TOM 1 Styczeń - Luty 1997 Sća& bM t& ttf, nr 2
Antoni Żarczyński
Kauczuki etylenowo- propylenowe.
Podstawowe właściwości, produkty
Od połowy lat 80. najszybszy wzrost produkcji wśród elastomerów osiągają polimery etylenowo-propylenowe. Produkowane są dwa rodzaje tych polimerów:
kopolimery (EPM) i terpolimery (EPDM). Terpolimery mogą być wulkanizowane metodami konwencjonalnymi, ich udział w produkcji wynosi ponad 95 %.
Dostępne na rynku kauczuki EPDM różnią się parametrami mającymi wpływ na przerobowość mieszanek i właściwości wulkanizatów. Takie zmien
ne jak: stosunek etylenu do propylenu, masa cząsteczkowa, rozrzut masy czą
steczkowejskłonność do krystalizacji, rodzaj i zawartość komponentu dieno- wego należy szczególnie brać pod uwagę przy wyborze polimeru o optymal
nych właściwościach.
Słowa kluczowe: kauczuki etylenowo-propylenowe, polimery amorficzne, po
limery kauczukopodobne
Ethylene propylene rubbers.
Basic properties and products
Since the last 10 years ethylene propylene polymers are the fastest gro
wing synthetic rubbers on commercial scale. Two varieties are made: copoly
mers (EPM) and terpolymers (EPDM). Terpolymers can be vulcanized by conventional means, make up 95 % o f the market. More then 150 different types ethylene propylene rubbers are available commercially, they differ in ways which affect processing and vulcanizate properties. Variables such as ethylene propylene ratio, molecular weight, molecular weight distribution, cry
stalline charakteristics, diene component type and content are important con
siderations when selecting a polymer fo r good performance.
Key words: ethylene propylene rubbers, amorphous polymers, rubber-like po
lymers
1. EPM, EPDM
Polietylen (PE) je st polim erem krystalizującym w tem peraturze pokojow ej. Ł agodnie podg rzew any przechodzi przez „stadium elastyczności” p o p rzedza
jące „stadium topnienia” . Skłonności polietylenu do krystalizacji m ożna przeszkodzić, jeśli się zakłóci re gularność budow y m akrocząsteczek przez w bu d ow a
nie do łańcucha np. m erów propylenow ych.
K opolim ery statystyczne o odpow iednio dużej
m asie cząsteczkow ej zaw ierające w łańcuchach tylko 50-60 % mol. m erów etylenow ych (reszta propylen o w e) nie w ykazują skłonności do krystalizacji, są am or
ficzne, elastyczne w tem peraturze pokojow ej, a naw et znacznie poniżej 0°C. Stanow ią one głów ną m asę p ro dukow anych EPM .
W sym bolu EPM (etylen, propylen...) „M ” ozna
cza polim er, którego łańcuch głów ny m a ch arakter nasycony, nie w ystępuje w nim w iązanie podw ójne.
3
S fa & b to H W f' nr 2 Styczeń - Luty 1997 TOM 1
E lastyczność EPM m ożna utrw alić przez usie- wia, że usieciow any EPM jest bardzo odporny na dzia
d o w a n ie m akrocząsteczek za pom ocą nadtlenku lub lanie tlenu, ozonu i prom ieni UV. Jest to bardzo ko- pro m ien io w an ia o w ysokiej energii. O trzym yw any rzystna cecha, w yróżniająca kopolim ery etylenow o- m ateriał je s t gum opodobny, m ożna w ięc uznać, że propylenow e oraz om ów ione dalej terpolim ery etyle- E PM je st polim erem kauczukopodobnym . N asycona now o-propylenow o-dienow e spośród innych kauczu- budow a łańcucha kopolim eru, jakim jest EPM , spra- ków w ęglow odorow ych (tabela 1).
T a b e la 1. Ocena właściwości kauczuków węglowodorowych w wybranych zastosowaniach, wg Uniroyal Che
mical Company Inc.
W łaściwości fizyczne k a u c z u k i
NR SBR IIR BR EPDM*>
Wytrzymałość na rozciąganie
- bez napełniacza, MPa >2 <7 >10 <7 <7
- napełnione sadzą, MPa >2 <14 >14 <17,5 <17,5
Zakres twardości, Sh A 30-90 40-90 40-75 40-80 25-95
Gęstość, g/cm3 0,93 0,94 0,92 0,94 0,86
Adhezja do metali 10 10 6 10 6
Adhezja do włókien 10 6 6 6 6
Wytrzymałość na rozdzieranie 8 4 6 6 6
Odporność na ścieranie 10 6-10 6 10 6-10
Odkształcenie trwałe po ściskaniu, % 10 6 4 8 8
Elastyczność odbojna:
- temperatura pokojowa 10 6 2 12 6
- temperatura podwyższona 10 6 8 10 8
Wytrzymałość dielektryczna 10 6 6 6 12
Izolacyjność elektryczna 6-10 6 6 6-10 12
Nieprzepuszczalność gazów 6 4 12 6 6
Odporność na kwasy:
- rozcieńczone 5 5 10 5 10
- stężone 5 5 6 5 6
Odporność na rozpuszczalniki:
- alifatyczne, aromatyczne, chlorowcopochodne 2 2 2 2 2
- ketony itp. 2 2 6 2 10
- rozcieńczalniki lakierów 2 2 5 2 5
Odporność na:
- oleje i smary 2 2 2 2 2
- oleje zwierzęce i roślinne 2 2 4 2 4
- starzenie w powietrzu 6 4 10 6 10
- starzenie ozonowe 2 2 10 2 12
- światło 2 2 8 2 12
- ciepło 4 6 8 4 10
- palenie 2 2 2 2 2
Absorpcja wody 8 8 8 8 10
Zachowanie elastyczności w niskich temperaturach 8 8 2 8 10
*Royalene
Skala ocen: 2 - niedostateczny; 4 - dostateczny, 6 - dobry; 8 - bardzo dobry; 10 - celujący; 12 - znakomity; także „stopnie” pośrednie
TOM 1 Styczeń - Luty 1997 nr 2
A by jeszcze bardziej upodobnić polim er etyle
now o-propylenow y do kauczuku, należało uczynić go podatnym na w ulkanizację siarką, z zachow aniem n a
syconego charakteru łańcucha głów nego. Do tego p o trzebny był trzeci kom onom er: zw iązek dienow y o izolowanych podw ójnych w iązaniach, najlepiej takich, które nieco różnią się aktyw nością chem iczną. C ho
dziło o to, aby tylko jedno w iązanie brało aktyw ny udział w procesie polim eryzacji, a to drugie, m niej aktywne, pozostaw ało w łańcuchu bocznym do prze- reagow ania z siarką w procesie w ulkanizacji. Spośród substancji spełniających to w ym aganie w ybrano trzy do praktycznego stosow ania. Są to:
1,4-trans-heksadien (HD) CH,= CH - CH,- CH = CH - CH,
dicyklopentadien (DCPD)
etylidenonorbom en (ENB)
Ze względu na wymienione właściwości EP(D )M zain
teresowanie tymi kauczukami sy stematycznie wzrasta [1].
2. Otrzymywanie EPM, EPDM
Procesy otrzym yw ania ko- i terpolim erów ety
lenow o-propylenow ych są przedm iotem w ielu paten
tów stanow iących pryw atną w łasność, z czego w yni
ka, że poszczególni producenci stosują różne m etody technologiczne, a w ięc i produkty z tego pow odu m ogą się różnić w łaściw ościam i.
P o d s ta w o w e m o n o m e ry : e ty le n i p ro p y le n najczęściej uzyskuje się z frakcji C2 i C3 węglowodorów wydzielanych w rafineriach podczas przerobu ropy naf
towej. Trzeci monomer otrzymuje się przez syntezę.
Polimeryzacja dwóch lub trzech substratów prze
biega pod wpływem katalizatorów koordynacyjnych Zie- gtera-Natty zawierających sole w anadu i alkilohalogen- ki m etali okresu przejściow ego, takie ja k np.: VC14, V O C l3, A l2(etyl)3Cl3, A l(etyl)C l2[2]. W obec tego, że katalizatory te reagują z w odą i z donoram i w odoru, m etoda polimeryzacji w emulsji nie m oże tu być stoso
wana. Zastosowano więc metodę ciągłej polimeryzacji w rozpuszczalniku. Przeważnie jest nim pentan lub heksan.
Opis metody.
Przygotow anie rozpuszczalnika i substratów polega m iędzy innym i n a dokładnym ich osuszeniu, oczyszczeniu od zw iązków pow odujących dezaktyw ację katalizatorów , ochłodzeniu. D okładnie odm ierzone ilości rozpuszczalnika, katalizatora i substratów w prow adza się do reaktora. Polim eryzacja bie
gnie bardzo szybko. G dy konw ersja dochodzi do ok o ło 10 %, lepkość roztw oru w zrasta tak znacznie, że dalszy jej bieg m usi być zatrzym any. Z aw artość reak tora przepływ a do zbiornika o obniżonym ciśnieniu, w którym działa się nań w odą lub alkoholem , co k o ń czy reakcję polim eryzacji. W tym m iejscu dodaje się stabilizatory i ew entualnie olej m odyfikujący. N astęp
nie gorącą w odą lub parą w odną odpędza się nie prze- reagow ane substraty i rozpuszczalnik do urządzeń re- cyklu. W oda w ym yw a katalizatory, pozostaje polim er w postaci okruchów [3].
Sum aryczne udziały poszczególnych m erów w cząsteczce i w ielkość cząsteczek EPM i E PD M (ale nie jej budow ę, gdyż nie są to kopolim ery blokow e) m ożna zapisać następująco:
EPD M - ENB
v - m iejsce w ulkanizacji
Tak zw ana „bezrozpuszczalnikow a” m etoda p o lim eryzacji je s t odm ianą m eto d y „po lim eryzacji w m asie” . W tej m etodzie ośrodkiem reakcji je s t p ro p y len dozow any w odpow iednim nadm iarze. D o reakto
ra w prow adza się etylen i katalizatory. Polim eryzacja następuje natychm iast, nierozpuszczalny w prop y le
nie polim er w ydziela się w postaci okruchów. W tej m etodzie zbędne są rozpuszczalnik i urządzenia do jego przygotow ania i odzyskiw ania. M ała lepkość reag u jącej m asy (zaw iesiny) ułatw ia utrzym anie o dpow ied
niej temperatury. Proces uzupełniają czynności o dpę
dzenia propylenu i m onom eru dienow ego. W adą tego procesu m oże być zatrzym yw anie m onom eru „trze
c ie g o ” w p o w stający ch okru szy n ach i siecio w an ie polim eru podczas operacji odpędzania propylenu.
Z a odm ianę tej m etody m ożna uznać „m etodę suspensyjną” (zaw iesinow ą), w której ośrodkiem jest
5
S&CKUfortt&ity nr 2 Styczeń - Luty 1997 TOM 1
roztwór propylenu w rozcieńczalniku węglowodorowym.
Podczas polimeryzacji tworzy się zawiesina bardzo drob
nych cząstek polimeru w fazie ciągłej ośrodka. Polim e
ryzacja ta jest procesem ciągłym, cząstki polim eru są usuwane z ośrodka i po dodaniu stabilizatora i m odyfi
katora lepkości - oleju* przygotowane do postaci han
dlowej. W porównaniu z m etodą rozpuszczalnikową ta m etoda m a szereg zalet technicznych i ekonomicznych, um ożliwia bowiem otrzymywanie odmian produktów o bardzo zróżnicowanym składzie komonomerów, o szcze
gólnie wielkiej masie cząsteczkowej, o zredukowanej za
wartości oligomerów, polimeru o istotnie wąskim roz
kładzie średniej masy cząsteczkowej [4].
O becnie najw iększe zainteresow anie w zbudza opracowana przez Union Carbide (USA) m etoda poli
meryzacji w fazie gazowej, w wirującym złożu gazów- substratów. W tej metodzie nie stosuje się ani rozpusz
czalników ani rozcieńczalników, co znacznie skraca pro
ces technologiczny, produkt jest wolny od tego typu za
nieczyszczeń. Natomiast ważnym dodatkowym skład
nikiem w tym procesie jest sadza spełniająca rolę m.in.
„pudru” chroniącego granulki polimeru przed sklejeniem.
Produkt m a postać sypkich, niepy lących granulek o śred
nicy 0,4-0,8 m m, o ciężarze usypowym rzędu 500 kg/
m 3, jest bardzo wygodny podczas transportu, m agazy
nowania i odważania. Poluner w tej postaci łatwo miesza się ze składnikami mieszanki gumowej, co skraca czas spo
rządzania mieszanki, a więc zmniejsza się zużycie energii i obniża temperatura wykonanej mieszanki [5, 6].
W iadom o, że zostały ju ż opracow ane now sze metody otrzymywania kauczuków etylenowo-propyle
nowych, metody wykorzystujące katalizatory metaloce- nowe [7], umożliwiające dokładniejsze sterowanie bu
dową łańcucha głównego polimeru. Szczegółowe infor
macje na ich tem at dopiero zaczynają się ukazywać [8].
3. Odmiany kauczuków EPM, EPDM
Od m etody i param etrów procesu polim eryza
cji zależą w łaściw ości polim eru, jego param etry p o d staw owe. K onsekw encją różnicy tych param etrów są odm iany produktów .
Param etry podstaw ow e to:
- średnia m asa cząsteczkow a,
- rozrzut średniej m asy cząsteczkow ej,
- stosunek etylenu do propylenu (udział m erów etyle
now ych),
- typ trzeciego m onom eru (tylko EPD M ), - udział m erów dienu w cząsteczce EPD M .
Popatrzm y, ja k te param etry w pływ ają na m ie-
* w przypadku produkcji kauczuku modyfikowanego olejem
szalność kauczuku z napełniaczam i i zm iękczaczam i, na przerobow ość m ieszanek gum ow ych i ich w ulka
nizację, n a w łaściw ości fizyczne w ulkanizatów [9].
Średnia masa cząsteczkowa, lepkość Mooneya Średnia m asa cząsteczkowa większości produktów handlowych EPM , EPD M mieści się w przedziale liczb 150 000-300 000. W opisach produkowanych kauczu
ków zwykle podawana jest nie średnia masa cząsteczko
w a lecz „lepkość” oznaczona metodą M ooneya (ISO 289- 1:1994)* po upływie określonego w nom iie czasu trwa
nia oznaczania, przyjm owana przez praktyków za przy
bliżony odpowiednik średniej masy cząsteczkowej. N a
leży jednak pamiętać, że nie m a prostej zależności po
m iędzy tym i parametrami, a w przypadku polim erów etylenowo-propylenowych mających tendencję do kry
stalizacji lub zawierających rozgałęzione, czteroczłono- w e „supercząsteczki”, niewspółmiemość może być duża.
Podawane przez producentów wielkości lepkości EPM, EPDM (25-75 M U**} odnoszą się przeważnie do tempera
tury pomiaru 125°C. Jeśli lepkość polimeru wybiega poza ten przedział (np. kauczuków o dużej masie cząsteczkowej i krystalizujących), to jako temperaturę pomiaru podaje się temperaturę niższą (100°C) lub wyższą (150°C). Czas, po upływie którego odczytuje się lepkość, zgodnie z nonną wynosi 1+4 min, lub 1+8 min, lub 2+10 min.
Ze w zrostem średniej m asy cząsteczkow ej k a u czuku w zrasta jego podatność na przyjęcie coraz w ięk
szej ilości oleju i napełniacza (tab. 2) zw iększa się spoistość m ieszanki i stabilność kształtu półprodu k tów w podw yższonej tem peraturze.
Tabela 2. Lepkość EPDM przed i po modyfikacji olejem [4]
P o ly s a r1*
L e p k o ś ć
ML (1 + 8 )1 50°C O le j, - p h r***>
przed po
EPDM 5465 400 38 100
EPDM 5875 350 30 100
EPDM 6463 125 3 7 50
EPDM 5672X 65 35 25
EPDM 965 porów naw czo 65 - -
1> Obecnie "Buna EP" (1996 r. - zmiana nazwy)
* PN-90/C-04208
** Mooney units - jednostki Mooneya
*** phr - części wagowe na 100 części Wagowych kauczuku
TOM 1 Styczeń - Luty 1997 £Cadt<M*t&iy nr 2
EPM i EPD M o małej i średniej lepkości mogą być mieszane z pozo
stałymi składnikami mieszanki (w m ie
szarce zamkniętej) w tradycyjny spo
sób, polimery o dużej lepkości m ody
fikuje się olejem. Właśnie ta możliwość napełnienia EPDM znaczną ilością ole
jów i napełniaczy, a przy tym zacho
wanie elastyczności typowej dla gum y miękkiej - to najbardziej charaktery
styczna cecha EPD M o dużej m asie cząsteczkowej.
Rozrzut średniej m asy cząsteczkowej (RM C )
Ostatnio wiele uwagi poświęca się analizie zależności w łaściw ości przerobowych mieszanki, takich jak:
wytłaczanie, łatwość kalandrowania, trw ałość postaci półproduktów - od rozkładu średniej masy cząsteczkowej kauczuku. Stosunek M w/M n nie wystar
cza do takiej analizy, konieczny jest w ykres obrazujący rozrzu t średniej masy cząsteczkowej na frakcje o w zra
stającej (średniej dla nich) masie czą
steczkowej [10].
N a rys. 1 zam ieszczono 5 w y kresów przedstaw iających charakte
rystyczne, różne rozrzuty m as czą
steczkow ych kauczuków o tej samej średniej m asie cząsteczkow ej. W y
kres A je s t typow y dla kauczuku o Rys. 1. Odmiany EPDM wg rozrzutu masy cząsteczkowej (RMC) [3]
w ąskim R M C , taki kauczuk szybko Rozrzut masy cząsteczkowej: A - wąski, B - szeroki, symetryczny, C - przyjm uje i rów nom iernie dyspergu- szeroki z przewagą frakcji mało cząsteczkowej, D - szeroki z przewagą je napełniacze, nadaje m ieszance sto- frakcji wielkocząsteczkowe, E - bimodalny
sunkowo dużą lepkość M U, w ulka-
nizatom dużą w ytrzym ałość na rozciąganie i w ysoką elastyczność, ale trudno go przetw arzać [9].
W ykres B jest typow y dla kauczuku o sym e
trycznie szerokim RM C. M ieszanki z takiego k au czu ku są łatw e w przetw órstw ie: łatwo je kalandrow ać i wytłaczać, ale w łaściw ości fizyczne w ulkanizatów nie dorów nują tym z kauczuków odm iany A.
K auczuki o RM C, ja k na w ykresach C i D, także zalicza się do odm iany szerokiego RM C , chociaż ró ż nice w łaściw ości w ulkanizatów m og ą być tu znaczne, gdyż frakcja m ało cząsteczk o w a p ełn i g łów n ie rolę zm iękczacza obniżającego lepkość polim eru.
W ykres E przedstaw ia bim odalny rozrzut m asy
cząsteczkow ej kauczuku otrzym yw anego np. przez zm ieszanie w fazie roztw orów dw óch polim erów o w ąskich RM C , różniących się w yraźnie stopniem p o lim eryzacji. K auczuk taki m a także cechy kauczuków o szerokim RM C.
W w ydaw anych przez producentów opisach p o lim erów etylenow o-propylenow ych nieraz u w zględ
nia się inform acje o typie rozrzutu średniej m asy czą
steczkow ej i podaje, czy je st on w ąski (N -narrow ), średnio szeroki (M - m edium ), szeroki (B-broad) lub bardzo szeroki (V B -veiy broad). N ajnow szym osią
gnięciem w tej dziedzinie jest w yprodukow anie k au czuku EPD M o rozrzucie średniej m asy cząsteczko-
SC oA tom eny nr 2 Styczeń - Luty 1997 TOM 1
wej „na zam ów ienie” (tailored). U m ożliw iły to kata
lizatory w ym uszające konfiguracje - metaloceny. Tym
„zam ówionym ” jest taki rozrzut średniej masy cząstecz
kowej, który zapewnia pożądane właściwości fizyczne kauczuku oraz jego doskonałą przerobowość [11].
Udział merów etylenowych
W publikow anych opisach produktów ten p ara
m etr je st podaw any jako % wag. udziału etylenu w ko- lub terpolim erze. O dstępstw a od tej zasady są rzad
kie. U dział etylenu w produktach rynkow ych m ieści się w granicach 45-75 % wag. K auczuki zaw ierające 45-60 % m as. etylenu są całkow icie am orficzne, nie w ykazują zjaw iska sam ow zm ocnienia. W polim erach o dużym udziale etylenu m ogą tw orzyć się i istotnie tw orzą się dłuższe od statystycznych sekw encje m e
rów etylenow ych, które skupiając się w krystaliczne dom eny przyczyniają się do fizycznego zaw ęźlenia m akrocząsteczek, a przez to do sam ow zm ocnienia polim eru. Takie polim ery, nazyw ane „sekw encyjny
m i” lub „krystalizującym i”, pod w zględem przerobo- w ości różnią się znacznie od polim erów amorficznych:
są m ocne, o czym św iadczy zw ięk szo n a spoistość m ieszanek gum ow ych w tem peraturze p okojow ej i w iększa trw ałość postaci półproduktów . Ale: k rysta
liczne dom eny m ogą być przyczyną niejednorodności m ieszanek i trudności podczas ich sporządzania.
Linia przejścia od polim erów am orficznych do krystalizujących nie jest ostro zaznaczona. M ożna przy
jąć, że polim ery w ytw arzane z pom ocą katalizatorów Z ieglera-N atty krystalizują, gdy udział etylenu prze- T abela 3. Tabela do określania udziału etylenu w EPDMy wg nowych wzorców ASTM D3900-94 [12]
Numer wzorca Udział etylenu, % wag. wg normy:
poprzedniej aktualnej
1 37 40,1
2 48 52,4
3 55 58,6
4 63 66,8
5 69 70,8
6 79 78,6
7 - 44,8
8 - 52,6
9 - 69,5
10 - 77,5
kracza 65 % wag. Zjaw isko krystalizacji jest odw ra
calne, zanika po odpow iednim w ygrzaniu kauczuku lub podczas um iejętnie prow adzonej operacji m iesza
nia składników m ieszanki gum ow ej, oczyw iście w m ieszarce. Z e w zrostem udziału m erów etylenow ych w cząsteczkach ko- i terpolim erów w zrasta płynność k au czuku w podw yższo nej tem p eratu rze, m oże on przyjąć w ięcej zm iękczaczy i napełniaczy. Są też ogra
niczenia, takie jak: utrudnione m ieszanie składników, większe odkształcenie trwałe wulkanizatów po ściska
niu i obniżenie tych właściwości fizycznych wulkaniza
tów, które ulegają pogorszeniu w niskiej temperaturze.
U dział m erów etylenow ych w kauczuku E PD M ozn acza się m eto dą sp ek tro sk o p ii w po d czerw ien i p rzez p o ró w n an ie badan eg o m ateriału z p róbkam i w zorcow ym i. Początkow o do badań próbek w zorco
w ych w ykorzystyw ano w ęgiel 14C. O statnio, stosując w ęgiel 13C, uzyskano dokładniejsze w yniki, stało się więc konieczne uściślenie tabeli w ielkości wzorców.
N ow a tabela zaw ierająca w yniki 10 próbek w zorco
w ych (tab. 3) została w łączona do A STM D 3900-94.
Komonomery dienowe - rodzaj i ilość
W prow adzenie dienu do łańcuchow ych m akro
cząsteczek E PM pow oduje następujące zm iany p o li
m eru:
- pow stają łańcuchy boczne, odgałęzione od łańcucha głów nego (fragm enty cząsteczki dienu),
- ogólny charakter zm ienia się z nasyconego na słabo nienasycony.
E fe k t ty ch zm ian zależy od ro d zaju i stężen ia m eró w k o m p o n en tu d ien ow ego w m a k ro c z ą ste c z kach.
S p o śró d trz e c h p r a k ty c z n ie w y k o rz y s ty w a n y ch zw iązk ów dienow ych, k tó ry m i są: dicy k lop en - ta d ie n (D C P D ), e ty lid e n o n o rb o rn e n (E N B ), 1,4- tran s h e k sad ie n (H D ), n a ja k ty w n iejsz y m w reak cji p o lim e ry z a c ji, a tak że w rea k c ja c h w u lk a n iz a c ji, ok azał się E N B , m niej od n iego rea k ty w n y m - H D , a n ajm n iej - D C P D .L ic z b a w iązań p o d w ó jn y c h n a 1000 atom ów w ęgla w no szo n y ch do m ak ro cząstecz
k i p rzez te k o m o n o m ery w y n o si dla: EN B 4-15, H D 4-8, D C P D 3-6.
Liczba w iązań podw ójnych m a w pływ n a szyb
kość w ulkanizacji i gęstość usieciow ania kauczuku.
W m ieszance próbnej zaw ierającej siarkow y zespół w ulkanizujący, stosunki czasów w ulkanizacji k auczu
ków o zbliżonej ilości dienów w ypadły jak:
1 (E N B ) : 1,2 ( H D ) : 1,8 (DCPD) (czas w ulkani
zacji E N B -E PD M przyjęty za jednostkę).
TOM 1 Styczeń - Luty 1997 S bte& w t& U f nr 2
Udział merów dienu w cząsteczce EPDM
W literaturze wydaw anej przez producentów kau czuku w ym ieniana jest nazw a dienu, a jego udział jest określany konkretną liczbą lub słow nie: Iow - niski, m edium - średni, high - w ysoki, very high - bardzo wysoki. Ta inform acja daje technologow i ogólny p o gląd na skłonn o ść k au czu k u do p o d w u lk a n iz a c ji i w ulkanizacji.
Zw iększenie udziału m erów dienow ych m a n ie
znaczny w pływ na m ieszalność polim eru i przerobo- wość m ieszanek, proporcjonalny do w zrostu stopnia rozgałęzienia cząsteczek. Jest on: najw iększy w k a u czuku EPD M -D CPD , średni w EPD M -EN B, najm niej
szy w EPD M -H D .
M ała różnica reaktyw ności wiązań podw ójnych w E PD M -D C PD je s t przy czy ną tw orzen ia się żelu (niewielka ilość) będącego w ynikiem przereagow ania obydwu w iązań podw ójnych w czasie polim eryzacji.
Kauczuki EPD M -EN B m ogą zaw ierać cząsteczki ro z
gałęzione przez pow iązanie łańcuchów w iązan iam i kationowym i. Spow odow ane to jest oddziaływ aniem katalizatora pom ocniczego (soli glinu). D w ie m akro
cząsteczki liniow e połączone ze sobą w ten sposób tw orzą jed ną czteroczłonow ą, rozgałęzioną superm a- krocząsteczkę, która znacząco w pływ a na poszerzenie rozrzutu m asy cząsteczkow ej kauczuku.
Ze w zrostem nienasyconości kauczuku posze
rza się w ybór przyspieszaczy m ożliw ych do zastoso
w ania w m ieszankach gum ow ych, w zrasta nieb ezp ie
czeństwo podw ulkanizow ania m ieszanek podczas ich sporządzania i przerobu, zw iększa się szybkość w u l
kanizacji, gęstość usieciow ania i m oduł w ulkanizatów , a zm niejsza się ich trw ałe odkształcenie po ściskaniu.
Jednocześnie zm niejsza się odporność w ulkanizatów na starzenie cieplne, rośnie cena polim eru. Terpoli- m ery zaw ierające 8-11 % ENB należą do w yjątkow o szybko w ulkanizujących. M ożna je ko w ulkanizow ać z innym i kauczukam i dienow ym i.
Inne wyznaczniki odmian
- L ep k o ść b ard zo m ała, rzęd u 10 M L ( l+ 4 ) 125°C, to cech a p ro d u k o w a n e g o p rzez D S M E lasto m ers k au czu k u K eltan 1446A (E P D M ) w p o sta c i g ra nu lek [13]. Z asto so w an ie: sk ła d n ik m as u s z c z e l
n iający ch , taśm p rz y le p n y ch , tak że ja k o sz c z e li
w o w u lk a n iz u jąc e , zm ię k cz a c z d o d aw an y do n o r
m alnego E PD M , po d leg a u siecio w an iu, a w ięc je s t nieek strah o w aln y .
- Oligomery. W ykorzystując katalizatory m etaloceno- we U niroyal Chem . Co. w ytw arza EPM i E P D M o
stosunkowo małej m asie cząsteczkowej, o konsysten
cji m iodu. N azw a handlow a tych produktów : „Tri- len e” [14]. Z nalazły one zastosow anie w różnych d zied zin ach przem y słu , w p rze m y śle g u m o w y m m .in. jako:
- składniki m ieszanin elastom erów podw yższające odporność w ulkanizatów na pow staw anie i w zrost rys oraz na starzenie ozonow e,
- nie w ykw itające na pow ierzchnię w yrobów skład
niki m ieszanek gum ow ych ułatw iające ich przerób w procesie produkcyjnym ,
- faza ciągła układów dyspersyjnych (past), w k tó
rych fazę rozproszoną stanowi substancja nietrw a
ła w podw yższonej tem peraturze,
- składniki m ieszanek, do których z różnych w zglę
dów nie dodaje się typow ych zm iękczaczy, olejów.
Trilene kow ulkanizuje z NR, CR i w m niej
szym stopniu z N B R i innymi kauczukam i polar
nym i.
Pew na niedogodność w stosow aniu Trilenów w ynika z ich konsystencji [14]
- K auczuki m odyfikow ane olejem . Jaki olej i w jakiej ilości - na te pytania znajdujem y odpow iedź w p ro spektach. Przew ażnie są to oleje parafinow e, w obec
ności których m ożliw e jest sieciow anie nadtlenka
mi. Stosuje się też oleje naftenow e. Ilość oleju 15- 100 phr.
- W szystkie kauczuki E PM i EPD M odznaczają się dobrym i w łaściw ościam i dielektrycznym i, m im o to w yróżnia się w śród nich typ szczególnie polecany do sporządzania pokryć elektroizolacyjnych. K au czuki zaliczane do tego typu, są oznaczone w sym bolu literą „E ” . Zaw ierają one tylko śladow e ilości zanieczyszczeń i w ilgoci, są odporne na wodę.
K opolim ery i terpolim ery zaw ierają w yłącznie stabilizatory nieplam iące.
Postać handlowa produktu
O becnie E PM i E PD M d ostarczany je s t (m oże być) zasad niczo w trz e ch p o staciach : bel, k ru sz k i i granulek. M ateriał form ow any w bele m o że być je d n o r o d n ie ś c is ły lu b n ie ś c is ły , u tw o r z o n y p rz e z z g n iecen ie o kru szy n k au czu ku . K o n sy sten c ję śc i
słą m ają przed e w szy stk im k a u c zu k i a m o rficzn e o m a łe j le p k o ś c i M o o n e y a , k o n s y s te n c ję n ie ś c is łą n a d a je się kau czu k o m k ry sta liz u ją c y m , o w y so k iej lepkości M o o n ey a, te n az y w a się także „ k ru sz ą c y m i się ” pod u d erzen iem m ieszad ła. W p ro w a d ze n ie g ran u le k ja k o p o d staw o w ej fo rm y p ro d u k tu m a na celu w y e lim in o w a n ie ręczn eg o o d w a ż a n ia k a u c z u
9
S C adtortten y nr 2 Styczeń - Luty 1997 TOM 1
ku, gdyż je s t ono jed n ą z przyczyn niejednorodności w yrobów.
4. Produkcja, rozwój
U dział kauczuków etylenow o-propylenow ych*
w ogólnym zapotrzebow aniu na kauczuki syntetycz
ne w ynosi 1,1 %. W okresie m inionych 15 lat rozw ój produkcji tych kauczuków był najbardziej spektaku
larny (rys. 2).
Rys. 2. Procentowe udziały mocy produkcyjnych kau
czuków syntetycznych w 1980 r. i 1984 r., świat - ogó
łem [15]
Przewiduje się, że w drugiej połowie 1996 r. m oże wystąpić niewielki niedobór EPDM , a w 1997 r. nastąpi skokowy wzrost m ocy produkcyjnej o około 20-25 %, wynikający z uruchomienia w USA dwóch nowych za
kładów produkcyjnych, po 90 tys. t/r. każdy, przystoso
wanych już do nowej technologii wykorzystującej kata
lizatory metalocenowe. Inwestują: D u Pont + Dow Ela
stomers (joint venture) oraz Union Carbide. M ożliwe jest także zw iększenie m ocy produkcyjnej w koreańskim Kumho (j.v. z Exxon Chemical) i efektywniejsze w yko
rzystanie mocy przez aktualnych producentów o dalsze 20 tys. t/r. tak, aby nadążyć za zapotrzebowaniem i by nie nastąpił dalszy wzrost cen kauczuku.
Koszt wytwarzania EPDM nowym i m etodami za
powiada się niższy od dotychczasowego, stąd niepokój wśród aktualnych producentów, bo może dojść do kon
kurencji jakościowej i cenowej. W tabeli 4 podano m oce
* przede wszystkim EPDM, bo EPM stanowi tylko kilka procent w stosun
ku do EPDM.
Tabela 4. Moce produkcyjne w 1994 r. wybranych fa
bryk kauczuków etylenowo-propylenowych [1]
Firma Kraj kt Nazwa
produktu
Exxon
"Socabu" Francja 80 V istalon
Baton Rouge USA 85
Korea EP (K um ho j.v.) Korea Płd. 10*>
Razem: 175
DSM
Geleen H olandia 70 Keltan
A ddis (C opolym er) USA Lu. 76
D S M -ld em itsu (j.v.) Japonia 2 0*)
Razem: 166
Bayer
Marl N iem cy 41 P olysar
Orange (Texas) USA 52 E P D M **)
Razem; 93
Uniroyal Chemical Corp.
G eism ar USA Lu. 91 Royalene
EniChem Elastomeri
Ravenna W łochy 85 Dutral
Du Pont
Beaum ont (Texas) USA 77 Nordel
Japan Synthetic Rubber
Y okkaichi Japonia 45
Kashi ma Japonia 25
Razem: 65
Mitsui Petrochemical
Chiba Japonia 60 M itsui EP
Sumimoto Chemical
Chiba Japonia 35 Esprene
Kumho
Korea EP (Exxon j.v.) 10*)
Idemitsu
D S M /ldem itsu (j.v.) Chiba Japonia 20*}
Nitriflex***’
Triunfo Brazylia 14
Herdilia
H erdilia Indie 10
Całkowita moc produkcyjna w 1994 r.: 901
* uw zglę dn ion o podział stron j.v. 50/50
* * w 1996 r. zam ieniono nazwę na "Buna EP"
* * * w 1996 r. fabrykę przejęła DSM
produkcyjne w 1994 r. fabryk kauczuków etylenowo- propylenowych wybranych firm.
N iep o kój w zb ud za też dotychczas nie ro zstrz y gnięty p ro b le m p o staci p ro d u k tu : bele czy ju ż ty l
ko g ran u le? P ro b le m to niebłahy, od w y b o ru p o s ta ci z ależą n a k ła d y n a in w esty cje zaró w n o u p ro d u c e n ta , ja k i u u ż y tk o w n ik a , a ta k ż e z w ię k sz e n ie ko sztó w tra n sp o rtu (granu le zajm u ją w ię k szą obję-
TOM 1 Styczeń - Luty 1997 S fe& fo n t& tty nr 2
Rys. 3. Zapotrzebowanie na EP(D)M w różnych regionach świata, kt [1]
tość) i zm iany o rg an iz ac ji p racy w o d w a ż a ln ia c h składników m ieszan ek . K orzy ści: łatw ie jsz e o d w a żanie k a u czu k u i m ieszan ie składników , z w ię k sz e nie w y dajn ości m ieszarek i p o lep sz e n ie ja k o ś c i p ro duktów .
5. Produkty
P rzech o d ząc od o g ó ln eg o o p isu k au c zu k ó w ety leno w o -p ro p y len o w y ch do k o n k retn y c h p rz y k ła dów w tab licach 5-12 p rz e d staw io n o p o d sta w o w e in fo rm acje o p ro d u k ta c h firm w y m ien io n y c h w tab.
4 i innych, a p ro w a d z ąc y c h d zia łaln o ść h a n d lo w ą lub p ro m o cy jn ą w P o lsce. W szy stk ie dane p o c h o dzą z n ajn o w szej literatu ry w y d an ej p rzez p r o d u centów (1995), n ieisto tn e zm iany d o ty cz ą g łó w n ie u jed n o lic e n ia u k ład u k o lu m n .
C elem z a m ieszczen ia ty ch tab lic nie je s t r e klam a p ro du któ w , a ty lk o u d o stę p n ie n ie m ate ria łu do p rze śled z e n ia n a p rz y k ła d a c h z a le ż n o śc i w ła ś c i
w o ści u ż y tk o w y c h k a u c zu k ó w E P D M od u k ła d u o m ó w io n y ch w c z e śn ie j p a ra m etró w k lu c z o w y c h . Do w stęp nej analizy n ad ają się tab e le 5 i 6, n a s tę p ne p o k azu ją ró żn e sp osob y o p isu p ro d u k tu , w ty m w y ró ż n ia się tab ela 11, w k tó rej sk ła d n ik ie m c h a rak tery zu jący m „ rd z e ń ” terp o lim eru je s t p ro p y le n . Także ilość m o d y fik u ją c e g o o leju je s t p o d a n a w tej
ta b lic y in aczej niż w p o z o s ta ły c h (w p ro c e n ta c h o g ó łu a nie „na sto części k a u c z u k u ”), co n a le ż y u w z g lę d n ić p rzy p o ró w n y w a n iu p o s z c z e g ó ln y c h k auczu kó w .
D o g łę b n e ro zp o z n a n ie w sp ó łz ale żn o śc i p o d a n y c h w tych tab elach param etrów k lu czo w y ch i w ła ś c iw o śc i p rz e ro b o w y c h k a u c z u k u m o że u ła tw ić te c h n o lo g o m zn ale z ie n ie w śró d lic z n y c h p ro d u k tó w teg o je d n e g o n a jb a rd z ie j o d p o w ie d n ie g o do w y tw a rz an ia o k reślo n y ch w y rob ów g u m o w y ch lub, je ś li z ajd zie tak a p o trzeba, do z n a le z ie n ia z a m ie n n ik a dla sto sow an ego u p rze d n io k a u c zu k u , ch o c ia ż sp o ty k a się op in ie, że z p o w o d u zn aczn ej lic z b y z m ie n n y ch param etrów , od k tó ry c h zależy p ro ce s p o lim ery zacji, w śród k au czu kó w e ty le n o w o -p ro p y len o w y c h nie w y stę p u ją o d p o w ie d n ik i o d o k ład n ie tak ic h sam ych w łaściw o ściach .
O g ó ln ie m o żn a stw ierdzić, że na św iato w y m ry n k u zn ajd u je się n ad zw y czaj b o g a ty a so rty m e n t E P D M , co b y n ajm niej nie stw arza łatw ej sy tu acji dla p ro d u cen ta, ja k i u ż y tk o w n ik a. N ic w ięc d z iw n ego, że n iek tó rzy p ro d u ce n c i za m ierz a ją o g ra n i
czyć liczb ę p ro d u k o w a n y c h od m ian . N a p rzy k ła d JA PA N S y n th etic R u b b e r Co. z a m iast o b ecn ie p ro d u k o w a n y c h p o n a d 100 o d m ia n E P D M p la n u je z m n iejszy ć ich liczb ę o p o ło w ę [16].
11
S & M tM ten y nr 2 Styczeń - Luty 1997 TOM 1
Tabela 5. DuPont de Nemours. Kauczuki etylenowo-propylenowe NORDEL EPDM,
N O R D E L
O d m ia n a n r
Ś r e d n ia m a s a c z ą s te c z k o w a
x 1 0 0 0
L e p k o ś ć M o o n e y a M L ( 1 + 4 ) 1 2 5 °C M U
R o z k ła d ś r e d n ie j m a s y c z ą s te c z k o w e j
U d z ia ł e ty le n u ,
%
S to p ie ń k r y s ta liz a c ji
U d z ia ł H D ,
%
Tg,»c
1040 2 1 0 39 szeroki 54 amorficzny 4 -60
1070 290 6 8 szeroki 54 amorficzny 4 -60
1145 170 43 wąski 65 lekko krystaliczny 4 -55
1320 130 2 1 wąski 52 amorficzny 5 -55
1440 2 1 0 39 szeroki 55 amorficzny 6 -60
1470 290 69 szeroki 55 amorficzny 6 -60
1660 - 2 0 0 56 wąski 62 lekko krystaliczny 6 -55
2470P 230 6 8a) wąski 69 częściowo krystaliczny 6 -50
2522 170 24 wąski 50 amorficzny 6 -60
2722 180 27 wąski 72 częściowo krystaliczny 6 -45
2744 230 47a) wąski 71 częściowo krystaliczny 6 -50
2760 2 2 0 60a) wąski 71 częściowo krystaliczny 6 -45
a> ML (2+10)125°C
na podstawie: NORDEL Hydrocarbon Rubber ND-210.2(R3), NORDEL Hydrocarbon Rubber, July 1994, Du Pont
Tabela 6. Du Pont de Nemours. Przerobowość kauczuków NORDEL EPDM-HD
NORDEL, odmiana nr 1040 1440
1070
1470 1145 1320 1660 2470P 2522 2722 2744 2760
Lepkość ML (1+4)125°C, MU 39 68 43 21 56 68a) 24 24 47a> 60a)
Napełnianieb> m-śr śr-d śr-d m-śr śr-d d-bd m-śr m-śr śr-bd d-bd
Spoistość 24°C c) m m śr m m bd m d d bd
Mieszał nośćd):
walcarka 10 8 2 10 4 2 10 2 2 2
mikser 10 10 10 10 10 10») 10 10»> 10»> 10
Wytłaczalność przy zasilaniu d):
gorącym 6 8 4 4 4 6 6 4 6 6
zimnym 6 6 10 4 6 8 4 10 10 10
Szybkość w ulkanizacjie) N S
N
S N N S S S S S S
a> ML (2+10)125°C
możliwość dodania
napełnienie napełniacza (phr) zmiękczacza (phr)
m - małe 0-75 0-35
śr - średnie 75-150 25-75
d - duże 125-250 50-125
bd - bardzo duże >250 >125
c) m -m a ła , ś - ś re d n ia , d - d u ża , bd - b a rd z o d u ż a
d) 2 - n ie d o s ta te c z n a , 4 - d o s ta te c z n a , 6 - d o b ra , 8 - b a rd z o d o b ra , 10 - w y ś m ie n ita e) N - n o rm a ln a , S - s z y b k a
g) p o lim e r w p o s ta c i g ra n u le k
na p o d s ta w ie : N o rd e l H y d ro c a rb o n R u b b e r N D -2 1 0 .2 (R 3 )
TOMI Styczeń-Luty 1997 £U&C<H*tenef, n r 2
Tabela 7. DSM - kauczuki etylenowo-propylenowe KELTAN EPM, KELTAN EPDM-DCPD, KELTAN EPDM-ENB
KELTAN odmiana nr
Lepkość Mooneya ML (1 +4)125°C MU
Udział etylenu, %
Udział DCPD, ENB, %
Rozkład średniej masy cząsteczkowej
Zawartość oleju2', phr
Postać handlowa3' kopolimer EPM
740 63 64 - wąski - B
terpolimery EPDM-DCPD, normalna szybkość wulkanizacji
320 33 58 4,5 szeroki - B
520 46 58 4,5 szeroki - B
720 63 58 4,5 szeroki - B
820 74 58 4,5 szeroki - B
480x100 34 69 3,5 szeroki 100 B
terpolimery EPDM-ENB, szybko wulkanizujące
312 33 49 4,5 średni - B
512 46 55 4,5 szeroki - B
712 63 55 4,5 szeroki - B
812 77 55 4,5 szeroki - B
512x50 48 56 4,0 średni 50 B
P597 52 63 4,5 średni 100 B
4502 46 52 4,5 wąski - B
4802 77 52 4,5 wąski - B
378 33 67 4,5 średni - B
578 46 67 4,5 szeroki - B
778 63 67 4,5 szeroki - B
708x15 65 67 4,5 średni 15 B
5508 55 70 4,5 wąski - FB
4778 63 71 » 4,5 wąski - FB
terpolimery EPDM-ENB, bardzo szybko wulkanizujące
314 33 52 8,0 szeroki - B
514 46 52 8,0 szeroki - B
714 63 52 8,0 szeroki - B
509x100 48 64 8,5 średni 100 B
4703 65 48 9,0 średni - B
4903 60» 48 9,0 średni - FB
1> ML (1 +8)150°C 2> Olej parafinowy
31 B - bele, FB - łatwo kruszące się bele
>
*
13
S&KZttM tenty nr 2 Styczeń - Luty 1997 TOM 1
Tabela 8. Uniroyal Chemical Company, Inc. ROYALENE EPDM-DCPD, ROYALENE EPDM-ENB
ROYALENE Lepkość Mooneya
ML (1+4)125°C
Rozkład średniej masy cząsteczkowej
Stosunek E/P, Udział dienu , % wag:
odm iana nr j. masy
DCPD ENB
301-T 40 szeroki 68/32 3 -
306 59 szeroki 54/46 3 -
X-3378 60 szeroki 61/39 4 -
501 52a) średni 57/43 - 4,0
502 59 wąski 63/37 - 4,0
512 57 średni 68/32 - 4,0
521 4 5«) średni 52/48 - 5,0
539 70 średni 74/26 - 5,0
552 50 średni 76/24 - 4,5
580HT 60 a) szeroki 52/48 - 2,5
X-3275B 60 średni 58/42 - 2 , 0
X-3356 60 wąski 71/29 - 4,5
X-3363 75 średni 56/44 - 5,0
505 55 średni 58/42 - 8 , 0
509 55 średni 71/29 - 8 , 0
525 65 średni 58/42 - 8,5
535 55a) średni 57/43 - 9,5
Kauczuki m odyfikowane olejem : dien, % wag. oleju, phr
400 42 szeroki 68/32 DCPD 3,0 1 0 0
622 55a) średni 75/25 ENB 5,0 30
637P 42 średni 71/29 ENB 5,0 75
X-3345 52 średni 63/33 ENB 8,5 75
X-3362 55 średni 56/44 ENB 8,5 2 0
a>ML (1+4)100°C
Tabela 9. Exxon Chemicals - kauczuki etylenowo-propylenowe VISTALON EPM i EPDM-ENB
VISTALON odmiana nr
Lepkość Mooneya, ML (1+4)124°C
Udział Udział
etylenu, % ENB, % m S s fS ą s fe c z to w e j Zaw artość oleju, phr Postać handlowa'», kg Kopolim ery:
404 29 44,5 bardzo szeroki - B 34
504 25 59,5 średni - B 34
606 65 53,5 średni - B 34
703 2 1 72,5 wąski - B 34
785 30 49,0 wąski - B 34
805 33 78,0 wąski - C -
808 46 78,0 wąski - C -
Terpolime ry:
2504 25 55,5 3,8 bardzo szeroki - B 34
3666 52 64,0 4,5 średni 75 B 34
5600 75 68,5 5,0 szeroki - FB 25
5630 36 66,0 5,0 szeroki 30 B 34
7000 60 73,0 5,0 wąski - FB/P 25
7500 822) 55,5 5,7 "na miarę" - B 30
7606 50 68,5 5,7 średni - FB 25
7800 2 0 79,0 6,0 "na miarę" - FB 28
6630 36 64,0 9,0 szeroki 30 B 34
6505 54 56,5 9,3 średni - B 34
8600 812) 57,5 9,1 "na miarę" - FB 30
8510 49 56,5 9,9 wąski 15 B 30
9500 72 60,0 1 1 , 0 "na miarę" - B34
1) B - bele, FB - łatwo kruszące się bele, P - granule, C - okruchy 2> ML (1+8)125°C
TOM 1 Styczeń - Luty 1997
Tabela 10. Bayer AG. POLYSAR EPM i POLYSAR EPDM-ENB
Produkty odm iany nr
Lepkość Mooneya
ML (1+8)MU Udział etylenu, % U dział ENB, % U w agi4*
KOPOLIMER, EPM
306 35± 51) 69 - a) FDA §177.2000, §177.1520
TER PO LI MERY, EPDM
227 25± 51) 73 3
i
b) BGA Recomm.XXI
345 35± 61) 58 4
|
§177.2000a) FDA346 3 3 1 6 1* 60 4 §177.1520
585 54±61) 56 10,5
a) FDA
847X 55±52) 71 4 §177.2000
§177.1520
865 62±62) 54 6,5
965 60±63) 54 6,5
TERPOLIMERY MODYFIKOWANE OLEJEM zawartość oleju, phr
6463 37±73) 65 4 50
5875 30±73) 65 9 100
5465 38±73) 61 4 100
1) 100°C ,2) 125°C, 3) 150°C,
4) a) FDA - Food and Drug Adm inistration, amerykańskie przepisy dotyczące w yrobów kontaktujących się z żywnością, §177,1520 dotyczy żyw ności nie zawierającej tłuszczu; b) Bundesgesundheitsamt - Federalny Urząd ds. Zdrowia, RFN
*> w 1996 r. zm ieniono nazwę na "Buna EP".
Tabela 11. Enichem. Kauczuki etylenowo-propylenowe DUTRAL
Odmiany Lepkość Mooneya
ML (1+4)125°C U dział propylenu, % Udział ENB Zaw artość oleju, % Postać handlow a2*
K O P O L I M E R Y
Dutral Co 034 4 4 1} 28 B, FF, P
Dutral Co 038 60 28 - - B, FB, FF, P
Dutral Co 043 3 4 1* 45 - - B
Dutral Co 054 44 41 - - B
Dutral Co 554 31 44 - 50 B
Dutral Co 058 801) 50 - - B
Dutral Co 059 79 42 - - B
Dutral CT 053 4 1 1> 45 - - B
Dutral Co 053 115 44 - - B
T E R P O L I M E R Y
Dutral Ter 4028 60 24 średni FB, FF, P
Dutral Ter 4033 3 0 1} 24 średni - B, SC, P
Dutral Ter 4038 60 27 średni - FB, FF, P
Dutral Ter 4044 4 4 1) 35 średni - B
Dutral Ter 4046 41 40 średni - B
Dutral Ter 4048 60 38 średni - B
Dutral Ter 4049 76 41 średni - B, SC
Dutral Ter ^054 501) 46 średni - B
Dutral Ter 4334 28 27 średni 30 B
Dutral Ter 4436 43 28 średni 40 B
Dutral Ter 4535 32 32 średni 50 B
Dutral Ter 6235 33 32 wysoki 23 B
Dutral Ter 6537 43 27 wysoki 50 B
Dutral Ter 9046 6 7 1) 32 bardzo wysoki - B
Dutral Ter 9049 66 41 bardzxo wysoki - B, SC
1> ML (1+4)100°C
2) B - bele, FB - łatwo kruszące się bele, FF - sypkie okruchy, P -granule, SC - łuski
15 Sbte& M t& ty nr 2
Siaa& M t& Uf, nr 2 Styczeń - Luty 1997 TOM 1
Tabela 12. WNP,UFANIEFTIECH1M. Kauczuki ety
lenowo-propylenowe: SKEP-40, SKEP-50, SKEP-60, SKEPT-40, SKEPT-60 wg T U 38.103252-92, charak
terystyka techniczna
Nazwa handlowa SKEP-50 SKEPT-50
L ep ko ś ć M o on eya , MU 4 6 -5 5 4 6 -5 5
Ilo ś ć D CPD , % - 5 ,8 -7 ,2
S traty suszen ia, m aks., % 0,5 0,5
P o z o sta ło ś ć po s p o p ie le n iu ,
m aks., % 0,3 0,2
w tym w a n a d , m aks., % 0,0 08 0,0 08 E kstrakt a lk o h o lo w o -
to lu e n o w y , m aks., % 5,0 4 ,0
S ta b iliza to ry, % 0 ,1 5 -0 ,3 0 0 ,1 5 -0 ,3 0 W ytrz y m a ło ś ć na ro zcią ga nie ,
m in ., MPa 2 0,6 19,6
W yd łu że n ie przy z e rw a n iu ,
m in ., % 400 350
W s p ó łc z y n n ik m ro z o o d p o r
n o ś c i, m in . 0,3 0,3
Literatura
1. „Turmoil in the EPDM business”, Eur. Rubb. J.
July/August 1995, 177, nr 7, s. 20
2. Hofmann, W „Kautschuk Technologie”, Gentner Ver lag, Stuttgart 1980, s. 149-158
3. Riedel JA . i Vander Laan RH . „The Vanderbilt Rubber Handbook”, wyd. 13, 1990, s. 123-148 4. Manual for the Rubber Industry, wyd. Bayer, II wyd.
1993
5. Paeglis A., Sen A.. Italiaander E. : „Geperlter Ga- sphasen - EPDM: Vorteile beim Einstufen - Mi- schen ”, Gummi, Fasern, Kunstst. 1996, 49_, nr 4, s. 319
6. Italiaander T. „ Granular gas-phase EPDM ”, Rubb.
Techn. Int. 1996, s. 26
7. Przemysł chemiczny 1994, 73, nr 10, s. 410
8. Riedel J , Laird J. „Porównanie kauczuków EPDM produkowanych przy? użyciu katalizatorów metaloce- nowych z kauczukami EPDM obecnie dostępnymi na rynku ”. Referat wygłoszony na konferencji „ Elasto
mery ’95 ”, Warszawa 17-18 października 1995 r.
9. Chodha Ch., Konots E. „Sporządzanie mieszanek gumowych z kauczuku etylenowo-propylenowego, dienowego ”. Referat wygłoszony na konferencji
„Elastomery’9 5 ”, Warszawa, 17-18października 1995 r.
10. Barlow E W , ,, Rubber Compounding - Principles, materials a. Techniques ”, II wyd. Marcel Dekker Inc. 1993. New York - Basel - Hong Kong
11. „Exxon trials metallocene EPDM ”, Eur. Rubb. J., November 1995, 177, nr 7, s. 20
12. „New ethylene standards fo r EPDM ”, Rubb. World 1995, 211, nr 6, s. 23
13. Rubb. World 1995, 213, nr 7, s. 16
14. Eur. Rubb. J. October 1996, 178, nr 9, s. 28 15. H. Seifert, ,,Der Weltkautschukmarkt an der Jah-
reswende”, Gummi, Fasern, Kunstst. 1996, 49, nr 1, s. 37
16. Eur. Rubb. J. 1996, 178, nr 6, s. 2
Wpłynęło: kwiecień 1996
