje osiem działów, które podejmują kwestie europejskiejpolityki walutowej, energetycznej iintegracyjnej orazkształce­ nia, zaopatrzenia emerytalnego, finansów państwa, wtympodatków. Główny nacisk położono na politykę wewnętrzną Niemiec i sprawy socjalne. Za najważniejsze wyz­ wanieAfDuważa powstrzymanie przyjętegoprzez drugi gabinet koalicjiCDU/CSU i FDP w 2009 r. programu rezygnacjiz energiielektrycznej pochodzącej zelektrowni atomowych i reformyuchwalonej 1 kwietnia2000 r.ustawy o energiach odnawialnych

(Gesetz für den Vorrang erneuerbarer Energien - w skrócie EEG) (szerzejzob. Janic­ ka, 2013).Jednym z filarów trwałościzdobyczy demokracjiniemieckieji państwaprawa jestzdaniem AfDzasadaodpowiedzialności,solidarności itransparentności, w ramach której wolnościowy idemokratyczny porządek prawny zapewnia wolność wypowiedzi i otartą na dyskusję kulturę słowa. W sprzeciwie wobectendencji zastraszanialudzi o odmiennych poglądach i alienowania ich ze społeczeństwapartia proponuj e wprowa­ dzeniewNiemczech i Europiereguł demokracji bezpośredniej,wzorowanej na kulturze szwajcarskiej. Gros prezentowanychpostulatów powielonow propozycjachprogramu europejskiego (Politische,2014).

W uchwalonym 22 marca 2014 roku programiewyborczym do Parlamentu Euro­ pejskiego „Mut zuDeutschland” (Odwaga dla Niemiec) partiażąda„geordneteAuf­ lösung” („uporządkowanego” rozwiązania) strefy euro, asamymNiemcom proponuje jej stopniowe opuszczanie. Sprzeciwiasię centralizmowi unijnemu na rzecz większej odpowiedzialności ipartycypacji obywateli wszystkichregionów, gmin i krajów w po­ dejmowaniu decyzjistrategicznych dlamieszkańców UE. Konsekwencją tych propozy­ cji jestmożliwość stosowaniaprawa weta (także wetaobywatelskiego)w parlamentach narodowych wobec aktów ustawodawczych,uchwalanych przez organy unijne. Żąda także ukrócenia przywilejów dla urzędników unijnych, zmniejszenia ich liczbyo po­ łowę, w tym także komisarzy i likwidacji dwóch siedzib parlamentu europejskiego. Opowiada sięzawspólnąunijnąpolitykązagranicznąi bezpieczeństwa,popierając tym samymideę wspólnychinteresów europejskich.

AfD podkreśla konieczność sprawiedliwego wynagrodzenia dla pracowników - obcokrajowców. Powinni oni podlegaćtymsamymregulacjom prawnymco rodacy, a weryfikacja pracownicza oparta na kryterium kompetencji daje taką gwarancję. Wwyraźnym kontraście do pomówień medialnycho konotacje partii ze skrajną pra­ wicąopowiada sięzakraj em otwartym na cudzoziemców, akceptuj ącym prawodo wy­ boru miejsca zamieszkania wramach europejskiej swobody przepływu pracowników (Das Program, 2014).

Specyfika systemu partyjnego Wielkiej Brytanii

Współczesny system partyjny Wielkiej Brytanii ma wielowiekowe tradycje, chociażstronnictwa przypominające te dzisiejsze pojawiły siędopiero podkoniec XVII wieku. Chodzi tu owyrażaj ących sprzeciwwobec absolutyzmu królówzdynastii Stuartów wigów orazreprezentujących interesy ziemiani przedstawicieli katolickiego Kościoła, popierających monarchię torysów(Dańda, 2010, s.362). To one dały podwa­ liny podkształtobecnych politycznych ugrupowań tego państwa-wigowie ewaluowa­ li w stronnictwo liberałów, natomiast torysi - w prawicowąPartięKonserwatywną. XIX-wieczne reformyprawawyborczego doprowadziły ostatecznie dopowstania du­ żej ilościobozów z Partią Pracy naczele (Dańda, 2010, s. 362).

Dziś system brytyjski, choć uznawany za dwupartyjny, niedokońcatakim pozo- staje. W parlamencie przedstawicieli swoichinteresówmają bowiem, opróczwy­ borców dwóchnajwiększych partii, mniejsze grupy obywateli, skoncentrowanych zazwyczaj, choć nie zawsze, na danym obszarze geograficznym (Antoszewski, Herbut,2001, s. 183). I tak, swoją reprezentację posiadają stronnictwa szkockie, walijskie orazpolnocno irlandzkie. Cechącharakterystyczną nabrytyjskiej scenie politycznej jest również zjawisko „regionalizacjisystemu partyjnego”. Poprzestu­ diowaniurozkładu głosów dla dominujących partii nadanych obszarach,okazuje się, że mają one geograficznie nierównomiernie umiejscowiony elektorat - „PartiaKon­ serwatywna dominujeraczej na południukraju, zaś PartiaPracy może liczyć przede wszystkimnaelektorat skupionyw północnych hrabstwach” (Antoszewski, Herbut, 2001, s. 184).

Partie politycznew brytyjskiej przestrzeni polityczneji parlamentarnej

Struktura współczesnego życiapolitycznego Wielkiej Brytanii jest zatem oparta o istnienie dwóch dominującychugrupowań(Partia KonserwatywnaiPartia Pracy), jednego mniejszego (LiberalniDemokraci), a takżeszeregu partii z reprezentacją par­ lamentarną oraz bez niej. Partia Konserwatywna, powstała w 1832 roku, z prze­ kształceniaugrupowaniatorysów, uznawana jest zapartię, która wielokrotnie dzierżąc stery rządów w XIX i XXw., odniosła największe sukcesy na brytyjskiej scenie poli­ tycznej (wystarczy wymienić wtymkontekścienazwiska: Roberta Peelego, Benjamina Disraeliego, Winstona Churchilla czy Margaret Thatcher). Konserwatyści w swoim programie odwołują siędotakich wartościj ak: wolnośćjednostki,rządyprawa,mini­ malna rola państwa w gospodarce, wspieraniewłasności prywatnej, niskie podatki dochodowe (Dańda, 2010, s. 367). Konserwatyści popierają członkostwo Wielkiej Brytanii w Unii Europejskiej, z tym,że są zdecydowanie przeciwni przenoszenia suwe­ renności narodówna rzecz wzmocnienia unijnych struktur.

Założonaw1900 roku Partia Pracy swojąmocną pozycję ugruntowała w latach 90. XX wieku. Wtedy to zdecydowała sięodstąpić od tradycyjnego programupolitycznego na rzecz tzw. Programu New Labour stworzonego przez ówczesnego lidera- Tony’ ego Blaira. Dzięki temu przeszłatransformację z partiilewicowej w centrolewicową, co poskutkowało faląpoparcia ze stronyosób do tej pory z niąniesympatyzujących.Po tej swoistej „metamorfozie” laburzyści„zaakceptowali wolnyrynek jakowłaściwe środo­ wiskorozwojugospodarczegopaństwa,zmniejszyli swoje uzależnienieod związków zawodowych [...] oraz zaproponowali reformęustroju politycznegoZjednoczonego Królestwa” (Dańda, 2010, s. 368). Partia Pracy stanowczo popiera brytyjskie człon­ kostwo w UE, a także, w przeciwieństwie do Partii Konserwatywnej, zgadza się na przekazanie większej ilości kompetencjiunijnym organom.

„Budowa i obrona wolnego,sprawiedliwegoiegalitarnego społeczeństwa opartego na wartościachtakich jak: wolność,sprawiedliwość i współpraca wramach społeczno­ ści lokalnej i ogólnopaństwowej”to z kolei założenia statutu partii Liberalnych Demo­ kratów (Dańda,2010, s. 369). Ugrupowanie to kontynuuje tradycjeistniejącej od końca XVII wiekuPartiiLiberalnej. Wkwestiistosunku dostrukturunijnych,popierabrytyj -skiew nich członkostwo.

Kolejne partiebędąceuzupełnieniem scenypolitycznej,to międzyinnymi Demo­ kratyczna PartiaUnionistyczna, czyli drugie, obok Ulsterskiej Partii Unionistycznej, ugrupowanie lojalistówz terenuIrlandii Północnej.Na uwagęzasługuje także Szkocka Partia Narodowa, która głównympostulatem uczyniła uzyskanie przez Szkocję pełnej niepodległości i równocześnieodrębnegoczłonkostwa w UE. Wkwestiachgospodar­ czych i społecznych jestugrupowaniem umiarkowanym, centrolewicowym(Dańda, 2010, s. 370).

Na brytyjskiej scenie politycznejistniejejeszcze kilkainnych ugrupowań z bardziej lub mniej widoczną reprezentacją. Ze względu na swojepolityczne sukcesy i medialne zainteresowanie godna uwagijest Partia Niepodległości Zjednoczonego Królestwa (UKIP). Powstałaona nabazie formacji politycznej mającej swoje początki wroku

1991, powstałej w wyniku zdecydowanej dezaprobaty wobec Traktatu z Maastricht iprzekształconej dwa lata później przez AlanaSkedawpełnowymiarową partiępoli­

tyczną. Celemstrategicznym UKIP jest wyprowadzenie Wielkiej Brytanii z Unii Euro­ pejskiej. Odpoczątku swojego istnieniapartia ta działa na marginesie sceny politycznej. Rok 2001 byłrokiem przełomowym, bo choćbył torok nieudanych wyborów parla­ mentarnych, towwyborachdo Parlamentu EuropejskiegoUKIP zajął trzecie miejsce, podobnie zresztąjak w roku 2004.Wroku 2006 Nigel Farage zostaje wybrany na lidera UKIP. Jegoreputacja jako liderapartii, była wielokrotnie podważana, gdyż uważano, iż: „NigelFaragegra na najniższych instynktach ludzi, bazując na strachu przedob­ cymi. Członkowiezaś j ego partii, j ak i on sam odpowiadaj ąprogramowo nawołania anarchistów, neurotyków, ludzi problematycznych, nieprzyjaznym obcokrajowcom” (Scheuermann, 2014a, s. 92).Wroku 2009 jegopartia zajmuje drugie miejscew wybo­ rach europejskich. Warto zwrócićuwagę, że w wyborachdo IzyGmin z 6 maja 2010 rokustronnictwoto nie zdobyło ani jednego mandatu. Fakttenpotwierdzaintensyw­ ność działań na rzecz popularyzacji swojego programu i tempa, w jakim partiazdobyła poparcie wokresie czterech lat, dowyborów europarlamentamychz 2014 roku.

Wyniki wyborów do brytyjskiej Izby Gmin z 6 maja 2010roku

(wyniki6 partii wg osiągniętychnajlepszych wyników wyborów)

Tabela 2

Partia CP LP LD UKIP BNP SNP

Wyniki 36,1% 29% 23% 3,1% 1,9% 1,7%

Źródło: Election Resources on The Internet: Parliamentary Elections in the U.K. - House of Commons Results, www.electionresources.org/uk/.

Wyniki wyborów do Izby Gmin idealnie oddają charakterbrytyjskiego systemu parlamentarnego, pokazująpotęgętrzech największych ugrupowań i marginalnezna­ czenie reszty stronnictw. Jaksię jednak okazuje,nawet niewielkie teoretycznie partie, mogą zmienić historię polityki państwa na areniemiędzynarodowej.

Wyniki wyborów do Parlamentu Europejskiego doskonale ilustrują taką właśnie zmianę.

Wyniki wyborów do ParlamentuEuropejskiego wWielkiej Brytanii w 2014roku

Tabela 3

Partia UKIP LP CP GP LDP SNP

Wyniki 26,77% 24,74% 23,31% 7,67% 6,69% 2,4%

Źródło: Parlament Europejski, Wyniki -wyborów do Parlamentu Europejskiego n 2014 r., www.wyniki-wybo- ry2014.eu.

Komentując zwycięstwo UKIP Maciej Czarnecki na łamach „GazetyWyborczej” napisał: „Zwycięstwo UKIP to mocny sygnałostrzegawczy. Zwłaszcza, że populiści wypadli też nadspodziewanie dobrze wwyborachlokalnych,które odbywały się wraz z europej skimi. Mocna pozycjaw tereniemoże procentować w wyborachparlamentar­ nychw 2015 r., wktórychokręgi są jednomandatowe. Sukces UKIP pokazuje rozcza­ rowanie Brytyjczyków ugrupowaniami głównego nurtu iich niechęć do imigrantów. Oczywiście politycy odprawa dolewa pocieszająsię, że «to tylko euro wybory»,które

wykorzystuje siędo tego,by dać rządzącym prztyczka wnos. Bądź co bądź, wpo­ przednichz 2009r. populiści Farage’a zgarnęli 13 mandatów (16,6proc, głosów), a rok później w bataliio Westminster ani jednego”(Czarnecki,2014). Z pewnością jednak zwycięstwo partii Farage’a można określić jako historyczny sukces, gdyż od dziesię­ cioleci w Wielkiej Brytanii wygrywała albo PartiaPracy, albo Konserwatyści.

„Dumny domeurosceptyzmu”,czyliprzyczyny rosnącejpopularności UKIP

Gospodarcze i społeczne przyczyny eurosceptyzmupojawiły się w wielu europej­ skich państwach, wtym również wWielkiej Brytanii pod koniec ubiegłego dziesię­ ciolecia. Kryzys strefy euro pokazał jak bardzo integracja gospodarczo-walutowa potrzebuje wzmocnienia. Równocześniepodczas kolejnych szczytów unijnych widać było, jak chłodno i zdystansowanie Brytyjczycy podchodzą do jakichkolwiek po­ mysłów zacieśnieniaeuropejskiej integracji. Sięgający 2008 roku kryzys finansowy podzielił Europę na zwolenników organizacji i kalkulujących sceptyków. Stosowane przezUnięEuropejską narzędziaekonomicznenie pomogły w uchronieniuwspólnoty przed załamaniem, co wpłynęło na większość państw członkowskich.

Dane Brytyjskiego Urzędu Statystycznego nie pozostawiają żadnych złudzeń. W przypadku tego państwa bardziej kalkuluj esięfunkcjonowanie poza Wspólnotą,niż działanie wjej ramach. W 2010 roku korporacje finansowe zapewniły gospodarce WielkiejBrytanii 123 mid funtów wartości dodanej, a w 2011 roku 50 proc, swegoeks­ portu kierowała poza UE. Jak oszacowałaKomisjaEuropejska, Wielka Brytania należy do tzw. grupy płatników netto budżetu unijnego i dokładarocznie „na czysto” ok. 4-5 mid euro (Gmurczyk, 2014). Nie dziwią zatem chłodne odczuciamieszkańców Wysp wobecwspólnoty.

Idealnym podsumowaniemprzyczyn eurosceptyzmu brytyjskiegomoże być wypo­ wiedźMichael’a White’a, reportera i zagranicznego korespondenta„The Guardian”, który w styczniu 2012 roku napisał: „Brytyjczycy niemają monopolu na euroscepty- cyzm, ale podejrzenia wobec projektu europejskiego istnieją w brytyjskim nurcie dłużej, niż gdziekolwiek indziej. Było to widoczne jużw pełnych nieufności wspólnych dla obu rządów -laburzystów itorysów- pierwszychdrżących krokach w kierunku Unii Europej skiej. [...] Dla wielukryzys euro, który następnie rozszerzyłsię na kryzys bankowy lat2007-2009 służy tylkodo udowodnienia arogancjiigłupoty przywódców europejskich. Eurosceptycy byli szczęśliwi, mogączrzucić winę za porażki naprzepisy państwowe, a nie narynkową chciwość i nieodpowiedzialności bankierów, którzy ku­ sili obietnicą łatwych pieniędzy w przeciwieństwie do srogiego językabrukselskich biurokratów.To była idealna burza, dekady tworzenia,aż niebo Unii Europejskiej pociemniało i grzmot uderzał coraz głośniej. Do teraz,już od lat dziewięćdziesiątych eurooptymizm ustępował miejscaeurosceptycyzmowi nacałym kontynencie.OdFin­ landii i Austrii do bezrobotnych młodych pracowników próbującychopuścić Hiszpa­ nię i Portugalię. Nawet w lojalnychpaństwach założycielskich - Holandii, Francji i Niemczech - eurosceptycyzmi ksenofobiczne partie znówzaczęły rosnąć wsiłę. Eu- rosceptycyzmokazał się być jednym z bardziej udanychbrytyjskich produktów eks­ portowanych przezkanał” (White, 2014).

Wtakiej właśnie atmosferzeekonomicznychwyliczeń iogólnegoniezadowolenia zdziałań wspólnoty, w siłęzaczęła rosnąć coraz popularniejsza największabrytyjska eurosceptycznagrupa polityczna, Partia Niepodległości Zjednoczonego Królestwa.

Program polityczny i funkcjonowanie UKIP

Głównym długofalowym celem Partii Niepodległości jest wyjście Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej. Drogą do realizacji tego nadrzędnego celu, ma być szereg celów po­ średnich zawartych w programiepartii w oparciu także o jasno określone wartości.

Oficjalna stronainternetowa jest najlepszym źródłem informacji na temat idei wy­ znawanych przez członków partii.Wedługnich WielkaBrytaniamoże stać sięznów demokratycznym, samostanowiącympaństwem, a „cel ten można osiągnąć jedynie przez stopniowe wyprowadzanie narodu z Unii Europejskiej iumacnianiesuweren­ nościparlamentu” (What,2014).Partiagłosi również hasłogotowościpaństwa do bycia niezależnym tworem,którymoże prowadzić wymianęgospodarcząi budować pozy­ tywne relacje z całym światem „nawłasną rękę”. Cociekawe, jednymz jej postulatów jest też „odzyskanie kontrolina granicami państwa”, rozumiane jako przyjmowanie obcokrajowców, którzy mogąprzyczynić się do wzrostukraju, a jednocześnie kontro­ lowaniu liczby osób przybywających do WielkiejBrytanii bez konkretnych umiejęt­ ności, które „byłybykorzyścią dla narodu”. Program polityczny, oprócz ogólnych postulatów, składa się też z konkretniej szych idei i podzielony został na kilka bloków.

Treść bloku pierwszego - „Przywróceniewładzy Wielkiej Brytanii” cytując tekst ze strony internetowej streścićmożnawjednym zdaniu „głos na UKIP to głos zaopusz­ czeniem Unii Europejskiej i odzyskaniem władzy nad życiem kraju” (What, 2014). Mieszczą się tutaj dwa główne postulaty: wolny handel z europejskimi sąsiadami,ale bez politycznej unii oraz prawado referendów krajowych i lokalnychoraz respektowa­ nie ich postanowień. Blok drugi - „Ochrona naszych granic” to postulat odzyskania kontroli nad granicami WielkiejBrytanii i szeroko rozumiana dość restrykcyjna polity­ ka imigracyjna. Kolejna grupa postulatów„Odbudowa dobrobytu” zakładaochronę rynku pracy, preferencyjne warunki dostępu do rynku pracydlaBrytyjczyków,przy­ jazny system fiskalny oraz pozyskania i wykorzystania źródełenergii. Blok czwarty odnosi siędo„Ochronyprzedprzestępczością” i zakładamiędzyinnymizwiększenie finansowania policji, kontrolegraniczne, ekstradycje dla przestępcówspoza UK i ogra­ niczenie prawwięźniów. Grupapiąta - „Opieka iwsparcie dla wszystkich” zapowiada: ułatwieniedostępu dolekarzy, rozwójszkolnictwa i wsparcia socjalnego dlaokreślo­ nych grup społecznych.Ostatni -szóstyblok - „Wolność słowa i demokracja” zakłada brak wymogu politycznej poprawności i pełną wolność wypowiedzi oraz edukację pa­ triotyczną (What, 2014).

Partia Niepodległości działa na zasadziemasowegoczłonkostwa. Aby dołączyćdo ugrupowaniawystarczy zarejestrować się na stronieinternetowej i wpłacić odpowied­ nią sumę pieniędzy. Wfunkcjonowaniu stronnictwa pomagają, jak w przypadkuwięk­ szości partii, wolontariusze, którzy również mogą się zgłaszać za pomocą strony. Witryna partii daje także możliwość udzielenia jej finansowegowsparcia oraz wyszu­ kania informacji na temat jej liderów.

Nigel Farage - charyzmatyczny przywódca czy maskotkamediów?

I choć na stronie UKIP „kluczowych postaci” wymieniono kilka, to niema wątpli­ wości, że aktualnie lider jest jeden.Nigel Farage, bo o nim mowa,po ukończeniupry­ watnej szkołynie poszedł nastudia. Został maklerem w londyńskim City. Od 1999 roku był członkiem Parlamentu Europejskiego jako reprezentant południowo-wschod­ niej Anglii. Jak podajewitryna partii „swoje wieloletnie doświadczeniewykorzystuje teraz w kraju do zwiększenia świadomości na temat działań Unii Europejskiej”

(Abont).Wlistopadzie 2010roku został ponownie wybrany na przywódcę partii. Przez wrogów politycznych nazywanyMrKettle,czyli Czajnik.Gazety w Wielkiej Brytanii i całej Europie zarzucają mu fałsz ikorzystanie zunijnychpieniędzy, ukrytepod popu­ listycznymi hasłami o konieczności wyjścia ze struktur wspólnot.W 2009 r.dzięki pu­ blikacji w „The Guardian” Brytyjczycy dowiedzieli się, że Faragepobrał dwa miliony funtów zbudżetu Unii, by pokryć kosztyutrzymaniabiura i podróży(Rybarczyk, 2014, s. 58-60). Nie byłoby wtymzapewneniczegozaskakującego, gdyby niejawna niena­ wiść Farage’a do struktur europejskiejwspólnoty. Brytyjskie pismazajęły siętakże oceną zagrożenia,j akim stała sięUKIP i j ejprzywódcadla innychpartii wwyborach do brytyjskiegoparlamentu -szczególniedlaPartiiPracy ikonserwatystów w 2015 roku. Punktem wyjściabyły korzystne dla UKIPsondaże w przeddzień wyborów doParla­ mentu Europejskiego. Tygodnik„The Economist” wwydaniu z 17 maja 2014 roku podkreślał,że laburzyści mogą miećproblemy zwygraną(Taking).

Możliwy scenariusz wyborczy opisywano w sposób jednoznaczny: „Mówiąc o Wielkiej Brytanii, z całym jej pełnym eurosceptycznychoczekiwań nastawieniem, Partia Laburzystów i tak powinna byćna drugim miejscu znieznaczną stratąlub nawet zdecydowaniewygrać. Trzęsienie ziemi, jakie już dawno obiecał przywódca politycz­ ny UKIP,Nigel Farage,jest bliskie. Pytanie o wybory powszechne wprzyszłymroku dotyczytego, jaktorysi, główna ofiara powstaniaUKIP,odpowiedzą na jej działania”. „The Economist” porównywał też sytuacjępartii politycznych w wyborach z 2014 roku i tych, którenastąpią za rok: „Szanując kredyt zaufania, jakiotrzymaliod swoich wyborców, torysi będą prowadzić powściągliwąkampanięwyborczą. Gardząc konku­ rencją zpełnym skandalicznych, jakna przykład zamknięcie granic i zmniejszanie podatków, gwarancji programem UKIP,premier Cameron ponawia tylko obietnicęre­ ferendumi żałuj e, że imigracja to problem dla wielu brytyjskich wyborców. [... ] UKIP nieprzetrwaprzyszłej kampanii wyborczejtak łatwo, jak tej europejskiej, którasama w sobie jestdrwiną” (Taking).

Prasaeuropejska zainteresowała siępostacią Farage’a na długo przedwyborami do Europarlamentu. Wstyczniu2013roku, niemiecki publicystaChristophScheuermann pisał na stronie internetowej tygodnika „Der Spiegel”: „Od miesięcyjego propozycje spychają w cień rząd,dzięki czemu gwałtownie rośnie poparcie dla jegopartii wśród wyborców. Najnowsze badaniapokazują, że za UKIPopowiada się 15% ankietowa­ nych,co czyni z niejtrzecią najważniejszą siłępolitycznąw kraju,po konserwatystach i Partii Pracy.Niktnie wierzy,że UKIP może wygrać wwyborachdo niższej izbyparla­ mentu, poczęścidlatego, że brytyjski system stawiamałe partie wniekorzystnej sytu­ acji. Sondaże są jednak wystarczające, by zachwiaćpozycją premiera Camerona i jego strategów” (Scheuermann, 2014b).

O UKIP równie chętniepiszepolska prasa. Wstyczniu2013 roku polski tygodnik opinii „Polityka” pisał: „Nigel Farage promienieje młodzieńczą werwą. Jest liderem Partii Niepodległości Zjednoczonego Królestwa (UKIP), ugrupowania, które jeszcze trzy lata temu mieściło się na kanapie, a dziś szantażuje szefarządu Jej Królewskiej Mości,żądając referendum w sprawie wyjściaWielkiej Brytanii z UniiEuropejskiej. Cały sekret sukcesu partii Farage’apolega naprostocieprzekazu, możliwej dzięki temu, że w imieniuUKIPwypowiada się wzasadzietylko jej szef: kraj schodzi na psy, imigracja i małżeństwa gejowskie zrobią z nas wkrótce metroseksualnych kosmopoli­ tów, ajedynym rozwiązaniemtych wszystkich problemów jest rychłe wystąpienie zUnii Europejskiej. Farage dobiera tematy w zależnościod chwili. Gdypodkoniec 2012 r. Cameron zapowiedział, że jego partia gotowajest poprzeć wprowadzenie małżeństw homoseksualnych, następnego dnia okazało się, żesprzeciw wobec takich związków jest fundamentem programu UKIP. Faragejużzapowiedział, że chce z tej sprawy uczynić temat przewodni kampanii w 2015 r. Po dwóch tygodniachponad 30 posłów Partii Konserwatywnej oświadczyło, że stoi po jego stronie” (Wójcik, 2013).

Opinii podobnych do tej jest mnóstwo wwiększości liczących siępolityczno-spo­ łecznychpism europejskich, od Anglii, przez Niemcy, do Polski.Stawiają one pod zna­ kiemzapytaniawiarygodnośćprogramu Partii Niepodległości, a zsamego Farage’a robiąpopulistę. „Lider UKIP od roku jest wręcz maskotką brytyjskich mediów. Pod­ nosi wynikioglądalności, więcjest chętniezapraszany. Mówi dowcipnie i zrozumiale o trudnych sprawach. Wali prosto zmostu. [...] Farage jak inni populiści opowiada lu­ dziom to,co chcieliby usłyszeć, aczego niemówią politycy głównego nurtu. Pracoho-lik,wiecznie dokądś gonii z kimśsię spotyka.Potrafi udzielać wywiadów po 20godzin dziennie” (Rybarczyk, 2014,s. 58-60).

Trudno dokonać jednoznacznej oceny przywódcyUKIP. Na pewnoniemożna mu odmówić zręczności i oddziaływaniapoprzez medianaszerokie rzesze wyborców. Z pewnością jest osobąmedialną, dobrze czującą się w takim otoczeniu. Przyczyną ogromnego zainteresowania jego osobą są jego wysoce kontrowersyjne opinie, wzbu­ dzająceogromneemocje.Takim przykładem może być np. porównywanie Unii Euro­ pejskiej do Związku Radzieckiego, podziw dla Władimira Putina jako zręcznego polityka, czy ostre,bezpardonowewypowiedzi na temat najważniejszych polityków europejskich czy unijnych. Można przypuszczać, że wypowiedzi teto świadomie prze­ myślana strategia zdobywania popularnościoraz zwolenników, aprzede wszystkimza­ interesowana mediów. Jest dobrym mówcą, ale potrafi też z ludźmi rozmawiać i ich słuchać, wyciągać wnioski. Z drugiej jednakstrony zarzucamu siępopulizm, proste, jednostronne myślenie, które może jednak nie wytrzymać konfrontacjize skompliko­ waną, pełnąrozmaitych powiązańrzeczywistością. Zręcznie odpychaod siebieopinię, iż prezentowaneprzez niego poglądy mają charakter dyskryminacyjny, choć finanso­ wana przez niego np. kampaniabillboardowa zamiast przekonywać do gościnności wobec imigrantów ma zgołainne, wręcz wrogie wobec nich oblicze. Jego poglądy w pewien sposób łamią dotychczasowestandardy myśloweBrytyjczyków,których kraj opartyjest - jako kraj o dojrzałej demokracji - naposzanowaniupraw człowieka, tole­ rancji walczącej zdyskryminacją. Przekaz, jaki prezentuje UKIP trafia jednak - na fali rozszerzającego się eurosceptyzmu - do coraz szerszej rzeszy odbiorców na co

z pewnością ma wpływ zarówno charyzma jego liderajak i będąca tego pochodną po­ pularność medialna.

Podsumowanie

Partieeurosceptyczne swoją nagłą popularnośćzawdzięczają kryzysowi gospodar­ czemu strefy euro, który rozpoczął sięw ubiegłym dziesięcioleciu. Szczególniesilny wzrost poparcia odnotowały te funkcjonujące na terenie państw bogatych i wno­ szących dużo do gospodarki wspólnoty. Idealnym przykładem są tutaj Niemcy oraz Wielka Brytania.I choćw obu tychkrajachw ostatnim czasie partie antyeuropejskie przeżyłyprawdziwyrozkwit, to ich program znacząco się różni. Najłatwiej różnicę międzysytuacją na scenie politycznej pokazać odwołującsiędo największych ich par­ tii eurosceptycznych. Działająca w Niemczech AfD nie zakłada silnej negacji idei leżących upodstaw wspólnoty. Skupia się zato na finansach państwa, które przezkry­ zys na południu Europy i wynikającą z członkostwa wUE konieczność ichwsparcia, wydaje duże sumy na cele, dla zwykłego niemieckiego obywatela nieuzasadnione. Brytyjska Partia Niepodległości z kolei krytykuje wspólnotę i wszelkiejej założenia. Dążydo tego,by państwo opuściło jej strukturyi samo kształtowało własną politykę gospodarczą oraz społeczną.

Co dla Europy oznacza popularność nowopowstałych partii? Podstawowy, nama­ calny skutek otrzymaliśmy wmaju tego rokupodczas wyborów do Parlamentu Euro­ pejskiego.„To będzie jużinna UniaEuropejska”,pisał tuż po nich portal niezależna.pl (To będzie, 2014).WeFrancji zwynikiem 24,86%wygrał Front Narodowy, W Wielkiej Brytanii zwyciężyła, dążąca do wyjścia państwa zestruktur UKIP.W Niemczech,ist­ niejąca od zaledwie roku AfD zdobyła7,1% głosów. Takie rozłożenie poparcia jest najlepszymdowodem na to, że faktycznie Europejczycy są skłonnizrezygnować zroz­ wiązań, jakie daje unia na rzecz samostanowienia państw.

Tuż po wyborach do PE Marek Bankowicz, politolog, a także ekspert ds. systemów politycznych i wyborczych z Uniwersytetu Jagiellońskiego tłumaczył sukcesugru­ powań nacjonalistycznych i eurosceptycznych, mówiąc w wywiadzie dla portalu Gazeta.pl: „Znacznej części wyborcóweuropejskich nie odpowiada model integracji lansowanyprzez Brukselę. Uważa się, że te procesy integracyjne idą za daleko, że Bruksela zawłaszcza dla siebiezbyt dużo kompetencji i zajmujesięnie tylko sprawami gospodarczymi, ale teżuzurpuje sobie prawo do zastępowania państwnarodowych wsprawach politycznych.Wielu wyborcom się to nie podoba. Ten proces idzie według nich zaszybko, odgórnie. [...] Niemapoczucia tożsamości międzyspołeczeństwami astrukturami decyzyjnymi w Brukseli i Strasburgu. Apogeumkryzysumamy wpraw­ dzie zasobą,ale jego przyczynynie zostały usunięte. Deklaracjeo tym, że UniaEuropej­ skajestgwarantemdobrobytu, mająsięnijak dorzeczywistości. To napędzate partie, które chcą„przepędzić Unię” (Beczek, 2014). Pewne jest, że bezprecedensowy sukces wwyborach do PE możewpłynąć na dalszą ekspansjępartii eurosceptycznych.Nie ulega wątpliwości, że utrzymujące się chłodne wobecunii odczuciaEuropejczyków, mogą przełożyć się na zwycięstwatychugrupowańw wyborachkrajowych. Wyjątkowo dobre wyniki AfDwwyborach landowych 2014 (AfDweszłado parlamentów Brandenburgii

-12,2%,Turyngii-10,6% iSaksonii - 9,7%) (Jendroszczyk, 2014) potwierdzają jedy­ nie tętendencję. Na stwierdzenie, czyeurosceptycy zostaną dłużejw politycznych salo­ nach państw jest jeszcze za wcześnie. Trzebajednak pamiętać, że skorotak szybko stali się znaczący„głosem”Europy,mogą zagrozić dalszej integracji członków unii, a być może nawet doprowadządo stopniowego zmniejszania sięichliczby.

Bibliografia

About Nigel, http://www.ukip.org/about_fiiigel, 17.08.2014.

Amarm M., Bartsch M., Müller P., Neukirch R., Sauga M. (2013), Der Feind im Innern, „Der Spiegel”, nr 20.

Antoszewski A., Herbut R. (2001), Systemy polityczne współczesnego świata, Wydawnictwo Arche,

Gdańsk.

Bartels H. (2009), Die Piratenpartei. Entstehung. Forderungen und Perspektiven der Bewegung, Berlin.

Beczek W., To będzie najbardziej eurosceptyczny Parlament Europejski w historii. Skrajne ugru­

powania trzecią siłą w Brukseli? „Ludzie się boją”, Gazeta.pl, http://wiadomosci.gaze- ta.pl/wiadomosci/1,114871,16037855, TobedzienajbardziejeurosceptycznyParlamentEu- ropejski.html, 24.08.2014.

Brost M., Coen A. (2013), Wie wird aus Protest eine Partei?, „Die Zeit” 11.04.2013.

Czarnecki M., Zwycięstwo eurosceptyków z UKIP w Wielkiej Brytanii to mocny sygnał ostrzegawczy,

http ://wyborcza.pl/l ,75477,16035217,Zwyciestwo_eurosceptykow_z_UKIP_w_Wielkiej_Bry- tanii.html, 16.08.2014.

Dańda A. (2008), System partyjny Wielkiej Brytanii, w: Systemy partyjne państw Unii Europejskiej,

pod red. Beaty Kosowskiej-Gąstoł, Kraków.

Das Program der AfD zur Europawahl, https://www.altemativefiier.de/wp-content/uploads/2014/ 05/AfD_Europawahl_Programm_web.pdf, 21.05.2014.

Decker F., Neu V. (red.) (2007), Handbuch der deutschen Parteien, Wiesbaden. Drieschner F. (2013), Bloß gegen den Euro, „Die Zeit”, 7.03.2013.

Er will was sehen für sein Geld (2013), „Die Zeit”, 4.07.2013.

Gmurczyk J., Wyspa eurosceptyków, www.instytutobywatelski.pl, 17.08.2014.

Göbel H., Merkels Verdrusswort, „Frankfurter Allgemeine Zeitung”, 18.01.2011, www.faz.net/ aktuell/wirtschaft/alterantivlos-merkels-verdrusswort-1574350.html, 12.05.2014.

Haste mal ne Mark? (2013), „Der Spiegel”, 8.04.2013.

Jahn J. (2013), Den Euro durch Lügen retten, „Frankfurter Allgemeine Zeitung”, 18.07.2013.

Janicka I. (2013), Nowa polityka energetyczna drugiego gabinetu Angeli Merkel, w: Niemiecka scena polityczna 2009-2013. Aktorzy, zagadnienia i wyzwania, red. A. Kruk, M. Sus, Wrocław. Janik M. (2013), Wyborczy kabaret, 28 lipca 2013, „Wprost”.

Jendroszczyk P. (2014), Niemieccy eurosceptycy nie do powstrzymania, „Rzeczpospolita”, 2.09.2014. Linke undAfD gegen Merkeles Euro-Politik (2013), „Frankfurter Allgemeine Zeitung”, 18.07.2013.

Niedermayer О. (2008), Das fluide Fünfparteiensystem nach der Bundestagswahl 2005. w: Die Parteien nach der Bundestagswahl 2005, red. О Niedermayer, Wiesbaden.

Plöchinger S., Durchbruch für die digitalen Wutbürger, „Süddeutsche Zeitung online”, 18.09.2011,

http://www.sueddeutsche.de/digital/piratenpartei-im-berliner-abgeordne-tenhaus-durchbruch- -füer-die-digitalen-wutbuerger-1,1145415, 4.09.2013.

Politische Leitlinien der Alternative fur Deutschland, https://www.altemativefiier.de/wp-content/

uploads/2014/05/Politische-Leitlinien-der-Altemative-f%C3%BCr-Deutschland-Mai-2014- -Version-f%C3%BCr-den-Druck.pdf, 20.05.2014.

Priester K. (2014), Rechtspopulismus im Aufwind, „Neue Gesellschaft Frankfurter Hefte”, nr 4. Rybarczyk M. (2014), Zapraszam do wyjścia, „Newsweek”, 5.05.2014.

Satzung der Alternative fur Deutschland, altemativefuer.de/wp-content/uploads/2014/03/Bundes- satzung-Parteibeschluss .pdf, 13.05.2014.

Scheuermann Ch. (2014a), Hirn gegen Herz, „Der Spiegel”, 21.05.2014.

Scheuermann Ch. (2014b) Britain’s Political Poltergeist: Cameron Succumbs to Growing Europho­ bia, „Spiegel Online”, http://www.spiegel.de/intemational/europe/cameron-succumbs-to- -growing-europhobia-in-the-uk-a-876104.html, 23.08.2014.

Sulik R. (2012), Deutschland ruiniert sich, „Die Zeit”, 19.08.2012, www.zeit.de/2012/33/ Euro-Rettung-Zahlung-Deutschland, 10.05.2014.

Taking down Nigel Farage, „The Economist”, http://www.economist.com/news/britain/21602207-

-tories-have-kept-their-cool-against-uk-independence-party-now-they-must-attack-it-taking, 23.08.2014.

To będzie już inna Unia Europejska. Wysokie zwycięstwa eurosceptyków w Europie, niezależna.pl,

http://niezalezna.pl/55666-bedzie-juz-inna-unia-europejska-wysokie-zwyciestwa-euroscepty- kow-w-europie, 24.08.2014.

What We Stand For, www.ukip.org/issues, 17.08.2014.

White M., Britain, proud home of Euroscepticism, www.theguardian.com, 17.08.2014.

Woyke W. (2013), Bundestagswahl 2013, Infoaktuell. Informationen zur politischen Bildung, Bonn. Wójcik Ł. (2013), Twardy keks do zgryzienia, „Polityka”, 15.01.2013.

Streszczenie

Tematyką artykułu jest narastające dynamicznie zjawisko eurosceptycyzmu, reprezentowa­ ne przez partie polityczne dwóch najważniejszych członków UE: Republiki Federalnej Niemiec i Wielkiej Brytanii. Celem pracy jest pokazanie genezy, analiza założeń, struktur i programów dwóch partii eurosceptycznych - AfD oraz UKIP, działających ofensywnie zarówno na krajo­ wej, jak i europejskiej scenie politycznej. Ukazano je na tle otoczenia politycznego, analizując jego systemy partyjne i czynniki mające wpływ na ewolucję „buntu obywateli” wobec systemu wspólnotowego. Autor próbuje odpowiedzieć na pytania, czy omówione partie są w stanie wpłynąć w sposób bezpośredni na dotychczasową politykę europejską tych dwóch państw i zmienić perspektywę UE na najbliższe lata.

Słowa kluczowe: eurosceptycyzm, AfD, UKIP, kryzys UE, partie eurosceptyczne

Offensive of Euro-sceptic parties in the UK and Germany

Summary

The subject of the paper is the dynamically expanding phenomenon of euroscepticism, which is represented by the political parties of the two most important EU members: the Federal Republic of Germany and the UK. The aim of the study is to show the origins and analyse the as­

sumptions, structures and programmes of these two eurosceptic parties - AfD and UKIP, which are highly active both on their respective national stages and on the European political arena. They are shown against the background of their political environment, analysing the party sys­ tems and the factors affecting the evolution of the ‘revolt of citizens’ against the Community sys­ tem. The author tries to answer the questions of whether these two parties are able to influence the current European policy of their respective countries directly and change the EU perspective in the next few years.