Ujmowanie i wycena instrumentów finansowych a odpowiedzialnoĞü spoáeczna

A N N A L E S

U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S K à O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A

VOL. XLVI, 1 SECTIO H 2012

*Uniwersytet Mikoáaja Kopernika w Toruniu

**WyĪsza Szkoáa Bankowa w Toruniu

BO ĩENA KOàOSOWSKA*, GRAĩYNA VOSS**

Ujmowanie i wycena instrumentów finansowych a odpowiedzialnoĞü spoáeczna

Recognition and measurement of financial instruments and corporate social responsibility

Wprowadzenie

Wspó áczesna gospodarka coraz bardziej wpisuje siĊ w warunki globalizacji rynku, w tym równie Ī rynku kapitaáowego. Rynki finansowe są naraĪone na prob- lemy etyczne, a najwi Ċksze skandale w Ğwiecie biznesu byáy związane z finansami.

W wielu podmiotach gospodarczych udzia áowcy i akcjonariusze na pozór dobrze funkcjonuj ących firm odnieĞli niedające siĊ oszacowaü straty. W dalszym ciągu inwestorzy w sposób trwa áy lub czasowo inwestują swoje wolne Ğrodki pieniĊĪne z przekonaniem o ich bezpiecze Ĕstwie. Instrumenty finansowe stają siĊ powszechnie wykorzystywanym instrumentem zwi ązanym z funkcjonowaniem kaĪdej, a nie tylko du Īej jednostki gospodarczej powiązanej kapitaáowo. Dlatego warto zwróciü uwagĊ, i Ī polskie przedsiĊbiorstwa borykają siĊ z ciągle podlegającymi harmonizacji i standa- ryzacji zasadami rachunkowo Ğci. ZáoĪonoĞü sytuacji gospodarczej moĪe powodowaü niew áaĞciwą interpretacjĊ aktów prawnych. Dlatego celem niniejszego opracowania jest przedstawienie zasad ujawniania i wyceny instrumentów finansowych w Ğwietle obowi ązujących, ale nieujednoliconych regulacji prawnych.

1. Istota instrumentów finansowych w Ğwietle regulacji prawnych

Jednostki gospodarcze stosownie do uwarunkowa Ĕ prawnych, w Ğwietle których funk-

cjonuj ą na rynku, są zobligowane do stosowania krajowych lub miĊdzynarodowych regu-

lacji prawnych. Cz Ċsto jednak jednostki stosują równoczeĞnie krajowe i miĊdzynarodowe przepisy. Dokonuj ąc wyceny i ujĊcia instrumentów finansowych, w sprawozdaniu naleĪy uwzgl Ċdniü wymogi prawne dotyczące ich wyceny, których zastosowanie przede wszyst- kim zale Īy od samego podmiotu gospodarczego. Regulacjami prawnymi w tym zakresie są:

– Ustawa o rachunkowo Ğci,

– Rozporz ądzenie Ministra finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegó- áowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych z pó Ĩniejszymi zmianami (Dz.U. nr 149, poz. 1674, Dz.U. 31, poz. 266 z 2004 r., Dz.U. poz. 2146 oraz Dz.U. 228, poz.1508 z 2008 r.),

– Mi Ċdzynarodowe Standardy RachunkowoĞci: MSR 32 „Instrumenty finanso- we: prezentacja”, MSR 39 „Instrumenty finansowe; ujmowanie i wycena”, MSR 21

„Skutki zmiany kursów wymiany walut obcych”, MSR 36 „Utrata warto Ğci aktywów”, – Mi Ċdzynarodowe Standardy SprawozdawczoĞci Finansowej: MSSF 2 „PáatnoĞü w formie akcji”, MSSF 3 „Po áączenie jednostek gospodarczych”, MSSF 7 „Instrumenty finansowe – ujawnianie informacji”.

Ustawa o rachunkowo Ğci zawiera definicje i pojĊcia, ogólne zasady wyceny (w tym: warto Ğü godziwą, cenĊ nabycia i trwaáą utratĊ wartoĞci), zasady ujmowania ró Īnic z przeszacowania, warunki uznania zawartych kontraktów za zabezpieczające, wzory sprawozda Ĕ finansowych oraz zakres informacji dodatkowych. Rozporzą- dzenie Ministra Finansów okre Ğla: przepisy ogólne, zasady uznania instrumentów finansowych, metody wyceny pozycji zabezpieczaj ących i zabezpieczanych oraz prezentacj Ċ instrumentów finansowych. W Ğwietle regulacji krajowych za instrument finansowy uwa Īana jest kaĪda umowa, która skutkuje jednoczeĞnie powstaniem sk áadnika aktywów finansowych u jednego z podmiotów gospodarczych i jedno- cze Ğnie spowoduje zobowiązanie finansowe lub instrument kapitaáowy u drugiego podmiotu gospodarczego. Skutki instrumentu finansowego przedstawiono na rysun- ku 1. MSR 32: „Instrumenty finansowe: prezentacja”, ma zastosowanie w jednostkach gospodarczych do wszystkich typów instrumentów finansowych z wy áączeniem:

udzia áów w jednostkach zaleĪnych, stowarzyszonych i wspólnych przedsiĊwziĊciach, których zasady wyceny i ujawnienia reguluje MSR 27 „Skonsolidowane i jednostkowe sprawozdania finansowe” oraz MSR 31 „Udzia áy we wspólnych przedsiĊwziĊciach”.

Pozosta áe instrumenty finansowe zostaáy zdefiniowane w MSR 32 „Instrumenty finansowe: prezentacja” w nast Ċpujący sposób

. Aktywa finansowe stanowi ka Īdy sk áadnik aktywów mający postaü: Ğrodków pieniĊĪnych, instrumentu kapitaáowego innej jednostki, umownego prawa do: otrzymania Ğrodków pieniĊĪnych lub innego sk áadnika aktywów finansowych od innej jednostki albo wymiany aktywów finan- sowych lub zobowi ązaĔ finansowych z inną jednostką na potencjalnie korzystnych warunkach, lub kontraktu, który b Ċdzie rozliczony, lub moĪe byü rozliczony przez jednostk Ċ we wáasnych instrumentach kapitaáowych.

1 MiĊdzynarodowe Standardy SprawozdawczoĞci Finansowej, International Accouting Standards Board, SKwP 2007, s. 954–955.

AKTYWA I strona II strona PASYWA A. Aktywa trwaáe kontraktu kontraktu A. Kapitaá wáasny I. WartoĞci niematerialne

i prawne

II. Rzeczowe aktywa trwaáe III. NaleĪnoĞci dáugoterminowe IV. Inwestycje dáugoterminowe 1. NieruchomoĞci

2. WartoĞci niematerialne i prawne

AKTYWA FINANSOWE

INSTRUMENT KAPITAàOWY

I. Kapitaá podstawowy II. Kapitaá zapasowy III. Kapitaá rezerwowy IV. Zysk (strata)

B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

I. Rezerwy na zobowiązania II. Zobowiązania dáugotermi- nowe

3. Dáugoterminowe aktywa finansowe:

- udziaáy lub akcje - inne papiery wartoĞciowe - udzielone poĪyczki

- inne dáugoterminowe aktywa finansowe

lub

- kredyty i poĪyczki

- z tytuáu emisji papierów war- toĞciowych

- inne zobowiązania finansowe

4. Inne inwestycje

V. Dáugoterminowe rozliczenia miĊdzyokresowe

- inne

III. Zobowiązania krótkotermi- nowe

B. Aktywa obrotowe I. Zapasy

II. NaleĪnoĞci krótkoterminowe III. Inwestycje krótkoterminowe

- kredytu i poĪyczki

- z tytuáu emisji papierów war- toĞciowych

- inne zobowiązania finansowe - zobowiązania wekslowe 1. Krótkoterminowe aktywa

finansowe - udziaáy lub akcje - inne papiery wartoĞciowe - udzielone poĪyczki

- inne krótkoterminowe aktywa finansowe

- aktywa pieniĊĪne

ZOBOWIĄZANIE FINANSOWE

- z tytuáu dostaw i usáug - z tytuáu podatków, ceá, ubez- pieczeĔ i innych ĞwiadczeĔ - z tytuáu wynagrodzeĔ - inne

- fundusze specjalne

2. Inne inwestycje krótkotermi- nowe

IV. Krótkoterminowe rozliczenia miĊdzyokresowe

IV. Rozliczenia miĊdzyokresowe

Rys. 1: Skutki instrumentu finansowego

ħródáo: Z. Mesner (red.), RachunkowoĞü finansowa z uwzglĊdnieniem MSSF, PWN, Warszawa 2007, s. 73.

Instrument kapita áowy jest to umowa, która dokumentuje istnienie udziaáów koĔ- cowych (rezydualnych), a w aktywach jednostki po odj Ċciu wszystkich zobowiązaĔ.

Warto Ğü godziwa jest to kwota, za jaką skáadnik aktywów mógáby zostaü wymie-

niony, a zobowi ązanie wykonane pomiĊdzy poinformowanymi, zainteresowanymi

i niepowi ązanymi stronami transakcji.

Zobowi ązania finansowe to kaĪde zobowiązanie, bĊdące:

a) wynikaj ącym z umowy obowiązkiem: wydania Ğrodków pieniĊĪnych lub innego sk áadnika aktywów finansowych innej jednostce lub wymiany aktywów finansowych lub zobowi ązaĔ finansowych z inną jednostką na potencjalnie nieko- rzystnych warunkach,

b) kontraktem, który b Ċdzie rozliczony lub moĪe byü rozliczony we wáasnych instrumentach kapita áowych jednostki, i jest: instrumentem niepochodnym, z którego wynika lub mo Īe wynikaü obowiązek dostarczenia przez jednostkĊ zmiennej liczby w áasnych instrumentów kapitaáowych lub instrumentem pochodnym, który bĊdzie rozliczony lub mo Īe byü rozliczony w inny sposób niĪ przez wymianĊ ustalonej kwoty Ğrodków pieniĊĪnych lub innego skáadnika aktywów finansowych na ustaloną liczbĊ w áasnych instrumentów kapitaáowych jednostki. Z tego powodu wáasne instrumenty kapita áowe jednostki nie obejmują instrumentów, które same są umowami o przyszáe otrzymanie lub wydanie w áasnych instrumentów kapitaáowych przez jednostkĊ.

Zgodnie z MSR 39 poj Ċcie instrumentów finansowych zostaáo przedstawione nieco w odmienny sposób w stosunku do podej Ğcia w MSR 32 – za instrument pochodny uwa Īa siĊ instrument finansowy lub inny kontrakt objĊty standardem 39, je Ğli speánia nastĊpujące warunki:

1) jego warto Ğü zmienia siĊ wraz ze zmianą okreĞlonej stopy procentowej, ceny instrumentu finansowego, ceny towaru, kursu walutowego, indeksu ceny lub stóp, ratingu kredytowego lub indeksu kredytowego czy te Ī innej zmiennej, przy zaáoĪeniu, Īe w przypadku zmiennej niefinansowej zmienna ta nie jest specyficzna dla strony kontraktu (czasami zwana instrumentem bazowym),

2) nie wymaga Īadnej początkowej inwestycji netto lub wymaga początkowej inwestycji netto mniejszej ni Ī dla innych rodzajów kontraktów, dla których oczekuje si Ċ podobnych reakcji na zmiany czynników rynków,

3) jego rozliczenie nast ąpi w przyszáoĞci.

2. Systematyka instrumentów finansowych

Zgodnie z MSR 39 wyró Īniono cztery kategorie instrumentów finansowych:

1. Inwestycje utrzymane do terminu wymagalno Ğci – są to aktywa finansowe

nieb Ċdące instrumentami pochodnymi, z ustalonymi lub moĪliwymi do okreĞlenia

p áatnoĞciami oraz ustalonym terminie wymagalnoĞci, wzglĊdem których jednostka

ma stanowczy zamiar i jest w stanie utrzyma ü w posiadaniu do upáywu terminu

wymagalno Ğci (wyznaczone przez jednostkĊ przy początkowym ujĊciu jako wyce-

niane w warto Ğci godziwej przez wynik finansowy, wyznaczone przez jednostkĊ jako

dost Ċpne do sprzedaĪy, speániające definicjĊ poĪyczek i naleĪnoĞci). Jednostka nie

kwalifikuje Īadnych aktywów finansowych jako utrzymywanych do terminu wyma-

galno Ğci, jeĞli w bieĪącym roku obrotowym lub w dwóch ostatnich latach obrotowych

sprzeda áa lub przekwalifikowaáa wiĊcej niĪ nieznaczną kwotĊ inwestycji utrzymanych

do terminu wymagalno Ğci (wiĊcej niĪ nieznaczną kwotĊ w stosunku do caákowitej kwoty inwestycji utrzymywanych do terminu wymagalno Ğci), z wyjątkiem sprzedaĪy lub przekwalifikowa Ĕ dokonanych: blisko terminu wymagalnoĞci lub wykupu ( np.

mniej ni Ī 3 miesiące przed terminem wymagalnoĞci, a zmiany stóp procentowych nie mia áyby istotnego wpáywu na wartoĞü godziwą), po odzyskaniu przez jednostkĊ zasadniczej kwoty nomina áu poprzez spáaty lub przedpáaty zgodnie z ustalonym har- monogramem lub na skutek odosobnionego zdarzenia, które nie poddaje si Ċ kontroli jednostki, nie jest zdarzeniem powtarzaj ącym siĊ i którego nie moĪna byáo przewidzieü.

2. Po Īyczki i naleĪnoĞci są aktywami finansowymi niebĊdącymi instrumentami pochodnymi, z ustalonymi lub mo Īliwymi do okreĞlenia páatnoĞciami, które nie są kwotowane na aktywnym rynku, inne ni Ī: aktywa finansowe, jakie jednostka zamierza sprzeda ü natychmiast lub w bliskim terminie, które przekwalifikuje jako przeznaczone do obrotu i te, które przy pocz ątkowym ujĊciu zostaáy wycenione wedáug wartoĞci godziwej. Równie Ī inne niĪ aktywa finansowe wyznaczone przez jednostkĊ przy począt- kowym uj Ċciu jako dostĊpne do sprzedaĪy oraz inne niĪ aktywa finansowe, których po- siadacz mo Īe nie odzyskaü zasadniczo peánej kwoty inwestycji początkowej z innego po- wodu ni Ī pogorszenia obsáugi kredytu, które kwalifikuje siĊ jako dostĊpne do sprzedaĪy.

3. Sk áadniki aktywów finansowych lub zobowiązania finansowe wyceniane w war- to Ğci godziwej przez wynik finansowy, speániając jednoczeĞnie którekolwiek z podanych warunków: s ą kwalifikowane jako przeznaczone do obrotu, nabyte lub zaciągniĊte g áównie w celu sprzedaĪy lub odkupienia w bliskim terminie lub są czĊĞcią portfela okre Ğlonych instrumentów finansowych, którymi zarządza siĊ áącznie, i dla których istnieje potwierdzenie aktualnego faktycznego wzoru generowania krótkoterminowych zysków lub zaliczaj ą siĊ do instrumentów pochodnych (z wyjątkiem instrumentów pochodnych b Ċdących umowami gwarancji finansowych lub wyznaczonych i bĊdących efektywnymi instrumentami zabezpieczaj ącymi). NaleĪy jednoczeĞnie pamiĊtaü, iĪ inwestycji w instrumenty kapita áowe, dla których nie istnieje cena rynkowa notowana na aktywnym rynku i których warto Ğci godziwej nie moĪna wyceniü w wiarygodny sposób, nie wyznacza si Ċ do wyceny wedáug wartoĞci godziwej przez wynik finansowy.

4. Aktywa finansowe dost Ċpne do sprzedaĪy są to aktywa finansowe niebĊdące instrumentami pochodnymi, które zosta áy wyznaczone jako dostĊpne do sprzedaĪy lub nieb Ċdące a) poĪyczkami i naleĪnoĞciami, b) inwestycjami utrzymywanymi do terminu wymagalno Ğci, ani c) aktywami finansowymi wycenianymi w wartoĞci godziwej przez wynik finansowy.

Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie

szczegó áowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu pre-

zentacji instrumentów finansowych (Dz.U. nr 149, poz. 1674 z pó Ĩn. zm.) instrumenty

finansowe dziel ą siĊ ze wzglĊdu na stopieĔ záoĪonoĞci na: instrumenty podstawowe,

instrumenty pochodne i instrumenty z áoĪone. Do instrumentów podstawowych za-

liczy ü moĪna np.: akcje, obligacje, lokaty terminowe, weksle. Instrumenty pochodne

to te, których warto Ğü jest zaleĪna od zmiany wartoĞci instrumentu bazowego, czyli

okre Ğlonej stopy procentowej, ceny papieru wartoĞciowego lub towaru, kursu walut,

indeksu cen lub stóp, indeksu kredytowego lub innej podobnej wielko Ğci. Nabycie instrumentu pochodnego nie powoduje poniesienia Īadnych wydatków początkowych lub warto Ğü początkowa tych wydatków jest stosunkowo niska w porównaniu z war- to Ğcią innych rodzajów kontraktów, a ich rozliczenie nastąpi w przyszáoĞci. Do instru- mentów pochodnych zaliczy ü moĪna kontrakty forward lub futures, opcje i kontrakty swap. Instrumenty z áoĪone oparte są na instrumencie podstawowym i pochodnym, przyk áadowo moĪe to byü spáata zobowiązaĔ akcjami/udziaáami wáasnymi. Jednostki gospodarcze zobligowane s ą do zakwalifikowania instrumentu finansowego w dniu nabycia do jednej z grup zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Finansów.

3. Metody wyceny instrumentów finansowych

W celu dokonania wyceny instrumentów finansowych w Rozporz ądzeniu Mi- nistra Finansów przewidziano trzy metody wyceny: cen Ċ nabycia, wartoĞü godziwą i skorygowan ą cenĊ nabycia. Cena nabycia oznacza wartoĞü godziwą, a zgodnie z cytowanym rozporz ądzeniem aktywa finansowe ewidencjonuje siĊ w ksiĊgach ra- chunkowych na dzie Ĕ zawarcia kontraktu w cenie nabycia, to jest wartoĞci godziwej poniesionych wydatków lub przekazanych w zamian innych sk áadników majątkowych.

Zobowi ązania finansowe wycenia siĊ w wartoĞci godziwej uzyskanej kwoty lub warto Ğci otrzymanych innych skáadników majątkowych. Ustalając wartoĞü godziwą, uwzgl Ċdnia siĊ poniesione przez jednostkĊ koszty transakcji. WartoĞü godziwa, zgodnie z ustaw ą o rachunkowoĞci, to kwota, za jaką dany skáadnik aktywów mógáby zostaü wymieniony, a zobowi ązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej miĊdzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowi ązanymi ze sobą stronami. Dla instrumentów finansowych, dla których nie istnieje aktywny rynek, konieczne jest stosowanie innych technik w celu ustalenia warto Ğci godziwej. Rozporządzenie Ministra Finansów przewiduje cztery mo ĪliwoĞci ustalania wartoĞci, do których zaliczyü moĪna:

– zastosowanie w áaĞciwego modelu wyceny, do którego wykorzystuje siĊ dane z aktywnego regulowanego rynku,

– szacowanie ceny aktywów finansowych na podstawie publicznie og áoszonej, notowanej na aktywnym regulowanym rynku ceny nieró Īniącej siĊ istotnie, podobnego aktywu finansowego lub ceny z áoĪonego instrumentu finansowego, – szacowanie ceny za pomoc ą metody estymacji,

– dla d áuĪnych aktywów finansowych dopuszcza siĊ szacowanie wartoĞci przez wyspecjalizowan ą niezaleĪną jednostkĊ Ğwiadczącą tego rodzaju usáugi, przy jednoczesnym rzetelnie oszacowanym przep áywie pieniĊĪnym związanym z szacowanymi instrumentami.

Skorygowana cena nabycia aktywów i zobowi ązaĔ finansowych to cena, w jakiej

sk áadnik zostaá wprowadzony do ksiąg rachunkowych, pomniejszona o spáaty wartoĞci

nominalnej, odpowiednio skorygowana o skumulowan ą kwotĊ zdyskontowanej róĪnicy

mi Ċdzy wartoĞcią początkową skáadnika i jego wartoĞcią w terminie wymagalnoĞci,

wyliczona za pomoc ą efektywnej stopy procentowej, a takĪe pomniejszona o odpisy aktualizuj ące wartoĞü. Skutki wyceny aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu oraz aktywów i zobowi ązaĔ finansowych wycenionych metodą skorygowanej ceny nabycia zalicza si Ċ do kosztów finansowych. Natomiast skutki wyceny aktywów finansowych dost Ċpnych do sprzedaĪy, ale tych, które jednostka wycenia w wartoĞci godziwej w zale ĪnoĞci od decyzji jednostki, mogą byü przypisane do przychodów i kosztów finansowych lub do kapita áów z aktualizacji wyceny

. Zasady wyceny in- westycji opisane w ustawie o rachunkowo Ğci nie zawsze pozostają spójne z wyceną instrumentów finansowych opisanych w Rozporz ądzeniu Ministra Finansów i MSR i MSSF. Metody wyceny instrumentów finansowych na dzie Ĕ bilansowy róĪnią siĊ co do parametrów wyceny w zale ĪnoĞci od podejĞcia w Ğwietle ustawy o rachunkowoĞci a MSR – ró Īnice te przedstawiono w tabelach 1 i 2.

Tabela 1. Wycena instrumentów finansowych w prawie bilansowym

Instrument finansowy Metoda wyceny Odniesienie skutków wyceny Aktywa finansowe i zobowiązania

finansowe przeznaczone do obrotu WartoĞü godziwa Wynik finansowy Aktywa finansowe utrzymane do

terminu wymagalnoĞci Skorygowana cena nabycia Wynik finansowy Udzielone poĪyczki i naleĪnoĞci Skorygowana cena nabycia Wynik finansowy Aktywa finansowe dostĊpne do

sprzedaĪy WartoĞü godziwa Wynik finansowy lub kapitaá

z aktualizacji wyceny Zobowiązania finansowe Skorygowana cena nabycia Wynik finansowy

ħródáo: Opracowanie wáasne.

Tabela 2. Wycena instrumentów finansowych w Ğwietle MiĊdzynarodowych Standardów RachunkowoĞci

Instrument finansowy Metoda wyceny

Instrumenty wyceniane w wartoĞci godziwej przez

wynik finansowy WartoĞü godziwa

Instrumenty dostĊpne do sprzedaĪy WartoĞü godziwa

PoĪyczki i naleĪnoĞci Zamortyzowany koszt/skorygowana cena nabycia Instrumenty utrzymywane do terminu wymagal-

noĞci Zamortyzowany koszt

Zobowiązania finansowe inne niĪ przeznaczone do

obrotu Zamortyzowany koszt

ħródáo: Opracowanie wáasne.

2 J. Gierusz, Plan kont z komentarzem, Handel, Produkcja Usáugi, ODDK, GdaĔsk 2009, s. 163–164.

Na podstawie przedstawionych rozwi ązaĔ widaü odmienne podejĞcie co do metody wyceny instrumentów finansowych stosowanych w jednostkach wykorzystuj ących prawo bilansowe i w jednostkach, które obligatoryjnie lub fakultatywnie stosuj ą przepisy wynikaj ące z MSR-ów.

Rada MSR International Accounting Standards Board uwzgl Ċdniáa okolicznoĞci sprzyjaj ące eliminacji róĪnic pomiĊdzy MSR 39 a US GAAP (Powszechnie Stosowane Ameryka Ĕskie Standardy RachunkowoĞci). Wytyczne w zakresie wyceny i rachun- kowo Ğci zabezpieczeĔ opisane w MSR 39 są generalnie podobne do wytycznych zawartych w US GAAP. Obecnie obowi ązujący (zmieniony) MSR 39 doprowadziá do wyeliminowania ró Īnic w zakresie:

– umowy kupna lub sprzeda Īy aktywów niefinansowych, – przyrzeczenia po Īyczki,

– niezrealizowanych zysków i strat na aktywach finansowych dost Ċpnych do sprzeda Īy,

– warto Ğci godziwej na aktywnych rynkach, – warto Ğci godziwej na nieaktywnych rynkach,

– utraty warto Ğci poĪyczek o staáej stopie procentowej: moĪliwa do obserwacji cena rynkowa,

– odwrócenia straty z tytu áu utraty wartoĞci inwestycji w instrumenty kapitaáowe, – zabezpieczenia uprawdopodobnionych przysz áych zobowiązaĔ,

– korekty warto Ğci początkowej aktywów finansowych lub zobowiązaĔ finan- sowych wynikaj ących z zabezpieczenia planowanych transakcji,

– korekty warto Ğci początkowej aktywów niefinansowych lub zobowiązaĔ nie- finansowych wynikaj ących z zabezpieczenia planowanych transakcji.

4. Ujawnianie informacji o instrumentach finansowych

Jednostki gospodarcze, które zgodnie z ustaw ą o rachunkowoĞci prowadzą ksiĊgi rachunkowe, maj ą obowiązek sporządzenia sprawozdania finansowego i ujawnienia w nim informacji, które pozwol ą uĪytkownikom dokonaü oceny wpáywu instru- mentów finansowych na sytuacj Ċ majątkową i wynik dziaáalnoĞci danej jednostki.

Informacje dotycz ące instrumentów finansowych znajdują siĊ w: bilansie, rachunku zysków i strat, zestawieniu zmian w kapitale w áasnym i informacji dodatkowej.

Ponadto jednostka powinna przedstawi ü informacjĊ o ryzyku związanym z analizą terminów wymagalno Ğci, dotyczy to miĊdzy innymi depozytów páatnych na Īądanie.

Ujawnienia dotycz ące wartoĞci godziwej polegają na przedstawieniu metod i przyjĊtych

przez jednostk Ċ technik w ustalaniu wartoĞci godziwej dla poszczególnych kategorii

instrumentów finansowych. W informacji dodatkowej podaje si Ċ sposób ustalania

warto Ğci godziwej poprzez okreĞlenie, czy jest ona odnoszona w czĊĞci lub w caáo-

Ğci do publicznych notowaĔ cen aktywnego rynku. Warto równieĪ zwróciü uwagĊ,

Īe jednostka gospodarcza moĪe nie ujawniaü informacji o wartoĞci godziwej, jeĞli warto Ğü bilansowa jest zbliĪona do wartoĞci godziwej oraz w przypadku inwestycji w instrumenty kapita áowe, które nie są notowane na aktywnym rynku, lub inwe- stycje zosta áy dokonane w instrumenty pochodne związane z takimi instrumentami kapita áowymi, wycenianymi zgodnie z MSR 39 po koszcie, gdyĪ nie moĪna dla nich ustali ü wiarygodnej wartoĞci godziwej. W rachunku zysków i strat lub w informacji dodatkowej ujawnia si Ċ informacje na temat zysku lub straty netto dotyczącej aktywów finansowych lub zobowi ązaĔ finansowych wycenianych w wartoĞci godziwej przez wynik finansowy. Ponadto uwzgl Ċdnia siĊ wartoĞü instrumentów przeznaczonych do obrotu (MSR 39), sk áadników aktywów finansowych dostĊpnych do sprzedaĪy, wykazuj ąc oddzielnie kwotĊ zysku lub straty, która zostanie ujĊta w roku obrotowym bezpo Ğrednio w kapitale wáasnym, i kwotĊ usuniĊtą z kapitaáu wáasnego, która zostaáa uj Ċta w wyniku finansowym w bieĪącym roku obrotowym. Ujawnieniu podlegają równie Ī informacje dotyczące: inwestycji utrzymanych do terminu wymagalnoĞci, po Īyczek i naleĪnoĞci oraz zobowiązaĔ finansowych wycenianych wedáug zamorty- zowanego kosztu, przychodów i kosztów z tytu áu odsetek odnoszonych przez wynik finansowy, przychodów i kosztów z tytu áu opáat odnoszonych przez wynik finanso- wy, przychodów z tytu áu odsetek związanych aktywami finansowymi, które ulegáy utracie warto Ğci oraz kwoty strat z tytuáu utraty wartoĞci kaĪdej kategorii aktywów finansowych. Zgodnie z MSR 39 jednostki zobowi ązane są do ujawniania informa- cji o rachunkowo Ğci zabezpieczeĔ odrĊbnie dla kaĪdego zabezpieczenia. Ostatnim elementem ujawnie Ĕ są ujawnienia informacji o ryzyku, oznacza to, Īe jednostka przedstawia charakter i zakres ryzyka zwi ązanego z instrumentami finansowymi, na które jest nara Īona. Niestety, nie są okreĞlone metody i sposoby szacowania ryzyka – dotyczy to ryzyka rynkowego, kredytowego i p áynnoĞci.

Zako Ĕczenie

Instrumenty finansowe stanowi ą powszechnie wykorzystywany element funkcjo- nowania jednostek gospodarczych, które niejednokrotnie d ąĪą do zawyĪenia wartoĞci prezentowanych w ramach inwestycji d áugoterminowych udziaáów i akcji innych spóáek, nie dokonuj ąc stosownych odpisów aktualizujących ich wartoĞü

. Ryzyko i niepewno Ğü sta áy siĊ podstawowymi cechami wspóáczesnego otoczenia konkurencyjnego

. Zasady ujmowania i wyceny instrumentów finansowych w Ğwietle obowiązujących przepisów prawnych s ą podobne, ale nie są identyczne, co Ğwiadczy o braku harmonizacji zasad, a tym samym pozwala jednostkom na pewn ą dowolnoĞü, której niewątpliwie sprzyja

3 M. Kutera, A. Hoáda, S. T. Surdykowska, Oszustwa ksiĊgowe teoria i praktyka, Difin, Warszawa 2006, s. 111.

4 T. Gabrusewicz, RachunkowoĞü odpowiedzialnoĞci spoáecznej w ksztaátowaniu zasad nadzoru korpo- racyjnego, C. H. Beck, Warszawa 2010, s. 34.

okre Ğlenie istotnoĞci róĪnic w zakresie prezentacji i ujawnieĔ. Systemy rachunkowoĞci pozwalaj ą na duĪą swobodĊ dziaáania, a jednoczeĞnie ustawa o rachunkowoĞci nie nak áada na wszystkie jednostki koniecznoĞci badania sprawozdaĔ finansowych przez bieg áych rewidentów. Brak audytu i odmienne podejĞcie do metod wyceny sprzyja prezentowaniu danych w okre Ğlony sposób mający spowodowaü konkretne reakcje inwestorów i innych u Īytkowników sprawozdaĔ. Wykorzystanie rachunkowoĞci kreatywnej nie jest jednoznaczne z nadu Īyciem prawa, ale dla wielu uĪytkowników stanowi podstawowe Ĩródáo informacji inaczej rozumianej rzeczywistoĞci, a co za tym idzie – podejmowania decyzji. Pomimo z áoĪonoĞci problemu moĪemy zachowaü pozorny spokój i cieszy ü siĊ, iĪ na polskim rynku nie pojawiáy siĊ „skandale finan- sowe” na miar Ċ tych odnotowanych w Ameryce.

Recognition and measurement of financial instruments and corporate social responsibility

Measurement of market economy has introduced financial instruments commonly used as an ele-

ment in the functioning of enterprises. Legal regulations are not identical in the valuation and disclosure

of financial instruments developed by individuals in the annual financial reports. Therefore, the Polish

and international regulations are significant by different, which does not facilitate the assessment of

its financial statements to users.