• Nie Znaleziono Wyników

Materiały do znajomości miocenu Polski. Część I

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Materiały do znajomości miocenu Polski. Część I"

Copied!
17
0
0

Pełen tekst

(1)

R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O

T o m X X V z e s z y t 2 1955

W . KRACH

M ATERIAŁY DO ZNAJOM OŚCI MIOCENU PO LSK I Część I

(tabl. IV i 1 fig.)

Материалы, касающиеся миоцена Польши

Часть I

(Табл. IV и 1 фиг.)

M ateriau x pour la connaissance du M iocene de Pologne I-ere partie

(tabl. IV e t 1 fig.)

S t r e s z c z e n i e : A uto r w o p arciu o m a te ria ły paleo n to lo g iczn e przedstaw ił* trzy n o ta tk i n a tem at m iocenu Polski. W p ierw szej p o d a je s tra ty g ra fią m iocenu w te k to n ic z ­ n y m row ie krzeszow ickim , w y ró ż n ia jąc k ilk a poziom ów w o b ręb ie to rto n u dolnego.

W d ru g iej o p isał m iocen facji ila ste j, w y p e łn ia ją c y szczelinę w w a p ie n iu m uszlow ym (to rton dolny) Im ielina koło O św ięcim ia oraz m iocen w przeko pie ko lejo w y m w K ijach n a w schód od Ję d rz e jo w a n a w ią zu ją cy do okolic K o ry tn icy (dolny torton).

W S T Ę P

W trzech niżej p o d an y ch rozdziałach opisane zostały u tw o ry m io­

ceńskie okolic Filipow ie, Z abierzow a (na zachód od K rakow a) z Im ielina (na południe od M ysłowic) i z K ijów (na w schód od Jędrzejow a). J a k k o l­

w ie k m ateriały paleontologiczne zebrane z ty ch utw orów nie b y ły zbyt ob­

fite, niem niej b y ły w y starczające do w y ciąg n ięcia w niosków stra ty g ra ­ ficznych.

U jęcie ty c h rezu ltató w pod w spólnym ty tu łem „M ateriały" je st u zasad ­ nione pow iązaniem stratygraficznym i facjalnym opisanych p u n k tó w m io­

cenu.

Pod w ym ienionym tytułem zam ierzam w m iarę p rzy b y w an ia m a te ria ­ łów nadal pom ieszczać opracow ania różnych now ych stanow isk m iocenu.

I. MIOCEN W ROW IE KRZESZOWICKIM

O w ystępow aniu z obu stron doliny R udaw y iłów m ioceńskich zaw ie­

ra ją c y c h gdzieniegdzie gips dow iadujem y się z te k stu Z a r ę c z n e g o (-1894) do m apy geologicznej okolic K rakow a, n atom iast o m iocenie sa­

m ego row u m am y dotychczas n iedostateczne wiadom ości. Z aręczny p rz y ­

(2)

tacza jed y n ie opis w iercenia na w schód od W oli Filipow skiej w edług d a ­ nych H o h e n e g g e r a i F a 11 a u x. W iercen ie to, doprow adzone do głębokości około 133 m, nie przebiło iłów. O w ieku iłów okolic K rzeszow ic można m ieć pogląd na podstaw ie m ikrofauny podanej przez K a r r e r a

(T i e t z e 1888).

W o statn ich latach przybyło nieco m ateriałów z okolic K rzeszow ic dzięki now ym w ierceniom Szczegółow e dane znajdziem y zapew ne w sp ecjaln y ch o pracow aniach geologów k ieru jący ch tym i w ierceniam i, tu p rzytoczę jed y n ie w yniki straty g raficzn e n a p o d staw ie dostarczonych mi m ateriałów z n iek tó ry ch otw orów . Zaw dzięczam je m grow i W. Z a- j ą c z k o w s k i e m u i m grow i inż. K. B o g a c z o w i . Ponadto posiadam ze studni kopanej w Z abierzow ie faunę z iłów otrzym aną od m gr Z. G a- w r o ń s k i e j . W ym ienionym osobom składam na tym m iejscu podzię­

kow anie.

1. W o l a F i l i p o w s k a . M ateriał faunistyczny pochodzi z w ierceń położonych n a północ od tej m iejscow ości. W rdzeniu jednego z otw orów na głębokości 6,80—9,80 m1 w y stęp u ją ja s n e 'iły drobnopiaszczyste, k ru ­ che, nieco łupkow e, z drobnym i kry ształk am i p iry tu rozsianym i n a p o ­ w ierzchni w arstew ek. Szczątki organiczne nagrom adzone obficie na p o ­ w ierzchniach należą do skorupek m ięczaków silnie zw ietrzały ch i p rz e ­ w ażnie sp iry ty zo w an y ch (tabi. IV- fig. 1). Podobnie zachow ały się drobne szczątki roślin. N ajlepiej zachow ane są cienkie skorupki z ro d zaju Chla­

m y s i Modiola. N a n iek tó ry ch w arstw ach nagrom adzone są szczątki nie- oznaczalnych sk o ru p ek ślim aków m oże należących do rodzaju Hydiobia.

Do pospolitszych rodzajów należą Cardium i Ervilia. Łącznie oznaczyłem stąd:

C hlam ys elini (Ż i s z c z.), 4 okazy, Cardium papillosum P o 1 i, częsty, Ervilia pusilla (P h i 1.), częsty, M odiola hoernesi R e u s s, częsty, Ostrea sp. iuv.,

Cultellus tenuis ( Phi l . ) , 3 okazy, H y dr ob ia sp., częsty.

Inne z w ierceń przebiło pod k ilk u n astu m etram i p lejsto cen u (około 12 m) m iocen grubości około 50 m, sk ład ający się, licząc od dołu, z piasków ilasty ch drob n o ziarn isty ch z przew arstw ien iam i iłów zapiaszczonych, g lau k o n ito w y ch (15 m), piasków z okrucham i w apieni i k w arcu ze szcząt­

kam i fauny w stropie (12 m). W yżej leżą zlepieńce piaszczyste, w stropie w ap ien n e o spoiw ie m arglistym (około 7 m), a n a nich z kolei czarne oliw ­ kow e iły i szare łupki m argliste (około 10 m). W p ró b ce z głębokości 25,80 m w piaskow cu ilastym kruchym znalazły się poza sm ugam i w ęgla brunatnego:

Teredo sp., ślady w ap ien n y ch in k ru stacji chodników , Ostrea sp. iuv.

C yclostom a sp.,

Robulus sp., dość częsty, Eponides sp., kilka okazów,

Globigerina sp., 1 okaz.

1 G łębokość znalezisk a je st sprzeczna, gdyż w edług inn y ch d a n y c h leży pom iędzv 24—28 m.

(3)

— 107 —

N a głębokości 37—37,70 m w y stęp u ją w podobnym piaskow cu okazy:

Cepaea sp. i C yclosioma sp., zaś w innym otw orze n a głębokości 45,70 m Cepaea silvana K l e i n ? D opełnieniem listy fauny z otw orów je st okaz Ostrea cochlear P o l i znaleziony w iłach p ia ­ szczystych.

Ja k w y k azu ją inne w iercenia, w k ieru n k u na południe stropow e iły ciem ne w y k lin o w u ją się i zastępow ane są łupkam i szarym i m arglistym i.

W otw orze położonym na w schód pod tym i iłam i w tzw. przez m gra K. B o- g a c z a „w apieniach jam isty ch " i zlepieńcach w ap ien n y ch w y stęp u ją drobne w trącen ia siarki.

2. Z a b i e r z ó w . Z tej m iejscow ości opisał Z a r ę c z n y iły cienką w arstw ą zaleg ające na kredzie, a tak że iły i piask i z fauną drobnych ostryg.

G łębszym utw orem są iły zaobserw ow ane ostatnio przez m gr Z. G a- w r o ń s k ą. Są to iły szare, nieco piaszczyste, n iew y raźn ie uw arstw ione.

Z aw ierają nieliczną faunę cienkoskorupow ych małżów:

Ostrea cochlear P o l i var. navicularis ( Br o c c . ) , A m u ssiu m denudatum (R e u s s),

Chlam ys ielsineum ( For ) , v a r styriaca M e z n., Chlam ys opercularis (L.) var. trigonocosta (Hilb.), Arca barbata (L.),

V enus multilamella (L am .), Lima sp.,

Spatangidae, kolce i płytki, Cidaris sp., kolec,

Foraminifera: Robulus sp., duży, częsty, łu sk a ryby.

O w ieku iłów decy d u je fauna z a w ierająca m iędzy innym i przegrzebki.

Iły te pod w zględem litologicznym i faunistycznym zgodne są z p o d o b n y ­ mi iłam i poznanym i na G órnym Śląsku w M akoszow ych ( K r a c h 1954), w C zechow icach na północ od G liw ic 1. W M akoszow ych iły z prze- grzebkam i leżą stosunkow o nisko w profilu pod- gipsam i, a w C zecho­

w icach pod litotam niam i i określone zostały jak o dolno-tortońskie, rów now ażące niższe poziom y opolu (poziom podlitotam niow y). M am y tu zadziw iającą zgodność straty g raficzn ą p u n k tó w położonych dość daleko od siebie, a zarazem tak że zgodność facjaln ą w sk azu jącą na ro zleg ło ść m orza m ioceńskiego w podpiętrze opolu. M am y m ożność przypuszczać, iż podobnego ty p u u tw o ry zaleg ają w podłożu w ielu p u n k tó w row u i w iążą obszar krak o w sk i z śląskim .

W iercen ia na północ od W oli Filipow skiej, leżące na północ od osi ro ­ wu, p rzeb ijają m iocen w y k ształco n y w facji przejściow ej pom iędzy nieco głębszym i osadam i ty p u Z abierzow a i płytszym i utw oram i zalegającym i w zniesienia ju ry na północnej stronie row u (Biały Kościół, T onie i i.);

św iadczy o tym udział zlepieńców i piasków w śród iłów. Silne zasypanie tej strefy utru d n iało życie organizm ów , stąd zupełny p raw ie b ra k fauny.

N ieliczne otw ornice i rodzaj Teredo biernie p ły w ający w d rew nie na p o ­ w ierzchni w ody oraz szczątki o stry g św iadczą o m orskim pochodzeniu ty ch utw orów . Być może, iż najniższe iły piaszczyste profilów W oli F ili­

pow skiej są rów now iekow e z iłam i przegrzebkow ym i Z abierzow a, cho­

1 P raca w druku.

(4)

ciaż b rak nam dow odów paleontologicznych, a w niosek opieram y jed y n ie na bliskiej stosunkow o odległości obu punktów , położeniu na kredzie i obecności glaukonitu. W yższe w arstw y profilu W oli Filipow skiej zaw ie­

rające jed y n ie ślim aki lądow e Cepaea sp. i Cyclostoma sp. m ogą być w a ż ­ nym w skaźnikiem stratygraficznym . Ślim aki te zostały spłukane z lądu do morza, podobnie ja k zapew ne identyczne z nim i ślim aki lądow e w iłach słodkow odnych w G ackach na północ od Z a b ie rz o w a1 i w okolicy K rakow a; tu d o staw ały się one grom adnie z brzegów do zbiorników śró d ­ lądow ych. J e s t bardzo praw dopodobne, że m om ent tw o rzen ia iłów słod­

kow odnych zbiegał się ze spłycaniem b asen u m orskiego, w k tó ry m o sa­

dzały się p łytkow odne u tw o ry poziom u litotam niow ego (okolice K ra­

kowa).

W Zabierzow ie utw orem m łodszym są zapew ne iły i p iask i z ostrygam i opisane przez Z a r ę c z n e g o . M ogą one odpow iadać iłom nadlitotam nio- w ym okolic M iechow a, K rakow a i i. (iły z Ostrea cochlear).

Z jednego z otw orów w W oli Filipow skiej pochodzi w ym ieniona w yżej fauna m orska, k tórej położenie w stosunku do profilów sąsiednich nie je st dokładnie ustalone, m ożna jednakow oż przypuszczać, że leży ona w yżej niż w arstw y z Cepaea. Zespół fauny z w spom nianego profilu je st ta k cha-

Grabo­ wi an Poziom W o la F ilip o w sk a 7 ° kolice O kolice

c Z abierzow a K rako w a

Iły ciem ne \

Opolian

Poziom gipsow y

Łupki m arg liste w a p ie ń jam isty

z siark ą

Iły z gipsam i Iły z gipsam i

Poziom erw ilio w y

Iły z Ervilia Modiola, Cardium

C h la m y s elini

b rak b rak

Poziom n a d lito t.

Z lepieniec m argli- sty i p iaszczysty

Iły i p iask i z ostryg am i

Iły m arg liste z O. cochlear Poziom

litotam n. P iaskow iec z Cepaea Iły z Cepaea z G acek

Iły z Cepaea silvana, wap. o stry g o w y Poziom

pod lito t.

Piaski g lau k o n ito - w o-ilaste

Iły z Ch. opercularis i A. denu da tum

rak tery sty czn y , iż nie nasuw a trudności w in terp retacji. J e s t to m ianow i­

cie tzw. w arstew k a erw iliow a m ająca na Podolu i w obrębie Gór Ś w ięto ­ krzyskich stałą pozycję pod gipsam i. Składa się ona i tu z nagrom adzonych licznie okazów Ervilia, Modiola i Cardium. D robne przegrzebki, k tó re do niedaw na w zbiorze śląskim uw ażałem za g atu n ek now y, okazały się p rz y ­ należne do Chlam ys elini opisanego przez Ż i s z c z e n k ę (1952) i c y to ­ w anego w p racy K a z a k o w e j o m iocenie U krainy Z achodniej (1952).

1 Iły te odnalazł dr J. M a ł e c k i w czasie k a rto w a n ia okolicy.

(5)

— 109 —

P rzegrzebek ten ch ara k te ry z u je w arstw y czerniow ieckie o dpow iadające w arstw om nadgipsow ym . W K ryw ałdzie na G órnym Śląsku 1 w y stęp u je pospolicie ponad gipsam i, ale p o jaw ia się już w cześniej pod nimi. T ypow e g ip sy w obrębie row u krzeszow ickiego nie w y stęp u ją, n ato m iast możliwe, że odpow iednikiem ich są łupki m argliste z śladam i siarki, w y stęp u jące w stropie profilów W oli Filipow skiej. M ożliwe, że n ajw yżej w profilach położone iły ciem ne n ależą już do poziom u nadgipsow ego. S chem atyczny profil straty g raficzn y m iocenu w row ie w p o ró w n an iu z okolicam i K rak o ­

wa p rzedstaw iałby się ja k w tabeli na str. 108.

II. M IOCEN W IMIELINIE KOŁO OŚW IĘCIM IA

W iadom ość o m iocenie w tej m iejscow ości pochodzi od inż. A. R ó ż- k o w s k i e g o i inż. W. Z i m n e g o , k tó rzy przy sposobności k arto w an ia te re n u na południe od M ysłow ic n atrafili w m ałym łom ie w ap ien ia mu- szlow ego na szczelinę w ypełnioną iłami. P unkt ten leży na północ od Im ie­

lina, a na południe od wsi D zieckow ice w obrębie w zgórz zbudow anych z w ap ien ia muszlow ego. Iły odsłonięte robotam i w czasie łam an ia k am ie­

n ia w y p ełn iają nierów nom iernie szeroką szczelinę około 40 m długą (o k ie ­ ru n k u w schód-zachód). W stronie w schodniej, gdzie szczelina się spłyca, grubość iłów w ynosi 0,5 m. W obec zniszczenia bocznych ścian nie je st w iadom e, ja k a b y ła isto tn a szerokość szczeliny. M iocen w y k ształco n y je st ja k o krem ow e iły silnie w apniste, nie u w arstw ione, w ietrzejące na ostro- kraw ęd ziste kaw ałki. W spągu p rzep ełn iają je k aw ałki w ap ien ia m uszlo­

w ego w postaci gruzu, ku górze obce w trącen ia zanikają. Iły p rzy leg ają do pionow ych ścian w apieni in k ru sto w an y ch od w ew n ątrz naciekow ym i pły tam i kalcytu.

M ateriał paleontologiczny nie je s t bogaty. Z w iększych sk am ien ia­

łości m ożna rozpoznać liczne sk o ru p y o stry g Ostrea cochlear P o l i , przy czym w y p u k łe k lap y są rzadsze niż p łaskie praw e. N ieliczne są też szcząt­

ki przegrzebków . Pew ną ilość m ateriału paleontologicznego z tego p u n k tu d o starczy ł mi uprzejm ie dr. E. P a n o w. W iększe okazy oraz drobne, o trzy ­ m ane po przeszlam ow aniu iłów, złożyły się n a k ró tk ą listę p o d an ą niżej w kolejności system atycznej:

Chlam ys koheni ( F u c h s ) , 1 okaz i ułam ki,

,, opercularis (L.) var. trigonocosta (H i lb .), ułam ki, ,, m ultistriata (Po li)?, ułam ki,

,, crispa (B r o c c.), ułam ek,

Ostrea cochlear P o l i . var. navicularis (B r o c c.), pospolity, M egerlea oblita M i c h . , 8 okazów,

A griope decollata G m e 1„ 2 okazy, Terebratula sp., ułam ki,

Terebratulina karreri D r e g., 8 okazów, Schizaster? kolce i płytki,

Foraminifera częste, zw łaszcza rodzaje Globigerina, Robulus, N o d o - saria oraz rzadsze Lingulina i Planularia.

1 K r a c h 1956 Biul. I. G. n r 107

(6)

F auna przegrzebkow a określa nam w iek iłów jak o d o lnotortoński (opo- lian). Podobna fauna i facja była znana na teren ie G órnego Śląska w Z a­

brzu (R o e m e r 1870), a w ostatn ich latach w M akoszow ych ( K r a c h 1954) i w spągu profilu w C zechow icach n a północ od Gliwic 1. W ostatniej m iejscow ości położenie w arstw y przegrzebkow ej bardzo ściśle o k reśla nam przynależność jej do poziom u podlitotam niow ego, m ożna przeto iły z Im ielina uw ażać za rów noczasow e z w spom nianym i iłam i z Czechowic.

Podkreślić tu należy zgodność nie tylko m akrofauny, ale i m ikrofauny otw ornicow ej na p o dstaw ie choćby pow ierzchow nych porów nań. C h arak ­ tery sty czn ą cechę fauny im ielińskiej stanow i jed y n ie obecność ram ie- nionogów na ogół rzadkich w m iocenie Polski oraz jeżow ców , częściej sp o ty k an y ch w M akoszow ych, K ryw ałdzie 1 i W ilczy. Składem fauny iły im ielińskie n aw iązują rów nież do iłów opisanych w yżej z Zabierzow a, są przeto ogniw em w iążącym m ioceński obszar śląski z krakow skim ..

Sposób zachow ania m iocenu w szczelinach w ap ien ia m uszlow ego, ob­

serw ow any zresztą w innych m iejscow ościach G órnego Śląska ( R o e m e r 1870, D o k t o r o w i e z-H r e b n i c k i 1953), nasuw a zagadnienie czasu tw orzenia się w szelkich spękań w w apieniach. W iększość szczelin w edług H r e b n i c k i e g o m a podłoże tektoniczne. P oszerzanie i m odelow anie próżni w iąże się z czynnikam i w ietrzen ia krasow ego. Poniew aż część szczelin i lejó w k raso w y ch w y p ełn iają lądow e u tw o ry liasow e, m ożem y odnieść ich czas u tw orzenia do nieco w cześniejszego okresu, n atom iast szczeliny w ypełnione m iocenem p o w stały w dolnym trzeciorzędzie e w en ­ tu aln ie dolnym m iocenie. W n io sek te n opiera się n a fakcie, że inne s ta r­

sze szczeliny uległy już w cześniejszem u zapełnieniu m ateriałem , k tó ry zachow ał się przed zniszczeniem przez tran sg resję m orza tortońskiego.

Św iadectw em trw an ia w aru n k ó w lądow ych i działalności czynników k raso w y ch p rzed to rto ń sk ich w Im ielinie są w spom niane in k ru sta c je kal- cytow e n a ścian ach szczeliny.

N acieki osiągają grubość 20 cm, m ają stru k tu rę w arstew k o w ą zazn a­

czoną różow ym i i białym i n a zm ianę sm ugam i n a p rzek ro ju poprzecznym . Pod w zględem form y są to faliste zm arszczenia bądź w ysokie fałdy w p o ­ staci rów noległych do siebie żeber, w reszcie nacieki m aczugow ate p o ­ k ry te guzkow atym i zgrubieniam i (Tabl. IV, fig. 2—4). Im ielińskie form y naciekow e zgodne są z n iektórym i postaciam i przedstaw ionym i w p o p u ­ larnej p racy przez K r y g i e r a (1955).

T ran sg resja to rto ń sk a p o k ry ła osadam i ilastym i zarów no zw ietrzelinę triasow ą, ja k i szczelinę z naciekam i kalcytu. S pokojny przebieg tra n s ­ gresji przypom ina stosunki opisane w odsłonięciu m iocenu w M akoszo­

w ych ( K r a c h , 1954).

III. M IO CEN W PRZEKOPIE KOŁO K IJÓ W

N ow oprzeprow adzona linia k o lejo w a Kielce-Busko przecina w kilku p u n k tach starsze paleozoiczne i m ezozoiczne u tw o ry a tak że w jednym m iejscu m łodszy trzeciorzęd. W okolicy K ije na północ od p rzy stan k u k o ­ lejow ego w przecięciu w zgórza 273 (północny-zachód od W ierzbicy) w ścianach przekopu ukazuje się garb ju ra jsk i zbudow any z siw ych i żół-

1 P raca w przy g o to w an iu

(7)

IT) r*1 <N

Оч Сч,

N

Sxr S .4 £5 и

& и °

■SJ ^ .S£,

5 Й '3?

0 , i—i

ir ft

<D I

• n-T N

N Й JH

<ti 05 Ш

1— 1 - Q

S5® 2

2 i - "

Й a « <

Щ Q.

$-. I

0) ft I и N <ß

( d _ d - r

Д и s

> , ? -^-1 Ч-» О

2 a

£ "S. °

ł—ł ч—*

6 fö СП 1 й e>r-H

£ ю Ю ‘N - м 3

CÜ CÖ И

>Н *гЧ t d

I й I I и Q)

ю Q)U ' 0

0)

> ^

? й

ю о

Й мД а

о си N

.-»и •*-> •<-*

О

м .

> 3 ü

t" M о

^ ref -g

•2, U ?

Ф I

1/5 ’PT*

(Ü k>

^ (d

N

•*co3

.2 o £ g о c пУ --I O

<U C3

g S fi

й В «

а 5 л

> ° i

> ± !

.s - S

й -

0) 3

‘Й Ol

£ e

Ч-Ч ^ *i-4

2 <u 6

^ ' 2 s ÖN fo,^

£ > §

- £ 0> S Ö £ N a o -

X5 ^ Ä

U Ul <£

c/3 (d

- i U л

tj) I I

£ CN 'S*

w •„ 4 ^

S o g g er w 9? o 2 ч-i OJ t?

1 ^ ^ a a И O g ° § “ i § § s

’S 1 £ ca s

S o, ^ w

a £? У д

Ё I &

‘ф CO

j h CN Q)

•H’ä 2

(8)

ty ch m argli ilasty ch p rzepełnionych fauną ram ienionogów , m ałżów i śli­

m aków w ieku kim erydzkiego. Dalej ku południow i bliżej p rzy stan k u od­

słania się k red a w postaci biały ch m argli w ieku zapew ne turońskiego. N a ty ch u tw o rach leży m iocen odsłonięty na p rzestrzeni k ilk u set m etrów . Są to iły, piaski, m argle i w apienie (fig. 1). U tw ory te k ilk a m etrów grube p ochylone są nieznacznie k u północy, tw orząc dw a p łaskie siodła, i zap a­

d ają w reszcie w tym k ieru n k u pod u tw o ry p lejstóceńskie, na k tó re sk ła ­ d ają się piaski z otoczakam i krzem ieni, w apieni, k w arcu i in n y ch skał.

W profilu m iocenu m ożna w yróżnić idąc od południa n astęp u jące w arstw y:

1. Piaski ilaste, szaro-żółte, drobnoziarniste z robakam i, m szyw iołam i i H eterostegina costata.

2. Piaskow ce w apniste, jasne, zbite, z próżniam i po sk o ru p ach m ięcza­

ków z nielicznym i kulam i litotam niow ym i. Ku północy p iask i h etero ste- ginow e przechodzą w żółtaw e m argle piaszczyste, a w spom niane p iask o w ­ ce w w apienie piaszczyste litotam niow e z Pecten latissimus.

3. Piaski ilaste, żółtaw e z przegrzebkam i, zaw ierające k o n k recje p ia s­

kow ców m arglistych szarych p rzep ełn io n y ch ośrodkam i m ięczaków , a zw łaszcza przegrzebków (do 1,5 m). Leżą one niezgodnie n a nierów nej p ow ierzchni w apieni litotam niow ych i są z kolei ścięte przez siw e iły

(w arstw a 3a) w y k lin o w u jące się ku południow i.

4. Żółte, drobnoziarniste p iask i z cienkoskorupow ym i m ałżam i, z pła- skuram i k o n k recji m argli, z bo g atą fauną m ięczaków . P iaski przew arstw io- ne są biało-krem ow ym i bentonitam i, k tó re stanow ią tu w łaściw ie długą soczew kę o najw iększej grubości około 40 cm. C h a ra k te r piasków zm ienia się w k ieru n k u poziom ym , m iejscam i sp o ty k a się grubszy obtoczony m a ­ te ria ł m argli k red o w y ch i in nych skał u w arstw io n y ch diagonalnie, na przem ian z piaskiem . W innym p u n k cie zn ajd u je się do 4 m etrów gruba so- czew a zlepieńców p iaszczystych z otoczakam i w apieni i krzem ieni ju r a j­

skich, m argli m ioceńskich, litotam niów , obtoczonych ostryg, p rzeg rzeb ­ ków i m szyw iołów .

5. piaski żółte stropow e, p rzew arstw io n e cienkim i k o n k recjam i m argli z fauną.

W p iask ach h etero steg in o w y ch i w apieniach litotam niow ych dość częste są przegrzebki Pecten latissimus i P. besseri.

W piask ach n adlitotam niow ych (w arstw a 3) znalazła się fauna:

A m u ssiu m denudatum (R s s.),

,, cristatum (Bronn.) mut.. badensis ( F o n t.), Chlam ys koheni ( F u c h s ) ,

,, opercularis (L.) var. trigonocosta ( Hi l b . ) , rr scabrella (L a m.) var. bollenensis (M a y .), ,, ,, ,, var. n ied źw ied zkii ( Hi l b. ) , ,, ,, ,, var. lom nickii ( Hi l b . ) , Ostrea cochlear P o l i var. navicularis (B r o c c.),

frondosa de Serres., Terebratula sp.

W k o n k recjach m arglisto-piaszczystych w arstw y 3 pospolite są:

A m u ssiu m cristatum ( B r o n n . ) m ut. badensis ( Fo n t . ) , G lycym eris menardi ( D e s h.) var. rudolphi ( E i c h w.), Thracia ventricosa P h i 1.,

(9)

— 113 — Cultellus tenuis ( Phi l . ) ,

Phacoides sp., Car dium sp.,

Turritella bicarinata E i c h w . , Natica sp.

W w arstw ie 4 częstsze są małże:

Car dium bar an o v ense H i 1 b., Leda fragilis L.(

Nucula nucleus (L.), Phacoides borealis (L.)r

V en u s multilamella L a m . var.

Thracia ventricosa P h i l ; A m u ssiu m denudatum (R s s.),

marginalis ( E i c h w.),

Profil w przekopie kolejow ym d aje ja sn y pogląd na fragm ent historii rozw oju osadów m ioceńskiego morza. Są to na ogół płytk o w o d n e osady przybrzeżne zaczy n ające się piaskam i heterosteginow ym i, po k tó ry ch zło­

żeniu w obrębie w y sad u ju rajsk ieg o osadzały się rafow e w ap ien ie lito- tam niow e poziom o przechodzące w nieco głębszy u tw ó r piaskow ców wap- nistych. W yżej leżące piaski ilaste z konkrecjam i m arglistym i św iadczą o pew nym pogłębieniu basenu. Lokalnie w y stęp u jące zlepieńce oraz luź­

n e otoczaki i piaski o krzyżow ym uław icen iu z otoczgnym i skorupam i w sk azu ją na in tensyw ne niszczenie skalistego brzegu b asen u zbudow a­

nego z w apieni ju rajsk ich , m argli k red o w y ch i w apieni litotam niow ych oraz na istnienie zm iennych co do siły prądów przybrzeżnych.

K orytn ica K ije

if

i

Poziom

n ad lito tam n iow y

j

1

Z lepieńce koto w si Lipa

P iaski żółte (w arstw . 5) P iaski z kon kr. m argli

i zlepieńcam i (w arstw . 4, 4b)

Oa

>- f—Ö ł

2 Piaski z k o n k rec jam i

p iask o w có w (w arst. 3) -aO

äo u

Poziom

litotam niow y

W ap ie n ie litotam n. W ap ien ie litot. z P. lati- ssim us

H M argle h e te ro ste g in o w e M argle p iaszczy ste

z Heterostegina

Poziom

p o d lito tam niow y

Iły pleurotom ow e,

m a T g le b ra k

Helwet?

Iły lądow e z buro- w ęglem

,R o cz n ik Pol. T o w . G e o lo g ." 8

(10)

Pod w zględem stratygraficznym opisane u tw o ry należą do p ię tra tor- tońskiego (opol) obejm ującego tu dw a poziom y — litotam niow y i nadlito- tam niow y (przegrzebkow y górny).

Profil z przekopu pozw ala na n aw iązanie do najbliżej położonych o k o ­ lic K orytnicy, gdzie jed n ak że w y stęp u ją też w arstw y starsze. W edług K o w a l e w s k i e g o profil m iocenu K orytnicy (1931) zaczyna się ląd o ­ w ym i utw oram i może helw eckiego w ieku, na k tó ry ch leżą m argle i iły pleurotom ow e poziom u podlitotam niow ego, a na nich z kolei m argle piaszczyste h etero steg in o w e i w ap ien ie litotam niow e. W k ieru n k u Lipy w apienie litotam niow e przechodzą w zlepieńce złożone z otoczaków w a ­ pieni, kw arcu i krzem ieni ju rajsk ich . P raw dopodobne jest, iż ostatni u tw ó r odpow iada zlepieńcom w p rzek o p ie koło Kijów, je st przeto u tw o ­ rem m łodszym od sam ych w apieni litotam niow ych.

U derzający je st b rak w przekopie iłów pleurotom ow ych. Fakt te n w ią ­ że się z sy tu acją niecki kory tn ick iej i jej brzegów ju ra jsk ic h i kredow ych, w ypiętrzonych i po cięty ch erozją przed tran sg resją m ioceńską.

W YKAZ LITERATURY

1. D o k t o r o w i c z - H r e b n i c k i S. (1953), A rkusz G rodziec. Państw. Inst. Geol.

M apa szczegółow a Pol. Z ag łębia w ęglow ego, z. 2.

2. K a z a k o w a W . P. (1952). S tra tig ra fija i fau n a p łastin c z a to ż a b ie rn y ch m olluskow śred n ieg o o tło żen ija O polia, T r u d y M o sk o w . Gieol. Inst. im. O rdzonikidze, t. 27.

3. K o w a l e w s k i K. (1931), S tra ty g ra fia m iocenu okolic K orytnicy... Spraw. Państw.

Inst. Geol., t. 6, z. 1, W arszaw a.

4. K r a c h W . (1939), B adania n ad m iocenem śląsk o -k rak ow skim . Pol. A k a d . Umiej.

Prace Śląskie, n r 7, K raków .

5. K r a c h W . (1954), M iocen w oko licy w si M akoszow y. Biul. Inst. Geol., n r 71, W arszaw a.

6. K r y g i e r N. I. (1955), P ieszczern y je k ap ie ln ik i. Priroda 3 A k . N a u k SSSR.

7. R o e m e r F. (1870), G eologie von O b erschlesien. Breslau.

8. T i e t z e E. (1888), Die G eognostisch en V e rh ä ltn isse der G egend von K rakau. Jahrb.

d. geol. Reichsanst., Bd. 37. W ien.

9. Z a r ę c z n y S . (1894), T ek st do zeszy tu trzeciego. A tlas Geol. G alicji. Kom. Fizj.

Pol. A k a d . Umiej., K raków .

10, Ż i s z c z e n k o В. P. (1952), P ectin id ae m iocena czernow ickogo rajo n a. W o p r o s y Gieoi. i Gieochim. N ieiti i Gaza., M oskw a, L eningrad.

Р Е З Ю М Е

С о д е р ж а н и е : А вто р , о с н о в ы в а я с ь н а п а л ео н т о л о ги ч е с к и х м а т е р и а л а х , д а л тр и з а м е т к и о м и о ц ен е П о л ьш и . В п ер во й п о д ает с т р а т и г р а ф и ю м и оц ен а в к ж е ш о в и ц к о м рову, в ы д е л я я н е с к о л ь к о гори зо н тов в п р е д е л а х н и ж н е г о т о р - тона. В д р угой описал м и оцен и л и стой ф а ц и и , н а п о л н я ю щ и й р а с с е л и н ы в р а к о в и н ­ ном и з в е с т н я к е (н и ж н и й тортон) И м е л и н а в б л и зи О свен ц и м я, и м иоцен в ж е л е з н о ­ д о р о ж н о й р а с к о п к е в б л и зи м естн ости К и е н а восто к от м естн ости Е н д ж е ё в . со ед и ­

н яю щ и й ся с о кр естн о стям и К о р ы т н и ц ы (н и ж н и й тортон).

3 а б е ж о в

В илах добы ты х из колодца, находится ф аун а A m m u s s iu m denudatum R е u s s, C hlam ys felsineum, F о r. var. styriaca M e z n. C hlam ys opercu-

(11)

— 115

laris L. var. trigonocosta H i 1 b., а такж е немногочисленные другие ви­

д ы моллюсков. О тлож ения эти позволительно отож девлять с илами Гор­

ной Силезии, находящ имися в М акош овых и Чеховицах вблизи города Гливице, стратиграфическое положение которых уж е установлено (нижний литотамниевый ярус).

В о л я Ф и л и п о в с к а

К северу от этой местности -— в пределах тектонической впадины, носящ ей название „кж еш овицкий ров” — установлено несколько гори­

зонтов нижнетортонского яруса, основываясь на палеонтологических находках. При одном бурении в песчаны х и лах появляется прослойка, ф ау н а которой свидетельствует о том, что это эрвилиевы й горизонт нижнего тортона. Очень часто появляю тся здесь виды: Ervilia pusilla, Е i с h w., Cardium papillosum P o l i , Modiola hoernesi R e u s s , Не­

сколько экзем ляров Chlamys eleni Z i s z с z. указы ваю т на то, что эта свита располож ена высоко в пределах нижнего тортона.

Другие бурения пробуравили миоценовые отложения, толщ ина кото­

р ы х достигает 50 метров.

S о

я аGJ к о й

В о л я Ф и л и п о в с к а О крестн ости З а б е ж о в а

О к рестн ости К р а к о в а

а с

Lh

Т ем н ы е и л ы

Гипсовы й горизон т

М е р гел е в ы е с л а н ц ы У х аб и сты е и з в е с т н я ­ к и с серой

И л ы с гипсом И л ы с гипсом

V>>

а

#к

ос

S

Э р в и л и е в ы й го р и зо н т

И л ы , с о д ер ж а щ и е Ervilia, M odiola, C ar­

d iu m , C h la m y s elini

О тсутствие О тсутстви е

В ер х н и й л и то ­ там н и евы й го ри зон т

М ер гел евы й и п ес­

ч а н ы й ко н гл о м ер ат

И л ы и п ески с устри ц ам и

М ер гел евы е и л ы с O strea cochlear

«и

АЧ

Ос О

Л и то там н и е- в ы й го ри зо н т

П есч ан и к , с о д е р ж а ­ щ и й Серааа

И л ы с Сераеа Г ац ки й

И л ы с Сераеа s il v a n a ; и зевст- н я к с у с т р и ­ цам и

Н и ж н и й л и то ­ там н и евы й горизонт

И л и с т ы е г л а у к о н и ­ то в ы е п ески

И лы , с о д е р ж а ­ щ и е C h la m y s opercularis и A m u s s i u m d e n u d a tu m

Миоцен образован здесь — считая снизу вверх — мелкозернистыми илисты ми песками, глауконитовыми песками, прослоенными тож е пес­

ками, содержащими обломки известняков и кварцев, а так ж е песчаными 8*

(12)

конгломератами в верхней части известковы ми и мергелистыми. На верху располож ены черные илы и мергелевые сланцы. В этих образо­

ваниях найдены были немногочисленные обломки морской и наземной ф ауны (Teredo, Ostrea, Cepaea, Cyglostoma); эти обломки позволяю т сопоставить описываемые образования с образованиями в окрестно­

стях К ракова. П рилож енная пониж е табель это попы тка сопоставле­

ния миоценовых отложений в окрестностях Воли Ф илиповской, Забе- ж ова и Кракова.

И м е л и н вблизи гор. Освенцимя

Миоценовые отлож ения в виде илов, содерж ащ их ф ауну, появляю т­

ся здесь в тектонической расселине в триасовых известняках. В и лах часто попадаются моллюски пектены, тож дественные с теми, н а кото­

ры х мы уж е у казы вали в окрестностях Забеж ова, М акош овых и Че- ховиц; следовательно илы эти принадлеж ат к ниж нем у литотамниево- му горизонту ниж нетортонских отложений.

Стены расселины были инкрустированы натечными известнякам и до 20 сантиметров толщины. Располож енны е в перем еж ку белые и розо­

вые прослойки образуют на поверхности волнообразные морщины, в ы ­ сокие складки или булавовидные утолщ ения.

М и о ц е н в ж е л е з н о д о р о ж н о й р а с к о п к е в б л и з и м е с т ­ н о с т и К и е .

В ж елезнодорож ной раскопке можно заметить проф иль миоценовых отложений, прикры ваю щ их юрское и меловое горбовидное возвы ш е­

ние. Миоценовые образования состоят из нижепоименованных залеж ей:

1) илистые мелкие пески, содерж ащ ие червяки, м ш анки и форамине- ф еры Heterostegina costata, 2) известковы е песчаники с литотамние- выми шарами, которые по направлению к северу зам енены литотам- ниевыми известняками, содержащ ими Pecten latissimus, 3) илистые пески, с конкрециями песчаников, переполненных фауной, 4) илистые пески, прослоенные мергелями с фауной, содерж ащ ие линзовидное вклю чение бентонита. Там находятся линзовидны е накопления галек в песках, расположенные диагонально, а такж е конгломераты, состоя­

щие из известняков юрских, из меловы х и миоценовых мергелей, со­

держ ащ их округленные устрицы и другие раковины — тортонские.

У свода описываемого проф иля залегаю т ж елты е илистые пески.

Самая многочисленная ф ау н а найдена бы ла в залеж и № 3 (смотри вы ш е стр. 112). Со стратиграфической точки зрения можно отнести найденные образования в пределах нижнетортонских отлож,ений: это литотамниевый и верхний литотамниевый горизонты. Что касается их ф ации — это мелководные образования, возникш ие в прибрежной зоне;

надо тут иметь в виду, что в пределах существовавшего уж е тогда торско-мелового вала осаждались литотамниевыё риф ы , которые под­

вергались сильному разруш ению вследствие трансгрессии в верхнем литотамниевом горизонте. Раньш е чем описанные здесь образования осаждались в недалеком бассейне Коры тницы плевротомовые илы, зачисляемы е к нижнелитотамниевому горизонту.

(13)

— 117 —

RESUME

A b s t r a c t : L’a u te u r p reseiite son opinion su r la Stratigraphie du M iocene dans les fosse tec to n iq u e de K rzeszow ice se b a s a n t su r des m ate ria u x p a le o n to lo g iq u e s II y d istin g u e c e rta in s n iv e a u x du T o rto n ien iiiferieur. Le M iocene de la fadies a rg ile u se ä Im ielin — les en v iro n s d 'O św ięcim — rem p lissan t une fissu re dan s les c a lc a ire du T rias m o yen fü t d e c rit sep arem ent, ainsi que la M iocene dan s la p e r c e e du chem in de fer ä K ije p a ssa n t en celui en v iro n s de K ory tn ica (T ortonien inferieur).

Z a b i e r z ó w

D ans les argiles d'un p u it ä la localite Zabierzów ä l'o u est de C racovie füt tro u v ee une faune de Pectinidae ainsi que de quelques au tres especes p eu nom breuses de M ollusques. Elles sont com parables ä des argiles sem- b lables de M akoszow y et C zechow ice (aux environs de la v ille Gliwice), et dont la position stratig rap h iq u e füt de ja determ inee comm e le niv eau au-dessous de l’horizon ä Lithothamnium.

W o l a F i l i p o w s k a

Des forages effeotues au N de la localite W ola Filipow ska p res de Z abie­

rzów dans le fosse tecto n iq u e de K rzeszow ice ont fourni des m ateriau x paleontologiques qui p erm etten t de definir certain s horizons du T ortonien

dOJ

•■rt

>o

W o la F ilip o w sk a E nvirons de Z abierzow

E nvirons de C racovie

f0 f-t

U A rgiles foncees

H orizon av ec du

g ypse

Schistes m arn eu x e t calcaires p o reu x

avec du soufre

A rgiles avec des gy p ses

A rgiles av ec des gy pses

H orizon ä Ervilia

A rg iles av ec Ervi­

lia, Modiola, Car- dium et C hlam ys

elini

N iv e a u au-

Opolien dessus de I'horizon ä

Litho- tamnium

C onglom erat m ar­

n eu x et s a b lo n n e u x '

A rgiles et sables av ec des h u itre s

A rg iles m arn eu ses avec Ostrea cochlear

H orizon ä Litho- iamnium

G res avec Cepaea A rgiles avec Cepaea (loc. Gacki)

A rgiles avec Cepaea silvana, c a lcaire

ä h u itre s N iv eau au-

d essous de I'horizon ä

Litho- tamnium

Sables glauconiti- ques et arg ileu x

A rgiles av ec Chla­

m y s opercularis et A m u ss iu m denuda­

tum

(14)

inferieur. C’est dans un de ces forages dans les argiles sablonneuses q u ’ap- p a ra it une m ince couche com prenant la faune caracteristiq u e au n iv eau a Ervilia (Tortoniien inferieur). On y tro u v e des especes: Ervilia pusilla Eichw., Cardium papillosum Poli., M odiola hoernesi Reuss. La p resen ce de quelques specim ens de Chlamys elini Żiszcz. nous au to rise de situ er la dite couche dans la p a rtie su p erieu re du T ortonien inferieur. L’ep aisseu r du M iocene dans d’au tres forages ne depasse 50 m etres, sa coupe de la base au som m et donne la succesion suivante: 1) sables arg ileu x a grains fins et glauconitiques in tercales des sables avec des fragm ents du q uartz et du calcaire; 2) conglom erats sablonneux dans leu r p artie su p erieu re calcaires et m arneux; 3) la p a rtie superieure contient des argiles foncees et des schi- stes m arneux. On a note dans les sedim ents sus-cites la p resen ce d ’une faune m arine et co n tin en tale Teredo, Ostrea, Cepaea, Cyclostoma) qui perm et la com paraison des couches de K rzeszow ice et celle des environs de C racovie. V oir tab leau pag e 117.

I m i e l i n p res d'O św ięcim

D ans les calcaires triassiq u es d ’une fissure tecto n iq u e a Im ielin M io­

cene ap p arait sous la forme des argiles avec de la faune. Pectinidae, iden- tiques avec ceux de Zabierzów , M akoszow y et C zechow ice y p araissen t com m unem ent, ils ap p artien n en t de meme au n iv eau situe au-dessous de l'horizon a Lithotham nium du T ortonien inferieur. Les surfaces de la fissure fu ren t incrustees des calcaires suintes, dont l’ep aisseu r s ’approche de 20 cm. Les couches d ’une insignifiante epaisseur de couleur blanche a lte r­

n en t ici avec celles de couleur rose, form ant a la surface d es ondulations, des plis et des renflem ents en form e des m assues.

L e M i o c e n e d e l a t r a n c h e e d u c h e m i n d e f e r a K i j e D ans la tran ch ee du chem in de fer a K ije est visible le profil du M io­

cene qui couvre une bosse form ee p a r des couches ju rassiq u es et cre- tacees. Les form ations du M iocene sont ici rep resen tees p a r des couches

suivantes: ;

1) sables fins argileux avec des V ers, des B ryozoaires et des Foram inife- res (Heterostegina costata); gres calcaires avec des boules a Lithotam nium p assan t vers N ord en calcaires a Lithotham nium co n ten an t Pecten latis- simus; 3) sables argileux in tercales des m arnes avec de la faune et avec une lentille du benthonite. Les lentilles grosses des galets y p a ra isse n t dans les sables a sedim entation diagonale, ainsi que les conglom erats fo r­

mes p a r des calcaires et des silex ju rassiques, m arnes cretacees et mio- ceniques avec des h u itre s et d ’au tres coquilles du Tortonien.

D ans la p artie su p erieu re du profil sont situes des sables jaunes, a r­

gileux. , # |

La faune la plus riche fut recoltee de la couche no 3 (voir pag e 112). A u point de v u e stratig rap h iq u e les form ations considerees ap p artien n en t a deux niveaux: l'horizon a Lithotham nium et le n iv eau au-dessus de cet horizon. Q uant a leu r facies, elles indiquent des eau x p eu profondes et

(15)

— 119

fu ren t deposees dans la zone littorale; des recifs a Lithotham nium sont deposes dans la p a rtie occupee p a r une elev atio n form ee p a r les couches ju rassiq u es et cretacees, qui a deja existe dans le M iocene. Ces recifs a L ithotham nium ont subi u n e d estru ctio n dont la cause doit e tre cherchee dans une tran sg ressio n qui a ap p aru dans le n iv eau au-dessus de I’horizon a Lithothamnium. Les argiles a P leuiotom a plus agees que les couches sus-citees et ap p a rte n a n t au n iv eau au-dessous de I’horizon a Lithotham- n m m sont deposees dans la bassin de K orytnica.

(16)

Fig. 1 — Iły piaszczyste, w a rste w k a erw iliow a. W o la F ilipow sk a 1 x Fig. 2 — Przekrój w a p ie n ia n aciek o w eg o z Im ielina 1 / 3 x

Pag. 3 — F ałd o w e n a c ie k i w a p ie n ia z Im ielina 1 / 3 x Fig. 4 — N a c iek m aczug o w aty 1/3 x

О б ъ я с н е н и е т а б л и ц ы IV

Ф иг. 1 — П е с ч ан ы е и л ы э р в и л и е в а я • п ро сл о й ка. В о л я Ф и л и п о в с к а 1 х Ф иг. 2 — Р а з р е з н атеч н о го и з в е с т н я к а и з И м е л и н а 1/з х

Ф иг. 3 — С к л а д ч а т ы е н а т е к и и зв е с т н я к а и з И м ел и н а 1/з р а з Ф иг. 4 — Б у л а в о в и д н ы й н а т е ч н ы й и з в е с т н я к х/з х

EXPLICATION DE LA PLANCHE IV

Fig. 1 — A rgiles sab lon n euses, un e couche a Ervilia. W o la F ilipo w ska 1 x Fig. 2 — Profil du c a lc a ire s su in te a Im ielin 1 / 3 x

Fig. 3 ■— C alcaires su in tes, o n d u leu x a Im ielin 1 / 3 x Fig. 4 — C alcaire su in te en form e d ’u n e m assu e Vs x

(17)

R ocznik Pol. Tow. Geol. T. XXV, z. 2 Tabl. IV

W . Krach

Cytaty

Powiązane dokumenty

Hrubieszowa 21IX 1967, zbocze z roślinnością stepową; Kosobudy (uro­.. czysko Horodyszcze) 20 IX 1965, przy drodze w

ПРИ ПРОФИЛИРОВАНИИ РАБОЧИХ ОРГАНОВ ГИБКИХ ВИНТОВЫХ КОНВЕЙЕРОВ ПРИ ИЗГОТОВЛЕНИИ И ВОЗО БНОВЛЕНИИ Приведенная методика определения стойкости

Wymienieni autorowie podają, że ciemne wapienie znajdują się zaw- sze w pobliżu dyslokacji uskokowych, a więc w strefie zaburzonej tekto- nicznie; w wielu przypadkach

Na temat filogenezy i zmienności grupy scissa i lilii wypowiada się dość ogólnikowo W.. Nakreślona przezeń droga rozwojowa prowadzi od

'Lilii, Chlamys scabrella lomnickii, Pecten besseri, Halioiis volhynica Spirialis valvatina, koral Orbicella reussiana, robak Ditrypa cornea.. C harakter

laevigata znany jest od dolnego miocenu (Francja), w tortonie Wiednia, na Podolu i Wołyniu (Ukraina Zach.) częsty.. Cingula laevigata

Mija już 36 lat od czasu ogłoszenia mej pracy „Zagłębie mioceńskie Rzeszowa“ (I), a chociaż trzy lata później dodałem drugą jej część, to przecież na

Mais ici aussi, dans tous les cas, les niveaux inférieures de la Craie mucronatée contiennent des quantités importantes de sable, qu’on rencontre également dans