182 RECENZJE
Po drugie sięgam po studia wpływu nowych mchów społecznych na skuteczność polityczną społeczeństw obywatelskich (polecam np. Jean Cohen i Andrew A rato Civil Society and Political Theory, M IT Press, 1994, choć pierwsze wydanie pochodzi z roku 1992). Chciałbym mianowicie wiedzieć, jak się zmieniają chęci jednostek i jak się „przekładają” na język kontrkultur, za
chowań, ruchów społecznych, nowych instytucji.
Po trzecie staram się zrozumieć perwersje racjonalności, ä la Jon Elster ... ale to już wykracza poza ramy niniejszych rozważań na temat czerwonoczarnej skrzynki. Której jak dotąd nie udało się odnaleźć.
Sławomir Magala
Demokracja w soczewce symbolicznej interakcji
ELŻBIETA HAŁAS: Obywatelska socjologia szkoły chicagowskiej, Redakcja Wydawnictw K UL, Lublin 1994, 118 s.)
Problemy stawiane społeczeństwom przez demokrację oraz samej demokracji przez społeczne całości od pewnego czasu cieszą się rosnącym zainteresowaniem socjologów. Książka Obywatelska socjologia szkoły chicagowskiej wychodzi naprzeciw tym zainteresowaniom; A utorka dokonuje w niej prezentacji idei autorów takich, jak G.H. Mead, Ch.H. Cooley i H. Blumer, znanych socjologom w odmiennych kontekstach.
Myślą przewodnią, organizującą dobór tekstów, jest wyeksponowanie wątku krytycznego, podejmowanego przez szkołę chicagowską w odniesieniu do instytucji politycznych demokratycznego państwa. Strategia badawcza, za
kładająca zasadniczą zależność społecznych stm ktur komunikacyjnych i poli
tycznych prowadzi autorów prezentowanych tekstów do diagnozy przyczyn zła społecznego. Analizy założeń filozoficznych oraz procedur badawczych przed
stawionych myślicieli, dokonane przez Autorkę wyboru we „Wprowadzeniu”
i obszernych omówieniach, które poprzedzają przekłady, umożliwiają recepcję ich koncepcji w szerokim kontekście ugruntowanej tradycji intelektualnej.
Część pierwsza zawiera trzy opracowania. W omówieniu myśli Charlesa H ortona Cooley’a A utorka eksponuje koncepcję społecznej genezy ideałów wspólnotowych i organicznej interpretacji praw człowieka, przeciwstawiając ją idei kontraktu społecznego. Zwraca się też uwagę na obecny w myśli Cooley’a fenomenologiczny wymiar jaźni społecznej oraz komunikacyjne podstawy społecznego porządku. Tę skrótową rekonstrukcję - podobnie, jak dwie następne - uzupełnia bibliografia ważniejszych prac przedstawianego autora, a także opracowań i artykułów na jego temat.
RECENZJE 183
Opracowanie, dotyczące poglądów George’a Herberta M eada zawiera szerszy przegląd problemów. Przypomnienie koncepcji umysłu i jaźni m a tu na celu ukazanie tez nt. praktyki demokracji oraz projektów racjonalnej reformy społecznej na szerszym tle teorii tego autora. Odtworzenie tego kontekstu czyni zrozumiałym wiązanie przez M eada kryterium racjonalności działań politycz
nych oraz kryterium etycznego.
Rozdział dotyczący Herberta Blumera podkreśla rolę podmiotowych czyn
ników w życiu społecznym. A utorka przytacza tu krytyczne tezy Blumera, m.in.
dotyczące badań opinii publicznej; omawia interpretacyjną koncepcję sym
bolicznej interakcji - i w tym kontekście dokonuje pogłębionej analizy blume- rowskiego ujęcia problemu „niepokojów zbiorowych”. Jest on rozważany w odniesieniu do współczesnego, złożonego społeczeństwa demokratycznego, którego dynamika wyraża się we współzawodnictwie, odmienności przekonań i konkurencji. Ład społeczny traktowany jest tu jako nietrwały rezultat negocjacji między uczestnikami. A utorka podkreśla tezę Blumera o ustawiczno- ści procesu definiowania i redefiniowania zasad funkcjonowania instytucji demokratycznych, a także odrzucenie przez tego badacza poglądu o struktural
nym zdeterminowaniu ich formy.
Druga część książki została zaprojektowana jako ilustracje opracowań.
Zawiera ona nie publikowane dotychczas w języku polskim teksty Cooley’a, M eada i Blumera we własnych przekładach Autorki.
Interpretacja nie jest rozpowszechnioną metodą w krajowej socjologii;
zebrane w niewielkiej objętościowo pozycji teksty swą intencją sięgają głębiej
— stanowią one inspirację dla stosowania hermeneutycznego ujęcia do analiz zjawisk, jakie niesie za sobą konkretna, polska forma demokracji. Jest to bowiem propozycja opisu socjologicznego, który dopiero na drugim planie formułował
by twierdzenia ogólne (o ile takie w odniesieniu do tego przedmiotu są możliwe).
Pierwszym zadaniem interpretującego ujęcia jest tu analiza samego pojęcia demokracji w odniesieniu do konkretnej, zinternalizowanej w myśleniu in
dywidualnym, tradycji działania i definiowania.
A utorka zaznacza na wstępie, iż pozycja ta spełniać m a przede wszystkim funkcję ewokacyjną - wywołać zainteresowanie nurtem dziedzictwa szkoły chicagowskiej, który skupia się na badaniach instytucji demokratycznych.
Wyeksponowane w książce strategie badawcze i problemy kierują uwagę na wymiar intersubiektywnych definicji, z których uczestnicy konstruują instytucje demokratycznych społeczeństw. Socjologia, rozwijana w oparciu o tak koncep- tualizowane założenia wymaga specyficznego aparatu pojęciowego, w którego tworzeniu decydujący udział mają teoretycy, wywodzący się z tradycji prag
matycznej. Żywotność tej tradycji zależy jednak od podejmowania i rozwijania zarysowanej problematyki przez badaczy późniejszych generacji. W sytuacji, w jakiej przebiega budowanie instytucji demokratycznych w naszym kraju, po
dejmowanie tej problematyki przez socjologów wydaje się szczególnie pożądane.
184 RECENZJE
Klarowna kompozycja, trafny dobór oraz wysoka jakość przekładów decydują o walorach książki na równi z interesującym i nieszablonowym ujęciem myśli prezentowanych autorów.
Książka Elżbiety Hałas wypełnia także fragment luki, jaką obserwujemy na rynku podręczników do nauczania socjologii. Nie jest to podręcznik w dosłow
nym znaczeniu. Precyzyjny warsztat historii myśli społecznej, zaprezentowany w „Opracowaniach” w połączeniu z formułą małej antologii umożliwia jednak wykorzystanie tej pozycji w pracy dydaktycznej, zarówno ze studentami socjologii, jak i nauk politycznych.
Funkcjonowanie książki jako źródła inspiracji oraz pomocy dydaktycznej uzasadniałoby rozszerzenie wyboru o kontynuacje, jakie idee szeroko rozumia
nej szkoły chicagowskiej znalazły w myśli teoretyków współczesnych. Inter
pretacyjna analiza zjawisk politycznych nie jest bowiem w socjologii zachodniej zjawiskiem tak sporadycznym, jak m a to miejsce w Polsce. Mam tu na myśli choćby Charlesa Taylora, którego artykuł „Interpretation and the Sciences of M an”1 tematycznie stanowiłby nierozłączną całość z przedstawionymi tekstami.
Jednakże ramy swojego zamierzenia, jakie A utorka jednoznacznie określiła w tytule i „Wprowadzeniu” oraz ograniczenia, wynikające z objętości pozycji (118 s.) nie nakładały na Nią takiego wymogu.
Paweł Woroniecki
JACEK KURCZEW SKI: The Resurrection of Rights in Poland. Oxford:
Clarendon Press 1993, 462 s.
Sądzę, że po dwóch latach od wydania w Clarendon Press niewielu socjologów w Polsce zna książkę Kurczewskiego, co w przypadku zagranicznych publikacji jest chyba prawidłowością. Zacznę od streszczenia - dłuższego niż zwykło się to praktykować w recenzjach, ponieważ: (i) praca jest niedostępna na polskim rynku i można z niej korzystać jedynie w bibliotekach naukowych, (ii) jest wyjątkowo obszerna (liczy 462 strony), (iii) będę miał trochę uwag polemicz
nych, które na tle omówienia treści książki łatwiej zrozumieć.
K ilka ogólniejszych uwag na temat charakteru książki zgłoszę na początku, a dotyczą one problematyki i sposobu jej prezentacji. Zgodnie z zapowiedzią w tytule, pisze się tu o przemianach systemowych, które doprowadziły do przywrócenia praw w Polsce. N urt „praw”, faktycznie, przewija się przez kolejne 14 rozdziałów, chociaż w niektórych jest mniej widoczny, dając raczej Autorowi okazję do wielokierunkowych dygresji, połączonych z wkraczaniem na bardzo
1 Tekst zawarty w: Interpretative Social Science. A Reader, Paul Rabinov, William M. Sullivan, (eds) University of California Press, Berkeley-Los Angeles - London 1979, s. 25-71.
