Materiały do znajomości miocenu Polski. Część II

A N N A L E S D E L A S O C I E T E G E O L O G I Q U E D E P O L O G N E

T o m ( V o l u m e ) X X X — 1960 Z e s z y t ( F a s c i c u l e ) 2 K r a k ó w 1960

W ILHELM KRACH

MATERIAŁY DO ZNAJOMOŚCI M10CENU POLSKI Część II

Materiaux pour la connaissance du Miocene de Pologne II-ieme partie

S t r e s z c z e n i e . 1. Z w iercenia Raciborow ice kolo K rakow a oznaczono z w a ­ pien i spągowych w ystępujących pod iłam i tortońskim i faiunę, n a podstaw ie któ rej porów nano te w apienie z tzw. „w apieniam i ostrygow ym i” innych pun k tó w okolicy Krakoiwa. Zaliczono je wiekowo do poziomu litotam niow ego w obrębie to rto n u

dolnego.

2. Z Brzeźnicy koło Bochni oznaazono faunę z iłów piaszczystych, zanalizowano ją pod względem paleoekologicznym i na drodze porów nań z innym i m iejscow ościa­

m i zaliczono te utw ory do to rto n u środkowego (grab o wian).

1. FAUNA MIOCEŃSKA Z „W APIENI OSTRYGOWYCH” W RACIBOROWICACH KOŁO KRAKOWA

M ateriał paleontologiczny, który otrzymałem do oznaczenia dzięki uprzejmości kolegi dra T. K u c i ń s k i e g o , pochodzi z wiercenia zało­

żonego w Raciborowicach na północ od Bieńczyc koło Krakowa. Pod czwartorzędem i iłami tortońskim i z m ikrofauną wiercenie przebiło na głębokości 74 m cienką w arstw ę wapieni z fauną.

Skała, w której tkw ią skamieniałości, jest wapieniem jasnokremowym, zwięzłym, o przełomie ziemistym, przypom inającym wapienie górno ju ­ rajskie. W wapieniu tkw ią ułamki twardszych wapieni jurajskich i buł krzemiennych, zapewne tego samego wieku. Niektóre partie skały są jasnoniebieskie, margliste, kruche, przepełnione ośrodkami skorup mię­

czaków, przeważnie rozpuszczonych, co powoduje pewną porowatość skały. W przylegającym do buł krzem iennych wapieniu trafiają się tez

formy styloLitów.

Obecność obcego materiału, słabo obtoczonego w wapieniach wskazuje na ich transgresyw ny charakter; osadzały się one w płytkim basenie,

— 204 —

do którego znoszony był m ateriał z skalistych brzegów jurajskich i kre­

dowych. Elem enty tanatocenozy są liczne, transportow ane z różnych głę­

bokości; skorupy mięczaków z tego powodu są pokruszone i dające się tylko częściowo oznaczyć. K rótka lista obejm uje gatunki:

Corbula gibba Ol. Eastonia rugosa C h e m n.

Tellina planata L. M eretrix chione L.

Cardium. turonicum May. Nassa schónni R. Hoern. et A u i n g.

Cardium sp. Rissoa turricula E i c h w.

Venus sp. B ittium reticulatum da C o s t a

Thratia sp. Cerithium sp.

W zespole przeważają małże. Analiza fauny wraz z charakterem skały wskazuje na nieznaczną głębokość wody (sublitcrał-płytki neryt), dno muliste, wodę ciepłą, zasolenie normalne, dobrą aerację.

O wieku mioceńskim, ściślej tortońskim, świadczy analiza rozmiesz­

czenia czasowego poszczególnych gatunków, mianowicie dwa gatunki (Eastonia rugosa, B ittium reticulatum) w ystępują od burdygału, pięć od helwetu (Tellina planata, Corbula gibba, Cardium turonicum, M eretrix chione, Nassa schónni). Większość żyje w morzach dzisiejszych. Dolno- tortoński wiek wapieni z Raciborowic potwierdzają porównania z po­

dobnymi utw oram i poznanymi dotychczas w kilku punktach w okolicy Krakowa. Są to tzw. wapienie ostrygowe ( Z a r ę c z n y 1894) ze Zwie­

rzyńca, Bielan, z których dość kom pletną faunę określili S. L i s z k a i E. P a n ó w jako dolnotortońską (1935). Należy zauważyć, że skała tak określona obejmuje dość różne genetycznie elementy, co by świadczyło o znacznych różnicach wysokościowych dna morskiego. W tym świetle np. skała występująca na Zwierzyńcu powstała w bezpośrednim sąsiedz­

twie skalistego brzegu, z którego sypał się gruby m ateriał, a tanatocenoza pokrywa się z biocenozą. Takie rodzaje jak Balanus, Chlamys, Ostrea żyły w dużym procencie wprost na skalistym podłożu jurajskim , two­

rząc rafowe skupienia. Skała z innych punktów (Bielany, Raciborowice) tworzyła się dalej od brzegu, w wodzie głębszej.

Zestawienie wszystkich punktów z wapieniam i ostrygowymi daje obecnie dokładniejszy obraz rozległości basenu. Można by tu kwestio­

nować słuszność zaliczenia tych skał przez Z a r ę c z n e g o do wapieni litawskich ze względu na brak szczątków nullipor, które zwykle składają się na powstanie tego ty p u skały. Ta okoliczność nie zmieni jednak poglą­

du wypowiedzianego przeze mnie dawniej (W. K r a c h 1947), że mogą one wiekowo odpowiadać poziomowi litotamniowemu, który obejmuje szereg wapieni i margli, a nawet piaski zależnie od współczesnych w a­

runków głębokościowych.

2. FAUNA TORTOŃSKA Z BRZEŹNICY KOŁO BOCHNI

Z tej miejscowości zostały opisane ilaste utw ory mioceńskie przez G. B u k o w s k i e g o (1932) i K. K o w a l e w s k i e g o (1937). Ostatni autor podał stąd 40 gatunków mięczaków, przeważnie form drobnych o wieku ogólnie tortońskim. Na ich podstawie przeprowadził porówna­

nia z zespołami z Chełma, Grabowca i cegielni Trinitatis podkreślając zgodność wiekową tych punktów. Uważa on dalej, że w arstw y grabo-

wieckie m ają częściowo faunę drugiego złoża, są wTkładami w w arstw ach chodenickich, a tym samym odpowiadają w arstw om solonośnym Wie­

liczki i Bochni. Kwestia w ieku w arstw chodenickich i grabowieckich jest do dziś chwiejna, przeto każdy przyczynek w tym kierunku zbliża m o­

m ent jej wyjaśnienia.

Miałem sposobność opracowania zebranego przez siebie z Brzeźnicy m ateriału, do którego dołączyłem m ateriał przekazany mi uprzejm ie przez kolegę d r a L i s z k ę (z ram ienia In stytutu Geolog.). W ten sposób uzyskałem zwiększoną listę fauny, którą zanalizowałem pod względem wiekowym i paleoekologicznym (tabela 1) ³ . Lista zawiera prze­

szło 70 gatunków małżów i ślimaków, z czego część oznaczył już daw ­ niej K. K o w a l e w s k i (zaznaczono w tabeli gwiazdką, wspólne zna­

lezienie — dwoma gwiazdkami). Dopełnienie fauny stanowią robaki Di- trypa cornea L., Serpula sp., jeżowce Cidaris sp., Spatangus sp., korale Orbicella reussiana Eichw., Bryozoa, Foraminifera, Crustacea (kleszcze).

Lithothamnium.

Charakter osadu można określić jako iły szarożółte drobnopiaszczyste.

Stan zachowania fauny jest na ogół dobry. Skorupki są lekko otarte, przy czym większe z nich połamane. Większość gatunków należy do drobnych ślimaków zapewne żyjących na miejscu, lecz w czasie sedy­

m entacji przesortowanych nieco przez ruch wody i osadzonych allochto- nicznie. Niektóre większe okazy mogły być przyniesione z miejsc płyt­

szych. W każdym razie analiza biotopu przeprowadzona na podstawie porównania z niektórym i dziś żyjącymi formami nie wskazuje na moż­

liwość wymieszania z formami głębszych wód.

C h a r a k t e r y s t y k a b i o t o p u (tabela II)

Zespół fauny składa się z 20 małżów i przeszło 50 ślimaków, przy czym przeważają gatunki drobne i młode. Większość należy do bentosu zagrzebującego się w dnie mulisto-piaszczystym. Część drobnych ślima­

ków żyła wśród wodorostów, którym i się odżywiała, np. rodzaje Ceri- thium, Bitthium , Cerithiopsis, Seila, Rissoina, Alvania, Turbonilla, Callio- stoma. Nieznaczny procent ślimaków należy do drapieżnych ew entualnie do trupojadów np. Turritella, Scala, Bulla, Natica. Rodzaje Ostrea, Chla­

m ys, Pecten żyły przytwierdzone do podłoża bisiorami. W arunki fizyczne nie sprzyjały tworzeniu się ugrupowań masowych czy ławic; częstość drobnych ślimaków wiąże się z obecnością wodorostów.

Stosując metodę S e n e ś a (1955, 1958) w każdym zespole wydzielam ugrupowania wiodące ze względu na częste występowanie towarzyszące, stanowiące dopełnienie mniej ważne zespołu, oraz niewielką ilość form grupy charakterystycznej i ważniejszej stratygraficznie. W naszym ze­

spole na pierwszym miejscu pod względem częstości występowania są Cerithiopsis vignali, Seila turritella, B ittium deforme, Turritella pytha- goraica rdbae, Alvania venus danubiensis, Gibbula affinis. Na drugim

1 Uwaga — w tab eli 1 nie pomieszczono: Montacuta sp., Turbella sp., Gibbula affinis pseudoangulata ( B o e t g ) .

W spisie K. K o w a l e w s k i e g o (1937) jest w ym ieniona Nucula sulcata, k tó ra m a być zbliżona do Nucula nucleus oznaczonego z u tw o ru bryłow ego W ie­

liczki przez F r i e d b e r g a.

— 206 —

m iejscu stoją Corbula gibba, Nucula nucleus, Cerithium europeum, Ceri- thiopsis bilineata, Alvania veliscensis, Manzonia zetlandica miocrassicosta, Oxystele orientalis. Charakterystyczne są Chlamys scabrella elegans, Ch.

'Lilii, Chlamys scabrella lomnickii, Pecten besseri, Halioiis volhynica Spirialis valvatina, koral Orbicella reussiana, robak Ditrypa cornea.

C harakter dna

Jak w ynika z analizy litologicznej skały i wartości podanych w tabeli d la niektórych dziś żyjących gatunków, dno było ilastcpiaszczyste. Brak tu form lubiących wyłącznie środowiska ilaste lub piaszczyste. W yrazi­

cielami jakości dna są w naszym zespole rodzaje Corbula, Ervilia, Nucula, Leda, Turritella, Natica i inne. Zapewne z płytszych miejsc o dnie w ię­

cej piaszczystym zostały przywleczone Ostrea, Chlamys, Pecten, Pectun­

culus, Haliotis, Orbicella, Lithotham nium i in. Dowodem tego może być więcej piaszczysta skała przyczepiona do niektórych większych skorup.

Głębokość basenu

Według tabeli większość mięczaków należy do płytkowodnych, za­

mieszkujących dziś płytkie szelfowe wody strefy sublitoralnej od kilku m etrów głębokości poprzez strefę lam inariow ą do płytkiego nerytu, a więc do głębokości około 100 m. Tabela wskazuje również na formy nie na­

dające się do określenia głębokości ze względu na szeroki zasięg baty- m etryczny np. Corbula, Ervilia, Venus, Nucula, Natica i in. Większość .ślimaków również w skazuje na wody płytkie. Za tym przem awia rów­

nież brak większej ilości gatunków drapieżnych przebywających chętnie w wodach głębszych pozbawionych roślinności.

Zasolenie wody.

Analiza fauny przytoczonych w tabeli gatunków pozwala przypusz­

czać, że zasolenie wody było zbliżone do normalnego w granicach 30— 35%o zawartości soli.

T em peratura wody.

W zespole przeważają formy, których dzisiejsi przedstawiciele za­

mieszkują wody um iarkowane i ciepłe. Tem peratura wody nie była niż­

sza od 18 °C. Zastanawiająca jest obecność stosunkowo znacznej ilości gatunków euryterm icznych w ystępujących również w miocenie północnej Europy (F. K a u t z k y 1925, T. S o r g e n f r e i 1958), gdzie istniały w pływ y chłodniejszego morza północnego. Gatunki te to — Nucula nuc­

leus, Loripes dentatus, Ervilia pusilla, Corbula gibba, Alvania partschi, Turritella subangulata, Cerithiopsis vignali, Natica josephina, Odontosto- mia conoidea, Spirialis valvatina, Dentalium nov emeo statum. Można tu wysunąć przypuszczenie, że wody basenu do którego należy Brzeźnica, rozlane na przedpolu Karpat, znalazły się w w arunkach chłodniejszego klimatu. Podobną opinię w yraził W. F r i e d b e r g (1928) w odniesieniu do fauny iłów z Korytnicy, wiekowo starszych i więcej związanych po­

łączeniami z basenem śródziemnomorskim niż basen Brzeźnicy. Konsek­

wencją tych stosunków jest uboższa i mniej zróżnicowana fauna Brzeź­

nicy.

Przew ietrzanie i ruch wody

Większość gatunków należy do form lubiących wodę ruchliwą, dobrze przewietrzaną. Spośród euryoxybiontow, w ytrzym ujących obniżkę zawar­

tości tlenu, można wymienić rodzaje Ervilia, Loripes, Phacoides, Leda, Venus, Natica. Dowodem ruchliwości wody jest stan zachowania ska­

mieniałości, które uległy przesortowaniu, przy czym większe skorupy zo­

stały pokruszone. K o w a l e w s k i (1937) uważa, że nieokreślona bliżej ilość skorup dostała się do sedym entu z drugiego złoża. Moim zdaniem można tu mówić jedynie o przenoszeniu skorup w obrębie tego samego basenu, za czym przem awia stosunkowo dobre zachowanie fragmentów skorup nie noszących śladów silniejszego otoczenia.

W i e k u t w o r u z B r z e ź n i c y (tabela 2).

Tortoński wiek iłów z Brzeźnicy, ustalony wcześniej przez daw niej­

szych autorów, wynika również z załączonej tabeli porównawczej. Od razu rzuca się w oczy duża zgodność z tortonem basenu wiedeńskiego.

Ustalenie dokładniejszej pozycji stratygraficznej w obrębie tortonu w y­

nika z porównań przeprowadzonych z miejscowościami południowej Pol­

ski i Ukrainy Zachodniej. Użyto przy tym spisów faun z miejscowości najbliżej położonych jak Wieliczka, Bogucice, Grabowiec i dalszych, z których listy faun były dość kompletne.

Zespół z Podola obejm uje miejscowości Jasionów, Olesko i Podhorce.

Według W. F r i e d b e r g a (1938) utw ory z tych miejscowości odpo­

w iadają podlitotamniowym piaskom lignitowym. Pozycja stratygraficzna tych utworów jest ostatnio zachwiana przez K o w a l e w s k i e g o (1957), K a z a k o w ą (1952) i M. B r z e z i ń s k ą (1957) ze względu na trudność porównania w arstw litotam niowych podolskich z południowo- i zachod- niopolskimi. Problem ten nie leży w zakresie tej notatki i wym aga osob­

nego rozpatrzenia. Dla rozważań porównawczych wystarczy tu stw ier­

dzenie ich dolnotortońskiego wieku. Torton Jasionowa i Oleska jest w y­

rażony facją piaszczystą, Podhorzec facją ilastopiaszczystą. W stosunku do zespołu podolskiego obejmującego wg W. F r i e d b e r g a 155 gatun­

ków, Brzeźnica m a tylko 42 gatunki wspólne. Duża stosunkowo różnica ilościowa ma swoją przyczynę w różnej pozycji stratygraficznej, nieco odmiennej facji, szybkości sedymentacji itp. Niewątpliwie gra tu rolę także nierów ny stopień eksploatacji fauny. Z wiodących i charaktery­

stycznych form Brzeźnicy zaledwie kilka brak na Podolu np. Turritella pythagoraica rabae, Spirialis valvatina, Chlamys lilii, Ch. scabrella lom- nićkii. Wspólne obu terenom są przegrzebki Pecten besseri i Chlamys scabrella elegans. Z tego przykładu, a także z innych wynika, że zespół przegrzebków tortońskich facji piaszczysto-ilastej nie spełnia na ogół w arunków skamieniałości przewodnich.

Z Rybnicy wymienia K. K o w a l e w s k i (1950) przeszło 100 gatun­

ków, z których 32 jest wspólnych z Brzeźnicą. I tu pew na zgodność dotyczy drobnych ślimaków nie charakteryzujących zespół, natom iast istotne różnice mimo zbliżonych facji zachodzą przy porównaniu prze­

grzebków. Poza wspólnym Chlamys scabrella lomnickii, w Rybnicy w y­

stępują gatunki z grupy Chlamys scissa, brak natom iast Turritella p yth a ­ goraica rabae.

6 B o c z n i k P T G t. X X X / 2

— 208 —

W Wieliczce obie serie — dolna i górna — należą do jednego ogniwa stratygraficznego (K. K o w a l e w s k i 1933, 1934). Większość skam ienia­

łości pochodzących stąd, zwłaszcza z serii dolnej z solami spiżonymi, jest allochtoniczna-przywleczona z miejsc płytszych. Tym się tłumaczy zna­

czny procent wspólnych drobnych gatunków z Brzeźnicą, jakkolwiek w sumie ogólnej na 120 gatunków Wieliczki zgodnych jest tylko 40.

Spośród przegrzebków wspólne są Chlamys seniensis (w Wieliczce gatu­

nek z tej grupy) i Ch. lilii, natom iast Wieliczka różni się obecnością pospolitego A m ussium denudatum Reuss, Chlamys z grupy scissa, a b ra­

kiem Turritella pythagoraica rabae. Inne miejscowości z utw oram i dol­

nego tortonu nie zamieszczone w tabeli np. Benczyn, Makoszowy, K ry- wałd rozwinięte w facji ilastej m ają zespoły wykazujące daleko idące różnice w odniesieniu do Brzeźnicy.

Spośród miejscowości z utworam i nadgipsowymi facji ilasto-piaszczy- stej należy przytoczyć Gaszowice na G. Śląsku ( K r a c h W. 1938). Duża niezgodność w ilościowym występowaniu polega tu raczej na nierów­

nom iernym zebraniu fauny (w Gaszowicach brak gatunków drobnych).

Z przegrzebków wspólne są Pecten besserif z innych Turritella pytha­

goraica rabae.

NadgipsoWe iły z Gliwic Starych na G. Śląsku (K r a c h 1954) odzna­

czają się bogactwem fauny facji ilastej i stosunkowo dużą zgodnością z jednej strony z Wieliczką, z drugiej w mniejszym stopniu z Brzeźnicą.

Na 100 gatunków z Gliwic znajdujem y 30 wspólnych z Brzeźnicą. Z prze­

grzebków wspólne są Chlamys scabrella elegans, Ch. lilii (masowo w Gli­

wicach) i Pecten besseri, natom iast istotne różnice polegają na silnie rozwiniętej w Gliwicach grupie Chlamys scissa. Z innych form pod­

kreślić należy wspólność Turritella pythagoraica rabae i Spirialis valva- tina.

Daleko idącą zgodność Brzeźnicy z warstw am i grabowieckimi uzasad­

nił już K o w a l e w s k i . Utwory piaszczyste Bogucic z bogatą fauną

1 2 0 gatunków już dawniej porównywane z w arstw am i grabowieckimi

wykazują istotnie dużą zgodność faunistyczną. Z ważniejszych wspólnych gatunków wymienimy tu zgodnie z K o w a l e w s k i m Pecten besseri, Chlamys scabrella elegans, Ostrea leopolitana, Turritella pythagoraica rabae, Nucula nucleus, Turitella subangulata polonica.

Przeprowadzone porównania Brzeźnicy z dolnotortońskimi utworami wykazały zgodność znacznej ilości gatunków obojętnych stratygraficznie.

Na ogół wobec zbliżonych facji zawodzą również przegrzebki, poza Wie­

liczką, gdzie w ystępuje A m ussium denudatum. Stwierdza się również podobieństwo fauny przy porównaniu Brzeźnicy z utw oram i nadgipso­

wymi. Przynależność tych utworów do grabowianu wobec braku prze­

wodnich przegrzebków Chlamys galiciana i Ch. neum ayri wTciąż jeszcze nie jest definitywna i poparta musi być stwierdzeniem położenia stra­

tygraficznego w odniesieniu do przewodnich w arstw gipsowych. Obecnie znaczenie przewodnie dla tych utworów przenosi się na ślimaka Turri­

tella pythagoraica rabae, nie występującego w Opolu. Czy mam y tu do czynienia z powolnym przejściem jednych utworów w drugie, czy są tu odrębne ogniwa stratygraficzne? Powiązanie faktów faunistycznych z położeniem stratygraficznym w arstw grabowieckich w stosunku do ni­

żej leżących warstw chodenickich z tufitam i i gipsami w stropie pozwala

uznać w arstw y grabcwieckie za ogniwo młodsze. Obserwowane przez K. K o w a l e w s k i e g o (1937) podobieństwo litologiczne łupków cho- denickich do wkładek łupkowych w w arstw ach grabowieckich, a równo­

cześnie nadległość jednych nad drugimi nie może być argum entem roz­

strzygającym o ich równorzędności stratygraficznej. Poglądy o niezgod- nościach, wysuwane dawniej przez różnych autorów, znajdują również potwierdzenie w pracy F. M i t u r y (1954). Autor ten zauważył niezgod­

ność w pasie przykarpackim zaznaczoną zapiaszczeniem i obecnością otoczaków chodenickich w osadach grabowieckich, opisał również różne stadia rozwoju sedym entacji w rejonach położonych dalej na północ i wschód od Brzeska. Można przeto uważać w arstw y grabowTiecko-bogu- cickie za ogniwo nadgipsowe przynależne do tortonu środkowego (grabo- wian). Zagadnienie to, jak widzimy, rozwiązywane jest w oparciu nie tyle o mało zmieniające się fauny, ile o stwierdzone niezgodności w se-

dymentach.

WYKAZ LITERATURY BIBLIOGRAPHIE

1. B r z e z i ń s k a M. (1957), Szkic stratygraficzny miocenu środkow ej części Roz­

tocza Lubelskiego, Przegląd Geol. n r 9, W arszawa.

2. B u k o w s k i G. (1932), O bjaśnienie szczegółowej m apy geologicznej P o d k a r­

pacia w okolicy Bochni, Spraw P. Inst. Geol. 7, W arszawa.

3. F r i e d b e r g W. (1928), Studia nad form acją m ioceńską ziem polskich, cz. IV, Kosmos, t. 53, Lwów.

4. F r i e d b e r g W. (1938), V ersuche einer S tratigraphie des Miocans von Polen auf Gnund seiner M olluskenfaunen I Th. Bull. Acad. Pol. Sc. Cl. m at-nat.

ser. B, K raków .

5. K a z a k o w a W. (1952), S tratig rafija i fau n a płastinczatożabiernych m olluskow sredniem iocennow ych otłożanij Opola, Trudy Moslc. Geol. Razwied. Inst. 27.

6. K o w a l e w s k i K. (1933), F auna i w iek dolnych w arstw solnych Wielicziki, Pos. P. Inst. Geol. n r 36, W arszawa.

7. K o w a l e w s k i K. (1934), F auna i w iek górnych w arstw solnych Wieliczki, Pos. P. Inst. Geol. n r 39, W arszawa.

8. K o w a l e w s k i K. (1937), Nowe dane o w ieku i faunie w arstw grab owi eckicn, Pos. P. Inst. Geol. n r 48, W arszawa.

9. K o w a l e w s k i K. (1950), O miocenie okolic Rybnicy pod Klim ontow em , Acta Geol. Polonica I, W arszawa.

10. K o w a l e w s k a K. (1957), U zupełnienia i nowe dane dotyczące podziału m io­

cenu w Polsce. Przegląd Geol. n r 1, W arszawa.

11. K a u t z k y F. (1925), Das Miocan von H em m or ujnd B asbeck-Osten. Abh.

d. Preuss. Geol. Landesanst. N. F. 97. Berlin.

12. K r a c h W. (1938), B adania nad miocenem Sląsko-krakow skim . P race Geol.

Śląskie, Akad. Umiej, n r 7, Kraków.

13. K r a c h W. (1947), Miocen okolic Miechowa. Biul. P. Inst. Geol. 43, W arszaw a.

14. K r a c h W. (1954), Nowy prcf.il i fau n a miocenu z Gliwic Starych na Górnym Śląsku. Biul. Inst. Geol. 71, W arszawa.

15. L i s z k a S., P a n ó w E. (1935), Nowe stanow isko w apienia ostrygowego w T y ń ­ cu koło K rakow a, Roczn. Pol. Tow. Geol. 11, K raków .

5*

- 210 —

16. M i t u r a F., M o s k a ł a - M a r t i n i Z. (1954), Tym czasowe spraw ozdanie z bad ań geologicznych ,na Przedgórzu K a rp at w re jo n ie Brzesko-W ojnicz w r.

1952/53 na arkuszu Bochnia, Inst. Geolog. Z bad ań niektórych surow ców m i­

neralnych zesiz. 2, W arszawa.

17. Z .a r ę c z n y S. (1894), Tekst do zeszytu trzeciego A tlasu Geologicznego Galicji, Kraków.

W a ż n i e j s z a l i t e r a t u r a d o e k o l o g i i m i ę c z a k ó w

1. D a w i i t a s z w i l i S. (1947), On the history and ecology of the Molluscan fauna of th e early Pliocene m arine bassins. Problem Paleont. Moskwa.

2. D i e n e r C. (1925), G rundsatze der B iostratigraphie, Leipzig u. Wien.

3. M e r k l i n R. (1955), Płastinczatożabiem yje spirialisow ych glin ich srieda i żiżni, T ru d y Paleont. Inst. 28, MoiSkwa-Leningrad.

4. S e n e s J. (1955), Stratig rafick y a biofacjalny vyskum niektórych neogennych sedim entov vychodneigo Slovenska na zaklade makrofauiny, Geolog. Prace z. 40, B ratislava.

5. S e n e s J. (1958), Pectunoulus-Sande u-nid E gerer Form entypus im Tertdar bei Kovacov liim K arpatenbecken. Geol. Prace, Monogr. 1, B ratislava.

6. S c h m i d t H. (1935), Die 'hionomische E inteilung d e r fossile Meeresboden, Fortschr. d. geol. u. paleont. 12, Berlin.

7. S o r g e n f r e i Th. (1958), Molluscan Assemblages from th e M arine Middle Miocene of South Ju tla n d and th e ir Environm ents, Geol. S u rve y of Denmark, II seir. n r 79, K openhaga.

8. W a l t e r J. (1893), Bionomie des Meeres, Jena.

RESUME

1. Faune de calcaire a Ostrea de la localite Raciborowice pres de Kraków.

Le forage a Raciborowice pres de Kraków a perce au-dessous du Q uaternaire et des argiles tortoniennes une mince couche du calcaire contenant une faune du Tortonien inferieur. Ce sedim ent a ete depose dans un bassin peu profond dans le voisinage d ’un bord abrupt qui four- nissait des debris de la roche. II y en a des fragm ents de calcaires ju-- rassiques, faiblement arrondis ainsi que des galets des concretions sili- ceuses. La faune y est nombreuse mais les echantillons sont casses en m orceaux et alteres. Ces calcaires correspondent a d ’autres affleurem ents paraissant aux environs de Kraków, dits „calcaires a Ostrea” ( Z a r ę c z - n y, 1894). Leur caractere variable est du a l’inegalite du fond du bassin.

L’auteur a compare les calcaires decrits avec l’horizon a Lithotham nium du Tortonien inferieur.

Włochy Italie

Auatrio Autriche

Francja France

о С

сг а

■о >

<’V>

Polska, Ukreina Zachodnia Polognfc, Ukraine Occident.

ad) (ł) «Ф

> >

H H О) Ф :с а:

а®

с 'йо о

«-> 4->

Ь ио о

д с »»фо uо о©

С-( /НОн О,

аф rHчН“О TJЬОш f— Ф •и t*1

t, и

л fi С

** ** ф*о S >

<н нО Ф tea:

са>

с ао о

и и о о

с о

t-f.

m

■л i п

i i M< <£ з cr

а>

4-> ЧОУП ? > ->

f-HФ ri Ч

КЗ!

с аТ:о о

•И łJ

!ч t- Е* НО О

шС!

Н гНО с

ио о -о di

в0

X)1

г Ф ЯV

г(Ф

■н*

фо

«но aо в

0 Ф 1 ■о « h О

ФО иоNССОО О

а»

4>ф

С/>

V 1-4 *

о

+ + + 4 + 4 + + 4 +- + + 4 +

+ 4 + 4 4 4 4 4 О 4 4 4 4 +■

+ + + + 4 4 + 4 4 4 + 4

о о о 4 4 О 4 4 4 4 4 4

+ + 4 4 4 4 4 . 4 1 _

о О 4 4 О О О 4 _ Г

+ i

4 4 4 4 + + 4 + + +■ 4

4 4 4 + 4 4 4 4 4 + -+ + 4

+Cardiom praeechinati» S113J&* . ____

h r - ... — 'о

_ ,

■ -4 - 4...

+ 4 + ⁺

1_4_ .4..

. .

+4Nucula nucleus L. . _ ... 4 4 4 4 4 + .1 + + + 4 4 О Г

+ + + + + + 4 4 4 +-

J L 1 . . . J ___ 4 1

+ + 4 + 1 4 + + + 4 4 4 + :

+ + 4 4 + 4 + +

Chlaave ecabrella elevens (^ndrz.) +• + + 4 4

4 4 , 4

С hi еду a acabrella iomoicici (Hi lb.) 1 i ; 4 г — !

4 4 _{_ + 4 -} 4

i 1 о 4 + о О + + + 1 + 4

f 4 4 ! 4 +

4 1 4 4 4 4 4 4

4 4 4 4 14 4 1 4

+ i о +

4 4 4 4 4

+ + 4 f

о 4- f О О + 4

г 4 4 4

о о О о , i + О .1.__

; 4 ! 4 4 4 +

Calliostoma tribonum (Eichw.) 4

1 ■ 4

О + 4 4 4

Oxyatale orientalis Cosso, et Peyr. 4 1- + 4 1 + 4 4 + 4

н Т о г ш в dollfuai Coaam. et Peyr. 4

Haliotis volhynioa Eichw. ? 4 ! 4 ---

о 4 4 -

4 4 4 4 4 4

Pyrgulina interstincta Mont. О 4 4 4 4 4 4 ■+

+Pyrgulina aubtypica Sacco 4 4 4

Turbonilla spiculum Eichw. 4 и 4 4 4 4 4

1 4 О 4 ct

4 4 .... _

+ + 4 4 4 4 4 4 4 4

т + 4 4

+ + 4 4 4 4

о о О 4 О 4 4 4 4

4 4

4 4 4 4 4

о О ^{О 4 4 4 4}

о о о 4 + ! + ; :

4 4 О 4 4 4 — i

4 4 __ L.

о о 4 14 4 1

О 4 4 4 i

4 4 4 4 +

о ^{4 О 4 4 4}

4 4 4 4 ■+-

+ 4 4 4 + i + 4 •+_

^Turri telle pythsKoralce rabae (Niedfw.) 4 + +- . Г 4

+• 4 4 4 4 4 4 т- 4 4

---- + _. _ —

4 4 4 4 о 4 4 +

: 4 4 ,_+■ ⁴ +

++Carithiopaia vi*nali Cossa, et. Peyr. О ^{4 4 4 О 4 4 4}

4 4 О О О +

Carithiopsis metaxa della Chiaje 4 1 о _{_ _} ...

4 4 4 — __

4 + 4 +

4 4 4 4

4 4 - 4 4 ⁴ _+ ⁴

Spirialia valvatina Kittl 4 4

У Znak o odnosi sie do gatunków pokrewnych Slgne o concerne 1еэ еэрбсеа collateralea

E K O L O G I A N I E K T Ó R Y C H G A T U N K Ó W Z B R Z E Ź N I C Y '

L'Źcologie de certaines espćces de Brzeźnica T a b e l a 2

C - ł ę b c k o ś ć P r o f o n c i e u r Z a s o l e n i e C o n t l n a n c e

d e s s e l s e n %

T e m p e r a t u r o

T e ł p p ó r f t t u r e

D u o F o n d

A e r g c j s

f t e r e t i o n

Ja’

f - AV

IO XT

3 z

*'“33

a <d i-H u o o ' O 4J

4->

rM -*H

<D r - t uO d i +-> c fH O

► 4 N 1

cr. ■ o; 1 c, Al)

a

oc. '

<M XD

3c r o:

""33

03 a ro 2 c 00 -H c\j a O J(D

0) 0>

CD T5 t-i <DC e c m o

► J N s

o a ;

o or—ł ;

XD *

* \

<n dp-j

d

<Mo o a ł Q.

oO 3

»-4 0) o a ' O 0)

<_r 3

^ f +> -ł->

>>tH rV fn a. 'OJ C -♦->

>5 0) 5h C q; O 2

03<1) -*-> 1 Sh

<l);

s l

OJ *

- 1 X 1

3 ! c r , 0) 3 !

• o . O) ! S ' S . Q o O ^ OJ c

o cx

<D

•H 3

^ c r O fH X3 +J rM f-.

WJVD c 4->

>> <u

^ c Q> O 2 «

i

®c

' C <u O TD 2 ^ O

i

1

m S io a i i VD

• a ? D E>

Q Q) rM TJ Cu 3 d) m fH X2 U O

0 ) rH

&0 (M i->

ł-H CD d ' t—i X)

M w

q; co

« 1 CX, 0)

f-H 1 ,r(

t o rM ^ M CD

XQ) <E 03 rH (0 03

•r-ł CD Pk w

CD QJ u c

c o o Q X3

Q)

•H03 CD CD 3 rM 5 N1 S cna>

♦j a o 8fH

x c

c rcc f l . 3

oO O r—(

rH co

>5 O . c T3

03 .M

•H Q) fl) 4J C m o ffl N

1

* * IfSOJ

i r s 3 Oi c r

03 o 3 Q

°

*fc'CD C 3 c r 03 O 3 Q o

1 i

m

\ ITN 3

c*

co O D Q

(1) C N O C

»—( i—i

<2 <Z r . r

3 3 W 0)

c k et*

o C

co a - S l S Z o o c*. C o» a) +J -*J (/) 0)

C o r b u l a g i b b f ,

E r v i l i a p u s i l l o

L o r i p e s d e n t a t u s n i v e - " ! ,

V e n u s x u l t i l a m s l l a

L e d a f r « g i l i s ---

N u c u l a n u c l e u s 1 ł ‘

1 ■

! ^{11 !}

C h l a m y s s c a b r e ? . 1 a e l e g o n s

f

O s t r e a d i g i t a l i n a i— 1_______i_______

C e r i t h i u m e u r o p a e u m r .

r h ---— l 1

■

B i t t i u m r e t i c u l a t u m ■ ł ’ !

B i t t i u m d e f o r m e 1 1

. . (

C e r i t h i o p s i s v i ^ n a l i

( . j

S e i l a t u r r i t e l l a

1 ---

A l v - i n i n v e n u s i . . . r !

*--- 1

-

A l v a n i a o c e a r . i ! i

M a n z o n i a z e t l ^ n d i c a m i o c r a s s i c o s t a

- -

G i b b u l a a f f i n i s 1

O x y s t e l e o r i e n t a l i s T~" r ~ ’ — --- ---

1

T u r r i t e l l a p y t h s g o r a i c p r n b n e 1 _\ T 1

1

N s t i c a m i l l e p u n c t a t e 1 I ■

i : 1 ! i ___ L .

V O d p o w i e d n i e d a t y d o e k o l o g i i f a u n c z e r p a n o z p r a c p o m i e s z c z o n y c h w s p i 9 i e l i t e r a t u r y .

L e d o n n ć e s s e r a p p o r t a n t b l ' 2 c o l o g i e d e l a f a u n ę f u r e n t t i r ć - 3 . - d e t r a v a u x c i t ^ s d a n a r ś f ś r e n c e ? .

2. Faune tortonienne de Brzeźnica pres de Bochnia.

On a ramasse plus de 70 especes de Mollusques d ’argiles sablonneuses de Brzeźnica (voir liste, te«te polonais). Des petits Gasteropodes predomi- nent dans cette association, en outre il y en a 28% des Lamellibranches le plus souvent reduits en morceaux. La thanatocenose etait transportee par le mouvement de l’eau, plusieurs coquilles furent entrainees de lieux peu profonds. K. K o w a l e w s k i (1937) est d ’avis que certaines coquil­

les ne se trouvent in situ mais en lieu secondaire. Voici l’analyse du biotope de quelques especes (voir table 2). Les Lamellibranches — Pecten et Ostrea excepte — appartiennent au benthos fouillant dans le fond argilo-sablonneux. Un grand nombre de Gasteropodes ce sont des Gasteropodes herbivores, il y en a aussi des representants, peu nom- breuix, des Gasteropodes carnivores (Turritella, Scala, Bulla, Natica).

Les especes: Nucula nucleus, Corbulla gibba, Loripes dentatus, O xystele orientalis, Gibbula affinis, des petits Nanzonia, Alvania, Cerithium, Tur- tella, Haliotis, Spiralis, sont a noter a cause de leur frequence. Les fossiles caracteristiques sont: Chlamys, Pecten, Turritella, Haliotis, Spira­

lis. On peut definir le caractere du fond du bassin d ’apres 1’etude de la roche meme d’une part, et d’apres la presence des especes fouillantes, par exemple Corbula, Ervila, Nucula, Leda, Turritella, Natica, d ’autre part. La profondeur du bassin ne pouvait pas depasser 100 m etres puis- que la plupart de Mollusques n ’appartiennent q u ’auoc zones du Littoral ju sq u ’a la zone neritique peu profonde. Le pourcentage du sel y etait presque normal, neamoins un grand nombre de formes euryhalines prou- ve que l’eau du bassin fu t dilue par l’eau douce. La tem perature de l’eau etait au moins 18°C. Probablem ent le bassin de la m er tortonienne de Pologne se trouvait alors dans la sphere d’un climat plus froid que le bassin m editerraneen, fait prouve par la presence des coquilles a pe- tites dimensions et par la presence des formes caracteristiques de la region de l’Europe Nord qui ont subi l ’influence de l ’Ocean Septentrio­

nal ( S o r g e n f r e i , 1958). Le bassin etait bien aere p ar le m ouvem ent de l’eau. Autrefois on avait compare la form ation du Tortonien moyen dite couches de Grabowiec avec celle du Buhlovien ( C z a r n o c k i J., 1935) ou bien avec la form ation salifere de Wieliczka et de Bochnia (K. K o w a l e w s k i , 1937). La discordance de la formation de Grabowiec en rapport a son substratum plus age, observee par beaucoup de geolo- gues s’oppose a cette opinion.

La formation de Brzeźnica appartient au Tortonien moyen comme l’indiquent les comparaisons faunistiques ainsi que son rapport avec le subtratum . La presence du sediment sablonneuoc et des galets des couches du subtratum de l'age Tortonien inferieur souligne encore le caractere stratigrafique different plus jeune des couches de Brzeźnica. Mais on doit rem arquer que les differences des faunes des couches de Chodenice et des couches de Grabowiec sont bien insignifiantes.

Traduit par M. Langie