Powstaniu i rozwojowi wspólnot i ruchów nowej ewangelizacji towarzyszy odmienna od tradycyjnej metoda

Małgorzata

Danuta Nowak

ŚWIADECTWO RELIGIJNE. GATUNEK - JĘZYK - STYL

Lublin 2005, ss. 276

Powstaniu i rozwojowi wspólnot i ruchów nowej ewangelizacji towarzyszy odmienna od tradycyjnej metoda

z niej potrze- ba

do

i zastosowania w praktyce ewangelizacyjnej nowych form wypowiedzi oraz nowej

dyskursu religijnego. W ten

w

sposób wpisuje

tzw.

Wprawdzie nie stanowi ono

novum w

religijnym, jednak ostatnio

jednym z istotniejszych

składników

nowego sposobu ewangelizacji.

zatem

fakt,

sne

religijne jako element metodyki ewangelizacyjnej i forma wypo- wiedzi

w

religijnego, dobrze rozpoznawalna

jego odmian, nie

przedmiotem szczególniejszego zainteresowania

językoznawców.

Powyższa

konstatacja wskazuje niezbicie na zasadniczy walor recenzowanej

książki,

mianowicie jej pionierski charakter. Jest ona bowiem pierwszym w pol- skich warunkach monograficznym, a zarazem

obszernym, obficie udokumen- towanym lingwistycznym opisem

religijnego jako gatunku wypowiedzi oraz jego

wszechstronnej charakterystyki w

i stylistycznej.

Wychodząc

z

w pracy

musi me- todologia lingwistyczna, za

przyjmuje Autorka

genologię lingwistyczną, uwzględniając

przy tym zarówno elementy teorii aktów mowy,

w zakresie pragmatycznych

komunikacji

wej, jak i plan semantyczny i

stylistyki

Autorka nie traci z pola widzenia jednak faktu,

zjawisko ma charakter inter- dyscyplinarny, dlatego widzi

w swoich

w roli

teologicznych i socjologicznych. Inna rzecz,

opis warsztatu badawczego w podrozdziale Metoda badawcza sprawia

nazbyt lapidarnego.

Bogatą

i

tworzy korpus 250 tekstów wy-

ekscerpowanych z ponad

zbioru

z lat 1991-2002. Pocho-

192 ^BOGUSŁAW NOWOWIEJSKI

dzą one z publikacji prasowych i książkowych, oficjalnych stron internetowych ruchów i wspólnot oraz zapisów ze spotkań modlitewnych i ewangelizacyjnych.

Pod względem kompozycji praca robi wrażenie dobrze przemyślanej i zbu- dowanej na zasadzie podporządkowania struktury zawartości merytorycznej.

Warto by jednak kwestię „Języka religijnego jako przedmiotu badań lingwistycz- nych" przedstawić przed wejściem na grunt zagadnień szczegółuwych oraz prze-

znaczyć bardziej eksponowane miejsce dla zagadnienia potencjalnej wielofunk-

cyjności leksykalnych znaków wartościowania, w tym dość licznych epitetów i wyzwisk typu: cudak, gnojek, palant.

Monografia składa się z trzech zasadniczych części, których układ jest od- zwierciedleniem planów, w jakich autorka analizuje zagadnienie świadectw, mia- nowicie: planu gatunkowego, językowego i stylistycznego.

W analizie gatunkowej świadectwa Małgorzata Nowak koncentruje się na kwestii wzorca gatunkowego i jego tekstowej realizacji. ^Wychodząc od intuicyj- nego przypisania świadectwu kategorii gatunku, przy wykorzystaniu „instrumen- tarium" badawczego wypracowanego na gruncie tekstologii w zakresie teorii ga- tunków mowy, przekonująco dowodzi, że zarówno na poziomie języka religijne- go, jak i tekstu, świadectwu można przypisać takie cechy językowe, które pozwa-

lają uznać je za odrębny gatunek wypowiedzi.

Szczegółową analizę wybranych typów realizacji tekstowych poprzedza opis konstytutywnych składników wzorca i sposobów funkcjonowania ^świadec­

twa jako mikroaktu mowy w obrębie wyżej zorganizowanych form wypowiedzi:

kerygmatu, homilii i katechezie, rozmowie ewangelizacyjnej, a także obecności

w obrębie świadectwa rozumianego jako makroakt innych typów wypowiedzi re- ligijnych takich, jak: wypowiedzi modlitewne czy wypowiedzi profetyczne.

Autorka dowodzi także licznych zbieżności świadectwa z gatunkami paraliterac- kim, zwłaszcza autobiografami duchowymi w rodzaju „pamiętników duszy" czy

„autobiografii mistycznych".

Wbrew oczekiwaniom czytelnika, na rozdział „Język" składają się, o czym Autorka lojalnie uprzedza, wyłącznie studia leksykalne nad charakterystycznym

słownictwem świadectw.

Autorka posługuje się terminem język, wymiennie z określeniami kod, styl, nie wdając się w dyskusję na temat istoty języka religijnego, jego miejsca ^wśród odmian polszczyzny i jego wewnętrznego zróżnicowania. Akceptuje jednocześnie

zaproponowane przez innych autorów wyróżnienie podtypów języka religijnego:

„kanonicznego (oficjalnego)" i „potocznego". Widzi też przydatność tego roz-

różnienia w prowadzonych rozważaniach.

W sferze słownictwa religijnego sytuuje Autorka przede wszystkim nazwa- nia osób boskich i Maryi. Podkreśla tu zdumiewająco bogatą synonimikę nazwań

RECENZJA KSIĄŻKI P.T.: ŚWIADEC1WO RELIGIJNE. GATUNEK - JĘZYK - S1YL

19 3

Jezusa, w tym określeń nietradycyjnych, głównie peryfraz budowanych na pod- stawie porównań i przenośni.

Realizując postulat charakterystyki języka nowej ewangelizacji, Autorka poddaje analizie konfesjolekty, a ściślej słownictwo wspólnotowe kilku ważniej­

szych ruchów religijnych, w tym: charyzmatycznego, neokatechumalnego, Dzieła

Maryi, Szkół Nowej Ewangelizacji.

Na tle dobrze na ogół znanych słów-kluczy o zasięgu ogólnoreligijnym bar- dzo interesująco przedstawiają się określenia stanowiące leksykalne centrum ję­

zyka nowej ewangelizacji. Należy do niego nie tylko słownictwo ogólnopolskie, jak: Bóg, chrześcijanin, grzech, kościół czy krzyż, ale i wspólnotowe: plan ( zbawie- nia), znak 'zapowiedź', czuć 'doświadczać', dotknąć 'przejaw działania sacrum',

oddać coś Panu, otworzyć się na coś, kogoś, przyjąć Jezusa, przylgnąć do Chrystusa.

Szkoda, że w tej interesującej analizie słownictwa charakterystycznego dla danego ruchu ewangelizacyjnego zabrakło wyjaśnienia, na czym specyfika tej lek- syki polega.

Przeplatanie się w języku świadectw oficjalności i potoczności owocuje

obecnością w polu leksyki licznych wyrazów nacechowanych emocjonalnie.

Autorka wyróżnia tu słownictwo nie mające charakteru wartościującego, przede wszystkim zdrobnienia i spieszczenia, potocyzmy, wulgaryzmy (sic!) i eufemi- zmy, oraz leksykę waloryzującą na poziomie języka i tekstu.

Dla wypowiedzi religijnych charakterystyczne jest z jednej strony duże na- sycenie wyrazami o dodatnim zabarwieniu, z drugiej mała liczba znaków warto-

ściujących negatywnie. Te proporcje znajdują pełne potwi.erdzenie w analizowa- nych tekstach świadectw.

Dokonując stylistycznej analizy tekstów, zwłaszcza pod kątem obecnych w nich środków retorycznych i poetyckich, Autorka weryfikuje hipotezę, że tek- sty świadectw należą do klasy wypowiedzi religijnych. Z tej analizy wynika, że dla

przybliżenia odbiorcy przebiegu i charakteru doświadczenia religijnego w świa­

dectwach wykorzystuje się najczęściej metafory, porównania, antytezy i analogie,

wspierają je paradoksy, przybierające najczęściej formę oksymoronu, liczne alego- rie, zwłaszcza 'budowli', 'przepaści', 'dna', 'dołu', 'pociągu', i symbole.

Najchętniej jednak wykorzystuje się w świadectwach religijnych metafory, które nadają wypowiedziom większą sugestywność i „sensualną wyrazistość".

W wypowiedziach przenośnych „świadkowie powielają utrwalone wzorce języ­

kowe i kulturowe", odwołując się często do przenośnych sensów: 'serca', 'drogi', 'wspólnoty', 'przemiany', 'walki', a nawet stosując metafory stereotypowe:

duchowe pęta, łono Kościoła. Wśród wypowiedzi porównawczych, obok licznych i oryginalnych porównań spotkamy wiele konstrukcji utartych inspirowanych tekstami biblijnymi, którym towarzyszą motywacje innymi formami wypuwiedzi sakralnych.

194

Na podstawie wszechstronnej i

analizy

w planie gatunkowym

i stylowym Autorka dochodzi do kilku wnios- ków.

z nich jest potwierdzeniem

uczynionego we

pie,

jest

gatunkiem wypowiedzi religijnej, które mimo

wewnętrznego zróżnicowania

daje

jako swoisty typ tekstu i

za

kategorii tekstologicznych. Zdaniem Autorki,

ruchów nowej ewangelizacji odzwierciedla stan

religijnego i dowodzi jego dostosowywania do

to ro.in.

w

nie tylko z postulowanej czy „meto- dycznej" ich

ale

w nich potocznej wersji

religijnego.

Na

fakt,

w pracy charakterystyka

nowej ewangelizacji

niekiedy badawczym postulatom i odkrywaniu prze- strzeni, która pozostaje jeszcze do zbadania (np. problematyka

mor- fologiczna, ortograficzna).

Niekwestionowaną wartość

monografii podnosi obszerny aneks,

cy wybrane teksty

mówionych i pisanych, w tym publikowanych w prasie i w Internecie.

Cała książka,

napisana

umie-

jętności Małgorzaty

Nowak w zakresie erudycyjnego i precyzyjnego wypowiada- nia

Tok prowadzonych przez

cechuje

kultura i precy- zja wypowiedzi,

jak w

pracy, i tu nie brakuje, drobnych na

niezręczności sformułowań

czy zgrzytów stylistycznych.

Wszelkie jednak usterki stylu, skróty

i dyskusyjne fragmentami elementy wnioskowania (np. konstatacja,

prototypowy odbiorca

jest zbiorowy czy idealistyczna interpretacja deklarowanego celu

gdzie przyjmuje

intencje

prymarnie altruistyczne) nie

merytorycznej ocenianej monografii, która w

na zainteresowanie czytelników, i to nie tylko specjalistów z zakresu

stwa.

Bogusław

Nowowiejski