R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O
T o m X X V z e s z y t 2 1955
W . KRACH
M ATERIAŁY DO ZNAJOM OŚCI MIOCENU PO LSK I Część I
(tabl. IV i 1 fig.)
Материалы, касающиеся миоцена Польши
Часть I(Табл. IV и 1 фиг.)
M ateriau x pour la connaissance du M iocene de Pologne I-ere partie
(tabl. IV e t 1 fig.)
S t r e s z c z e n i e : A uto r w o p arciu o m a te ria ły paleo n to lo g iczn e przedstaw ił* trzy n o ta tk i n a tem at m iocenu Polski. W p ierw szej p o d a je s tra ty g ra fią m iocenu w te k to n ic z n y m row ie krzeszow ickim , w y ró ż n ia jąc k ilk a poziom ów w o b ręb ie to rto n u dolnego.
W d ru g iej o p isał m iocen facji ila ste j, w y p e łn ia ją c y szczelinę w w a p ie n iu m uszlow ym (to rton dolny) Im ielina koło O św ięcim ia oraz m iocen w przeko pie ko lejo w y m w K ijach n a w schód od Ję d rz e jo w a n a w ią zu ją cy do okolic K o ry tn icy (dolny torton).
W S T Ę P
W trzech niżej p o d an y ch rozdziałach opisane zostały u tw o ry m io
ceńskie okolic Filipow ie, Z abierzow a (na zachód od K rakow a) z Im ielina (na południe od M ysłowic) i z K ijów (na w schód od Jędrzejow a). J a k k o l
w ie k m ateriały paleontologiczne zebrane z ty ch utw orów nie b y ły zbyt ob
fite, niem niej b y ły w y starczające do w y ciąg n ięcia w niosków stra ty g ra ficznych.
U jęcie ty c h rezu ltató w pod w spólnym ty tu łem „M ateriały" je st u zasad nione pow iązaniem stratygraficznym i facjalnym opisanych p u n k tó w m io
cenu.
Pod w ym ienionym tytułem zam ierzam w m iarę p rzy b y w an ia m a te ria łów nadal pom ieszczać opracow ania różnych now ych stanow isk m iocenu.
I. MIOCEN W ROW IE KRZESZOWICKIM
O w ystępow aniu z obu stron doliny R udaw y iłów m ioceńskich zaw ie
ra ją c y c h gdzieniegdzie gips dow iadujem y się z te k stu Z a r ę c z n e g o (-1894) do m apy geologicznej okolic K rakow a, n atom iast o m iocenie sa
m ego row u m am y dotychczas n iedostateczne wiadom ości. Z aręczny p rz y
tacza jed y n ie opis w iercenia na w schód od W oli Filipow skiej w edług d a nych H o h e n e g g e r a i F a 11 a u x. W iercen ie to, doprow adzone do głębokości około 133 m, nie przebiło iłów. O w ieku iłów okolic K rzeszow ic można m ieć pogląd na podstaw ie m ikrofauny podanej przez K a r r e r a
(T i e t z e 1888).
W o statn ich latach przybyło nieco m ateriałów z okolic K rzeszow ic dzięki now ym w ierceniom Szczegółow e dane znajdziem y zapew ne w sp ecjaln y ch o pracow aniach geologów k ieru jący ch tym i w ierceniam i, tu p rzytoczę jed y n ie w yniki straty g raficzn e n a p o d staw ie dostarczonych mi m ateriałów z n iek tó ry ch otw orów . Zaw dzięczam je m grow i W. Z a- j ą c z k o w s k i e m u i m grow i inż. K. B o g a c z o w i . Ponadto posiadam ze studni kopanej w Z abierzow ie faunę z iłów otrzym aną od m gr Z. G a- w r o ń s k i e j . W ym ienionym osobom składam na tym m iejscu podzię
kow anie.
1. W o l a F i l i p o w s k a . M ateriał faunistyczny pochodzi z w ierceń położonych n a północ od tej m iejscow ości. W rdzeniu jednego z otw orów na głębokości 6,80—9,80 m1 w y stęp u ją ja s n e 'iły drobnopiaszczyste, k ru che, nieco łupkow e, z drobnym i kry ształk am i p iry tu rozsianym i n a p o w ierzchni w arstew ek. Szczątki organiczne nagrom adzone obficie na p o w ierzchniach należą do skorupek m ięczaków silnie zw ietrzały ch i p rz e w ażnie sp iry ty zo w an y ch (tabi. IV- fig. 1). Podobnie zachow ały się drobne szczątki roślin. N ajlepiej zachow ane są cienkie skorupki z ro d zaju Chla
m y s i Modiola. N a n iek tó ry ch w arstw ach nagrom adzone są szczątki nie- oznaczalnych sk o ru p ek ślim aków m oże należących do rodzaju Hydiobia.
Do pospolitszych rodzajów należą Cardium i Ervilia. Łącznie oznaczyłem stąd:
C hlam ys elini (Ż i s z c z.), 4 okazy, Cardium papillosum P o 1 i, częsty, Ervilia pusilla (P h i 1.), częsty, M odiola hoernesi R e u s s, częsty, Ostrea sp. iuv.,
Cultellus tenuis ( Phi l . ) , 3 okazy, H y dr ob ia sp., częsty.
Inne z w ierceń przebiło pod k ilk u n astu m etram i p lejsto cen u (około 12 m) m iocen grubości około 50 m, sk ład ający się, licząc od dołu, z piasków ilasty ch drob n o ziarn isty ch z przew arstw ien iam i iłów zapiaszczonych, g lau k o n ito w y ch (15 m), piasków z okrucham i w apieni i k w arcu ze szcząt
kam i fauny w stropie (12 m). W yżej leżą zlepieńce piaszczyste, w stropie w ap ien n e o spoiw ie m arglistym (około 7 m), a n a nich z kolei czarne oliw kow e iły i szare łupki m argliste (około 10 m). W p ró b ce z głębokości 25,80 m w piaskow cu ilastym kruchym znalazły się poza sm ugam i w ęgla brunatnego:
Teredo sp., ślady w ap ien n y ch in k ru stacji chodników , Ostrea sp. iuv.
C yclostom a sp.,
Robulus sp., dość częsty, Eponides sp., kilka okazów,
Globigerina sp., 1 okaz.
1 G łębokość znalezisk a je st sprzeczna, gdyż w edług inn y ch d a n y c h leży pom iędzv 24—28 m.
— 107 —
N a głębokości 37—37,70 m w y stęp u ją w podobnym piaskow cu okazy:
Cepaea sp. i C yclosioma sp., zaś w innym otw orze n a głębokości 45,70 m Cepaea silvana K l e i n ? D opełnieniem listy fauny z otw orów je st okaz Ostrea cochlear P o l i znaleziony w iłach p ia szczystych.
Ja k w y k azu ją inne w iercenia, w k ieru n k u na południe stropow e iły ciem ne w y k lin o w u ją się i zastępow ane są łupkam i szarym i m arglistym i.
W otw orze położonym na w schód pod tym i iłam i w tzw. przez m gra K. B o- g a c z a „w apieniach jam isty ch " i zlepieńcach w ap ien n y ch w y stęp u ją drobne w trącen ia siarki.
2. Z a b i e r z ó w . Z tej m iejscow ości opisał Z a r ę c z n y iły cienką w arstw ą zaleg ające na kredzie, a tak że iły i piask i z fauną drobnych ostryg.
G łębszym utw orem są iły zaobserw ow ane ostatnio przez m gr Z. G a- w r o ń s k ą. Są to iły szare, nieco piaszczyste, n iew y raźn ie uw arstw ione.
Z aw ierają nieliczną faunę cienkoskorupow ych małżów:
Ostrea cochlear P o l i var. navicularis ( Br o c c . ) , A m u ssiu m denudatum (R e u s s),
Chlam ys ielsineum ( For ) , v a r styriaca M e z n., Chlam ys opercularis (L.) var. trigonocosta (Hilb.), Arca barbata (L.),
V enus multilamella (L am .), Lima sp.,
Spatangidae, kolce i płytki, Cidaris sp., kolec,
Foraminifera: Robulus sp., duży, częsty, łu sk a ryby.
O w ieku iłów decy d u je fauna z a w ierająca m iędzy innym i przegrzebki.
Iły te pod w zględem litologicznym i faunistycznym zgodne są z p o d o b n y mi iłam i poznanym i na G órnym Śląsku w M akoszow ych ( K r a c h 1954), w C zechow icach na północ od G liw ic 1. W M akoszow ych iły z prze- grzebkam i leżą stosunkow o nisko w profilu pod- gipsam i, a w C zecho
w icach pod litotam niam i i określone zostały jak o dolno-tortońskie, rów now ażące niższe poziom y opolu (poziom podlitotam niow y). M am y tu zadziw iającą zgodność straty g raficzn ą p u n k tó w położonych dość daleko od siebie, a zarazem tak że zgodność facjaln ą w sk azu jącą na ro zleg ło ść m orza m ioceńskiego w podpiętrze opolu. M am y m ożność przypuszczać, iż podobnego ty p u u tw o ry zaleg ają w podłożu w ielu p u n k tó w row u i w iążą obszar krak o w sk i z śląskim .
W iercen ia na północ od W oli Filipow skiej, leżące na północ od osi ro wu, p rzeb ijają m iocen w y k ształco n y w facji przejściow ej pom iędzy nieco głębszym i osadam i ty p u Z abierzow a i płytszym i utw oram i zalegającym i w zniesienia ju ry na północnej stronie row u (Biały Kościół, T onie i i.);
św iadczy o tym udział zlepieńców i piasków w śród iłów. Silne zasypanie tej strefy utru d n iało życie organizm ów , stąd zupełny p raw ie b ra k fauny.
N ieliczne otw ornice i rodzaj Teredo biernie p ły w ający w d rew nie na p o w ierzchni w ody oraz szczątki o stry g św iadczą o m orskim pochodzeniu ty ch utw orów . Być może, iż najniższe iły piaszczyste profilów W oli F ili
pow skiej są rów now iekow e z iłam i przegrzebkow ym i Z abierzow a, cho
1 P raca w druku.
ciaż b rak nam dow odów paleontologicznych, a w niosek opieram y jed y n ie na bliskiej stosunkow o odległości obu punktów , położeniu na kredzie i obecności glaukonitu. W yższe w arstw y profilu W oli Filipow skiej zaw ie
rające jed y n ie ślim aki lądow e Cepaea sp. i Cyclostoma sp. m ogą być w a ż nym w skaźnikiem stratygraficznym . Ślim aki te zostały spłukane z lądu do morza, podobnie ja k zapew ne identyczne z nim i ślim aki lądow e w iłach słodkow odnych w G ackach na północ od Z a b ie rz o w a1 i w okolicy K rakow a; tu d o staw ały się one grom adnie z brzegów do zbiorników śró d lądow ych. J e s t bardzo praw dopodobne, że m om ent tw o rzen ia iłów słod
kow odnych zbiegał się ze spłycaniem b asen u m orskiego, w k tó ry m o sa
dzały się p łytkow odne u tw o ry poziom u litotam niow ego (okolice K ra
kowa).
W Zabierzow ie utw orem m łodszym są zapew ne iły i p iask i z ostrygam i opisane przez Z a r ę c z n e g o . M ogą one odpow iadać iłom nadlitotam nio- w ym okolic M iechow a, K rakow a i i. (iły z Ostrea cochlear).
Z jednego z otw orów w W oli Filipow skiej pochodzi w ym ieniona w yżej fauna m orska, k tórej położenie w stosunku do profilów sąsiednich nie je st dokładnie ustalone, m ożna jednakow oż przypuszczać, że leży ona w yżej niż w arstw y z Cepaea. Zespół fauny z w spom nianego profilu je st ta k cha-
Grabo wi an Poziom W o la F ilip o w sk a 7 ° kolice O kolice
c Z abierzow a K rako w a
■
Iły ciem ne \
Opolian
Poziom gipsow y
Łupki m arg liste w a p ie ń jam isty
z siark ą
Iły z gipsam i Iły z gipsam i
Poziom erw ilio w y
Iły z Ervilia Modiola, Cardium
C h la m y s elini
b rak b rak
Poziom n a d lito t.
Z lepieniec m argli- sty i p iaszczysty
Iły i p iask i z ostryg am i
Iły m arg liste z O. cochlear Poziom
litotam n. P iaskow iec z Cepaea Iły z Cepaea z G acek
Iły z Cepaea silvana, wap. o stry g o w y Poziom
pod lito t.
Piaski g lau k o n ito - w o-ilaste
Iły z Ch. opercularis i A. denu da tum
rak tery sty czn y , iż nie nasuw a trudności w in terp retacji. J e s t to m ianow i
cie tzw. w arstew k a erw iliow a m ająca na Podolu i w obrębie Gór Ś w ięto krzyskich stałą pozycję pod gipsam i. Składa się ona i tu z nagrom adzonych licznie okazów Ervilia, Modiola i Cardium. D robne przegrzebki, k tó re do niedaw na w zbiorze śląskim uw ażałem za g atu n ek now y, okazały się p rz y należne do Chlam ys elini opisanego przez Ż i s z c z e n k ę (1952) i c y to w anego w p racy K a z a k o w e j o m iocenie U krainy Z achodniej (1952).
1 Iły te odnalazł dr J. M a ł e c k i w czasie k a rto w a n ia okolicy.
— 109 —
P rzegrzebek ten ch ara k te ry z u je w arstw y czerniow ieckie o dpow iadające w arstw om nadgipsow ym . W K ryw ałdzie na G órnym Śląsku 1 w y stęp u je pospolicie ponad gipsam i, ale p o jaw ia się już w cześniej pod nimi. T ypow e g ip sy w obrębie row u krzeszow ickiego nie w y stęp u ją, n ato m iast możliwe, że odpow iednikiem ich są łupki m argliste z śladam i siarki, w y stęp u jące w stropie profilów W oli Filipow skiej. M ożliwe, że n ajw yżej w profilach położone iły ciem ne n ależą już do poziom u nadgipsow ego. S chem atyczny profil straty g raficzn y m iocenu w row ie w p o ró w n an iu z okolicam i K rak o
wa p rzedstaw iałby się ja k w tabeli na str. 108.
II. M IOCEN W IMIELINIE KOŁO OŚW IĘCIM IA
W iadom ość o m iocenie w tej m iejscow ości pochodzi od inż. A. R ó ż- k o w s k i e g o i inż. W. Z i m n e g o , k tó rzy przy sposobności k arto w an ia te re n u na południe od M ysłow ic n atrafili w m ałym łom ie w ap ien ia mu- szlow ego na szczelinę w ypełnioną iłami. P unkt ten leży na północ od Im ie
lina, a na południe od wsi D zieckow ice w obrębie w zgórz zbudow anych z w ap ien ia muszlow ego. Iły odsłonięte robotam i w czasie łam an ia k am ie
n ia w y p ełn iają nierów nom iernie szeroką szczelinę około 40 m długą (o k ie ru n k u w schód-zachód). W stronie w schodniej, gdzie szczelina się spłyca, grubość iłów w ynosi 0,5 m. W obec zniszczenia bocznych ścian nie je st w iadom e, ja k a b y ła isto tn a szerokość szczeliny. M iocen w y k ształco n y je st ja k o krem ow e iły silnie w apniste, nie u w arstw ione, w ietrzejące na ostro- kraw ęd ziste kaw ałki. W spągu p rzep ełn iają je k aw ałki w ap ien ia m uszlo
w ego w postaci gruzu, ku górze obce w trącen ia zanikają. Iły p rzy leg ają do pionow ych ścian w apieni in k ru sto w an y ch od w ew n ątrz naciekow ym i pły tam i kalcytu.
M ateriał paleontologiczny nie je s t bogaty. Z w iększych sk am ien ia
łości m ożna rozpoznać liczne sk o ru p y o stry g Ostrea cochlear P o l i , przy czym w y p u k łe k lap y są rzadsze niż p łaskie praw e. N ieliczne są też szcząt
ki przegrzebków . Pew ną ilość m ateriału paleontologicznego z tego p u n k tu d o starczy ł mi uprzejm ie dr. E. P a n o w. W iększe okazy oraz drobne, o trzy m ane po przeszlam ow aniu iłów, złożyły się n a k ró tk ą listę p o d an ą niżej w kolejności system atycznej:
Chlam ys koheni ( F u c h s ) , 1 okaz i ułam ki,
,, opercularis (L.) var. trigonocosta (H i lb .), ułam ki, ,, m ultistriata (Po li)?, ułam ki,
,, crispa (B r o c c.), ułam ek,
Ostrea cochlear P o l i . var. navicularis (B r o c c.), pospolity, M egerlea oblita M i c h . , 8 okazów,
A griope decollata G m e 1„ 2 okazy, Terebratula sp., ułam ki,
Terebratulina karreri D r e g., 8 okazów, Schizaster? kolce i płytki,
Foraminifera częste, zw łaszcza rodzaje Globigerina, Robulus, N o d o - saria oraz rzadsze Lingulina i Planularia.
1 K r a c h 1956 Biul. I. G. n r 107
F auna przegrzebkow a określa nam w iek iłów jak o d o lnotortoński (opo- lian). Podobna fauna i facja była znana na teren ie G órnego Śląska w Z a
brzu (R o e m e r 1870), a w ostatn ich latach w M akoszow ych ( K r a c h 1954) i w spągu profilu w C zechow icach n a północ od Gliwic 1. W ostatniej m iejscow ości położenie w arstw y przegrzebkow ej bardzo ściśle o k reśla nam przynależność jej do poziom u podlitotam niow ego, m ożna przeto iły z Im ielina uw ażać za rów noczasow e z w spom nianym i iłam i z Czechowic.
Podkreślić tu należy zgodność nie tylko m akrofauny, ale i m ikrofauny otw ornicow ej na p o dstaw ie choćby pow ierzchow nych porów nań. C h arak tery sty czn ą cechę fauny im ielińskiej stanow i jed y n ie obecność ram ie- nionogów na ogół rzadkich w m iocenie Polski oraz jeżow ców , częściej sp o ty k an y ch w M akoszow ych, K ryw ałdzie 1 i W ilczy. Składem fauny iły im ielińskie n aw iązują rów nież do iłów opisanych w yżej z Zabierzow a, są przeto ogniw em w iążącym m ioceński obszar śląski z krakow skim ..
Sposób zachow ania m iocenu w szczelinach w ap ien ia m uszlow ego, ob
serw ow any zresztą w innych m iejscow ościach G órnego Śląska ( R o e m e r 1870, D o k t o r o w i e z-H r e b n i c k i 1953), nasuw a zagadnienie czasu tw orzenia się w szelkich spękań w w apieniach. W iększość szczelin w edług H r e b n i c k i e g o m a podłoże tektoniczne. P oszerzanie i m odelow anie próżni w iąże się z czynnikam i w ietrzen ia krasow ego. Poniew aż część szczelin i lejó w k raso w y ch w y p ełn iają lądow e u tw o ry liasow e, m ożem y odnieść ich czas u tw orzenia do nieco w cześniejszego okresu, n atom iast szczeliny w ypełnione m iocenem p o w stały w dolnym trzeciorzędzie e w en tu aln ie dolnym m iocenie. W n io sek te n opiera się n a fakcie, że inne s ta r
sze szczeliny uległy już w cześniejszem u zapełnieniu m ateriałem , k tó ry zachow ał się przed zniszczeniem przez tran sg resję m orza tortońskiego.
Św iadectw em trw an ia w aru n k ó w lądow ych i działalności czynników k raso w y ch p rzed to rto ń sk ich w Im ielinie są w spom niane in k ru sta c je kal- cytow e n a ścian ach szczeliny.
N acieki osiągają grubość 20 cm, m ają stru k tu rę w arstew k o w ą zazn a
czoną różow ym i i białym i n a zm ianę sm ugam i n a p rzek ro ju poprzecznym . Pod w zględem form y są to faliste zm arszczenia bądź w ysokie fałdy w p o staci rów noległych do siebie żeber, w reszcie nacieki m aczugow ate p o k ry te guzkow atym i zgrubieniam i (Tabl. IV, fig. 2—4). Im ielińskie form y naciekow e zgodne są z n iektórym i postaciam i przedstaw ionym i w p o p u larnej p racy przez K r y g i e r a (1955).
T ran sg resja to rto ń sk a p o k ry ła osadam i ilastym i zarów no zw ietrzelinę triasow ą, ja k i szczelinę z naciekam i kalcytu. S pokojny przebieg tra n s gresji przypom ina stosunki opisane w odsłonięciu m iocenu w M akoszo
w ych ( K r a c h , 1954).
III. M IO CEN W PRZEKOPIE KOŁO K IJÓ W
N ow oprzeprow adzona linia k o lejo w a Kielce-Busko przecina w kilku p u n k tach starsze paleozoiczne i m ezozoiczne u tw o ry a tak że w jednym m iejscu m łodszy trzeciorzęd. W okolicy K ije na północ od p rzy stan k u k o lejow ego w przecięciu w zgórza 273 (północny-zachód od W ierzbicy) w ścianach przekopu ukazuje się garb ju ra jsk i zbudow any z siw ych i żół-
1 P raca w przy g o to w an iu
IT) r*1 <N
Оч Сч,
N
Sxr S .4 £5 и
& и °
■SJ ^ .S£,
5 Й '3?
0 , i—i
ir ft
<D I
• n-T N
N Й JH
<ti 05 Ш
1— 1 - Q
S5® 2
2 i - "
Й a « <
Щ Q.
$-. I
0) ft I и N <ß
( d _ d - r
Д и s
> , ? -^-1 Ч-» О
2 a
£ "S. °
ł—ł ч—*
6 fö СП 1 й e>r-H
£ ю Ю ‘N - м 3
CÜ CÖ И
>Н *гЧ t d
I й I(Ü I и Q)
ю Q)U ' 0
0)
> ^
? й
ю о
Й мД а
о си N
.-»и •*-> •<-*
О
м .
> 3 ü
t" M о
^ ref -g
•2, U ?
Ф I
1/5 ’PT*
(Ü k>
^ (d
N
•*co3
.2 o £ g о c пУ --I O
<U C3
g S fi
й В «
а 5 л
> ° i
> ± !
.s - S
й -
0) 3
‘Й Ol
&й
£ e
Ч-Ч ^ *i-4
2 <u 6
^ ' 2 s ÖN fo,^
£ > §
- £ 0> S Ö £ N a o -
X5 ^ Ä
U Ul <£
c/3 (d
- i U л
tj) I I
£ CN 'S*
w •„ 4 ^
S o g g er w 9? o 2 ч-i OJ t?
1 ^ ^ a a И O g ° § “ i § § s
’S 1 £ ca s
S o, ^ w
a £? У д
Ё I &
‘ф CO
j h CN Q)
•H’ä 2
ty ch m argli ilasty ch p rzepełnionych fauną ram ienionogów , m ałżów i śli
m aków w ieku kim erydzkiego. Dalej ku południow i bliżej p rzy stan k u od
słania się k red a w postaci biały ch m argli w ieku zapew ne turońskiego. N a ty ch u tw o rach leży m iocen odsłonięty na p rzestrzeni k ilk u set m etrów . Są to iły, piaski, m argle i w apienie (fig. 1). U tw ory te k ilk a m etrów grube p ochylone są nieznacznie k u północy, tw orząc dw a p łaskie siodła, i zap a
d ają w reszcie w tym k ieru n k u pod u tw o ry p lejstóceńskie, na k tó re sk ła d ają się piaski z otoczakam i krzem ieni, w apieni, k w arcu i in n y ch skał.
W profilu m iocenu m ożna w yróżnić idąc od południa n astęp u jące w arstw y:
1. Piaski ilaste, szaro-żółte, drobnoziarniste z robakam i, m szyw iołam i i H eterostegina costata.
2. Piaskow ce w apniste, jasne, zbite, z próżniam i po sk o ru p ach m ięcza
ków z nielicznym i kulam i litotam niow ym i. Ku północy p iask i h etero ste- ginow e przechodzą w żółtaw e m argle piaszczyste, a w spom niane p iask o w ce w w apienie piaszczyste litotam niow e z Pecten latissimus.
3. Piaski ilaste, żółtaw e z przegrzebkam i, zaw ierające k o n k recje p ia s
kow ców m arglistych szarych p rzep ełn io n y ch ośrodkam i m ięczaków , a zw łaszcza przegrzebków (do 1,5 m). Leżą one niezgodnie n a nierów nej p ow ierzchni w apieni litotam niow ych i są z kolei ścięte przez siw e iły
(w arstw a 3a) w y k lin o w u jące się ku południow i.
4. Żółte, drobnoziarniste p iask i z cienkoskorupow ym i m ałżam i, z pła- skuram i k o n k recji m argli, z bo g atą fauną m ięczaków . P iaski przew arstw io- ne są biało-krem ow ym i bentonitam i, k tó re stanow ią tu w łaściw ie długą soczew kę o najw iększej grubości około 40 cm. C h a ra k te r piasków zm ienia się w k ieru n k u poziom ym , m iejscam i sp o ty k a się grubszy obtoczony m a te ria ł m argli k red o w y ch i in nych skał u w arstw io n y ch diagonalnie, na przem ian z piaskiem . W innym p u n k cie zn ajd u je się do 4 m etrów gruba so- czew a zlepieńców p iaszczystych z otoczakam i w apieni i krzem ieni ju r a j
skich, m argli m ioceńskich, litotam niów , obtoczonych ostryg, p rzeg rzeb ków i m szyw iołów .
5. piaski żółte stropow e, p rzew arstw io n e cienkim i k o n k recjam i m argli z fauną.
W p iask ach h etero steg in o w y ch i w apieniach litotam niow ych dość częste są przegrzebki Pecten latissimus i P. besseri.
W piask ach n adlitotam niow ych (w arstw a 3) znalazła się fauna:
A m u ssiu m denudatum (R s s.),
,, cristatum (Bronn.) mut.. badensis ( F o n t.), Chlam ys koheni ( F u c h s ) ,
,, opercularis (L.) var. trigonocosta ( Hi l b . ) , rr scabrella (L a m.) var. bollenensis (M a y .), ,, ,, ,, var. n ied źw ied zkii ( Hi l b. ) , ,, ,, ,, var. lom nickii ( Hi l b . ) , Ostrea cochlear P o l i var. navicularis (B r o c c.),
frondosa de Serres., Terebratula sp.
W k o n k recjach m arglisto-piaszczystych w arstw y 3 pospolite są:
A m u ssiu m cristatum ( B r o n n . ) m ut. badensis ( Fo n t . ) , G lycym eris menardi ( D e s h.) var. rudolphi ( E i c h w.), Thracia ventricosa P h i 1.,
— 113 — Cultellus tenuis ( Phi l . ) ,
Phacoides sp., Car dium sp.,
Turritella bicarinata E i c h w . , Natica sp.
W w arstw ie 4 częstsze są małże:
Car dium bar an o v ense H i 1 b., Leda fragilis L.(
Nucula nucleus (L.), Phacoides borealis (L.)r
V en u s multilamella L a m . var.
Thracia ventricosa P h i l ; A m u ssiu m denudatum (R s s.),
marginalis ( E i c h w.),
Profil w przekopie kolejow ym d aje ja sn y pogląd na fragm ent historii rozw oju osadów m ioceńskiego morza. Są to na ogół płytk o w o d n e osady przybrzeżne zaczy n ające się piaskam i heterosteginow ym i, po k tó ry ch zło
żeniu w obrębie w y sad u ju rajsk ieg o osadzały się rafow e w ap ien ie lito- tam niow e poziom o przechodzące w nieco głębszy u tw ó r piaskow ców wap- nistych. W yżej leżące piaski ilaste z konkrecjam i m arglistym i św iadczą o pew nym pogłębieniu basenu. Lokalnie w y stęp u jące zlepieńce oraz luź
n e otoczaki i piaski o krzyżow ym uław icen iu z otoczgnym i skorupam i w sk azu ją na in tensyw ne niszczenie skalistego brzegu b asen u zbudow a
nego z w apieni ju rajsk ich , m argli k red o w y ch i w apieni litotam niow ych oraz na istnienie zm iennych co do siły prądów przybrzeżnych.
K orytn ica K ije
if
i
Poziom
n ad lito tam n iow y
j
1
Z lepieńce koto w si Lipa
P iaski żółte (w arstw . 5) P iaski z kon kr. m argli
i zlepieńcam i (w arstw . 4, 4b)
Oa
>- f—Ö ł
2 Piaski z k o n k rec jam i
p iask o w có w (w arst. 3) -aO
äo u
Poziom
litotam niow y
W ap ie n ie litotam n. W ap ien ie litot. z P. lati- ssim us
H M argle h e te ro ste g in o w e M argle p iaszczy ste
z Heterostegina
Poziom
p o d lito tam niow y
Iły pleurotom ow e,
m a T g le b ra k
Helwet?
Iły lądow e z buro- w ęglem
,R o cz n ik Pol. T o w . G e o lo g ." 8
Pod w zględem stratygraficznym opisane u tw o ry należą do p ię tra tor- tońskiego (opol) obejm ującego tu dw a poziom y — litotam niow y i nadlito- tam niow y (przegrzebkow y górny).
Profil z przekopu pozw ala na n aw iązanie do najbliżej położonych o k o lic K orytnicy, gdzie jed n ak że w y stęp u ją też w arstw y starsze. W edług K o w a l e w s k i e g o profil m iocenu K orytnicy (1931) zaczyna się ląd o w ym i utw oram i może helw eckiego w ieku, na k tó ry ch leżą m argle i iły pleurotom ow e poziom u podlitotam niow ego, a na nich z kolei m argle piaszczyste h etero steg in o w e i w ap ien ie litotam niow e. W k ieru n k u Lipy w apienie litotam niow e przechodzą w zlepieńce złożone z otoczaków w a pieni, kw arcu i krzem ieni ju rajsk ich . P raw dopodobne jest, iż ostatni u tw ó r odpow iada zlepieńcom w p rzek o p ie koło Kijów, je st przeto u tw o rem m łodszym od sam ych w apieni litotam niow ych.
U derzający je st b rak w przekopie iłów pleurotom ow ych. Fakt te n w ią że się z sy tu acją niecki kory tn ick iej i jej brzegów ju ra jsk ic h i kredow ych, w ypiętrzonych i po cięty ch erozją przed tran sg resją m ioceńską.
W YKAZ LITERATURY
1. D o k t o r o w i c z - H r e b n i c k i S. (1953), A rkusz G rodziec. Państw. Inst. Geol.
M apa szczegółow a Pol. Z ag łębia w ęglow ego, z. 2.
2. K a z a k o w a W . P. (1952). S tra tig ra fija i fau n a p łastin c z a to ż a b ie rn y ch m olluskow śred n ieg o o tło żen ija O polia, T r u d y M o sk o w . Gieol. Inst. im. O rdzonikidze, t. 27.
3. K o w a l e w s k i K. (1931), S tra ty g ra fia m iocenu okolic K orytnicy... Spraw. Państw.
Inst. Geol., t. 6, z. 1, W arszaw a.
4. K r a c h W . (1939), B adania n ad m iocenem śląsk o -k rak ow skim . Pol. A k a d . Umiej.
Prace Śląskie, n r 7, K raków .
5. K r a c h W . (1954), M iocen w oko licy w si M akoszow y. Biul. Inst. Geol., n r 71, W arszaw a.
6. K r y g i e r N. I. (1955), P ieszczern y je k ap ie ln ik i. Priroda 3 A k . N a u k SSSR.
7. R o e m e r F. (1870), G eologie von O b erschlesien. Breslau.
8. T i e t z e E. (1888), Die G eognostisch en V e rh ä ltn isse der G egend von K rakau. Jahrb.
d. geol. Reichsanst., Bd. 37. W ien.
9. Z a r ę c z n y S . (1894), T ek st do zeszy tu trzeciego. A tlas Geol. G alicji. Kom. Fizj.
Pol. A k a d . Umiej., K raków .
10, Ż i s z c z e n k o В. P. (1952), P ectin id ae m iocena czernow ickogo rajo n a. W o p r o s y Gieoi. i Gieochim. N ieiti i Gaza., M oskw a, L eningrad.
Р Е З Ю М Е
С о д е р ж а н и е : А вто р , о с н о в ы в а я с ь н а п а л ео н т о л о ги ч е с к и х м а т е р и а л а х , д а л тр и з а м е т к и о м и о ц ен е П о л ьш и . В п ер во й п о д ает с т р а т и г р а ф и ю м и оц ен а в к ж е ш о в и ц к о м рову, в ы д е л я я н е с к о л ь к о гори зо н тов в п р е д е л а х н и ж н е г о т о р - тона. В д р угой описал м и оцен и л и стой ф а ц и и , н а п о л н я ю щ и й р а с с е л и н ы в р а к о в и н ном и з в е с т н я к е (н и ж н и й тортон) И м е л и н а в б л и зи О свен ц и м я, и м иоцен в ж е л е з н о д о р о ж н о й р а с к о п к е в б л и зи м естн ости К и е н а восто к от м естн ости Е н д ж е ё в . со ед и
н яю щ и й ся с о кр естн о стям и К о р ы т н и ц ы (н и ж н и й тортон).
3 а б е ж о в
В илах добы ты х из колодца, находится ф аун а A m m u s s iu m denudatum R е u s s, C hlam ys felsineum, F о r. var. styriaca M e z n. C hlam ys opercu-
— 115
laris L. var. trigonocosta H i 1 b., а такж е немногочисленные другие ви
д ы моллюсков. О тлож ения эти позволительно отож девлять с илами Гор
ной Силезии, находящ имися в М акош овых и Чеховицах вблизи города Гливице, стратиграфическое положение которых уж е установлено (нижний литотамниевый ярус).
В о л я Ф и л и п о в с к а
К северу от этой местности -— в пределах тектонической впадины, носящ ей название „кж еш овицкий ров” — установлено несколько гори
зонтов нижнетортонского яруса, основываясь на палеонтологических находках. При одном бурении в песчаны х и лах появляется прослойка, ф ау н а которой свидетельствует о том, что это эрвилиевы й горизонт нижнего тортона. Очень часто появляю тся здесь виды: Ervilia pusilla, Е i с h w., Cardium papillosum P o l i , Modiola hoernesi R e u s s , Не
сколько экзем ляров Chlamys eleni Z i s z с z. указы ваю т на то, что эта свита располож ена высоко в пределах нижнего тортона.
Другие бурения пробуравили миоценовые отложения, толщ ина кото
р ы х достигает 50 метров.
S о
я аGJ к о й
В о л я Ф и л и п о в с к а О крестн ости З а б е ж о в а
О к рестн ости К р а к о в а
а с
Lh
Т ем н ы е и л ы
Гипсовы й горизон т
М е р гел е в ы е с л а н ц ы У х аб и сты е и з в е с т н я к и с серой
И л ы с гипсом И л ы с гипсом
V>>
а
#к
ос
S
Э р в и л и е в ы й го р и зо н т
И л ы , с о д ер ж а щ и е Ervilia, M odiola, C ar
d iu m , C h la m y s elini
О тсутствие О тсутстви е
В ер х н и й л и то там н и евы й го ри зон т
М ер гел евы й и п ес
ч а н ы й ко н гл о м ер ат
И л ы и п ески с устри ц ам и
М ер гел евы е и л ы с O strea cochlear
«и
АЧ
Ос О
Л и то там н и е- в ы й го ри зо н т
П есч ан и к , с о д е р ж а щ и й Серааа
И л ы с Сераеа Г ац ки й
И л ы с Сераеа s il v a n a ; и зевст- н я к с у с т р и цам и
Н и ж н и й л и то там н и евы й горизонт
И л и с т ы е г л а у к о н и то в ы е п ески
И лы , с о д е р ж а щ и е C h la m y s opercularis и A m u s s i u m d e n u d a tu m
Миоцен образован здесь — считая снизу вверх — мелкозернистыми илисты ми песками, глауконитовыми песками, прослоенными тож е пес
ками, содержащими обломки известняков и кварцев, а так ж е песчаными 8*
конгломератами в верхней части известковы ми и мергелистыми. На верху располож ены черные илы и мергелевые сланцы. В этих образо
ваниях найдены были немногочисленные обломки морской и наземной ф ауны (Teredo, Ostrea, Cepaea, Cyglostoma); эти обломки позволяю т сопоставить описываемые образования с образованиями в окрестно
стях К ракова. П рилож енная пониж е табель это попы тка сопоставле
ния миоценовых отложений в окрестностях Воли Ф илиповской, Забе- ж ова и Кракова.
И м е л и н вблизи гор. Освенцимя
Миоценовые отлож ения в виде илов, содерж ащ их ф ауну, появляю т
ся здесь в тектонической расселине в триасовых известняках. В и лах часто попадаются моллюски пектены, тож дественные с теми, н а кото
ры х мы уж е у казы вали в окрестностях Забеж ова, М акош овых и Че- ховиц; следовательно илы эти принадлеж ат к ниж нем у литотамниево- му горизонту ниж нетортонских отложений.
Стены расселины были инкрустированы натечными известнякам и до 20 сантиметров толщины. Располож енны е в перем еж ку белые и розо
вые прослойки образуют на поверхности волнообразные морщины, в ы сокие складки или булавовидные утолщ ения.
М и о ц е н в ж е л е з н о д о р о ж н о й р а с к о п к е в б л и з и м е с т н о с т и К и е .
В ж елезнодорож ной раскопке можно заметить проф иль миоценовых отложений, прикры ваю щ их юрское и меловое горбовидное возвы ш е
ние. Миоценовые образования состоят из нижепоименованных залеж ей:
1) илистые мелкие пески, содерж ащ ие червяки, м ш анки и форамине- ф еры Heterostegina costata, 2) известковы е песчаники с литотамние- выми шарами, которые по направлению к северу зам енены литотам- ниевыми известняками, содержащ ими Pecten latissimus, 3) илистые пески, с конкрециями песчаников, переполненных фауной, 4) илистые пески, прослоенные мергелями с фауной, содерж ащ ие линзовидное вклю чение бентонита. Там находятся линзовидны е накопления галек в песках, расположенные диагонально, а такж е конгломераты, состоя
щие из известняков юрских, из меловы х и миоценовых мергелей, со
держ ащ их округленные устрицы и другие раковины — тортонские.
У свода описываемого проф иля залегаю т ж елты е илистые пески.
Самая многочисленная ф ау н а найдена бы ла в залеж и № 3 (смотри вы ш е стр. 112). Со стратиграфической точки зрения можно отнести найденные образования в пределах нижнетортонских отлож,ений: это литотамниевый и верхний литотамниевый горизонты. Что касается их ф ации — это мелководные образования, возникш ие в прибрежной зоне;
надо тут иметь в виду, что в пределах существовавшего уж е тогда торско-мелового вала осаждались литотамниевыё риф ы , которые под
вергались сильному разруш ению вследствие трансгрессии в верхнем литотамниевом горизонте. Раньш е чем описанные здесь образования осаждались в недалеком бассейне Коры тницы плевротомовые илы, зачисляемы е к нижнелитотамниевому горизонту.
— 117 —
RESUME
A b s t r a c t : L’a u te u r p reseiite son opinion su r la Stratigraphie du M iocene dans les fosse tec to n iq u e de K rzeszow ice se b a s a n t su r des m ate ria u x p a le o n to lo g iq u e s II y d istin g u e c e rta in s n iv e a u x du T o rto n ien iiiferieur. Le M iocene de la fadies a rg ile u se ä Im ielin — les en v iro n s d 'O św ięcim — rem p lissan t une fissu re dan s les c a lc a ire du T rias m o yen fü t d e c rit sep arem ent, ainsi que la M iocene dan s la p e r c e e du chem in de fer ä K ije p a ssa n t en celui en v iro n s de K ory tn ica (T ortonien inferieur).
Z a b i e r z ó w
D ans les argiles d'un p u it ä la localite Zabierzów ä l'o u est de C racovie füt tro u v ee une faune de Pectinidae ainsi que de quelques au tres especes p eu nom breuses de M ollusques. Elles sont com parables ä des argiles sem- b lables de M akoszow y et C zechow ice (aux environs de la v ille Gliwice), et dont la position stratig rap h iq u e füt de ja determ inee comm e le niv eau au-dessous de l’horizon ä Lithothamnium.
W o l a F i l i p o w s k a
Des forages effeotues au N de la localite W ola Filipow ska p res de Z abie
rzów dans le fosse tecto n iq u e de K rzeszow ice ont fourni des m ateriau x paleontologiques qui p erm etten t de definir certain s horizons du T ortonien
dOJ
•■rt
>o
W o la F ilip o w sk a E nvirons de Z abierzow
E nvirons de C racovie
f0 f-t
U A rgiles foncees
H orizon av ec du
g ypse
Schistes m arn eu x e t calcaires p o reu x
avec du soufre
A rgiles avec des gy p ses
A rgiles av ec des gy pses
H orizon ä Ervilia
A rg iles av ec Ervi
lia, Modiola, Car- dium et C hlam ys
elini
— —•
N iv e a u au-
Opolien dessus de I'horizon ä
Litho- tamnium
C onglom erat m ar
n eu x et s a b lo n n e u x '
A rgiles et sables av ec des h u itre s
A rg iles m arn eu ses avec Ostrea cochlear
H orizon ä Litho- iamnium
G res avec Cepaea A rgiles avec Cepaea (loc. Gacki)
A rgiles avec Cepaea silvana, c a lcaire
ä h u itre s N iv eau au-
d essous de I'horizon ä
Litho- tamnium
Sables glauconiti- ques et arg ileu x
A rgiles av ec Chla
m y s opercularis et A m u ss iu m denuda
tum
inferieur. C’est dans un de ces forages dans les argiles sablonneuses q u ’ap- p a ra it une m ince couche com prenant la faune caracteristiq u e au n iv eau a Ervilia (Tortoniien inferieur). On y tro u v e des especes: Ervilia pusilla Eichw., Cardium papillosum Poli., M odiola hoernesi Reuss. La p resen ce de quelques specim ens de Chlamys elini Żiszcz. nous au to rise de situ er la dite couche dans la p a rtie su p erieu re du T ortonien inferieur. L’ep aisseu r du M iocene dans d’au tres forages ne depasse 50 m etres, sa coupe de la base au som m et donne la succesion suivante: 1) sables arg ileu x a grains fins et glauconitiques in tercales des sables avec des fragm ents du q uartz et du calcaire; 2) conglom erats sablonneux dans leu r p artie su p erieu re calcaires et m arneux; 3) la p a rtie superieure contient des argiles foncees et des schi- stes m arneux. On a note dans les sedim ents sus-cites la p resen ce d ’une faune m arine et co n tin en tale Teredo, Ostrea, Cepaea, Cyclostoma) qui perm et la com paraison des couches de K rzeszow ice et celle des environs de C racovie. V oir tab leau pag e 117.
I m i e l i n p res d'O św ięcim
D ans les calcaires triassiq u es d ’une fissure tecto n iq u e a Im ielin M io
cene ap p arait sous la forme des argiles avec de la faune. Pectinidae, iden- tiques avec ceux de Zabierzów , M akoszow y et C zechow ice y p araissen t com m unem ent, ils ap p artien n en t de meme au n iv eau situe au-dessous de l'horizon a Lithotham nium du T ortonien inferieur. Les surfaces de la fissure fu ren t incrustees des calcaires suintes, dont l’ep aisseu r s ’approche de 20 cm. Les couches d ’une insignifiante epaisseur de couleur blanche a lte r
n en t ici avec celles de couleur rose, form ant a la surface d es ondulations, des plis et des renflem ents en form e des m assues.
L e M i o c e n e d e l a t r a n c h e e d u c h e m i n d e f e r a K i j e D ans la tran ch ee du chem in de fer a K ije est visible le profil du M io
cene qui couvre une bosse form ee p a r des couches ju rassiq u es et cre- tacees. Les form ations du M iocene sont ici rep resen tees p a r des couches
suivantes: ;
1) sables fins argileux avec des V ers, des B ryozoaires et des Foram inife- res (Heterostegina costata); gres calcaires avec des boules a Lithotam nium p assan t vers N ord en calcaires a Lithotham nium co n ten an t Pecten latis- simus; 3) sables argileux in tercales des m arnes avec de la faune et avec une lentille du benthonite. Les lentilles grosses des galets y p a ra isse n t dans les sables a sedim entation diagonale, ainsi que les conglom erats fo r
mes p a r des calcaires et des silex ju rassiques, m arnes cretacees et mio- ceniques avec des h u itre s et d ’au tres coquilles du Tortonien.
D ans la p artie su p erieu re du profil sont situes des sables jaunes, a r
gileux. , # |
La faune la plus riche fut recoltee de la couche no 3 (voir pag e 112). A u point de v u e stratig rap h iq u e les form ations considerees ap p artien n en t a deux niveaux: l'horizon a Lithotham nium et le n iv eau au-dessus de cet horizon. Q uant a leu r facies, elles indiquent des eau x p eu profondes et
— 119
fu ren t deposees dans la zone littorale; des recifs a Lithotham nium sont deposes dans la p a rtie occupee p a r une elev atio n form ee p a r les couches ju rassiq u es et cretacees, qui a deja existe dans le M iocene. Ces recifs a L ithotham nium ont subi u n e d estru ctio n dont la cause doit e tre cherchee dans une tran sg ressio n qui a ap p aru dans le n iv eau au-dessus de I’horizon a Lithothamnium. Les argiles a P leuiotom a plus agees que les couches sus-citees et ap p a rte n a n t au n iv eau au-dessous de I’horizon a Lithotham- n m m sont deposees dans la bassin de K orytnica.
Fig. 1 — Iły piaszczyste, w a rste w k a erw iliow a. W o la F ilipow sk a 1 x Fig. 2 — Przekrój w a p ie n ia n aciek o w eg o z Im ielina 1 / 3 x
Pag. 3 — F ałd o w e n a c ie k i w a p ie n ia z Im ielina 1 / 3 x Fig. 4 — N a c iek m aczug o w aty 1/3 x
О б ъ я с н е н и е т а б л и ц ы IV
Ф иг. 1 — П е с ч ан ы е и л ы э р в и л и е в а я • п ро сл о й ка. В о л я Ф и л и п о в с к а 1 х Ф иг. 2 — Р а з р е з н атеч н о го и з в е с т н я к а и з И м е л и н а 1/з х
Ф иг. 3 — С к л а д ч а т ы е н а т е к и и зв е с т н я к а и з И м ел и н а 1/з р а з Ф иг. 4 — Б у л а в о в и д н ы й н а т е ч н ы й и з в е с т н я к х/з х
EXPLICATION DE LA PLANCHE IV
Fig. 1 — A rgiles sab lon n euses, un e couche a Ervilia. W o la F ilipo w ska 1 x Fig. 2 — Profil du c a lc a ire s su in te a Im ielin 1 / 3 x
Fig. 3 ■— C alcaires su in tes, o n d u leu x a Im ielin 1 / 3 x Fig. 4 — C alcaire su in te en form e d ’u n e m assu e Vs x
R ocznik Pol. Tow. Geol. T. XXV, z. 2 Tabl. IV
W . Krach