Ferdynand Pasternak
"Periodica de re morali canonica
liturica", vol. 60, 1971, fasc. 4 ; vol. 61,
1972, fasc. 1: [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 16/1-2, 310-315
1973
310 P rz e g lą d c z a so p ism [2]
m ożna tw ierdzić, że n ie pozostają w dobrej w ierze i konsekw etnie nie m ożna o nich m ów ić jako o h ere ty k ac h czy schizm atykach podległych karo m kościelnym , 2) nie m ożna zaprzeczyć, że — aczkolw iek w sposób niepełny — przynależą do Kościoła.
N. G r a s s p rze d staw ił przyczynek do najnow szej h isto rii k anoni- sty k i w A u strii Z u r jü n g ste n kanon istisch en W issenschaftsgeschichte in
Ö sterreich u n te r u n d ob der E nns 1595 und 1609 (s. 273—290) za ją ł się
zagadnieniem rozw odu w dw óch p ro jek tach p ra w a krajow ego dw óch pro w in cji austriack ich . M a teria ł w ykorzystany przez a u to ra je st tym ciekaw szy, że chodzi o praw o prow incji, k tó ry ch w ładca był katolikiem .
Do dziedziny p ra w a w yznaniow ego należy przyczynek H. F l a t t e n a
Z u r R ech tsstellu n g des kölner P riestersem inars. K onkordatsrechtliche E rw ägungen zu r Rechtslage im L and N o rd rh ein -W estfa len (s. 290—299).
Chodzi o zagadnienie, czy w św ietle obow iązującego w N RF p ra w a w y znaniow ego m ogą w diecezjach, n a któ ry ch te re n ie z n a jd u ją się fa k u l te ty teologiczne, istnieć se m in a ria duchow ne z pełnym p rogram em s tu d ium teologicznego (a nie tylko służące przygotow aniu ascety czn o -p rak - tycznem u).
P ra w n o -w y zn a n io w ą p ro b lem aty k ą członkostw a Kościoła za ją ł się C h r . L i n k w art. K irchenrechtliche un d staatskirchenrechtliche Fra
gen des kirch lich en M itglideschaftrechts (s. 299—322). Z agadnienie człon
k ostw a K ościoła tk w i w szeregu u kładach odniesienia. N ależy do cie kaw szych zagadnień teologicznych, kanonicznych, a także w sferze p ra w a państw ow ego. A u to r pośw ięca uw agę ciekaw ym i złożonym zagadnie niom, ja k ie z p roblem u przynależności do K ościoła w y n ik ają d la p ra w a państw ow ego — w tym w y p ad k u d la p ra w a N R F i A ustrii. P u n k tem zapalnym całej p roblem atyki, om aw ianej przez au to ra n a tle szeregu k o n k retn y c h przykładów , je st p o d atek kościelny. A utor stoi n a sta n o w isku, że zgłoszenie w obec w ładz państw ow ych w ystąpienia z Kościoła (dla uw oln ien ia się od p o d atk u kościelnego), je st tylko uw olnieniem się od konsekw encji p ra w a państw ow ego zw iązanych z przynależnością do jakiegoś w yznania. In n y m zaś problem em jest, czy w ładza kościelna za stosuje sa n k cje k a rn e wobec ta k ich osób — odnośnie do tego zagadnie n ia zajęła ju ż stanow isko k o n feren c ja biskupów NRF. A u to r kończy uw agą, że ju ry sp ru d e n c ja św iecka niew ątpliw ie zaostrzy spojrzenie k a- nonistów i teologów na to zagadnienie.
K s. R. S o bański
PER IO DICA DE RE M ORALI CANONICA LITUR G ICA
Rom ae, P on tificia U niv ersitas G regoriana. Vol. 60(1971) fase. 4.
Z estaw arty k u łó w tego zeszytu „P eriodica” (podobnie ja k i n astęp nego: 1(72) zaw iera re fe ra ty w ygłoszone w ram ach sym pozjum k
anoni-stycznego, odbytego w d niach od 1 do 4. VI. 1971 r. n a U niw ersytecie G reg o riań sk im w Rzymie, w zw iązku ze zjazdem byłych słuchaczy i s tu dentów tego u n iw ersy te tu . P oprzedza je h om ilia w ygłoszona do u czest ników sym pozjum przez Ks. B pa F eliksem B anom ini. Treść n a s tę p u ją cych po tej hom ilii arty k u łó w je st n astęp u jąca:
W ilhelm B e r t r a m s SJ.: De
praemissis et principiis Legis fun
damentalis Ecclesiae
(ss. 511—547).Po om ów ieniu m otyw ów w pływ ających n a k odyfikcję p ra w a fu n d a m entalnego (sugestie soboru W atykańskiego II), a n astęp n ie etapów roz w o ju p ro je k tu oraz jego idei przew odniej —■ a u to r z a sta n aw ia się nad m ożliw ością istn ien ia tego ro d zaju p ra w a w K ościele oraz jego p o d sta w ow ym i założeniam i i zasadam i, k tó re pow inny w ejść w jego treść u s ta w odaw czą. Kościół bow iem , jako „m y steriu m ” jedności ludzi w C h ry stu sie, dom aga się obiektyw nych i jednoznacznych określeń dla w yrażenia sw ojej isto ty — zwłaszcza, że je st on także p odstaw ą jedności społecznej w sensie nadprzyrodzonym , a ja k o tak i — z w oli swego Założyciela — m usi posiadać k ap ła ń stw o h ie ra rc h ic zn e, któ reg o p ełn ią je st biskupstw o. K ap łań stw o w iernych pow inno z k ap łań stw e m h ierarch iczn y m ta k w spół działać, iżby daw ało w iernym rea ln y w pływ na „ m ag isteriu m ” Kościoła i w ykonyw anie w ładzy w Kościele. A u to r stw ierdza, że ten d en cje w spół czesnej „d em o k racji” nie dadzą się zastosow ać do K ościoła w całej roz ciągłości, n ato m ia st w łaściw ie p o ję ta „kolegialność” d ziałania pozw ala n a uczestnictw o w życiu i działalności Kościoła całego L u d u Bożego.
Ju lio M a n z a n a r e s :
De oboedientia et charismate in re liturgica
(ss. 549—572).W ychodząc z ok reśleń kodeksow ych (kan. 733 § 1 i 181), k tó re nie p ozw alają n a dow olne in icjaty w y w sp raw ach liturg iczn y ch — au to r w sk azu je n a soborow e u ję c ia tego za gadnienia (nie zaw sze jednoznacz ne), k tó re dopuszczają w księgach litrugicznych określone różnorodności. N a płaszczyźnie podstaw ow ych w ym agań, rządzących w ew n ętrzn ie każdą kościelną czynnością litru g iczn ą, sp raw o w an ą w im ieniu Kościoła, u k a zuje n a stę p n ie a u to r m yśl posoborow ego K ościoła wT k w estii dopuszczal ności pew nych zm ian i m odyfikacji litrugicznych i na tej płaszczyźnie ro zw iązuje postaw iony w ty tu le problem : granice posłuszeństw a w czyn nościach liturgicznych oraz m iejsce dla ch ary zm atu w e w spółczesnym posoborow ym p raw ie liturgicznym .
V iriginio H o v e r a :
Episcopi „sacrum ius et coram Domino officium
iudicium faciendi”: De opportunitate instituendi Consilium dioecesanum
lustitiae
(ss. 753—590).A u to r w op arciu o w ydane przez P a w ła VI N orm y S pecjalne dla S y g n atu ry Ap. (1968 r.) oraz N orm y dla procesów b eatyfikacyjnych (1969 r.) — a ostatn io dla procesów w sp raw ac h m ałżeńskich (Causas m atrim o n iales, 1971 r.) p ro p o n u je u sp raw n ie n ie sądow nictw a
diecezjal-312 P rz e g lą d c z a so p ism [4]
nego, z zachow aniem obow iązujących dotąd przepisów kanonicznych oraz posoborow ych decyzji, w k ie ru n k u ustanow ienia „C onsilium Dio- cesanum Iu s titia e ” ja k o o rganu pomocniczego biskupa, dla ochrony po zasądow ego porządku praw nego. O m aw ia też szczegółowo rac je uzasad n ia jąc e pow ołanie tego ro d zaju o rg an u adm in istracy jn eg o oraz szkicuje schem at s ta tu tu , określającego jego pow stanie, skład, zakres i skutecz ność jego działalności.
H enrich S t r a u b : De
quodam tribunali administrativo in Germa
nia erigendo
(ss. 591—641).A rty k u ł składa się z dwóch części: w pierw szej om aw ia au to r zało żenia p ra w n e dla proponow anego diecezjalnego try b u n a łu a d m in istra cyjnego, w drugiej zaś — szczegółowe norm y d ziałania i kom petencje tego try b u n a łu (w niem ieckiej i łacińskiej w e rsji językow ej) w ydane w m a ju 1971 ro k u dla b aw a rsk iej pro w in cji kościelnej.
M arianus Ż u r o w s k i S J.:
Critérium distinctionis inter potestatem
administrativam iudicialem et voluntariam
(ss. 643—651).P ro d z iek a n W ydziału p ra w a kanonicznego A TK w W arszaw ie om a w ia w tym a rty k u le, w o parciu o sfo rm u ło w an ia K odeksu P ra w a K an. oraz opinie daw nych i w spółczesnych kanonistów , następujące kw estie: w ładza ad m in istra c y jn a w sensie ścisłym , czyli kom p eten cja postępow a n ia adm in istracy jn eg o ; o ile tzw. w ładza dobrow olna (potestas v o lu n ta ria) zbiega się z w ładzą w ykonyw aną n a drodze postępow ania a d m in i stracy jn eg o ; i w reszcie ja k ie je st k ry te riu m odróżniające tzw. w ładzę dobrow olną (jurysdykcję) i sądow ą w K odekście P ra w a K anonicznego.
F rancisco L ó p e z U l a n a :
Iurisprudentia rotalia de nullitate ma
trimonii ob vim et metum
(ss. 653—688).A u to r om aw ia tu postępow anie Roty Rzym skiej w sp raw ac h o nie w ażność m ałżeń stw a z ty tu łu p rzym usu i bojaźni — n a jp ie rw w w y ro k ac h przed K odeksem p ra w a kanonicznego, a następnie po K odeksie —· w odniesieniu zw łaszcza do bojaźni określonej w yraźnie, rów noznacznie lu b w sposób zbliżony do tych określeń. R ozw aża także w arto ść p ra w n ą term inów : bojaźń określona w yraźnie, rów noznacznie itp.
N a końcu tego zeszytu zam ieszczony je st Spis autorów i arty k u łó w drukow anych w zeszytach — 1-4/1971 „P eriodica”.
Vol. 61 (1972) fase. 1.
N a w stępie tego zeszytu zam ieszczone zostały dw ie d y se rta cje kard . Dino S t a f f a wygłoszone na k u rsie odnow y kanonicznej sądów i tr y bunałów kościelnych odbytym w dniach od 15. X. do 15. X II. 1971 r. w Rzymie.
Dino C ard. S t a f f a :
Dissertationes de administratione iustitiae in
Ecclesia
: I.De natura pastorali administrationis iustitiae in
Eccle-sia;
IIDe Supremo Tribunali Administrativo seu de Secunda
S ectio neSupremi Tribunalis Signaturae Apostolicae
(ss. 3—29).W w ypow iedzi pierw szej kard . D. S ta ffa zw rócił uw agę na p a s to ra l ny c h a ra k te r w y k o n y w an ia w ładzy sądow ej w K ościele. A sp ek t p a s to ra ln y m usi się je d n a k opierać n a ściśle określonych stru k tu ra c h i sfor m u ło w an iach p raw nych. S tąd au to r ro z p a tru je n a jp ie rw ad m in istro w an ie spraw iedliw ości i w ykonyw anie w ładzy sądow ej w aspekcie za łożeń p asto ra ln y c h (w o parciu zw łaszcza o Nowy Test. i dokum enty U rzędu N auczycielskiego Kościoła) a n astęp n ie w asp ek tach praw n y ch . N a końcu p o d k reśla a u to r wzniosłość fu n k c ji sędziego oraz w ym agane k w a lifik a c je do należytego w ykonyw ania tego urzędu.
W d rugiej d y se rta cji zatrzy m u je się a u to r na nowo utw orzonym N ajw yższym T ry b u n ale A d m in istracy jn y m czyli tzw. D rugiej S ekcji S y g n atu ry A postolskiej. T en T ry b u n a ł A d m in istracy jn y — ja k stw ierd za a u to r — w y pełnia lu k ę w p raw n y m upo rząd k o w an iu w y k onyw ania spraw iedliw ości w K ościele a zw łaszcza w K u rii R zym skiej. P rz y n a j lepszej bow iem w oli, zdarzyć się może, iż różne stopnie w y konyw ania w ładzy sądow ej m ogą naru szy ć p ra w a w iern y c h oraz osób duchow nych (diecezjalnych i zakonnych). O chronę tych p ra w oraz zabezpieczenie „praw o rząd n eg o ” w y k o n y w an ia spraw iedliw ości w K ościele m a w łaśnie zapew nić T ry b u n a ł A d m in istra cy jn y S y g n atu ry Ap. S tru k tu rę p ra w n ą tego try b u n a łu oraz sposób jego postępow ania, w o parciu o konst.
„Re
gimini Ecclesiae Universae”
oraz„Normae Speciales Signaturae Ap.”,
ro z p a tru je a u to r w dalszej części rozpraw y.D alsze arty k u ły tego zeszytu stanow ią k o n ty n u a cję publikow anych w poprzednim num erze „P eriodica” refe ra tó w ze zjazdu byłych słu ch a czy U n iw ersy te tu G regoriańskiego.
J e a n B e y e r S J.:
De Consilio pastorali adnotationes
(ss. 31—16). U w agi sw oje i spostrzeżenia pośw ięca a u to r w ty m a rty k u le in sty tu cji R ady D uszpasterskiej, k tó rą b isk u p i diecezjalni, w o parciu o odnoś n e d okum enty soborow e, m ogą (dyspozycja fa k u lta ty w n a ) u k o n sty tu ow ać w sw oich diecezjach. R ad a ta p o w in n a m ieć c h a ra k te r doradczy. W p rzeciw ieństw ie do R ady K ap ła jsk iej —■ in n a je st n a tu ra , cel oraz s tr u k tu r a p ra w n a R ady D uszpasterskiej. Tym w łaśnie zagadnieniom , zw iązanym z n a tu rą , celem i s tr u k tu r ą Rady Duszp. w aspekcie teolo- giczn o -p raw n y m pośw ięca au to r dalsze w yw ody. Rozw aża rów nież w końcow ej części a rty k u łu re la c je R ady D uszpasterskiej do R ady K a płań sk iej.U rb an o N a v a r r e t e S J.:
„Incapacitas assumendi onera” uti caput
autonomum nullitatis matrimonii
(ss. 47—80).A u to r w ychodzi z założenia, że K odeks P r. K an. nie zaw iera w szyst kich m ożliw ych przyczyn, z pow odu któ ry ch — już to z p ra w a Bożego i n atu ra ln eg o , ju ż to z p ra w a pozytyw nego — m ałżeństw o może być niew ażnie zaw arte. Dotyczy to zwłaszcza niew ażności z pow odu nie
314 P rz e g lą d c z a s o p ism
[6]
zdolności do podjęcia obow iązków m ałżeńskich („incapacitas assum en d i onera), co d la kano n istó w n asu w a szczególną tru d n o ść — zw łaszcza
gdy ta „in cap acitas” dotyczy nienorm alności w sferze seksualnej, k tó rą m ożna by zaliczyć ju ż to do przeszkód zryw ających (tzw. im pedim entum im p o ten tiae m oralis) ju ż to do przeszkód z ty tu łu „braków zgody” (de fectus consensus). W zw iązku z tym — a u to r ro z p a tru je n a jp ie rw za gadnienie: kiedy i pod ja k im i w a ru n k a m i „incapacitas assum endi one r a ” stanow i przyczynę niew ażności m ałżeństw a, różną od innych p rzy czyn, a n astępnie: ja k ą należy przyznać „kw alifikację p ra w n ą ” tego ro dzaju przeszkodzie, czy je st to m ianow icie przeszkoda zry w ająca (im ped im en tu m im p o ten tiae m oralis) czy też raczej b ra k w ym aganej zgody (defectus consensus). Pod tym k ątem ro z p a tru je a u to r szczegółowo m o ty w ac je w yroków sądów kościelnych a także w nioski i sugestie K om i s ji K odyfikacyjnej nowego K.P.K.
Olis R o b l e d a S J.:
Decisionum ąuarundam Supremi Tribunalis
Signaturae Apostolicae commentarius
(ss. 81—106).K orzy stając z fa k tu , iż N ajw yższy T ry b u n a ł S y g n atu ry Ap. zastoso w ał o statnio pożyteczną p ra k ty k ę szybkiego publik o w an ia swoich w y roków (z zatajen iem nazw isk osób i m iejsc) — a u to r o p atru je niektóre z tych decyzji kanonistycznym kom entarzem . Dotyczy to w ielu p ra k ty c z
nych spraw , m. in.: udziału i roli osób św ieckich w try b u n ałach kościel nych, podm iotu p ra w a „in casibus ex cep tis”, przyczyny niew ażności m a ł żeń stw a i jego ponow nego zaskarżenia z now ego ty tu łu , ere k cji tr y b u n ału m iędzyobrządkow ego d rugiej in sta n c ji (Iran), rek u rsu przeciw adw okatow i dom agającem u się nadm iern y ch św iadczeń, niew ażności m a ł że ń stw a z różnych ty tu łó w itp.
M arcellino Z a l b a SJ.:
Dubium circa partem activam testis
qualifi-cati in celebratione matrimoniorum
(ss. 107— 118).A u to r ro z p a tru je tu now y przepis za w arty w „Ordo celebrandi m a· trim o n iu m (n. 255—26) a dotyczący ro li k ap ła n a błogosław iącego zw iązek m ałżeński ja k o św iad k a urzędow ego i p o rów nuje te n przepis z dyspo zycją kan. 1095 § 1 3° K.P.K. W yjaśnia przy tym nieuzasadnione w ą tp li w ości n iektórych au to ró w w kw estii, czy ten now y przepis czyni k a p ła n a isto tn ie stro n ą czynną, ja k o św iadka kw alifikow anego, co je s t w y m agane do w ażności m ałżeństw a. Z agadnienie to ro z p a tru je ta k że a u to r w odniesieniu do m ałżeń stw m ieszanych, przy udziale m in istra k a tolickiego i akatolickiego, k tó ry ch ro la (praktycznie) m oże być różna. W yprow adza w niosek pozytyw ny — tzn. iż podnoszone w ątpliw ości są nieuzasadnione.
I u r i s p r u d e n t i a S uprem i T ribunalis S ig n atu ra e A postolicae (ss. 119—189).
J e s t to k o n ty n u a cja urzędow ej p u b lik a cji w yroków N ajw yższego T ry b u n a łu S y g n atu ry Ap. w ra z z opisem fak tu , uzasadnieniem i decyzją,
zapoczątkow anej w „P eriodica” 60(1971) 273—350. P u b lik ac ja dotyczy w ielu różnego ro d za ju sp raw , k tó re w całości tru d n o tu ta j w ym ieniać (m. in. niew ażności m ałżeństw a, niew ażności w y ro k u sądowego, p rzy w ró cen ia spraw y do sta n u pierw otnego przeciw dek reto w i św. Roty, za siłk u d la osoby zakonnej po jej w y d alen iu z zakonu itp.). Całość p u b li kow anego m a te ria łu u ję ta je st w dw ie sekcje i o patrzona podpisem kard . S taffy —■ p refek ta , pod d atą 16. X II. 1971 r.
ST U D IA W A R M IŃ SK IE
W arm ińskie W ydaw nictw o D iecezjalne, tom V III 1971 r.
Tom V III S tudiów W arm ińskich (wyd. O lsztyn) z 1971 r. zaw iera 3 a rty k u ły dotyczące te m a ty k i k anonistycznej, n a k tó re w niniejszym „P rzeglądzie czasopism ” należy zw rócić uw agę kanonistów :
Ks. Je rz y P o d o l e c k i :
Szafarz sakramentu chrztu od soboru Try
denckiego do czasów najnowszych
(ss. 147—223).N a treść a rty k u łu tego sk ła d a ją się n astęp u jące zagadnienia rozw aża ne przez a u to ra w prospekcie historycznym (część I: od soboru T ry denckiego do K.P.K.): szafarz chrztu (także uroczystego), ro la b iskupa p rzy u d zielaniu chrztu, rez erw a cje proboszczow skie, diakon jako sza farz nadzw yczajny, szafarze ch rztu „p ry w atn eg o ”, w reszcie duchow ni, św ieccy i ak atolicy jako szafarze chrztu. W części d rugiej ro z p a tru je a u to r te zagad n ien ia w obow iązującym obecnie p raw ie kanonicznym : szafarz ch rztu nadzw yczajny i zw yczajny (kapłan), diakon ja k o szafarz nadzw yczajny i zw yczajny (kapłan), diakon ja k o szafarz nadzw yczajny, szafarz ch rz tu p ryw atnego, w reszcie m in istrzy w spólnot religijnych, od łączonych od Kościoła, jako szafarze chrztu. A rty k u ł kończy a u to r w n io skiem de lege fe re n d a w o parciu o p ro je k t H. S chm itza oraz u p ra w n ie n ia posoborow e diakonów.
Ks. Tadeusz P a w l u k :
Z zagadnień kanonicznego postępowania kar
nego
(ss. 225—311).O bszerne stu d iu m z p ra w a procesow ego Ks. T. P a w lu k a je st raczej m o n o g rafią procesu karnego i adm in istracy jn eg o niż sensu stricto a r ty k u łe m — zaw iera bow iem cało k ształt p ro b lem aty k i dotyczącej tego przed m io tu w rozw oju historycznym , w o parciu o d aw n ą i w spółczesną lite r a tu r ę kanonistyczną. S am ogólny przegląd poruszonych w ro z p ra w ie zagadnień w sk az u je n a to: proces k a rn y i jego części składow e (przestępstw o i etap y p ostępow ania karnego), ad m in istra cy jn e postępo w anie k a rn e , czyli podstaw ow e elem enty kanonicznego procesu ad m in i stracy jn eg o , w reszcie k a rn o -a d m in istra c y jn e postępow anie sp ecjaln e w odniesieniu do kodeksow ych procesów k arn o -a d m in istra c y jn y c h (łącznie z p ostępow aniem ex in fo rm a ta conscientia). A u to r ro z p a tru je te zagad n ie n ia z uw zględnieniem nie tylk o h isto rii p ra w a oraz ujęcia kodekso
