Pasożyty krwi ptaków wróblowatych z okolic Wrocławia

WIADOMOSCI PARAZYTOLOGICZNE T. VI, NR 6, 1960

PASOŻYTY

KRWI PTAKÓW WRÓBLOWATYCH Z OKOLIC

WROCŁAWIA

ALOJZY RAMISZ

Katedra Parazytologii i Chorób Inwazyjnych WSR, Wrocław

Badania ekologiczne nad .

pasożytami

krwi ptaków dziko

żyjących są

stale aktualnym i niewyczerpai:iym temate:r:n

do~iekań różnych

autorów.

Dotychczas bowiem nie jest

dokładnie

poznane rozmieszczenie wszyst- kich gatunków, a ich

określanie

budzi jeszcze pewne

wątpliwości.

W

ciągu

ostatnich kilku lat szczególnie

dużo

pozycji na ten temat

ukazało się

w Stanach Zjednoczonych . Ap. Hanson, Living, Kossack, Kantor, Stannart (1957) prowadzili badania 1:1ad Zenaidura macrura w stanie Illinois, Hagen i Olsen (1957) zbadali 200 srok z

południowego

Kolorado, Love, Wilki~ i GÓodwin (1953) 1246 ptaków z południowo­

-zachodniej

części

stanu Georgia, Chernin

prowadził

badania nad pa-

sożytami

kaczek, ·a Atchiey (1951) nad

pasożytami

kur w · stanie Karolina

Południowa,

Hunninen i Young (1950)

obję.i

swo1mi badaniami stany Kolumbia i Karolina Południowi, Micks (1949) ~badał · wróble z · 25 po-

łudniowych

stariów AP;

Należy

tu

również Wymienić

badania Harta (1949) w stanie Karolina, Wood S. F. i Hermana '

¹

(1943) w

południowych

stanach · AP oraz

'Wood

F. D. i Wood . F. (1937) ' w Kalifornii. Badania

powyższe,

prowadzone zazwyczaj ha licznym materiale,

przyczyniły się

w

znacznym stopniu do poznania parazytofauny krwi ptaków

w

Stanach Zjednoczonych AP.

Z autorów europejskich na

uwagę zasługują

badania Bakera (1958) 11ad . rodzajem Leucocytozoon u ptaków w Anglii, Zasuchina (1949) nad p1akami ~ okolk _ Moskwy, ,i;:ran<;hi.pię$9 ą9?4) nad ptakami we Wło­

szech, Boinga (1925) ·nad ptactwem

łównym

i

ńi~którymi

gatunkami wróblowatych z Niemiec. Poza tynf należy wyniienić badania Galli-Va- 1erio' (1902) nad ptakami Alp, Garnharna (1950) w

południowej

Afryce, dgawa (1912), Mine (i9i4) i Uegaki ' (1930) w J~ponii.

N a terenie Polski · nie prowadzono dotychczas

badań

nad

pasożytami

krwi ptaków. Niniejsza praca jest

więc pierwszą'' Obserwacją

nad eksten-

sywnosc1ą występowania pasożytów

krwi u Passeres.

Uwzględhia

ona

też

pewne momenty epizoocjologiczne

i

biologiczne. ·

506 A. RAMISZ - -·-----·---··· - - - -

Materiał

i metody

Materiał, składający się

z 362 ptaków

należących do

36 gatunków w-róblowatych,

zebrałem

w latach 1957 - 1959 w okolicach podmiejskich

Wrocławia.

Celem ustalenia

ekstensywności

i

intensywności występo­

wania

pasożytów

w poszczególnych

miesiącach odstrzałów

ptaków do-

konywałem

w

ciągu całego

roku.

Ilościowe

i gatunkowe dane zebranego

materiału uwzględnia

tabela

1.

Rozmazy

sporządzałem bezpośrednio

po odstrzale, z krwi serca lub

naczyń

mózgu. Po osuszeniu na powietrzu

utrwalałem

je przez 3 minuty w alkoholu metylowym, a

następnie

przez 30 minut

barwiłem metodą

Giemzy. Celem

zwiększenia wykrywalności

mikrofilarii w krwi ptaków

stosowałem

dwie metody

zagęszczania,

wg Smitha i Rivasa. Pierwsza polega na hemolizie erytrocytów 20/o kwasem act.owym oraz na wirowa- niu. Otrzymany osad

przegląda się

pod mikroskopem.

Stosując drugą met.odę wykorzystałem tendencję

mikrofilarii do przenikania do suro- wicy w czasie osadzania

się

krwinek. Tok

postępowania był następu­

jący:

krew

mieszałem

z cytrynianem sodu w stosunku 2: 1

i

utrzymy-

wałem

piizez

pół

godziny w temperaturze 37°C. W tym czasie

tworzyły się

skupiska surowicy, w których

można było znaleźć

mikrofilarie.

Przy pomocy metod koncentracji, stosowanych przeze mnie w drugim roku

badRń, stwierdziłem

w 9 przypadkach

słabe

inwazje mikrofilarii, co stanowi 280/o

zarażonych

w tym okresie mikrofilariami ptaków.

· Z

każdego

ptaka

przeglądałem

pod mikroskopem 3 rozmazy (obiektyw 114 i okular 5) przez okres 20 do 30 minut. O ile w tym czasie nie

stwierdzałem pasożytów,

wynik badania

uważałem

za negatywny.

W niniejszej pracy

przyjmuję systematykę

i

nomenklaturę

ptaków wg

Sokołowskiego

(Ptaki , ziem polskich, Warszawa 1958).

Badania

własne

Badając

362 ptaki z okolic

Wrocławia pasożyty

krwi

stwierdziłem

w 128 przypadkach, co stanowi 35,50/o ogólnej liczby zbadanych. W 27,6°/,

były

to pierwotniaki

należące

do dwóch rodzin

rzędu

Haemosporidia:

Haemoproteidae i Plasmodidae. Ponadto w 2,40/o

stwierdziłem

pierwot- niaki z rodzaju Atoxoplasma, których

przynależność

systematyczna nie jest jeszcze

dokładnie określona,

oraz w 15,50/o larwy nicieni z rodziny Filariidae - mikrofilarie.

Dokładne

dane

ekstensywności :zarażenia

poszczególnych gatunków

ptaków

zebrałem

w tabeli 1.

PASOŻYTY KRWI PTAKÓW 507

TABELA 1

Ekstensywność występowania pasożytów krwi u ptaków wróblowatych z okolic

Wrocławia w latach 1957 do 1959 Ilość ptakow

1 _ _ _ _ G.;.:.c.a_tu=n=-=-e=k_p=a=-so=-· z:::· y'....:t:.:a:.__

Żywiciel

Corvidac Corvus corone L.

Coloeus monedula L.

Corvus frugilegus L.

·- -7--

₄

45 41 2 4 Pica pica (L.)

Garrulus glandarius (L.) Sturnidae Sturnus vulgaris L.

Fringillidae Pyrrhula pyrrhula (L.) Coccothraustes coccothraustes Chloris chloris (L.)

Carduelis carduelis (L.) Fringilla coelebs L.

Passer domesticus (L.) Passer montanus (L.) Emberiza citrinella L.

Allandidae Galerida cristata (L.)

Motacillidae Motacilla alba L.

[Sylvidae Sylvia borin (Bodd.) Sylvia atricapilla (L.) Phylloscopus collybita Vieill.

Pariidae Regul·us regulus (L.) Parus major L. Parus caeruleus L.

Parus ater L.

Parus palustris L.

Parus lugubris Temm.

Aegithalos caudatus (L.) Sittidae Sitta europaea (L.)

Turdidae Turdus ericetorum Turd. Turdus merula L.

Luscinia megarhynchos Br.

Erithacus rubecula (L.) Phoenicurus phoenicurus (L.)

Laniidae Lanius colluris L.

Muscicapidae Muscicapa hypoleuca Pall.

Hirundidae Hirunda rustica L.

Oriolidae Oriolus oriolus (L.)

(L.) 19

5 2 3 1 13 60 35

6

1

3 1 2

1 11 5 1 2 1 4 8

7 52

3 3 1 3 1 10 1

3 19 34 2 4 4

2 2 2

5 9 10 2

1 1

1

3

6 13 1

3

~

I 0

o o

<..)"'

;:l o

~~

1 8 22 2 3

1 1

1 1

1

1 4

2

4

1 1

1 1

1

2

3 2

1 3

1

~~ 1 ~~

~ ^;:l .8 <:l

5::~

I <1!'15.

2 1 1

1

1 3 8

1

1

2 9 1

1 1

6 1

3 14 27

4 2

1 2

1

1

508

^{A. RAMISZ}

Rodzina Haemoproteidae Doflein 1916

Pierwotniaki tej rodziny

charakteryzują się

tym,

że

schizogonia od- bywa

się wyłącznie

pozakrwinkowo w takich

narządach wewnętrznych,

jak:

wątroba, śledziona,

nerki, szpik kostny or az

śródbłonek naczyń

krwio-

nośnych

mózgu. W krwi obwodowej

zwierząt występują

tylko makro- i mikrogamet ocyty. Przenosic~elami

pasożytów

z rodziny Haemoproteidae

są

przedstawiciele Simuliidae oraz Hippoboscidae. U ptaków z okolic

Wrocławia stwierdziłem

przedstawicieli dwóch rodzajów tej rodziny, Leucocytozoon

i

Haemoproteus.

Leucocytozoon Danilewsky 1890

Pierwotniaki z rodzaju Leucocytozoon (ryc. 1- 14, 15, 16) to

wyłącznie pasożyty

ptaków.

Występujące

w krwi obwodowej

dojrzałe

gametocyty

mogą posiadać kształt

wrzecionowaty lub

też okrągły.

U badanych pta- ków

dojrzałe

gametocyty Leucocytozoon

posiadały przeważnie kształt okrągły,

rzadziej owalny.

Pasożyty

te

stwierdziłem

u 46 ptaków

należą­

cych do 12 gatunków, co stanowi 360/o ogólnej liczby

zarażonych

ptaków.

Wymiary

dojrzałych

makrogametocytów

wahały się średnio

w gra- nicach od 11 do 12,4µ,

zaś

mikrogametocytów od 10 do 11,2µ. Makro- gametocyty

barwią się metodą

Giemzy intensywnie na niebiesko, a proto- plazma posiada liczne ciemno

barwiące się ziarnistości

i wodniczki.

Ją­

dro jest

małe,

o

kształcie okrągłym

lub owalnym, o wymiarach

średnio

2,5: µ (owalne 1,2 - 3,8µ).

Jądro

makrogametocytu barwi

się

intensywnie na czerwono i zazwyczaj

można wyróżnić jąderko.

Protoplazma mikro- gametocytów barwi

się metodą

Giemzy na bladoniebieski kolor i jest uboga w

ziarnistości. Jądro

jest

duże,

rozlane, o wymiarze

średnio

5µ i barwi

się metodą

Giemzy na

jasnoróżowo.

Wśród

ptaków z okolic

Wrocławia

procentowo najliczniej

zarażoną grupę stanowią

wronowate. Na

ogólną liczbę

96 zbadanych z tej rodziny ptaków w 36 przypadkach

stwierdziłem

Leucocytozoon, co stanowi 41,80/o

zarażonych

w tej grupie ptaków. Poza tym Leucocytozoon

stwierdziłem

u 4 kosów, 1 drozda, 1 sikorki, 1 gila, 1 grubodzioba, 1 pierwiosnka i 1 pokrzewki.

Dla gatunków ptaków, u których

stwierdziłem

Leucocytozoon, Coat-

ney (1937) podaje

następujące

gatunki tego rodzaju

pasożyta:

gawron

i kawka - Leucocytozoon sakharoffi (Sambon, 1908), sójka - L. lawe-

rani (Franca 1912), sroka - L. berestneffi (Sambon, 1908), wrona -

L. zuccarelli (Leger, 1913), sikorka - L. majoris (Laweran, 1902),

kos - L. mirandae (Franca, 1912), drozd - L. dubreuili (Mathis i Le-

ger, 1911). Jak wynika z cianych morfologicznych przytoczonych przez

Coatney, u wszystkich

wyżej

wymienionych gatunków ptaków

dojrzałe

PASOŻYTY KRWI PTAKÓW

- --- - - - - -- - - -- - - -- - -

a

1 2 3 4

5

6 7 8

9

10

¹¹

12 13

14 15

¹⁶

Ryc. 1. 1, 2, 3 - młode schizonty Plasmodium relictum; 4 - dojrzały schizont;

5 - inwazja podwójna: a - schizont, b - gametocyt; 6, 7 - gametocyt Pl. re- -lictum; 8 - mikro- i 9 - makrogametocyt Haematoproteus danilewskii; 11 - mi- kro- i 10 - makrogametocyt Haematoproteus gringillae; 12, 13 - Atoxoplasma;

15 - mikro- i 14, 16 - makrogametocyty Leucocytozoon

510

A. RAMISZ

gametocyty Leucocytozoon

posiadają okrągły kształt.

Podobne gatunki Leucocytozoon wyszczególnia

również

Baker (1958) u ptaków z Anglii, z tym jednak,

że pasożyty występujące

u wrony

określa

on jako Leuco- cytozoon sakharoffi, a u kosa jako Leucocytozoon dubreuili.

Zagadnienie

jakości

i

ilości

gatunków Leucocytozoon wymaga jeszcze

wyjaśnienia.

Gametocyty

występujące

w krwi obwodowej u Passeres pod

względem

morfologicznym nie

wykazują jakiś

zasadniczych

różnic

i wydaje

się, że

przynajmniej niektóre nazwy

są

tylko synonimami jed- nego i tego samego

pasożyta. Również

wyniki

własnych badań wskazują

na

duże podobieństwo

morfologii i przebiegu rozwoju gametocytów Leuco- cytozoon u ptaków

pochodzących

z okolic

Wrocławia

i

być może

jest to tylko jeden gatunek.

Przez

długi

okres czasu

kwestią sporną

w rozwoju gametocytów Leucocytozoon

była

komórka

żywiciela.

Komórka ta bowiem w bardzo krótkim czasie po

wniknięciu pasożyta

ulega silnemu

zniekształce­

niu. Jedni autorzy twierdzili,

że

rozwój gametocytów odbywa

się

w bia-

łych

komórkach krwi (Sakharoff, 1893, Berestneff, 1904, Moldovan, 1913, Ogawa, 1913, Uegaki, 1930, Stefan, 1922, Huff, 1942), inni natomiast

uważali, że

odbywa

się

on w erytrocytach i ich formach rozwojowych (Wiilker, 1919, Boing, 1925, Hartman, 1929, O'Roke, 1931). Wydaje

się, że

sprawa ta

została wyjaśniona

w

świetle badań

Cook (1954), która oprócz dotychczas stosowanej metody morfologicznej po raz pierwszy

zastosowała

do rozpoznania komórki

żywiciela próbę

benzydyno-peroksy-

dazową

na

hemoglobinę. Wykazała

ona w plazmie komórki

żywiciela hemoglobinę

i

potwierdziła

w ten sposób swoje przypuszczenie,

że

zmie- niona pod

wpływem

rozwoju

pasożyta

komórka

żywiciela należy

do

układu

erytrocytarnego.

~dobne wyniki

uzyskałem śledząc

rozwój gametocytów Leucocy- iozoon u

wróbłowatych

z okolic

Wrocławia.

W zmienionych pod

wpły­

wem ro, zwoju

pasożyta

komórkach

żywiciela stwierdziłem ró_wnież

hemo-

globinę

(Ramisz in litt.).

Ekstensywność występowania

pierwotniaków z rodzaju Leucocyto- zoon nie jest

uzależniona

od zmian temperatury

związanych

z porami roku. Gametocyty Leucocytozoon

stwierdzałem

we wszystkich

miesią­

cach, zarówno letnich, jak

i

jesienno-zimowych.

Haemoproteus Kruse 1890

Rorzwój gametocytów rodzaju Haernoproteus przebiega

również

w ery-

trocytach, przy czym komórka

żywiciela,

w

przeciwieństwie

do Leuco-

cytozoon, zachowuje swój pierwotny

kształt. Ogółem

pierwotniaki z tego

rodzaju

stwierdziłem

u 23 ptaków

należących

do 12 gatunków. Stanowi

to 180/o ogólnej liczby

zarażonych.

ptaków.

Wśród pasożytów

z rodzaju

PASOŻYTY KRWI PTAKÓW

all

Haemoproteus

wydzieliłem

dwa gatunki, które

różniły się

stopniem oto- czenia

jądra

komórki

żywiciela

oraz innymi cechami morfologicznymi, jak

szerokością

i

długością pasożyta

oraz

ilością

ziarnek pigmentu.

Haemoproteus danilewskii (Kruse 1890)

Pasożyt

ten posiada

smukły kształt

(rys. 1-

8,

9). Dojrzale gametocyty

otaczają jądro

komórki

żywiciela, sięgając

swoimi

końcami

poza

linię przeprowadzoną wzdłuż

wolnego brzegu

jądra.

W niektórych przypad- kach

jądro

erytrocytu jest prawie

całkowicie

otoczone przez

dojrzały

gametocyt, przy czym nie zmienia ono swojego pierwotnego miejsca

poło­

żenia.

Erytrocyt

wydłuża się średnio

o 1,5 do 2µ, natomiast jego szero-

kość

pozostaje bez zmian. Protoplazma makrogametocytów barwi

się metodą

Giemzy na kolor intensywnie niebieski,

zaś jądro pasożyta

na kolor czerwony. W protoplazmie

znajdują się barwiące się ciemnobrą­

zowo ziarenka pigmentu, których

ilość

waha

się

w granicach 11 do 19.

Protoplazma mikrogametocytu barwi

się metodą

Giemzy na bladonie- bieska,

zaś jądro

jest

duże

i zajmuje

całą środkową część pasożyta.

Me-

todą

Giemzy barwi

się

ono na kolor

jasnoróżowy.

Mikrogametocyty po-

siadają mniejszą ilość

ziarenek pigmentu, których

ilość

waha

się

od

8

do 15. W

dojrzałych

gametocytach ziarenka pigmentu

posiadają

ten-

dencję

do zlewania

się

i gromadzenia

się

na biegunach

pasożyta.

Haemo- proteus danilewskii

stwierdziłem

u 3 dzierzb

gąsiorków,

3 drozdów, 2 kosów,

1

kowalika i 1 sikorki ubogiej.

Haemoproteus fringillae (Labbe 1894)

Haemoproteus fringillae (ryc. 1- 10, 11) posiada

końce zaokrąglone

i otacza tylko

częściowo jądro

erytrocytu, nie

przekraciZając

swoimi

koń­

cami linii przeprowadzonej

wzdłuż

wolnego brzegu

jądra

erytrocytu.

Ponadto

jądro

erytrocytu ulega

przesunięciu

w

płaszczyźnie równoległej

do osi

długiej

komórki

żywiciela.

Zarówno

długość,

jak i

szerokość

ery- trocytu ulega

powiększeniu,

i tak:

długość

o 1,2 do 1,8µ, a

szerokość

o 0,5 do 1,2µ.

Ilość

ziarenek pigmentu u makrogametocytów waha

się średnio

w granicach 9 do 14,

zaś

u mikrogametocytów 9 do.13 szt. Bar- wienie

się metodą

Giemzy

dojrzałych

gametocytów przebiega tak samo, jak u H. danilewskii. Haemoproteus fringillae

stwierdziłem

u 4

zięb,

2 szpaków, 2 pierwiosnków, 1 okrzewki, 1 kowalika i 1 mazurka.

U

jaskółki

i pliszki

stwierdziłem

w krwi obwodowej

wyłącz.nie młodo­

ciane gametocyty, co

uniemożliwiało

mi oznaczenie tych gatunków

I-I

aemoproteus

Przebieg inwazji pierwotniaków z rodzaju Haemoproteus w prze-

ciwieństwie

do Leucocytozoon wykazuje

zależność

od zmian tempera-

512

A. RAMISZ

- - - - -- -- - -- ·-· -·---·-·--····---. - ---· ----

tury,

związanych

z porami roku. Haemoproteus

stwierdziłem

w okresie od kwietnia do

października,

z tym,

że największe

nasilenie inwazji

występowało

od

połowy

czerwca do sierpnia.

Plasmodiidae Mesnil 1908

Przedstawiciele tej rodziny

charakteryzują się

tym,

że

w erytrocy- tach przebiega nie tylko rozwój gametocytów, ale

również część

schizo- gonii.

Nastąpiło więc,

w porównaniu . z

rodziną

Haemoproteidae,

większe

przystosowanie

się pasożyta

do rozwoju w czerwonych krwinkach.

Ży­

wicielami

pośrednimi,

w których

następuje zapłodnienie,

powstaje ooki- net i przebiega sporogonia,

są

komary z rodziny Culicidae. Schizogonia pozakrwinkowa przebiega w

narządach wewnętrznych,

takich jak:

wą­

troba,

śledziona,

szpik kostny, i w

śródbłonkach naczyń.

Pierwotniaki z rodziny Plasmodiidae

stwierdziłem

u 31 ptaków na-

leżących

do 12 gatunków, co stanowi 24,20/o ogólnej liczby

zarażonych

ptaków. U ptaków z okolic

Wrocławia stwierdziłem

tylko jeden gatunek, a mianowicie Plasmodium relictum Grassi i Feletti 1891 (ryc. 1-

1

do 7).

Zarówno gametocyty, jak i schizonty tego

pasożyta posiadają okrągły kształt. Jądro

erytrocytu na skutek rozwoju

pasożyta

zmienia swoje pier- wotne

położenie,

i tak:

dojrzewający

schizont przesuwa

jądro

erytro- cytu w kierunku jednego z biegunów,

zaś

gametocyt przesuwa je w kie- runku bocznym.

Ilość

mero, zoitów waha

się

w granicach od 10 do 20.

Plasmodium relictum

stwierdziłem

u 9 kosów, 8 mazurków, 3 wróbli, 2 drozdów, 2 kawek, 1 trznadla, 1

słowika,

. 1

dzwońca,

1 kowalika, 1 sikorki bogatki i 1

zięby.

W

większości

przypadków

były

to inwazje

słabe,

a w krwi obwodowej

występowały

pojedyncze postacie

pasożyta.

Niemniej w kilku przypadkach

były

silne inwazje Plasmodium, na

szczególną zaś uwagę zasługuje

inwaiZja u jednego kosa, u którego obser-

wowałem wyraźne

objawy kliniczne, jak:

osowiałość, niezdolność

do lotu, objawy anemii. Sekcyjnie u tego kosa

zauważyłem

silne

powiększe­

nie

śledziony

(ryc. 2) oraz

wątroby. Przeglądając

rozmazy krwi tego ptaka

stwierdziłem

w

około

500/o erytrocytów

różne

stadia rozwojowe Plasmodium relictum.

Największe

nasilenie inwazji Plasmodium relictum przypada na mie-

siąc

lipiec i

sierpień.

W

miesiąc·ach

zimowych

było

tylko kilka przy- padków Plasmodium relictum;

były

to inwaz, je bardzo

słabe,

a w krwi obwodowej

występowały

pojedyncze gametocyty.

Atoxoplasma Garnham 1950

Pierwotniaki rodzaju Atoxoplasma

stwierdziłem

u 9 ptaków

wśród

4

gatunków rodziny Fringillidae. Stanowi to

około

70/o ogólnej liczby zara-

PASOŻYTY KRWI PTAKÓW

513

Ryc. 2. a - wątroba kosa zdrowego; b, c - wątroby kosów, u których stwier- dzono silne inwazje Plasmodium

żonych

ptaków.

Dojrzałe pasożyty posiadają kształt

owalny lub

okrągły

(ryc. 1-

12, 13),

o wymiarach:

długość 61µ

i

szerokość

3,8µ . Protoplazma Atoxoplasma barwi

się metodą

Giemzy na bladoniebieski kolor i zazwy- czaj trudno

ją odróżnić

od plazmy komórki

żywiciela. Jądro

nie posiada budowy zwartej i

przeważni~ składa się

z ziarenek

skupiających się

w

części

centralnej

pasożyta. Metodą

Giemzy barwi

się

ono na kolor

jasnoróżowy.

W protoplazmie Atoxoplasma

występują

ciemno

barwiące się

ziarenka w

ilości

4 do 8.

W

k r wi obwodowej Atoxoplasma

^występuje

w limfocytach, zazwyczaj w komórce

żywiciela

obserwuje

się

pojedyn- cze

pasożyty. Rozwijająca się

Atoxoplasma powoduje

wklęśnięcie jądra

komórki

żywiciela,

która pT1zyjmuje charakterystyczny

półksiężycowaty

·

kształt. W

tej postaci

pasożyt

jest podobny do stadium rozwojowego Leucocytozoon. W badanym materiale Atoxoplasma

występowała

u 6 wróbli, 1 mazurka, 1 grubodzioba i 1

dzwońca.

M icrofilariae

Larwalne postacie nicieni, mikrofilarie,

stwierdziłem

u 56 ptaków

należących

do 10 gatunków, co stanowi 42,50/o ogólnej liczby

zarażonych.

Najczęściej występowały

one u wronowatych, u który9h na

ogólną liczbę

514

A. RAMISZ

96 osobników

aż

u 48

występowały pasbżyty. Ilość zarażonych

ptaków oraz wymiary mikrofilarii u poszcrególnych gatunków

przedstawiają się następująco:

gawron 27 (127X4,5i,u), kawka 14 (125X5µ), sójka 4 (126 X 51 µ), wrona 3 (128 X 4,5p), szpak 2 (135X4,5µ), grubodziób 2 (140X4µ), gil 1 (142 X 3,5.u), trznadel 1 (138X4µ), drozd 1 (130X4µ), dzierzba 1 (138 X 4iµ).

Inwazje mieszane

Inwazje podwójne

stwierdziłem

u 32 ptaków z 13 gatunków, w jed- nym

zaś

przypadku inwazja

była

potrójna.

Częściej,

bo

aż

w 26 przy- padkach, inwazja podwójna

składa się

z mikrofilarii i pierwotniaków, przy czym w 24 przypadkach pierwotniaki

należały

do rodzaju Leucocy- tozoon, raz do rodzaju Haemoproteus

i

raz do A.toxoplasma. W 4 przy- padkach

stwierdziłem

inwazje Leucocytozoon

i

Plasmodium relictum, w 3 przypadkach Leucocytozoon i Haemoproteus.

Inwazję potrójną stwierdziłem

u jednej kaozki, przy czym

pasożyty należały

do rodzajów Leucocytozoon, Plasmodium

i

M icrofilaria.

Dokładne

dane

odnośnie

do inwazji mieszanych przedstawia tabela 2.

TABELA 2

Inwazje mieszane pasożytów krwi u ptaków z okolic Wrocławia

Ż ywiciel

Corvus fnigilegus Coloeus · monedula Garrulus glandarius Corvus corone Chloris chloris Phylloscopus collybita Sylvia atricar,illa Parus major Turdus merula Turdus ericetorum Lanius coUurio Pica pica

~ ---- ---- - -- -

Ilość ptaków _{---· .. .}

I i::

I o ^o

~..c ^{•N ..C} 6

2

<1l"'

~"'

^{~ -2}

.o ;,., ~~ "';:,,

N I'.:: ...:i"'

· · ---

I ₄₁

I

^{16 16}

I

i

45 _I 4 4 4

I

3 3

4 1 1

I i

' 3 I ¹

2

I

¹

1 1

11 1

52 1

7 1

; 3 1

' 2 1

I

STRESZCZENIE

1

1

1 1

1 1

1

Badania nad pierwotniakami krwi prowadziłem w okolicach Wrocławia

w dwóch pełnych cyklach rocznych w latach 1957-1959. Ogółem zbadałem 362 ptaki należące do 36 gatunków. Pasożyty krwi stwierdziłem w 128 przypadkach, co stanowi 35,50/o ogólnej liczby zbadanych ptaków. Pierwotniaki rozpoznałem

PASOŻYTY KRWI PTAKÓW

515

w 72 przypadkach, a larwy nicieni z rodziny Filariidae - mikrofilarie w 56 przypadkach. Pierwotniaki reprezentowane były przez rodzaje: Leucocytozoon, Haemoproteus, Plasmodium i Atoxoplasma.

Leucocytozoon stwierdziłem u 46 ptaków należących do 12 gatunków, co

sta-

nowi 360/o ogólnej liczby zarażonych ptaków. Dojrzałe gametocyty posiadały wy-

łącznie kształt okrągły, a ich wymiary wahały się: makrogametocytów od 11 do 12µ, mikrogametocytów od 10 do 11,2µ.

Haemoproteus wykryłem w 21 przypadkach, co stanowi 180/o ogólnej liczby

zarażonych ptaków. Reprezentowane były dwa gatunki - H. danilewskii i H.

fringillae - różniące się kształtem, stopniem otoczenia jądra komórki żywiciela

i ilością ziarenek pigmentu.

Plasmodium relictum stwierdziłem u 31 ptaków. Stanowi to 24,20/o ogólnej

liczby zarażonych ptaków. W krwi obwodowej stwierdzałem schizonty, które

zawierały 10-20 merozoitów, oraz gametocyty. Zarówno jedne, jak i drugie po-

!;iadały kształt okrągły i przesuwały jądro komórki żywiciela, z tym, że schi- zonty w kierunku jednego z biegunów, gametocyty zaś w kierunku bocznym.

Atoxoplasma obserwowałem u 9 ptaków (70/o ogólnej lic:l!by zarażonych pta- ków). Dojrzałe pasożyty posiadały owalny lub okrągły kształt, a ich wymiary

wynosiły średnio: długość - 6µ i szerokość - 3,8µ.

InwaŻje mieszane stwierdziłem u· 33 ptaków, przy czym w 32 przypadkach

były to inwazje podwójne, w jednym przypadku potrójna.

Otrzyma no 6 VIII 1960 Adres autora:

Wrocław,

ul. C. Norwida 29

LITERATURA

1. A n s c h ii t z G.: Uber den Entwicklungsgang des Haemoproteus oryzivora.

Zbl. Barter. Orig., 51 : 654-659, 1909.

2. Ar ag a o H.: Beobachtung liber Hamogregarinen von Vogeln. - Memorias Inst. Oswald. Cruz, 3 : 1911.

3. Baker J. R.: Leucocytozoon spp. in ~orne Hertfordshire birds. - Nature, 181 : 4603, 1958.

4. Berest nef f N.: tlber das Leucocytozoon Danilewsky. - Arch. f. Protist., 3 : 376, 1904.

5. B i:i i n g W.: Untersuchungen liber Blutschmarotzer bei einheimischem Vo- gelwild. - Zbl. Bakter. Orig., 95 : 312, 1925.

6. Chapman S. D.: Microfilariae and other blood parasites in Mexican wild doves and pigeons. - J. Parasit., 45 : 69, 1959.

7. Co at n e y G. R.: A catalog and host-index of the genus Leucocytozoon.

J. Parasit., 23 : 202, 1937.

8. Co a n e y G. R.: A check-list and host-index of the genus Haemoproteus.

J. Parasit., 22 : 1, 1936.

9. Co at n e y G. R., Ro n da bus h R. L.: A catalog and host-index of the ge- nus Plasmodium. - J. Parasit., 22 : 1936.

10. Cook A. R.: The gametocyde development of Leucocytozoon simondi. - Proc. Hełm. Soc. Wash., 21 : 1, 1954.

11. Craig Ch. F.: Laboratory Diagnosis of Protozoan Diseases. Filadelfia 1948.

516

A. RAMISZ

- - -- ^{---·· ··- - -·}

12. co u 1 st o n F.: The coccidial nature of avian toxoplasma. · - J. Parasit., 28 : 16, 1942.

13. Fr a n c h i n i G.: Observations sur les Hematozoaires des oiseaux d'Italie. - Ann. L'Iinst. Pasteur, 6 : 470, 1924.

14. G ar n h am P. C. C.: Blood pai:asites of east African vertebrates, aith a brief description of exo-erythrocytic schizogony in Plasmodium pitmani. - Para- sitology, 40 : 328, 1950.

15. Ga 11 i - V a 1 er i o B.: Contribution

a

la distribution geographique de quel- ques parasites. - Zbl. Bakter. Orig., 115 : 212, 1930.

16. Hagen A. F., O 1 son O. W.: Species and prevalance of parasites in the blood of american magpie (Pica pica hudsoni) in Northern Colorado. - Proc.

Hełm. Soc. Wash., 1957.

17. Hanson H. C., Livin N. D., Kossak Ch. W., Kantor S., Staun- a r d L. J.: Parasites of the mourning dove (Zenaidura macroura Carolinensis) in Illinois.

18. Hart J. W.: Observations on blood parasites of birds in South .Carolina. - J. Parasit., 35: 39, 1949.

19. Hartman E.: The asexual cyxle in Leucocytozoon anatis. - J. Parasit., 15, 1929.

20. Huf f C. G.: Schizogony and gametocyte development in Leucocytozoon si- mondi and corńparisons with Plasmodium and Haemoproteus. - J. Infect. Dis., 71 : 18, 1942.

21. Hu n n i

n

en A. V:, Yo u n g M. D., Blood protozoa of bird:s at Columbia and South Carolina. - J. Parasit., 36 : 258, 1947.

22. La i n s o n R.: Atoxoplasma Garnham (1950) in an English sparrow (Passer domesticus domesticus). - Trans. Roy. Soc. Trop. Med. Hyg., 52 : 15, 1958.

23. La i r d M.: Atoxoplasma paddae (Aragao) from severa! South Pacific sil- vereyes (Zosteropidae). and a Neu Zealand roił. - J. Parasit., 45: 47, 1959.

24. Ma n we 11 R. D., Herm a n C.: Blood parasites of birds, of the Syracuse region. - J. Parasit., 21 : 415, 1935.

25. Ma n we 11 R. D.: Avian toxoplasmosis with invasion of the erythrocytes. - J. Parasit., 27 : 245, 1941.

26. Mayer M.: Uber ein Halteridium und Leucocytozoon des Waldkauzes und deren Weiterentwicklung in Steckmucken. - Arch. f. Protist., 21: 232, 1911.

27. M i n e N.: Beitriige zur Kenntnis der Blutparasifon der Vogel in Japan. - Arc_h. f. Protist., 34: 198, 1914.

28. Mo 1 do va n J.: Beitrag zur Entwicklung des Leucocytozoon Ziemanni (La- veran). - Zbl. Bakter. Orig., 71 : 60, 1913.

29. Morga n B. B., Hawkins Ph. A.: Veterinary Protozoology, 1949.

30. O g a w a M.: Notizen liber die blutparasitischen Protozoen bei japanischen Vogeln. - Arch. f. Protist., 24: 119, 1912.

31. O' Rok e E. C.: The life history of Leucocytozoon anatis 'Wickware. - J. Pa- rasit., 18 : 127, 1931.

32. S te fa n L.: Uber eine durch Leucocytozoon verursachte Ganse- und Puten- erkrankung, - Deutsch. Tieriirztl .. Wochensch., 45: 589, 1922.

33. Sak ha ro ff M. M.: Recherches sur les hematozoaires des oiseaux. - Ann.

l'Jnst. Pasteu,, -i2 : 801, 1893.

34. U e g a ki J.: Untersuchungen liber die Blutprotozoen von Vogeln der Siid- see . .:_ Arc'1 .. f. Prbtist., 72 : 74, 1930.

PASOŻYTY KRWI PTAKÓW

'" . \ ' ' ~

517

35. W o 1 f son F.: Organisms described as avian Toxoplasma. - Am. J. Hyd., 32: 1940.

36. W o od F. D., W o od Sh. F.: Occurrence of Haematozoa in some California birds and mammals. - J. Parasit., 23: 197, 1937.

37. W o od Sh. H., Herm a n C. M.: The occurrence of blood parasites in birds from Southwestern United States. - J. Parasit., 29: 187, 1943.

38. W il 1 ker G.: Zur Kenntnis der Hamosporidien. - Zbl. Bakter. Orig., 97: 213, 1926.

39. W il 1 ker G.: Dber parasitische Protozoen Mazedoniens. - Arch. Schiffs.

u. Tropenhyg., 23 : 425, 1919.

,10. Zasuchin D. N., Demin N. A., Lewitanskaja P. B., Wasina S. G.:

Krowieparazity ptic i problema malarii. - Biol. Mosk. Ob., 54 : 35, 1949.

41. Do f 1 ei n F.: Lehrbuch der Protozoenkunde, 1953.

BLOOD PARASITES OF PASSERES FROM WROCŁAW AND ITS ENVIRONMENT

A. RAMISZ

Blood parasites of birds in Wrocław and its environment were investigated during the two complete annual cycles of 1957-1959. In all 362 birds belonging to 36 species were examined. The blood parasites were found in 128 cases; i. e. 35,5 per cent of the total amount of the examined birds. Ot these Protozoa were recog- nized in 72 cases and microfilariae of the family Filariidae in 56 cases. The Pro- tozoa were represented by the genera: Leucocytozoon, Haemoproteus, Plasmodium and Atoxoplasma.

Leucocytozoon was found in 46 birds belonging to 12 species; or 36 per cent of the total amount of the infected birds. The mature gametocytes had a round shape only and their dimensions varied from 11 to 12,4µ for the macrogameto-

cytes, and from 10 o 12µ for the microgameocyites.

Haemoproteus was recognised in 21 cases or 18 per cent of the infected birds.

Two species were represented: H. danilewskii and H. fringillae, differing in shape, the extent of surrounding of the host cell nucleus, and the amount of the pigment grains.

Plasmodium rel.ictum was found in 31 birds or 24,2 per cent of the infected birds. In the circulating blood schizonts containing from 10 to 20 merozoites and gametocytes were found. Both of them had round shape and shifted the nucl.eus of the host cell;, the schizonts shifted it towards one of the two poles and the gametocytes in the side - direction.

Atoxoplasma was recognised in 9 cases (7 per cent of the total amount of the infected birds). The mature parasites had oval or round shape and were, on the a.verage, 6µ long and 3,8µ wide.

Mixed invasions were found in 33 birds; in 32 cases they were double invasions and in one case a triple invasion.