Andrzej Nowakowski
Nazewnictwo ulic i placów w
Wadowicach
Wadoviana : przegląd historyczno-kulturalny 1, 40-48
1998
A n d rze j N o w a k o w sk i
NAZEWNICTWO ULIC I PLACÓW
W WADOWICACH
W stęp
O nom astyka, czyli na zew nictw o ob ie któw fizjograficznych w obrębie granic adm inistracyjnych dzisiejszych W adowic (terenów, osad m ieszkalnych itp.) zostało ju ż w znacznej części przedstawione przez J. Rajmana i Z. Nogę, dwóch krakow skich historyków w w ydaw nictw ie pt. „W adow ice. Studia z dziejów miasta", wyd. W ado w ice 1997. N azew nictw o poczęło się ju ż kształtow ać w okresie późnego średniow iecza i początków okresu nowożytnego (XV-XVI w .)'. Z tego w łaśnie okre su w yw odzą się takie nazwy jak: Gotowizna, Łazów ka (Rola bazowa), czy Niwy. Rozwój nazewnictwa w iązał się ściśle z nadaniem prawa chełm ińskiego W adowi com w 1430 r. oraz z rozwojem terytorialnym i gospodarczym miasta, który trwał nieprzerw anie aż do połow y XVII stulecia.
Jednak W adowice zaw dzięczają sw ój podstaw ow y układ urbanistyczny, w tym kształt ulic i placów okresowi „austriackiem u” w dziejach miasta, a zw łaszcza epoce autonom ii galicyjskiej, trw ającej od połow y lat sześćdziesiątych XIX w. aż do w ybu chu I w ojny światowej, a zw łaszcza przełom ow i XIX i XX w. W tym okresie wado- w iczanie mogli już sw obodnie de cydow ać o nazwach rozm aitych obiektów m iej skich. O tym fakcie piszą niektórzy autorzy, w tym lublinianin, M. D rozd.2 Później sze zm iany nazew nictw a obiektów m iejskich były zw iązane zarów no z odzyska niem niepodległości przez Polskę w 1918 r., jak też - co m iało szczególnie miejsce po II wojnie św iatow ej - z perturbacjam i natury politycznej, o czym w spom ina bia łostocki autor, M. H ryniew icki.3 Po 1989 r. zm iany nazw w mieście były zw iązane w znacznej m ierze z pow rotem do tradycji, tępionej w okresie rządów totalitar nych, lecz również z upodobaniam i w adow iczan.
Należy też pamiętać, że w zw iązku z oddaniem do użytku wielu nowych osie dli m ieszkaniow ych na obrzeżach miasta, zachodziła - i nadal zachodzi - prawna konieczność nadania nazw obiektom dotychczas nie istniejącym.
N iniejszy szkic ma przybliżyć Czytelnikow i, a zw łaszcza m łodszym wadow icza- nom kw estię na zew nictw a ulic i p la có w w m ieście, co z pe w n ością um ożliw i głębszą refleksję historyczną zw iązaną z dziejam i W adowic.
1. N azew nictwo w okresie autonom ii galicyjskiej
Jak wiadom o, „królew skie wolne m iasto W adowice” (ten status praw ny miasta potw ierdził swym patentem cesarz Franciszek I w 1793 r.), w 1819 r. stały się siedzibą cyrkułu, czyli stolicą lokalnej austriackiej adm inistracji rządowej, zwaną w ów czas „p olityczną” . Ten fakt w płyną ł zdecydow anie na kształt urbanistyczny miasta, łącznie z zabudow ą w adow ickiego rynku oraz ulic w ychodzących z
ryn-ku.4Niedługo później - w 1827 r. W adowice stały się m iastem garnizonow ym , w któ rym stale w koszarach przebyw ały niektóre ba taliony austriackiego pułku piecho ty. Jednak przełom ow e znaczenie dla rozwoju m iasta miały kolejne ustawy: ogól- nopaństw ow a z 1862 r. oraz krajow a dla Galicji z 1866 r. o sam orządzie gm in nym, zm odyfikow ana następnie w 1889 r. ustaw ą o 30 dużych m iastach ga licyj skich do których również zaliczono W adowice.5 Do aktów ustaw odaw czych m ają cych w pływ na rozwój m iasta należy też zaliczyć ogólnopaństw ow ą ustawę z 1868 r. o równoupraw nieniu w yznań, reasum ow aną kolejną ustaw ą z 1890 г., co spo wodow ało znaczny w zrost osadnictw a żydow skiego w W adowicach (bezpośred nio przed II w ojną św iatow ą diaspora żydo w ska w m ieście sięgała 20% ogółu m ieszka ńców ).6
Rozwój sam orządności m iejskiej w płynął w sposób istotny na charakter W a dowic. Oprócz uruchom ionego w 1866 r. gim nazjum , W adowice stawały się ośrod kiem życia ośw iatow ego (dzięki aktywności szkolnej w ładzy sam orządow ej, tj. Po w iatow ej W ysokiej S zkolnej Rady) i k ultu ralne go.7 W W adow icach oraz w na j bliższym sąsiedztw ie m iasta kwitło życie religijne dzięki tem u, że od 1785 r. W ado w ice były siedzibą dekanatu.8 N ależy jeszcze dodać, że w 1867 r. utworzono w W a dowicach nową jedn ostkę w ładzy rządowej i sam orządow ej - powiat ze starostą i W ydziałem Pow iatow ym , zaś w latach 1888-1899 doprow adzono do W adowic kolej (budow ę linii „drogi żelaznej” , jak w ów czas nazywano kolej rozpoczęto w oko licach W adowic ju ż w 1881 r.).
Te okoliczności przesądziły o dalszej urbanizacji oraz indu strializacji W ado wic. Ze w zględów natury porządkow ej, nowe obiekty w mieście m usiały posiadać sw oje nazwy. Każda nieruchom ość m iejska w inna była posiadać tzw. num er poli cyjny, czyli czytelną, znorm alizow aną tab liczkę z nazw ą ulicy i num erem kolej nym nieruchom ości położonej na danej ulicy, bądź placu. Tak bowiem stanow iło pedantyczne austriackie ustaw odaw stw o. Ustalanie nazw ulic i placów miejskich należało do w yłączne j kom petencji rady m iejskiej, jako zadanie w łasne. Nazwy obiektów fizjograficznych były przez radę m iejską podejm ow ane w drodzp uchwały. Na podstaw ie protokołów sesji rady miejskiej W adow ic z przełom u XIX i XX stule cia przechow yw anych w Archiwum Państw owym w O św ięcim iu należy w niosko wać, ze ów cześni radni przejawiali w tym w zględzie dużą aktyw ność oraz inw en cję.9 N azew nictw u ulic sprzyjały obchody i w ydarzenia patriotyczne. Rada m iej ska W adow ic, w 100-lecie urodzin A dam a M ickiew icza (1898) przem ian ow ała ulicę W iedeńską na ulicę M ickiew icza. N ato m iast w 1909 r. z okazji 100-lecia urodzin oraz 60-lecia śmierci Juliusza Słowackiego, radni miejscy upamiętnili obie rocznice, nadając jednej z ulic nazwę w ieszcza narodowego. W arto w tym miejscu dodać, że ulica W iedeńska (od 1898 r. do dziś: Mickiewicza), rynek oraz ulica Lwow ska stanowiły na terenie W adowic część tzw. cesarskiego szlaku pocztowego, zw a nego oficjalnie Pierwszą Galicyjską Szosą Handlowo-Pocztową, biegnącego z W ied nia poprzez m oraw skie Brno, Bramę Morawską i Cieszyn, dalej na w schód - do Krakowa oraz do stolicy kraju koronnego Galicji - do Lwowa. Szlak ten został ustano w iony niedługo po I rozbiorze Polski, w latach osiem dziesiątych XVIII stulecia przez cesarza Józefa II. Ambulans z cesarską pocztą, ze zmianą co pewien czas zaprzęgu końskiego, potrzebow ał 4 doby na dotarcie z W iednia do Lwowa.
W racając do głów nego w ątku naszych rozważań, czyli do nazewnictwa, należy zauważyć, że w iększość nadanych ów cześnie nazw obiektom położonym w cen trum W adow ic (w yjąw szy nazw y o jedn ozna cznie politycznej konotacji), zacho w ała się do dziś - i to nie tylko w form ie urzędowej, lecz również, co ważniejsze - w św iadom ości kilku pokoleń m ieszkańców miasta. Ta uwaga dotyczyła istnieją cych niegdyś w W adowicach takich nazw ulic jak np. N owotarska, czy Tatrzańska (obecnie: Matki Boskiej Fatim skiej i Zegadłow icza).
W om aw ianym okresie autonom ii galicyjskiej, m iasto W adowice przechodziło przez dw ie fazy intensyw nego rozwoju: 1) w latach 1867-1890, 2) w latach 1910- 1914. Było to zw iązane z dotarciem do m iasta wynalazków, w tym przede wszyst kim elektryczności oraz nowych technik w ytw arzania w przem yśle. R ównocześnie szybko w zrastała liczba m ieszkańców W adowic. W 1869 r. miasto zam ieszkiw ało 3831 m ieszkańców, w 1880 r. - 4990, w 1890 r. - 5374, w 1910 r. - 6328, a w 1914 r. ich liczba w zrosła do 7 4 7 1 .10 Początek obecnego stulecia przyniósł znaczny roz w ój w urbanizacji m iasta. W ado w ice szybko ro zbudo w yw ały się - i w związku z tym faktem w zrosła ilość ulic i placów m iejskich. Zachow ane do dziś informacje z 1905 r. wskazują, że w obrębie ówczesnych W adowic istniały następujące obiekty fizjograficzne. Place: R ynek Główny, Plac Kościuszki (daw niejszy Plac Zbożowy, na którym handlow ano zbożem ) oraz Targowice - Drzewna i Bydlęca (place nad C hoczenką). Ulice oraz chodniki i skwery: M arcina W adowity, Św iętego Krzyża, Gim nazjalna, Kręta, Trybunalska (Niższa i W yższa), Karm elicka, Młyńska, Cicha, Spadzista, Długa i Ogrodowa. Przez m iasto prow adziły również szlaki przelotowe: G ościniec Krakowski, G ościniec Zatorski, D roga do G orzenia, Droga na Gotow i znę, Droga na Niwy, D roga do Papierni (przechodząca w połowie przez obszar dworski Mikołaj), chodnik do dworca kolejowego, G ościniec Rokowski, Droga Ro- kow ska (na Miedzne), D roga na Zaskaw iu, Droga na granicy Choczni, Droga na C hoczenkę oraz Droga na Barwałdzkim (na Podstawiu). W arto wiedzieć, że w cza sach przedrozbiorow ej R zeczypospolitej staw y rybne na Podstawiu, podobnie jak w pobliskiej K leczy były własnością kolejnych tzw. niegrodow ych starostów bar- w ałdzkich , a m ieszcza
nie w ado w iccy toczyli - z e z m ie n n y m s z c z ę ściem - procesy o prawo połow u ryb w tych s ta w a c h ."
N a to m ia s t re je s try sam orządu w adow ickie go za 1911 r. w ykazują, że w m ie ś cie p rzy b y ły no w e ulice: S ło w a ckie go, Piaskowa, Lwowska (w m ie js c e G o ś c iń c a Krakowskiego), Tatrzań ska (w miejsce Drogi do G o rze n ia ) i Z a to rs k a (
w m iejsce G ościńca Zatorskiego).12 Ta ostatnia nazwa m iała podkreślać kilkuwie- kowe związki W adowic, najpierw (w latach 1445-1564) z księstw em ,13 a następnie (w latach 1564-1772) ze starostwem Zatorskim .1'1 Zresztą tytuł „księcia Zatorskiego" przetrwał w wielkim, majestatycznym tytule kolejnych cesarzy Austrii aż do 1918 r.15
2. Nazew nictw o w okresie m iędzywojennym
W odrodzonej Polsce - w zakresie nazew nictw a ulic i placów miejskich zaszły stosunkow o niew ielkie zmiany, m im o że ludność W adowic w 1938 r. w zrosła do ponad 9 tys. m ieszkańców Tak w ięc ulicę Lw ow ską przem ianow ano na 3 Maja, ulica prow adząca w kierunku „druciarni" i linii kolejowej otrzym ała nazwę Legio nów (w miejsce ulicy M łyńskiej, zaś ulica M łyńska stała się odtąd ulicą boczną od ulicy Legionów) ulica Długa, przy której m ieścił się budynek szkoły po w szechnej16 oraz „S o ko ła "17 otrzym ała nazwę H enryka S ienkiew icza (pisarz zm arł w 1916 r. w Szw ajcarii), a ulica prow adząca od ulicy S łow ackiego w kierunku działu gra nicznego z Chocznią otrzym ała nazwę ulicy Iw ańskiego ( Jan Iwański był cenio nym burm istrzem W adow ic w pierw szych latach obecnego stule cia .18 Z pew no ścią w okresie m iędzyw ojennym pow stała A leja W olności prow adząca od ulicy Karm elickiej w kierunku Niw. Po zam achu na życie m inistra spraw w ew nętrznych B ronisław a Pierackiego dokonanego przez ukraińskich na cjonalistów w 1934 r. ulicę G im nazjalną przem ianow ano na ulicę Pierackiego.
W okresie m iędzyw ojennym głośny był epizod z nazwą ulicy Tatrzańskiej. Otóż w 1933 r. radni m iejscy dla uczczenia jubile uszu 25-lecia pracy tw órczej Emila Zegadłow icza postanowili nadać ulicy Tatrzańskiej nazwę „ulica Emila Zegadłow i cza” . Był to ewenem ent, gdyż na ogół nie nadaje się takich nazw za życia danej osoby. K iedy je d n a k niedługo później Z e g a d ło w icz op ublikow ał skan dalizujące „Z m ory” , sam orząd W adow ic w 1936 r. pow rócił do pierw otnej nazwy „ulica Ta trzańska".
W tym miejscu należy wspom nieć, że do okresu międzyw ojennego, w przeci w ieństw ie do okresu „galicyjskiego” w dziejach W adow ic zachow ało się stosun kowo niew iele m ateriału źródłow ego. Luźne notatki dotyczące historii m iasta znaj dujem y przede w szystkim w Tekach Teofila K lim y przechow yw anych w krakow skim Archiw um Państw owym (przy ul. Siennej). Niektóre dane dotyczące miasta mogą znajdow ać się w zespole akt przedw ojennego MSW w Archiw um Akt No wych w W arszawie. Przyczyną tego stanu rzeczy jest fakt, iż w ładze m iejskie i po wiatow e W adow ic - wraz z urzędow ą dokum entacją - zostały pospiesznie ew aku ow ane w obliczu zbliżają cego się frontu 2 w rz e śn ia 1939 r. i w iele a k t m ogło zostać bezpow rotnie utraconych. Dlatego szczególnie przydatnym i źródłam i, w tym także w zakresie nazew nictw a w adow ickiego w tym okresie są źródła osobowe, czyli relacje ustne bądź pisem ne najstarszych w adow iczan.19
W okresie okupacji hitlerow skiej W adow ic (4 w rześnia 1939 r. - 26 stycznia 1945 r.), po przyłączeniu lew obrzeżnej części m iasta do Rzeszy, okupant w prow a d ził w łasne niem ieckojęzyczne nazew nictw o.
3. N azew nictw o w okresie w ładzy kom unistycznej (1945-1989)
P rzez pierw sze lata rządów kom unistycznych władze, głów nie ze w zględów natury taktycznej tolerow ały tradycyjne nazew nictw o nie tylko w W adowicach, lecz również w innych m iastach Polski, gdyż powoływ ały się na dem okratyczne tra dy cje, w tym na konstytucję m arcow ą z 1921 r. Dopiero w zm ożona stalinizacja Pol ski, począw szy od przełom u lat 1947/1948 w pro w adziła „rew olucję" w obrębie nazew nictw a. M. H ryniewcki, na podstaw ie udostępnionych mu m ateriałów archi w alnych relacjonuje, ja k ta spraw a przedstaw iała się w W adow icach. W pierw szych latach nowej w ładzy nazwę ulicy Tatrzańskiej zm ieniono na Zegadlow ica, a ulicy Zatorskiej nadano nazwę 26 Stycznia. Rynkowi w adow ickiem u nadano nawę Placu A rm ii C zerw onej ju ż 20 kw ietnia 1945 r., kiedy to w pobliżu W adowic, w Biel skiem i na Żyw iecczyźnie toczyły się jeszcze działania w ojenne. W 1945 r. w oje w oda krakow ski skierow ał okólnik adresow any do starostów i gm in, zabraniając zm ian nazw obiektów fizjograficznych bez jego zgody. Ten znam ienny fakt św iad czy o w ielkim uw rażliwieniu nowych w ładców na tę kwestię. 20
N atom iast po kongresie zjed noczeniowym PPR i PPS, na któ rym powstała PZPR (15 grudnia 1948 r.), ju ż w trzy dni później - 18 grudnia 1948 r. radni w a d o w iccy - oczyw iście jednogłośnie - przem ianow ali ulice Pierackiego na ulicę 15 Grudnia. W rok póź niej - w 1949 r. nadgorliwość m ia nowanych radnych nie m iała już granic. Już 23 w rześn ia 1949 r. radni postanow ili przem ianow ać ulicę 3 M aja na ulicę Józe fa S talina, lecz o sta tecznie w tym dniu do podjęcia u ch w a ły nie doszło ze w zględ ów natury form alne j. U znano bow iem , że zgodę w tej kwestii musi w yrazić aż R ada Państwa, spraw ująca zw ierzchni nadzór nad ów czesnym i radami narodowym i. O statecznie uchwała została podjęta jedn ogło śnie 5 grudnia 1949 r., a w ykonana w dniu 22 grudnia 1949 r. przy obow iązkow ym udziale w szystkich radnych oraz innych w adow ickich notabli. Jako pretekst posłu żyła 70 rocznica urodzin „w odza całej postępowej ludzkości”21.
D estalinizacja przeprow adzona w Polsce w latach 1956-1957 była krótkotrw a ła i powierzchowna, nie przynosząc oczekiw anych rezultatów. Jedynie w związku z potępieniem zjaw isk „kultu jednostki” przez XX Zjazd KPZR (luty 1956 r.), nazwę ulicy Stalina w W adowicach zm ieniona na ulicę 1 Maja. Lecz po śm ierci Bolesła w a Bieruta w tym że 1956 r. otrzym ał on „sw oją” ulicę w W adowicach w m iejsce ulicy Iwańskiego. Pozostały jednak nadal w W adowicach ulice rozm aitych kom u nistycznych przywódców, nierzadko stosujących terror (jak np. ulica D zierżyńskie go w m iejsce Legionów ). Zaś ulica B arska nosiła nazwę ulicy M arksa, a ulica Karm elicka stała się ulicą O brońców Stalingradu. Trzeba jednak przyznać, że w tym okresie znaczna część ulic i placów m iejskich W adow ic - w przeciw ieństw ie do innych m iejscow ości (w tym B ielska-B iałej) zachow ała tra dycyjne nazew nictw o.
P ow staw ały także ulice noszące nazw y w ielkich Polaków: C hopina, czy K ocha no w skie g o . W zw ią zku z rozw ojem bu d o w n ictw a m ie szka n io w e g o w m ieście począw szy od lat sześćdziesiątych, zachodziła konieczność nadania nazw nowym osiedlom m ieszkaniow ym . Powstało więc O siedle XX-lecia PRL (m iędzy ulicą S ien kiew icza a stacją kolejową) zw ane tak dlatego, ponieważ jego budowę rozpoczęto w 1964 r., O siedle M ikołaja Kopernika (jego budow ę rozpoczęto w 1973 r. w 500 rocznicę urodzin w ielkiego astronom a), czy (na przełom ie lat siedem dziesiątych i osiem dziesiątych) Osiedle Pod Skarpą, nazw ane od jego położenia na zboczu w zgórza. W tym sam ym czasie fragm ent południowej obwodnicy W adowice otrzy m ał nazw ę d r Józefa Pu tka.. Znam iennym przykładem koniunkturalnego traktow a nia nazw ulic w W adow icach był spraw a ulicy K rakow skiej. Jej nazw a została najpierw zm ieniona Ignacego Daszyńskiego, a następnie na M ariana Buczka. D o piero po reaktyw ow aniu sam orządu terytorialnego w 1990 r. przywrócono tra dy cyjną nazwę ulicy Krakowskiej.
W tym okresie decyzje polityczne w spraw ie zmian nazw w m ieście zapadały w yłącznie w wąskich grem iach sekretarzy PZPR, którzy zazw yczaj kierowali się drobiazgow ym i w ytycznym i centrali. N astępnie były one „transm itow ane” do miej skiej rady narodowej i przyjm owane na zasadzie dyscypliny partyjnej (radni PZPR mieli autom atycznie zapewnioną większość) oraz „w yrobienia obywatelskiego” rad nych stronnictw satelickich - ZSL i SD.
Przełom polityczny lat 1980-1981 i pow stanie pierwszej „S olidarności" nie przy niósł w tym zakresie w iększych zm ian. Ó w czesne w ładze W adow ic law irow ały m iędzy spełnieniem oczekiwań społecznych, a lojalnością w obec zw ierzchników .22 Nie zgodzono się w ów czas np. na to, aby Placow i Arm ii C zerw onej przywrócić nazwę „R ynek” , argum entując to potrzebą nie zadrażniania stosunków z oficjal nym sojusznikiem tj. z ZSRR, aby nie sprow okow ać radzieckiej interw encji w oj skowej. Jedynie z okazji przypadającej w 1981 r. 190 rocznicy uchw alenia K on stytucji 3 Maja zgodzono się - w ramach częściow ej i odgórnie zarządzonej reha bilitacji tego św ięta narodow ego - aby część ulicy 1 Maja (na Zaskaw iu) przem ia nować na ulicę Konstytucji 3 Maja (ten stan przetrw ał do dziś).
W prow adzenie stanu w ojennego 13 grudnia 1981 r. i późniejsza tzw. norm ali zacja, a następnie okres marazmu społecznego trw ającego w W adowicach aż do w iosny 1989 r. nie sprzyjało zm ianom nazew nictw a. W tym okresie przybyły w W a dow icach nowe ulice, zw łaszcza na osiedlach dom ów jedn oro dzinnych po ło żo nych na obrzeżach miasta. Zw ykle ulice osiedlow e otrzym ały jednorodne nazwy, w yw odzące się od gatunków botanicznych (np. ul. Kasztanow a, K lonow a, itp.). P onadto granice adm inistracyjne W adow ic uległy pewnemu przesunięciu, w chła niając np. nieruchom ości na których położony je s t Z espół Szkół M echanicznych (uprzednio należący do G orzenia Dolnego).
4. N azew nictw o w adow ickie w III Rzeczypospolitej
Przełom ow e znaczenie w budow aniu struktur odrodzonego sam orządu m iej skiego posiadała ustawa z 8 m arca 1990 r. o sam orządzie terytorialnym . P rzyw ra cała ona - po raz pierwszy od II w ojny św iatow ej autentyczny sam orząd ludności w gm inach m iejskich i w iejskich, w tym w W adowicach. W czerw cu 1990 r. o d
były się pierw sze powszechne, dem okratyczne i praw dziw ie wolne w ybory sam o rządow e (p oprze dnie m iały m iejsce w 1938 r.). W w yniku w yborów przew agę w w adow ickiej radzie uzyskali radni zw iązani z Kom itetem O byw atelskim Ziem i W ado w ickie j, w yw odzącym się z idei i tra d ycji „S olida rno ści” . S tudiu ją c pism a i druki ulotne pochodzące z 1990 r, m ożem y wyw nioskować, że ci działacze po staw ili, ja k o p ierw szoplan ow e zadanie, zm ianę m entalności s p o łe czeństw a po dziesięcioleciach totalitarnego państw a.23 Do tego celu był potrzebny powrót do spraw dzon ych tra dycji, w tym rów nież do tra dycyjneg o na zew nictw a ob ie któw w m ieście. Toteż bezpośrednio po w yborach kom unalnych, w ładze sam orządo w e przystąpiły do określonych działań. W pierwszej kolejności przywrócono tra dy cyjne nazw y ulic i placów w adow ickich. Tak w ięc ulica D zierżyńskiego znów stała się ulicą Legionów, ulica Bieruta ulicą Iwańskiego, ulica M arksa ulicą Barską, ulica Obrońców Stalingradu ulicą Karm elicką, ulica 15 Grudnia ulicą Gim nazjalną, ulica 26 Stycznia ulicą Zatorską (od mostu na C hoczence w kierunku Tomic nosi nazwę ulicy W ojska Polskiego), a Plac Arm ii C zerw onej - Rynkiem .24 Nie odbyło się przy tym bez kontrow ersji. Pewien w pływ ow y w adow iczanin, nie będący zresztą rad nym , stosując „lob bing” przeforsow ał, aby ulica 1 M aja no siła - ja k w czasach galicyjskich - nazwę ulicy Lw ow skiej.25 Z praw nego punktu widzenia, każdy oby watel, niekoniecznie wadow iczanin, może przesyłać w nioski o dowolnej treści do organów sam orządu terytorialnego (rów nież w spraw ie zm ian nazw w mieście). Nie posiada on jednak inicjatywy uchwałodawczej. Ta należy wyłącznie do Zarządu M iejskiego i radnych. W praktyce każdy wniosek w tym zakresie opiniuje najpierw Kom isja Rozwoju G ospodarczego Rady Miejskiej (zazwyczaj w spólnie z kom isją w łaściw ą ds. kultury). N astępnie jest przedstawiany projekt odpowiedniej uchwały Rady Miejskiej. W myśl bowiem przepisu art. 18 ust. 2 pkt. 13 w spom nianej ustawy z 1990 r. o sam orządzie terytorialnym, ustalanie nazw w mieście należy do zadań własnych sam orządu, podejmowanych w yłącznie w formie uchwały.
Kolejne znaczące zm iany nazew nictw a w W adowicach nastąpiły w latach 1995 i 1996. W 1995 r. - dla uczczenia jubileuszu 75-lecia urodzin najw iększego z Wa- dowiczan - Papieża Jana Pawła II, Jego im ieniem nazwano Rynek - jako Plac Jana Pawła II. N atom iast dotychczasow a ulica O grodowa utrzym ała nazwę ulicy Emilii i Karola W ojtyłów (rodziców O jca Św iętego). Dla uczczenia peregrynacji w W a dowicach w dniach 2-3 g rudnia 1995 r. figurki M atki Boskiej Fatim skiej oraz nocnej procesji z figurka od bazyliki O fiarow ania NMP do kościoła pw. św. Piotra A posto ła, część ulicy Zegadłow icza od ulicy Lwowskiej do ronda przy w ylocie ulicy Putka otrzym ała nazwę ulicy Matki Boskiej Fatimskiej.
Aktualnie zm iany ulic w mieście posiadają charakter sporadyczny, w zależno ści od potrzeb. N a mocy uchwały R ady M iejskiej W adow ic z dnia 16 marca 1998 r. obwodnica w adow icka prow adząca od ulicy W ojska Polskiego w zdłuż linii kolejo wej i dw orca PKP do ulicy Legionów otrzym ała nazwę ulicy Józefa P iłsudskiego.26
5. W nioski końcowe
W nazew nictw ie ulic i placów w adow ickich skupia się, ja k w soczew ce dram a tyczna historia naszego kraju w ciągu ostatnich dziesięcioleci. W łaśnie nazwy, ich zm iany oraz okoliczności tych zm ian są w ielce w ym ow ne. Są to bowiem signa
tem poris. Jak ju ż stw ierdzono, w iększość tradycyjnych nazw ulic i placów w m ie ście wyw odzi się z czasów burm istrzostw a Jana Iw ańskiego i Franciszka Opydy oraz ich bezpośrednich poprzedników (przełom XIX i XX stulecia). Nic też dziw ne go, że dem okratyczny sam orząd W adowic w 1990 r. przywrócił tradycyjne nazwy, chcą c w ten sp o s ó b p o głębić św ia d o m o ść i w iedzę h isto ryczną w adow iczan, zw łaszcza m łodszego i średniego pokolenia.
S tabilizacja sytuacji w kraju i w mieście służy również utrwaleniu nazw obiek tów fizjograficznych W adowic.
P rzypisy
1 J. Rajm an, Średniow ieczne W adow ice na tle osadnictwa nad Skaw ą i W ieprzanką (w:) W adowice. Studia z dziejów m iasta pod red. E. Kotowieckiego, A. Nowakowskiego, G . Stud- nickiego, W adow ice 1997, s. 2 3 -62.
2 M. Drozd, O rg aniza cja i działalność gminy miejskiej w W adow icach w latach 186 6-
1914 (w:) Królewskie wolne miasto W adow ice. Studia z dziejów i ustroju miasta, pod red. A. Nowakowskiego, W arszaw a 1994, s. 4 7 -82.
3 M. Hryniewicki, Ustrój i działalność sam orządu m iejskiego W adow ic w latach 19 4 5 - 195 0 (w:) jw„ s. 122-164.
4 K. Kuśnierz, Z historii rozwoju przestrzennego W adowic (w:) W. Zin, A. Kadluczka, K. Kuśnierz, W adow ice, miasto Jan a Pawia II, Kraków 1997, s. 4 3 i n.
5 A. Nowakowski, Sam orząd terytorialny w Galicji na przełomie X IX -X X wieku, „Samorząd Terytorialny", r. III, 1993, nr 1-2, s. 93-100 .
6 K. Iwańska, Status prawny wadowickiej gminy żydowskiej na przełom ie X IX i X X wieku (w:) M iscellanea Historico-luridica Bialostocensia pod red. P. Fiedorczyka, A. Nowakowskie go, Białystok 1995, s. 163-182.
7 G . Studnicki, Pierw sza wśród równych D zieje G im nazjum i Liceum w W adow icach, W adow ice 1991: tenże, Zarys dziejów oświaty i szkolnictwa w W adow icach, W adow ice 1997, s. 2 5 i n.
8 A. Nowakowski, Z dziejów m iasta i parafii W adow ice. Szkic historycznoprawny, Krakow 1985, s. 6 7 i n.
9 Material archiwalny do tego okresu znajduje się głównie w zespołach akt oznaczonych jako „Protokoły Posiedzeń Rady Gminnej W adow ic” z lat 1 8 6 7 -1 8 8 8 (sygn. M W 7) oraz lat 1905, 19 0 9 -1 9 1 0 (sygn. M W 8).
10 M. Drozd, jw., s. 49-51.
” A. Nowakowski, Z dziejów miasta i parafii W adow ice, s. 48. Relacje z tych procesów zachowały się w rękopisie przechowywanym w Bibliotece Ossolińskich we Wrocławiu (sygn. 5 3 4 ).
12 M. Drozd, jw., s. 51. D okładne dan e dot. nazew nictw a w adow ickiego z a 1911 r. są zaw arte w dokum encie pt. Prelim inarz wydatków i dochodów gminy miejskiej W adow ice i budżet drogowy z lat 1905-1911, sygn. M W 11 przechowywanym w Archiwum Państwo wym w O święcim iu.
13 A. Nowakowski, Dzieje ustroju i prawa księstw oświęcimskiego i Zatorskiego, Białystok 1988.
14 A. Nowakowski, Ustrój W adow ic w dawnej Polsce (w:) Królewskie wolne miasto W ado wice, s. 33-34.
15 A. Nowakowski, Terytoria oświęcim sko-zatorskie w Związku Niem ieckim. Zarys praw- no-historyczny, „Przegląd Historyczny”, t. LX XVI, 1985, z. 4, s. 792.
16 G . Studnicki, Zarys dziejów oświaty i szkolnictwa w Wadowioech, s. 3 0 i n. 17 B. Czapik, Dzieje Towarzystwa Gim nastycznego „Sokół" w W adowicach w latach 1887- 193 9 (w:) W adow ice. Studia z dziejów miasta, s. 259 -26 0.
te M. Drozd, jw., s. 58.
19 Do cennych relacji należy zaliczyć przede wszystkim relacje Franciszka Zadory, zm ar łego w 19 9 7 r.
20 Akta dotyczące funkcjonowania w ładz miejskich i powiatowych W adow ic za lata 1945- 19 5 0 zachowały się w komplecie w dobrym stanie i są przechowywane w Archiwum Pań stwowym w Oświęcimiu Na ich podstawie w 199 3 r. M. Hryniewicki sporządził pracę magi sterską historycznoprawną, którą obronił na W ydziale Praw a b. Filii U W w Białymstoku pod kierownictwem A. Nowakowskiego.
2' M . Hryniewicki, jw. s. 147-148.
22 P. W yrobiec, Życie polityczne W adow ic w latach 1 9 5 1 -1 9 9 5 (w:) W adow ice. Studia z dziejów miasta, s. 158 -15 9.
23 „G azeta Ziem i W adowickiej” i „Rozmiaitości W adowickie” (pisma K O ZW ) z 199 0 r. 24 D ane na tem at najnowszych zm ian nazewnictwa w W adowicach znajdują się w proto kołach rady Miejskiej W adow ic z lat 199 0-1 996, dostępnych w Biurze Rady Miejskiej w W a dow icach.
25 P. W yrobiec, jw., s. 163.
„Echo Wadowic", kwiecień 1998, nr 33., s. 1.
■ P.W. ROZEX
Wadowice, ul. K ościelna 3, tel./fax (033) 337-76
p o le c a
