M I S C E L L A N E A
ST E F A N IA K O W A L SK A -G L IK M A N
P r a w d a i leg en d a o Ja n ie i W in c e n ty m N o rb lin a c li
B o h a terem n in ie jsz e g o a rty k u łu je s t W in cen ty K o n sta n ty N orb lin (1805— 1872), p la tern ik z zaw od u , w ła ś c ic ie l w a rszta tu rzem ieśln iczeg o , a od lat p ię ć d z ie sią ty c h X I X w . — fa b r y k i w y r o b ó w p la tero w a n y ch . N ie b y ła to p ostać w y b itn a , w y r ó ż n ia ją ca się z o g ó łu w a r sz a w s k ic h „ fa b ry k a n tó w ”. J eg o ż y cio r y s za w o d o w y jest ra
czej ty p o w y : n au k a rzem io sła , m a łżeń stw o , k tóre zm ien iło jeg o sta tu s sp o łeczn y z czela d n ik a n a w ła śc ic ie la w a rszta tu rzem ieśln iczeg o , d alej la ta pracy i dorab ia
n ia się. K ied y po la ta ch p racy p o sta n o w ił u sunąć s ię z czy n n eg o ży cia z a w o d o w eg o b y ł ju ż w ła śc ic ie le m fa b r y k i z k ilk u d ziesięcio o so b o w ą załogą. W b io g r a fii W. N o r- b lin a szczeg ó ln ie in te r e su je n as o w a ty p o w o ść p rzeb ieg u k a riery . R az, ja k o p rzy k ład oso b isteg o su k cesu , po w tó re, a m oże przed e w sz y stk im , jak o ilu str a c ja o g ó l
n ie jsz y c h p ro cesó w stru k tu ra ln y ch , u k a zu ją cy ch jed n o ze źród eł rek ru ta cji b u r
żu a zji w a r sz a w sk ie j.
O W in cen ty m N o rb lin ie p isa ło w ie lu h isto ry k ó w . N ie ste ty , n agrom ad ziło się n a jeg o tem a t sporo b łęd n y ch in f o r m a c ji1. W ja k im sto p n iu udało m i się w y e li
m in o w a ć te b łęd y i u zu p ełn ić ży cio ry s W in cen teg o w a r stw ą n o w y c h szczeg ó łó w , w y ja śn ię p on iżej. N a w s tę p ie k ilk a słó w o ro d o w o d zie w a r sz a w sk ie j ro d zin y N o rb - lin ó w .
W y w o d zili się o n i w p rostej lin ii od zn a n eg o m a la rza i g r a fik a Ja n a P io tra N o rb lin a d e la G ou rd ain e, F ran cu za, sp ro w a d zo n eg o do P o lsk i w 1774 r. p rzez k s. A d am a K a zim ierza C zartorysk iego. J a n P io tr sp ę d z ił w k ra ju ponad 30 la t i w 1804 r. w r ó c ił w ra z z rod zin ą d o F ra n cji. P o la ta c h n a js ta r sz y sy n J an a P io tra o sia d ł zn ó w i ty m ra zem n a s ta łe w K r ó le stw ie P o lsk im i, ja k p isze Z. B a t ó w - s к i, „stał s ię p ro to p la stą ż y ją c e j ta m do dziś p o lsk iej g a łę z i ro d zin y ” 2. N a z y w a ł s ię A lek sa n d er J a n K o n sta n ty N o rb lin . Z aczyn ał sk ro m n ie, od n ie w ie lk ie g o w a r szta tu b rą zo w n iczeg o . K o rzy sta ł z p om ocy rząd u K r ó le stw a P o lsk ie g o i p r z y w ile jó w p rzy słu g u ją cy ch w ty m k ra ju cu d zo ziem sk im rzem ieśln ik o m . N iem n iej po k ilk u d z ie s ię c iu la ta c h jeg o p o to m k o w ie rozp orząd zali ju ż zn aczn ą fortu n ą; b y li a k cjo n a riu sza m i T o w a r z y stw a A k c y jn e g o F a b ry k M e ta lo w y c h pod fir m ą N orb lin , B -c ia B u ch i W erner.
W śród h isto r y k ó w p a n u je p rzek on an ie, iż o w y m p ie r w sz y m p r zed sta w icielem n o rb lin o w sk ich „ fa b ry k a n tó w ” b y ł W in cen ty N o rb lin , w n u k m alarza. P o w o ły w a n o się n a o g ło szen ie p ra so w e z 30 sty czn ia 1820 r. n a stęp u ją cej treści:
K om isja R ząd ow a S p ra w W ew n ętrzn y ch i P o lic ji „ P o le c iw sz y osad zić w dom u po X X P a u lin ó w n a D łu g iej u licy dobrze so b ie za lec o n y c h fa b r y k a n tó w p an ów 1) N orb lin m o d elu ją ceg o , rob iącego, złocącego w sz e lk ie g a tu n k i b rązów p a ry s
1 Z. K o r m a n o w a , P rzew o d n ik po w arszaw skich zakładach p rzem ysło w ych 1800—1960, W a rs z a w a 1970, s. 97 п п .; T . Ł e p k o w s k l , P rze m ysł w a rsza w sk i u progu e p o k i kap ita li
s ty c z n e j, W a rsz a w a I960, s. 14, ISO; I . I h n a t o w l c z , B u riu a zja w arszaw ska, W a rsz a w a 1972, s. 80; p o r. F . M . S o b ł e s z c z a ń s k i , R ys h isto ry c zn o -sta ty styc zn y w zro stu ł stanu m iasta W arszaw y, W a rsz a w a 1974, p r z y p is y s. 527; O . Ł o k u c i e w s k a , P rze m ysł p ta te r n ic z y to P ol
sce, p r a c a d y p l. S G P iS , s y g n . K . 706, ł in .
2 Z . B a t o w s k i , N orblin , L w ó w 1911, s. 157, 184 n . P R Z E G L Ą D H IS T O R Y C Z N Y , T O M L X X , 1979, ZKSZ. 1
1 0 0 S T E F A N I A K O W A L S K A -G L r K M A N
k i c h --- podaje do w iadom ości, iż każdy do pom ienionych fabrykantów po usku
tecznieniu żądań sw oich do ich rzem iosł stosow anych, w ed łu g upodobania udać się m oże” [podpisano] T. M ostow sk i3.
Owym rzem ieślnikiem m odelującym i złocącym „w szelkie gatunki brązów pa
ryskich ” nie mógł być jednak W incenty, m ający w 1820 roku zaledw ie 15 lat.
Błędna ta inform acja z uporem powtarzana przedostała sią też do w ydaw n ictw popularno-naukow ych, Encyklopedii W arszawy itp.4. K iedy redakcja „Polskiego Słow nika Biograficznego” powierzyła mi opracowanie życiorysu W incentego N or- blina, rozpocząłem poszukiw ania od prac drukowanych. P ierw sze w ątpliw ości zro
dziły się po przejrzeniu pracy S. Ł o z y pt. „Rodziny polskie pochodzenia cudzo
ziem skiego” 5. W edług tego autora W incenty Norblin urodził się w Paryżu w 1805 r.
Trudno było uwierzyć, że w w iek u 15 lat był już znanym rzem ieślnikiem , o k tó
rego zabiegał rząd K rólestw a Polskiego. N ależało zatem sprawdzić, czy podana przez Łozę data urodzenia W incentego jest prawdziw a. W aktach stanu cyw ilnego odnalazł się akt zgonu Norblina z 1872 r., lecz dokument ten n ie podawał w iek u zmarłego. Praw dziw ość inform acji Łozy potw ierdził inny dokument: akt ślubu W incentego Norblina z H enriettą z Volbrodtôw Cerisy sporządzony w 1831 r.6. Nie ulegało w ątpliw ości, że W incenty urodził się w 1805 r., zatem pierwszym przyby
szem był ktoś inny. Dalsze poszukiw ania utw ierdziły m nie w tym przekonaniu.
Do K rólestw a Polskiego sprowadzono Aleksandra Jana K onstantego Norblina (uży
w ał drugiego im ienia), ojca W incentego. To on, Jan, a n ie W incenty, został um iesz
czony w 1820 r. w domu po X X Paulinach przy u licy D ługiej. To on, a n ie W incen
ty, otworzył w tym czasie w arsztat brązowniczy, odlał ze spiżu posąg ks. A. K. Czar
toryskiego i podpisał kontrakt na w ykonanie (wraz ze sw oim w spólnikiem Gré
goire) odlew u pomnika Kopernika. I w reszcie to on, a n ie W incenty m iał dwóch w spólników Zierę i Grégoire’a 7. Zacznijmy jednak od początku.
A leksander Jan specjalizow ał się w w yrobach z brązu i odlew ach pom ników ze spiżu. Urodził się w W arszawie 15 stycznia 1777 r. B y ł najstarszym synem Jana Piotra Norblina de la Gourdaine i M arianny z Tokarskich. Najprawdopodobniej po
bierał nauki w W arszawie w K onw ikcie Pijarów na Żoliborzu. Od 1796 r. kształcił się w paryskiej Szkole Sztuk Pięknych, którą ukończył w 1800 r. Jego praca dy
plom ow a, płaskorzeźba „Pryam u nóg A ch illesa prosi o zw łok i H ektora”, uzyskała II lokatę w dziale rzeźby. A leksander Jan rozpoczął pracę w paryskich pracow
n iach brązow niczych zdobyw ając zaw ód o d lew n ik a 8. K iedy przybył po raz w tóry do Polski, b ył już człow iekiem dojrzałym i doświadczonym fachow cem . M iał 42 lata i liczną rodzinę. Przyjechał w 1819 r. na zaproszenie K om isji Rządowej Spraw , W ewnętrznych.
W raporcie D yrekcji Przem ysłu, H andlu i K unsztów (z drugiego półrocza 1819 r.) donoszono: „Brązow nik Norblin jeden z sław n iejszych w Paryżu, w ezw an y p r z e z ---K om isję R ządową dla założenia w W arszawie fabryki brązów przyjął
* „ G a z e ta W a rs z a w s k a ” ( d o d a te k ) 1820, n r 13, s. 322; p o r . „ G a z e ta K o r e s p o n d e n ta W a r
s z a w sk ie g o i Z a g ra n ic z n e g o ” 1820, n r 11.
i P o r. 150 la t W alcow ni m e ta li „W arszaw a” d a w n ie j „ N o rb U n " 180#—1959, W a rsz a w a 1559;
E n c y k lo p e d ia W arszaw y, W a lę o w n ia m e t a l i W a rsz a w a , s. 711.
* S . Ł o z a , R odzin y po lsk ie pochodzenia cudzoziem skiego osiadłe w Wraszarole i o k o licy.
W a rs z a w a 1932, t. I , s. 103 n .
* A rc h iw u m P a ń s tw o w e W a rs z a w a [ d a le j: A PW 1, A k t a S t a n u C y w iln e g o . P a r a f i a e w a n g e lic k o - re f o r m o w a n a 1831 r ., n r 2 ( a k t ś lu b u ) ; P a r a f i a św . A n d r z e ja 1872 ( a k ta z g o n u ).
7 т/f 1829 r . ,,P o w s z e c h n y D z ie n n ik K r a jo w y ” n r 17 z 22 s ty c z n ia z a w ia d o m ił sw o ic h c z y te ln ik ó w o ś m ie r c i J a n a G r é g o ir e „ J a n G r é g o ire d o s k o n a ły b r ą z o w n ik , r o d e m F r a n c u z , o d l a t k il k u n a s t u o s ia d ły w W a r s z a w i e --- r o z s ta ł s ię z t y m ś w ia te m . B y ł o n w s p ó ln ik ie m śp . J a n a N o r b l i n a [p o d k r. m o je S . Κ .] 1 w ła ś n ie w r o c z n ic ę je g o z g o n u ż y ć p r z e s ta ł. O b a j m ie li d o k o n a ć o d la n ia p o s ą g u K o p e r n ik a , c o p r z e z d r u g ie g o n ie d a w n o u s k u te c z n io n e z o s ta ło ’’.
s Z . B a t o w s k i , N orblin , s. 184.
J A N I W I N C E N T Y N O R B L IN O W I E
n a sie b ie te n o b o w ią z e k za za p e w n ie n ie m p o ży czk i — fr a n k ó w c z y li 19 200 złp. oraz u d zielen ia b ezp ła tn eg o lo k a lu n a la t trzy. N a w a r u n k i te ró w n ież K o m isja R zą
d ow a p rzy sta ła i s to so w n y za w a rła k on trak t. F a b ry k a n t zaś N o rb lin do k o m p a n ii b rązow n ik a Z ier, k ra jo w ca , w tej sztu ce b ieg łeg o , p op rzed n io ró w n ież w P a ry żu zo sta ją ceg o i k tó ry ju ż do K o m isji R ządow ej w z g lę d e m u ży cia go zg ła sza ł się , w sp ó ln ie z n im fa b r y k ę t ę urząd za” 9.
D ecyzję· sw o ją K o m isja R ząd ow a a rg u m en to w a ła n a stęp u ją co : „ U p o w szech n ia n ie tera z u ż y w a n ia b rą zó w i zn aczn a m asa w y c h o d z ą c y c h za n ie p ie n ię d z y za g r a n ic ę b y ły p o w o d em K o m isji sp ro w a d zen ia ty c h r z e m ie śln ik ó w , k tó rzy u r o d z e n i w W a r s z a w i e [podkr. m oje — S.K .] c h ę tn ie się sk ło n ili, a b y n a b y te w sto lic y g u sta i n a u k w ia d o m o ści n a o jczy stą p r z e n ie śli z i e m i ę --- i ja k ty lk o z a w a rty zo sta ł u k ła d , p rzed sięb io rcy p rzy b y li z P a ry ża i z a ję li w sk a z a n e im m ie jsc e i u ru ch o m ili fa b r y k ę ”
Z ak ład b rą zo w n iczy J an a N o rb lin a i sp. z o sta ł u ru ch o m io n y w 1820 r., a ju ż w 1821 w ła ś c ic ie le o trzy m a li za sw o je w y ro b y zło ty m ed a l. Z god n ie z u m ow ą, po u p ły w ie tr z e c h la t, tj. w 1823 r., J a n N o rb lin p rzen ió sł w a r sz ta t i sk ła d n a K ra k o w sk ie P r z e d m ie śc ie 366. F irm a rek la m o w a ła sw o je w y ro b y w „K u rierze W a rsza w sk im ”, in fo rm u ją c k lie n tó w , że „ fab ryk a m oże ju ż p rzy jm o w a ć w s z e lk ie o b sta lu n k i. W sk ła d zie przy ul. K ra k o w sk ie P r z e d m ie śc ie 366 obok D zw o n n icy B ern a rd y ń sk iej zn a jd u ją s ię g o to w e n a d er g u sto w n e w y r o b y te j fa b r y k i ja k o to:
z eg a ry , św ie c z n ik i, w a zo n y , ozd ob y sto ło w e i słu żą ce do g o to w a n ia , d zw o n k i itd .” u . Z p rasy d o w ia d u jem y s ię ró w n ież, że w 1824 r. „J. P . N orb lin o d la ł ze sp iżu k o lo sa ln ej w ie lk o ś c i p o p iersie zm arłego k s. A d am a C za rto ry sk ieg o ”, k tó re m a być u m ieszczo n e p rzy w e jś c iu do B ib lio te k i P a ła c u K a z im ie r z o w s k ie g o n . A lek sa n d er Jan N orb lin zm arł w W a rsza w ie 23 m arca 1828 r. „R ozstał się z ty m ś w ia te m śp. J. P. Jan N o rb lin , w ła ś c ic ie l p o sesji na S .J ersk iej i n a jc e ln ie jsz e j fa b r y k i b rązów . Z o sta w ił on w ie le p a m ią tek sw ej rob oty, sz czeg ó ln ie w ozdobach o łta rzó w k o ścio ła św . A lek sa n d ra , w p om n ik a ch dla k s. A d a m a C zartorysk iego itp . Ż y ł la t 52 i m ia ł w sp ó ln ie z P . G régoire o d lew a ć p om n ik K o p ern ik a ” ls. Z o sta w ił w sp ad k u dom m u ro w a n y z o g ro d em przy u l. S w ię to je r sk ie j 1792 w a r to śc i 20 000 złp. O gółem in w e n ta r z p o zo sta ło ści po b rą zo w n ik u w a r sz a w s k im osza co w a n o n a 24122 złp.
N o rb lin o w sk a „ fa b ry k a ” w y ro b ó w b rą zo w n iczy ch n ie w y k r a c z a ła poza ram y rzem ieśln iczeg o w a r sz ta tu , o b słu g iw a n eg o przez k ilk u c z e la d n ik ó w i u czn ió w . I choć n a z y w a n o ó w w a rszta t „ fa b ry k ą ”, za ch o w a ła ona do k e ń c a ch a ra k ter rzem ieśln iczej p rod u k cji. N iem n iej w y so k o cen io n e i n agrad zan e w y r o b y z brązu i o d le w y p o m n i
k ó w sta w ia ją N o rb lin a w szereg u w y so k o w y k w a lifik o w a n y c h r z em ieśln ik ó w , a r ty s
tó w sw e g o fa ch u .
A sy n Ja n a N o rb lin a W in cen ty? N ieo b cy b y ł i je m u za w ó d b rą zo w n ik a , a le od n a jw c z e śn ie jsz y c h la t u w a ża ł się za p la tern ik a i ta k się le g ity m o w a ł. N ie w ia -
9 A G A D , R a d a S ta n u I 108, k . 415. P o r . Z . Ł o p i e ń s k i , P rz e m y ś l b r ą z o w n ic z y ου W a r s z a w ie , w a r s z a w a 1927, s. 2 n n . A u to r m y li j e d n a k J a n a i W in c e n te g o N o rb lin a .
w T a m ż e , k . 501. W a rto z w ró c ić u w a g ę , że K o m isja R z ą d o w a w sw y m r a p o r c ie n a d m ie n ia , że N o r b lin u ro d z ił s ię w W a rsz a w ie . Z a te m n ie c h o d z iło t u o W in c e n te g o , k t ó r y p rz e c ie ż u ro d z ił s ię w P a r y ż u , a le o je g o o jc a A le k s a n d ra J a n a .
4 „ K u r ie r W a rs z a w s k i” 1823, n r 190.
12 „ M o n ito r W a rs z a w s k i” 1824, n r 18; A . J . N o rb lin w y k o n a ł r ó w n ie ż p ła s k o rz e ź b y i o z d o b y z g ip s u d o P a ła c u K H S W i K R P iS . P o r . Ł . G o ł ę b i o w s k i , O p isa n ie W a r s z a w y , W a rsz a w a
1827, s. 99, 137, 204.
и „ K u r ie r W a rs z a w sk i” 1828, n r 83; K . W ł. W ó j c i c k i , C m e n ta r z P o w ą z k o w s k i p o d W a r
s z a w ą t. II, W a rs z a w a 1856, s. 37; A P W , A k ta n o ta r i a l n e k a n . J . W. O stro w s k ie g o 1829 г., n r a k t u 8126. A . J . N o r b lin p o z o s ta w ił w d o w ę , t r o je n i e le tn ic h d z ie c i, d w ó c h p e łn o le tn ic h s y n ó w : W in c e n te g o K o n s ta n te g o , k t ó r e m u R a d a F a m ilijn a p o w ie rz y ła o p ie k ę n a d n ie le tn im r o d z e ń s tw e m , o r a z A u g u s ta W in c e n te g o , w a rsz a w sk ie g o f a b r y k a n ta la m p .
1 0 2 S T E F A N I A K O W A L S K A -G L I K M A N
dom o jed n a k , gd zie te r m in o w a ł i k ie d y się u sa m o d zieln ił. C zy p racow ał u ojca, czy o d zied ziczy ł jeg o w arsztat? C hyba n ie. W „P rzew o d n ik u W a rsza w sk im ” z 1829 r., a w ię c rok po śm ierci J a n a , fig u r u je ty lk o n a z w isk o jeg o o sta tn ieg o w sp ó ln ik a G rég o ire’a. B y ć m oże, że sp ła c ił on sp ad k ob ierców i p r o w a d ził dalej w arsztat b rą
zo w n iczy n a w ła sn y ra ch u n ek . Ł oza tw ie r d z i, że W in cen ty u sa m o d zieln ił s ię w 1829 r.14, n ie n a tr a fiła m jed n a k n a ślad , k tó ry b y p o tw ierd za ł tę w ersję. W n ie k tó ry ch op ra co w a n ia ch w y m ie n ia s ię rok 1827, a n a w e t 1808 (!) jak o datę założen ia p rzez W in cen tego w ła sn e g o w a r sz ta tu ‘S. Jeszcze in n i d ow odzą, że o d zied ziczy ł on w a rszta t po sw o im te ś c iu , a le ta in fo rm a cja jest ch yb a n ie śc isła .
Jedno jest p ew n e, W in cen ty N orb lin , żen ią c s ię w 1831 r. z w d o w ą po w ła ś c i
c ie lu w a rszta tu b rązow n iczego, H en riettą C erisy, o b jął w p o sia d a n ie jeg o zak ład , k tó ry odtąd p row ad ził sa m o d zieln ie, a z b ieg iem la t zm o d ern izo w a ł i rozszerzył.
W iadom o rów n ież, że do śm ie r c i C erisiego W in cen ty p ra co w a ł w jeg o w a rszta cie jak o czeladn ik . C zyżb y ju ż w 1829 r. został w sp ó ln ik ie m C erisiego? 16.
W k a żd y m ra zie W in cen ty , p od ob n ie jak jeg o ojciec, za czy n a ł skrom n ie: jak o w ła ś c ic ie l n ied u żeg o w a rszta tu , zatru d n iającego k ilk u r z e m ie śln ik ó w i u czn iów . A le już po trzech la ta ch , w 1834 roku, p rzen ió sł w a rszta t do w ła sn e g o dom u przy u li
cy C hłodnej 933 i ró w n ież ta m za m ieszk a ł w raz z rod zin ą 17.
W ielok rotn ie k o rzy sta ł z p o ży czek u d ziela n y ch m u p rzez B an k P olsk i: w ro
k u 1840 (900 rs.) i 1845 (900 rs.) na „rozszerzen ie i potrzeb y fa b r y k i sw o jej w y ro b ó w b rą zó w p la te r o w a n y c h ”. W 1851 r. p o ży czy ł 3600 rs. „na p ro w a d zen ie i rozszerzen ie fa b ry k i n o w eg o sreb ra ”. Z b ie g ie m czasu zak ład y n o r b lin o w sk ie w zb o g a ca ły a so r ty m en t to w a ró w sp e c ja liz u ją c s ię w w y ro b a ch p la tero w a n y ch , p osreb rzan ych i sreb r
n ych .
W 1839 r. W in cen ty N o rb lin za w a rł k on trak t (w ję z y k u n iem ieck im ) ze sw o im czela d n ik iem W ilh elm em M ey lertem , ró w n ież u czn iem C erisiego. W arto p rzytoczyć n ie c o szczeg ó łó w z tej u m o w y . M ey lert zo b o w ią za ł się p racow ać u N orb lin a „ w ie r n ie i p iln ie ” jeszcze cztery la ta jak o czeladn ik z zap łatą 8 złp. d zien n ie, a po u p ły w ie teg o term in u w p ła c iw sz y su m ę rów n ą p o ło w ie w a r to śc i fa b r y k i m ia ł dopiero zostać w sp ó ln ik ie m . M eylert d o p ełn ił w a ru n k ó w u m o w y i w 1843 r. sta ł się w sp ó łw ła ś c i
c ie le m firm y . Z tą c h w ilą n a stą p ił p od ział ob o w ią zk ó w ; M ey le rto w i p ow ierzon o p ieczę n ad produkcją, zaś N orb lin o b jął dział sp ra w za g ra n iczn y ch fir m y . Jak w y n i
k a z tr e śc i k on trak tu , w w a r sz ta c ie p rzestrzegan o ce c h o w y c h zw y cza jó w . R z e m ie śl
n ik ó w d zielon o n a c z e la d n ik ó w o trzy m u ją cy ch w y zn a czo n ą za p ła tę d zien n ą lu b t y n S. Ł o z a , op. c it., t. I, s. 104.
is o . Ł o k u c i e w s k a , o p . c it., s. 5; F . M . S o b ł e s z c z a ń s k i , o p . c it., p rz y p . s. 527;
S. K i e n i e w i c z (W a rs za w a w la ta c h 1795—1914, W a rsz a w a 1976, s. 59) w y m ie n ia r . 1822; 250 la t W a lc o w n i M e ta li „ w a r s z a w a ”, s. 7; W ła ś c ic ie le f. N o rb lin , B -c ia B u c h i W e r n e r p o d a w a li 1809 r. Ja k o d a tę z a ło ż e n ia f irm y , a le z a p e w n e n a w ią z y w a li o n i d o p o c z ą tk ó w k a r i e r y p r z e m y s ło w e j В -ci B uch.
ie W n ie k tó r y c h p u b lik a c ja c h m y ln ie p o d a n o , iż w a r s z ta t C e ris ie g o z a ło ż o n y z o s ta ł w 1809 r . P o r. T. G r o s z k o w s k i , M o n o g ra fia c e c h u m o s lę ź n ik ó w i b r ą z o w n ik ó w m ia s ta S t a r e j W a r s z a w y . D la u p a m ię tn ie n ia s t u d w u d z ie s te j p ią te j r o c z n ic y z a ło ż e n ia c e c h u 1789—1914, W a rs z a w a 1922, s. 45; R o c z n ik V I I I P o ls k ie g o Z w ią z k u P r z e m y s ło w c ó w M e ta lo to y c h , W a rsz a w a 1929, s. 78; W r a p o r c ie K R S W iP s tw ie rd z o n o , że „ C e ris y , F r a n c u z — — w 1822 r . sp ro w a d z iw s z y s ię d o W a rsz a w y , z a p o m o ż o n y o d K R S W iP p o ż y c z k ą 8000 z łp . p la t e r n i e s r e b r e m n a ż e la z ie i m o s ią d z u ” u r u c h o m ił: A G A D , R a d a S ta n u I, 111, k . 95; A PW , Z b ió r r ę k o p is ó w r k p s 3747:
J . S z a n i a w s k i , Z a r y s h is to r y c z n y b. za k ła d ó w p r z e m y s ło w y c h p . f . N o r b lin , B -c ia B u c h i W e r n e r . A u to r p o d a je , że w 1809 r . z o s ta ła z a ło ż o n a f ir m a b rą z o w n ic z a p rz e z C e risie g o i W , N o rb lin a (!).
i? W r o k u 1834 W. N o r b lin n a b y ł ty lk o p o ło w ę d o m u p r z y u lic y C h ło d n e j 933. D ru g ą p o ło w ę k u p iła M a ria n n a J o a n n a z B illo tó w N o rb lin o w a , m a tk a W in c e n te g o . W a rto ść d o m u o sz a co w a n o n a 41 950 złp . W 1836 r . N o r b lin o d k u p ił o d m a t k i n a le ż ą c ą d o n ie j część d o m u za s u m ę 26 ty s . złp . P o r o k u s p r z e d a ł c a ły d o ń i W ilh e lm o w i K a ro lo w i A u g u s to w i V o rb ro d t ( b ra tu a lb o o jc u H e n r ie tty N o rb lin ), o d k u p ił je d n a k o d n ie g o c a łą t ę p o s e s ję ju ż w 1840 r . A PW , H ip o te k a W a rsz a w sk a n r 1103.
J A N I W IN C E N T Y N O B B L IN O W IZ 1Θ3
go d n io w ą oraz term in a to ró w (u czn iów ) u czą cy ch się zaw odu. W ła ściciel m ia ł ob o
w ią zek ży w ić i o d ziew a ć u czn ió w . Te sp ra w y z o sta ły d ok ład n ie o m ó w io n e w p o szczeg ó ln y ch p u n k ta ch u m ow y. N a odzież brano p ien ią d ze z k a sy fir m y . Stróża i u czn ió w ż y w ić m ia ł n a razie N orb lin , ale gd y M eylert się ożen i „ w ó w cza s u czn ió w i stróża sto so w n ie do art. 5 sto ło w a ć b ęd zie o b o w ią z a n y ” 18. Jak d łu go p rzetrw a ły te zw yczaje? W d o k u m en ta cji firm y z 1861/1862 r. w y m ie n io n o p o zy cję „forszu sy dla ro b o tn ik ó w ”. A za tem ju ż n ie czela d n ik ó w i u czn ió w , a le po prostu ro b o tn ik ó w . R z eczy w iście, la ta 1841/3— 1862 to okres w a żn y w d zieja ch zak ład u . M ożna b y p o w ied zieć , że w ty m c za sie w a rszta t N orb lin a (w 1841 r. za tru d n ia ł 9 czela d n ik ó w i u czn iów ) p r zek szta łcił się w fa b ry k ę. W 1853 r. p ra co w a ło tu 60 ro b o tn ik ó w . N a m ie jsc e n a p ęd u k on n ego sp row ad zon o m a szy n ę z B e lg ii. Z ak ład p o sia d a ł g isern ię, sp ecja ln ą sz lifie r k ę do g ła d zen ia b lo k ó w m e ta lo w y c h , w a lc a r k ę o m a ły ch w a lc a c h p rod u k cji a n g ie lsk ie j, w y c isk a ją c ą ły ż k i (około 140 tu z in ó w dzien n ie). W prod u k cji u ży w a n o su r o w c ó w p rzeta p ia n y ch na m iejscu , a w ię c m ied zi, cyn k u , n ik lu . W ażnym d zia łem za k ła d u N o rb lin a b yło tzw . „lab oratoriu m g a lw a n ic z n e ”, w k tórym p rzez zan u rzen ie w sp e c ja ln y c h k ad ziach ro zm a ity ch n a czy ń i sztu ćcó w p o k ry w a ło s ię je zło tem i sreb rem ω.
O prócz sp rzed aży d eta liczn ej firm a p osiad ała sk ła d y k o m iso w e w k raju i za gran icą. T ow ary p ro d u k o w a n e w w a r sz a w sk ie j fa b ry ce sp rzed a w a n o w W iln ie, M ińsku, M o h y lew ie, K ijo w ie , P o łta w ie itp . K o n ta k ty h a n d lo w e fir m y b y ły ro zleg łe.
K ilk u d ziesięcio o so b o w a lista d łu żn ik ó w w y m ie n ia ła obok k u p có w w a rsza w sk ich , rad om sk ich , lu b e lsk ic h ró w n ież k u p có w za g ra n iczn y ch z W ied n ia, R ygi, B erlin a , G rodna Ά.
W yroby n o r b lin o w sk ie u zy sk a ły w 1841 r. zło ty m ed a l n a w y s ta w ie w P e te r s
burgu, a w 1865 r. w M o sk w ie. W 1863 r. zm arł w sp ó ln ik N orb lin a, W ilh elm M eylert i W in cen ty zo b o w ią za ł się sp łacić sp ad k ob ierców . Za p o d sta w ę ro zliczen ia p rzy jęto in w e n ta r y z a c ję m a ją tk u z 1862 r., sporządzoną jeszcze p rzez obu w sp ó ln ik ó w . W ar
to ść fa b ry k i w raz z g o to w y m i to w a ra m i w m a g a zy n a ch i sk lep ie, su ro w ca m i i p ó ł
fa b ry k a ta m i osza co w a n o na 109 145 rs. S zczeg ó ło w y opis ru ch om ości i n ieru ch o m o ś
ci za ch o w a ł się w p ap ierach k a n cela rii n o ta ria ln ej M ichała P rzy sie ck ieg o 21. W ty m m ie jsc u p o d a jem y b ila n s in w e n ta r y z a c ji m ajątk u fa b ry k i.
Z eb ran ie i b ila n s fa b ry k i
A. M agazyn g łó w n y 20 727 kop. 36
B. T o w a ry do p o lero w a n ia 1 399 „ 13
C. M agazyn szk ła 1 666 „ 98
D. M agazyn to w a r o w y 12 861 „ 90
E. M agazyn przy w a rszta cie b la ch a rsk im 5 751 „ 70
F. L ab oratoriu m g a lw a n iczn e 1331 „ 52
G. M agazyn m e ta ló w 5 294 „ 26
H. W a lco w n ia 2 457 „ 97
J. P r a so w n ia * 769 „ 56
K . S zo p y n r 1, 2 i 3 3 241 „ 66
L. T o w a ry w sk lep ie 13 960 „ 30
M. T ow ary w k om is oddane w k raju 5 880 „ 79
is A P W , A k ta n o t a r i a l n e , k a n c e la r ia M ic h a ła P rz y s ie c k ie g o , 1863 r ., n r m ik r. 1314, k . 243.
ie A P W , A k ta n o ta r ia ln e , k a n c e la r ia M . P rz y s ie c k ie g o , sy g n . m ik r. 1314; T. Ł e p к o w - s к i, o p. c it., s. 95; „ G a z e ta C o d z ie n n a ” 1853, n r 298; A. W ró b le w sk i, m a s z y n o p is . W ty m m ie js c u p r a g n ę p o d z ię k o w a ć m g r. A . W r ó b le w s k ie m u za p o m o c w p o s z u k iw a n ia c h a k t n o t a r ia ln y c h d o ty c z ą c y c h W in c e n te g o N o r b lin a ; J . L u k a s i e w i c z , P rze w ró t tech n iczn y w p rze m yśle K ró lestw a P olskiego 1852—1886, W a rsz a w a 1963, s. 74.
го A P W , A k ta n o ta r ia ln e , sy g n . m ik r. 1314.
21 T am że.
104 S T E F A N I A K O W A L S K A -C L I K M A N
N . T o w a ry w k o m is od d an e w C esa rstw ie 10 327 >» 73 O. D łu żn icy z p o trą cen iem 10°/o 5 744 i* 62
P. 16
·/·
7 296 99 82Q.
50Vo 732 » 16R. „ b ez p otrąceń 15 197 » 67
S. U rząd zen ie sk lep u 725 » 90
T. G otó w k ą w k a sie 1445 99 91
U . N ie sp o strzeżo n e p rzed m ioty przy sp isy -
w a n iu in w en ta rza 300 99 —
W. M aszyn y i n a rzęd zia sp ra w io n e w ro k u
1861/62 19 6 9 99 59
Y. M aszyn a do w a lc o w a n ia ły żek 3 000 99 —
rs. 136 779 kop. 66 p o trą ca ją c d łu g i fa b ry czn e 27 634 kop. 39
rs. 109 145 k op. 27
* b r a k li te r y I.
A za tem w 1863 r. W in cen ty N o rb lin sta ł się w y łą c z n y m w ła ś c ic ie le m firm y . R zecz za sta n a w ia ją ca . N ie ty lk o w sp ó łc z e śn i z a p o m n ieli o p ro to p la ście n o r b li- n o w sk ic h „ fa b ry k a n tó w ”, k tó r y p rzy b y ł z P aryża, a b y tu ta j w K r ó le stw ie m o d e
lo w a ć i złocić „ w sz e lk ie g a tu n k i b rą zó w p a r y sk ic h ”, a le n a w e t jeg o sy n W in
c e n ty n ie o d w o ły w a ł s ię do tr a d y c ji rod zin n ej. W „G a zec ie C o d zien n ej” jeszcze w 1853 r. u k a za ł się rep ortaż o p isu ją cy i zarazem r e k la m u ją c y fa b r y k ę w y r o b ó w p la te r o w a n y c h N o rb lin i sp. D zien n ik a rz p o d p isu ją cy t e n a r ty k u ł z w ie d z ił f a b ry k ę i za p ew n e r o zm a w ia ł z jeg o w ła śc ic ie le m , p rzytacza b o w ie m szczeg ó ły d o
ty c z ą c e p rzeszło ści fir m y . W ty m dość ob szern ym rep o rta żu n ie m a a n i sło w a o ojcu , J a n ie N o rb lin ie. W in cen ty n a w ią z u je do tr a d y c ji m istrza C erisiego:
„W za k ła d zie C e r isy ’eg o — p isze au tor rep ortażu — w y k s z ta łc ił się je d e n z c e l
n ie jsz y c h u n a s fa b r y k a n tó w w y r o b ó w p la tero w y ch : p. N o rb lin , k tó ry sta n ą w sz y n a czele zak ład u i id ą c drogą p o stęp u d o p ro w a d ził g o do w y s o k ie g o sto p n ia udo
s k o n a le n ia ” 22. D laczego n ie w sp o m n ia n o o ta k b lisk im p o k r e w ie ń stw ie z J a n em N orb lin em ? Czy o d eg ra ły tu ro lę n ie zn an e n a m k o n flik ty rod zin n e? W iele la t p ó źn iej, gdy n a czele fa b r y k i sta n ą ł L u d w ik N o rb lin , fir m a zd y sk o n to w a ła o sią g n ię c ia za w o d o w e p ro to p la sty rod zin y. R ek la m u ją c d łu g o le tn ie tr a d y c je fa b r y k i p.f.
N o rb lin , B -c ia B u ch i W erner, p o w o ła n o s ię n a p ie r w sz y z ło ty m e d a l otrzy m a n y p rzez Jan a N orb lin a w 1821 r.
A le w ró ćm y jeszcze do b io g r a fii W in cen tego N o rb lin a . P o śm ie r c i M eylerta, W in cen ty p ro w a d ził sa m o d z ie ln ie fa b r y k ę z a le d w ie d w a la ta , b o w ie m w 1865 ro k u sp rzed a ł ją w ra z z d om em p rzy u lic y C hłodnej 933 sy n o w i L u d w ik o w i i jeg o w sp ó ln ik o w i T eod orow i W ern ero w i. T en o sta tn i b y ł zresztą sk o lig a c o n y z dom em N o rb lin ó w p oprzez m ariaż z córk ą W in cen tego, A lb e r ty n ą . L u d w ik w sz e d ł w p o
s ia d a n ie p o ło w y , T. W ern er 1/4 i A lb e r ty n a z N o r b lin ó w W ern erow a 1/4 m a
ją tk u ru ch om ego i n ie r u c h o m e g o 23.
— »---
S
22 „ G a z e ta C o d z ie n n a ” , 1853, n r 298, s. 34.
23 A P W , H ip o te k a W a rs z a w s k a 1157, W . N o r b lin z a s trz e g ł so b ie w u m o w ie p r a w o k o rz y s t a n ia z m ie s z k a n ia z a jm o w a n e g o w d o m u p r z y u l. C h ło d n e j 933; T . G r o s z k o w s k i , M ono- grafla m osiężn lków i brązoum ików , s. 45, m y ln ie p o d a je ja k o b y s y n W in c e n te g o o d z ie d z ic z y ł f a b r y k ę d o p ie ro p o ś m ie r c i o jc a , z a n i m p o w ta r z a te n s a m b łą d a u t o r a r t y k u ł u w R oczniku VIII P olskiego Z w iązku P rze m ysło w có w M e tr o w y c h , W a rsz a w a 1926, s. 78, o r a z a u to r z y p r a c y ISO la t W a lc o w n i M etali „ w a rsza w a ” . A u to r in ż . H e n r y k Z a b ło c k i m y ln ie p o d a je , ja k o b y s p ó łk a L . N o r b lin a i T . W e r n e r a z o s ta ła z a w ią z a n a d o p ie r o p o ś m ie r c i o jc a , W in c e n te g o N o r
b lin a .
J A N I W IN C E N T Y N O R B L IN O W I E 105
W artość fa b r y k i ok reślo n o n a p o d sta w ie in w e n ta r z a z 15 p a źd ziern ik a 1864 r.
„ K a p ita ł fa b r y k i w m a szy n a ch , to w a ra ch , m a te r ia ła c h i u rząd zen iach sk lep u w y k a z a n y z o sta ł” n a 95 032 rs. 39 kop., n a le ż n o ś c i p rzyp ad ające od d łu żn ik ó w się g a ły 24 320 rs. 44 kop., g o tó w k ą pozostało w k a sie 1 384 rs 24 kop. R azem — 120 737 rs. 7 kop. Z tej su m y potrącon o d łu g i o b cią ża ją ce fa b r y k ę w w y so k o śc i 11422 rs. 32 kop. W artość n etto w y n o siła 109 314 rs 75 kop. B io rą c pod u w a g ę zu ży cie m a szy n sp rzed a ją cy o b n iży ł cen ę sp rzed ażn ą do 100 000 rs. D o te j su m y n a le ż a ło d o liczy ć w a rto ść dom u przy u l. C hłod n ej 933 w ra z z ogrodem , w y c e n io n y m łą czn ie n a 41 237 rs. 90 kop. Z atem d łu g o b cią ża ją cy w sp ó ln ik ó w w o b e c W i n - . cen teg o N o rb lin a się g a ł 141237 rs. 9 k o p .M. J a k s ię w y d a je , b y ł to sza cu n ek z a n iżo n y . N o rb lin k ie r o w a ł się za p ew n e w z g lę d a m i ro d zin n y m i i n ie c h c ia ł zb y tn io ob ciążać sy n a i z ię c ia . Ś w ia d czą o ty m d ogod n e w a r u n k i sp ła ty d łu g u rozłożone n a w ie le la t. N a b y w c y m ie li b o w ie m p łacić 5 ty s. rs. roczn ie.
K ie d y N o rb lin p r zek a zy w a ł fa b ry k ę m ło d y m w sp ó łw ła ś c ic ie lo m , w y ro b y fir m y b y ły ju ż zn a n e w k ra ju i zagran icą. F a b ry k a w y s p e c ja liz o w a ła s ię w różn o
rod n ym a so rty m en cie to w a ró w . S p is g o to w y c h w y r o b ó w i p ó łfa b ry k a tó w z n a jd u ją c y c h się w sk le p ie i m a g a zy n ie p rzed sta w ia ł się im p on u jąco: lich ta rze m o siężn e, p la tero w e, sztu ćce sreb rn e, cu k iern ice, ta ce, m a sz y n k i do k a w y , sa m o w a ry i k ie lic h y , la m p y k o śc ie ln e , k a ra fk i, św ie c z n ik i itd ., w su m ie p on ad p ięćd ziesią t rod za
jó w w yrob ów .
W in cen ty N o rb lin zm arł 15 sty czn ia 1872 r., p o z o sta w ia ją c u n o ta riu sza S ta n is ła w a Z a w a d zk ieg o te sta m e n t w ję z y k u fra n cu sk im , sporząd zon y w 1869 r., w r a z z k o d y c y le m z ło żo n y m w 1870 r. K o p ertę za la k o w a n ą z n a p ise m „T estam en t de V in cen t C on sta n tin N orb lin et de H e n r ie tte N o r b lin ” otw orzon o 2 lu te g o 1872 r. w ob ecn o ści n a jb liższej rod zin y. S p a d k o b ierca m i b y li: 1. żona, H en rietta (H enryka) z V orb rod tôw N o rb lin o w a , zam . C hłodna 933; 2. Joan n a z C eresich S zw ed e, ż. L u d w ik a S z w e d e , fa b r y k a n ta w y r o b ó w g arb arsk ich , zam . O grodow a 877/8; 3. E m ilia z C erisich M ittag, ż. J u liu sz a M ittag, fa b r y k a n ta m y d ła , zam . S o ln a 819; 4. L u d w ik N o rb lin , fa b r y k a n t w y r o b ó w p la q u é , zam . C h łod n a 933;
5. A lb e r ty n a z N o r b lin ó w W ern erow a, ż. T eodora W ernera w s p ó łw ła ś c ic ie la fa b ry k i w y r o b ó w p la q u é , zam . C h łod n a 932; 6. J u lia z N o r b lin ó w N o rb lin o w a , ż. A d a m a N o rb lin a , fa b r y k a n ta cu k ru , zam . w dob rach K r a s iło w ie w gub. w o ły ń sk ie j;
7. M elan ia z N o r b lin ó w J a n ick a , ż. L u d w ik a J a n ic k ie g o dr m ed y cy n y , zam . w R a
cią żu gub. p ło c k ie j 25.
J a k w id a ć N o rb lin p a m ięta ł o d w ó ch córk ach H e n r ie tty z p ierw szeg o m a łż e ń stw a . D la „za ch o w a n ia h arm on ii fa m ilijn e j” có rk i C erisieg o m ia ły otrzym ać po 12 ty s . rs. W arto p rzy p o m n ieć, ż e H en rietta w s tę p u ją c w p o w tó rn y z w ią z e k m a ł
że ń sk i od d ała w r ę c e N o rb lin a w a r sz ta t oraz p o zo sta ły p o zm a rły m m a ją te k ru ch om y. Z atem N o rb lin p ra g n ą ł ro zliczy ć s ię z d ziećm i C erisieg o , k tó ry u m iera ją c n ie p o zo sta w ił te s ta m e n tu an i in w en ta rza p o zo sta ło ści m a sy m a ją tk o w ej. Joan n a S zw ed e i E m ilia M ittag „ d ocen iając ciągłe d o w o d y p rzy w ią za n ia ze stro n y W in
cen teg o N orb lin a, k tó ry w ca ły m zn a czen iu za stę p o w a ł im ojca i c ią g le m y śla ł o za o p a trzen iu ic h potrzeb ż y cio w y ch , tra k tu ją c je od sa m eg o p oczątk u aż do o sta tn ich dni sw eg o ży cia na ró w n i z w ła sn y m i d z ie ć m i” 26 p r z y ję ły o sta tn ią w o lę
zm arłego.
24 A P W , H ip o te k a W a rsz a w a 1157.
S5 A P W , A k ta n o t a r i a l n e , k a n c e la r ia S t. Z a w a d z k ie g o 58, n r 5796 ; 59, n r 5656, 5858.
*· A P W , A k ta n o t a r i a l n e 59, n r 5856. P o n ie w a ż W in c e n ty i H e n r ie tta (H e n ry k a ) p o b r a li się
„ p o d r z ą d e m w s p ó ln o ś c i m a j ą t k o w e j ” p r z e to z w y k a z a n e j w te s ta m e n c ie s u m y c z y n n e j p o ło w a n a le ż a ła s ię ż o n ie H . N o rb lin o w e J. D ru g ą p o ło w ę m a j ą t k u o tr z y m a li s p a d k o b ie rc y , tz n . 74 487 rs. 4 k o p . O d t e j s u m y o d j ę t o 24 ty s . r s . p r z y z n a n y c h w o lą z m a rłe g o d w ó m c ó r k o m H e n r i e t t y z p ie rw sz e g o m a łż e ń s tw a . S u m ę 50 497 r s . 4 k o p . p o d z ie lo n o w n a s tę p u ją c y s p o s ó b : p o 12 ty s.
106
W artość p o zo sta w io n eg o m a ją tk u w w ie r z y te ln o śc ia c h , g o tó w c e , p a p iera ch w a r to ś c io w y c h i n ieru ch o m o ścia ch o szacow an o na 148 990 rs. W ierz y teln o ści się g a ły
su m y 138 785 rs., z czego 106 ty s . rs. w y n o sił d łu g o b cią ża ją cy jeszcze L u d w ik a o raz A . i T. W ern erów z ty t u łu n a b y tej przed la ty fa b ry k i i d om u przy u l.
C hłod n ej 933. W arto w ty m m ie jsc u d odać, że W. N orb lin z m ie n ił w te sta m e n c ie w a ru n k i sp ła ty d łu g u n a k o rzy ść w sp ó łw ła ś c ic ie li. Z astrzegł m .in. — że sp a d k o b iercy n ie m ogą żądać n a ty c h m ia sto w e j za p ła ty rat. L u d w ik , A . i T . W ernero
w ie „n ależn ą od n ic h r esztę c e n y sza cu n k o w ej o b o w ią za n i są u iśc ić n ie w sp o sób w k o n tra k cie k u p n a i sp rzed a ży ozn aczon y, le c z w ra ta ch p rzez p ierw sze la t
d z ie się ć po 3 ty s . rs., ż e te r m in w y p ła ty p ierw szej ra ty p rzy p a d n ie w rok po śm ie r c i sp ad k od aw cy, że do d a ty za p ła ty reszty sza cu n k u od su m y n ie sp łacon ej lic z y ć s ię b ęd zie p rocen t w sto su n k u 5 od sta ro czn ie” 27.
Z ogóln ej sur»y w y k a z a n e j w ru b ryce „ w ie r z y te ln o śc i” p on ad 30 ty s. rs.
p o zo sta w a ło w r ę k a ch d łu żn ik ó w . N a je d en a sto o so b o w ej liś c ie w ie r z y c ie li fig u ru ją w s z y s c y z ię c io w ie (sześciu ) N o rb lin a . W ysokość p ożyczek od d a n y ch n a 5—6% n ie przek ra cza ła 5 ty s . rs. P r o c e n ty n a to m ia st p ła cili w sz y sc y , n ie w y k lu c z a ją c n a j
b liższej rod zin y.
P o zo sta w io n y p rzez zm a rłeg o m a ją tek w g o tó w ce (600 rs.) i p a p iera ch w a rto śc io w y c h (8 500 rs.) w y n o s ił 9 1 0 0 rs. N orb lin lo k o w a ł k a p ita ł w a k cja ch D rogi Ż elaznej W a rsza w sk o -B y d g o sk iej, lista c h lik w id a c y jn y c h , lista c h za sta w n y c h T.K.Z.
i a k cja ch R esu rsy K u p ieck iej. W artość ru ch om ości (m eb le, o d zież, srebra, p la tery itp.) zn a jd u ją cy ch się w dom u N o rb lin a o szacow an o na 1 107 rs.
Jak w id a ć, po 40 la ta c h sa m o d zieln ej pracy — a p rzecież za czy n a ł od n ie w ie lk ie g o w a rszta tu rz e m ie śln ic z e g o — W in cen ty N orb lin d orob ił s ię m ajątk u . W cią g u ty c h k ilk u d z ie s ię c iu la t z m ie n ił statu s sp o łeczn y . D a w n iej p r z e d sta w ic ie l
„ sta n u r z em ieśln iczeg o ”, o b ecn ie n a le ż a ł do zam ożnej b u rżu a zji. C órki sw o je w y d ał za m ąż „dobrze”, za lu d zi z tej sam ej sfery . S zw ed e, M ittag, W erner, A d am N o rb lin , to lu d zie in teresu . T y lk o jed n a z córek, M elan ia, w y sz ła za L u d w ik a Ja n ick ieg o , doktora m e d y c y n y . O trzym ała w w ia n ie m .in . p o zo sta ją cy n a p ra
w a ch w ie c z y ste j d zierż a w y fo lw a r k w dobrach rzą d o w y ch K raszew o.
M ieszk an ie N o rb lin ó w zło żo n e z czterech pokoi n a p arterze i trzech na p ie r w szym p iętrze p ełn e b y ło m a h o n io w y c h i je sio n o w y c h sto łó w , sto liczk ó w , kanap, fo te li, sz a f i k red en só w . Z d o b iły je p rzed m ioty u ży tk o w e ze sreb ra, p lateru , k r y sz ta łu i p orcelan y. N a śc ia n a c h w is ia ło „5 la n d sza ftó w w zło ty c h ra m a ch ” o w a r to ś c i 7 rs. 50 kop. * .
W in cen ty N orb lin , w n u k św ie tn e g o g ra fik a i m a la rza Ja n a P iotra N o rb lin a d e la G ourdaine, n ie zd rad zał z a m iło w a n ia do dob rego m a la rstw a . W jeg o m iesz
k a n iu n ie zn a la zł się a n i je d e n obraz sła w n e g o d ziadka, ch o cia ż w ia d o m o , że n o r- b lin o w s k ie obrazy zd o b iły w n ę tr z a b u rżu azji w a r sz a w sk ie j.
W śród o so b isty ch rzeczy W in cen teg o N orb lin a n ie o d n a lezio n o żad n ej k siążk i.
D la p orów n an ia w a rto n a d m ien ić, ż e w in w e n ta r z u sp isa n y m po śm ie r c i W. M ey - lerta , w sp ó ln ik a N orb lin a, zn a jd o w a ła się: B ib lia w ję z y k u n ie m ie c k im z r y cin a m i, a tla s, sło w n ik n ie m ie c k i oraz k ilk a k sią żek w ję z y k u n iem ieck m .
rs . d la d z ie c i w . 'N o r b l i n a , r e s z tę (2 497 r s .) w r ó w n e j części m ię d z y w s z y s tk im i s p a d k o b ie r c a m i, tz n . d z ie ć m i W in c e n te g o i C e ris ie g o . I f l e n r i e t t a N o r b lin z r z e k ła s ię sw e g o m a j ą t k u n a rz e c z d zieci.
21 A PW , A k ta n o ta r ia ln e 58.
2* A PW , A k ta n o ta r ia ln e 59.
