Stencel Józef Feliks

1

SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI

O".*, tyy.7. / . y i M lrkh.9. 5 3 o m , ...

I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora -— I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora — II. Materiały uzupełniające relację

X A ~Jh

III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora ““—

III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. --

III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) — III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 ---

III./5. Inne „T—

IV. Korespondencja

V. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie

2

3

f yi»(A

Relac.ja ludwiki Stencel.

P? - . . . .

Przed wojną Ludwika i Józef Feliks Stencel /późniejszy (podporucznik Armii Krajowej/ mieszkali w Pluskowąsach powiat

Wąbrzeźno, W październiku 1939 roku był aresztowany, ale zwol­

niono go za"łapówką". Stenclowie uciekli do Torunia i Włocław- j|r££.v• . . . ....- "• ' ‘ - T

kka. We Włocławku u Guzowskich zetknęli się z konspiracją. L.

■j.

Stencel pracowała w leśniczówce w charakterze sekretarki. Nad­

leśniczy postarał się o pracę dla męża w majątku Zombin. Kuch-, mistrzynią była tam Ema Penno - zaangażowana w podziemiu w War­

szawie. Tutaj ukrywała się. J.F.^tencel miał kontakt z masarnią w Czerniewicach i dostarczał mięso Guzowskim, a ci z kolei uk­

rywającym się Polakom.

Przez Guzowskich poznali J.Chylińskiego, J.Grussa, J.Ol­

szewskiego /"Andrzeja”/, H.Grfltzmachera. Zaprzysiągł ich Chy­

liński w marcu 1941 roku. L.Stenclowa otrzymała pseudonim "Lud­

wika" /odznaczona Krzyżem Armii Krajowej, Medalem Wojskowym 4 razy, Brązowym Krzyżem z Mieczami, Krzyżem Partyzanckim/. Prz;

dzielono ją do Komendy Obwodu Włocławskiego jako kurierkę i ł^c:

niczkę we Włocławku i Bydgoszczy. Mąż używał pseudonimu "Rola".

L.Stencel kolportowała prasę. Materiały odbierała w Byd­

goszczy przy ulicy Jezuickiej 14 lub 17 u Anny Płaczek. U "Pa­

pieża" odbierała pisemko "Polska Żyje". Mieszkanie Stenclów było punktem i kwaterą oficerów Komendy Okręgu Pomorze.

U Guzowskich L.Stencel poznała J .Zielińskiego - jednego z pierwszych członków .Związku Walki Zbrojnej. Kilkakrotnie się 2 nim kontaktowała. J.Zieliński był kasjerem na stacji kolejo­

wej we Włocławku. Dostarczał bilety do Generalnej Guberni. Prz:

cfi.Jctt

&/■(%

4

- 2 -

jego pomocy przerzucała na te tereny ludzi "spalonych". Osoby te najpierw zatrzymywały się w Falborzu. L.Stencel otrzymywała i"

przepustki przez Niemca. Była łączniczką J.Grussa do płk. J.Pa- łubickiego i odwrotnie, oraz J.Chylińskiego do H.Grfłtzmachera

te, • - ... - ... .. ... , . . . . ... ...

®L J.Grussa. J.Gruss był palaczem we Włocławku. Eaz przewoziła papiery od J.Pałubickiego z Falborza do Włocławka do meliny Guzowskich. Miał je odebrać J.Gruss. L.Stencel' zawiozła te pa- piery jesienią 1941 roku powózką pocztową. Z Włocławka przy-

Joc&stsJU^' Ł . <hA

jeżdżał Stanisław Stodolski do Falborza - krewniak Guzowskiego.

W kwiatach znajdowały się przekazy dla Pałubickiego. Do Włoc­

ławka przyjeżdżała E.Penno.

W końcu września 1942 roku L.Stencel umieściła płk. J.Pa­

łubickiego u Skórzewskich w majątku Popowiczki pod Włocławkiem.

Zajęła się nim Elżbieta obecnie Dunikowska.

L.Stencel poznała H.Grfłtzmachera przez Zielińskiego.

H.GrHtzmacher jeździł do Warszawy - miał być łącznikiem Tade­

usza Bora-Komorowskiego. Kiedyś przyjechał od gen. "Bora” z ja­

kimiś papierami i zatrzymał się przy ulicy Jezuickiej u A.Pła­

czek. Stenclowie przygotowywali H.Grfltzmacherowi kilka kontak­

tów na wsiach: Trzeciewnica koło Nakła /punkt u Matywscha/ i Białośliwie /Alojzy Kraska/. On o to prosił, gdyż chciał zak­

ładać organizację.

Do Falborza wpadali: J.Chyliński, H.Grtitzmacher, J.Gruss.

L.Stencel dwukrotnie jeździła do Bydgoszczy do K.Bartel i do Józefa Bartla.

W czerwcu lub.lipcu 1942 roku /?/ J.Stencel przewiózł "An­

drzeja” na Wybrzeże. Poznali go jeszcze we Włocławku, ale jesz­

cze nie byli zaprzysiężeni. W końcu września J.Stencel miał po­

jechać do Gdyni na spotkanie z "Andrzejem". 0 czym rozmawiali

5

tego L.Stencel nie wie. W każdym bądź razie mąż wrócił zmart­

wiony. Mówił, że "Andrzej" odnosi wrażenie, że jest obserwo­

wany. Jechał /^.Stencel/ z Małego Kacka. Kiedy rozmawiali, za­

uważyli, że ktoś ich obserwuje. "Andrzej" otrzymał zadanie zorganizowania podziemia w Gdyni. J.Stencel bywał tam u Dąb­

rowskich. "Andrzej" przyjeżdżał do Włocławka. Landrat z Włoc­

ławka podejrzewał L.Stencel o przynależność do ruchu oporu i angielskiej siatki szpiegowskiej. Wówczas wyjechała na dwa tygodnie do Tuchlina.

23 października 1942 roku został aresztowany J.Stencel* <

Gdyby było coś ważnego, L.Stencel miała rzucić kamieniem w ok­

no kuchni po godzinie 20^.. Matka Katarzyna Stencel zawiozła Pałubickiego do rodziny Afeltów do Runowa. Przedtem umieszczo­

no go w Bydgoszczy /przed Popowiczkami/. 0 wypadkach 1942 r.

chciano dać znać Bartlom. Tam przebywał J.Gruss. L.Stencel po­

wiedziała mu o zagrożeniu J.Pałubickiego i innych. Przy Jezu­

ickiej znajdowała się melina H.Grfltzmachera. J.Gruss jeździł do Warszawy, ale L.Stencel nie zna bliższych szczegółów.

W dniu 13 listopada 1942 roku została aresztowana w Fal- 4^

borzu i przewieziona na Neugarten 27. Siedziała w jednej celrr razem z K.Bartel. Ha gestapo pytano ją o "Andrzeja" i Pałubic­

kiego, Chylińskiego i Płaczka /"Placka" - mówiono/.

W obozie Stutthof, gdzie została osadzona spotkała Geno­

wefę Kupis. Mówiła ona o przyjaźni z H.Grtttzmacherem i że u niej bywał.

L.Stencel znała Halinę Strzelecką z Wojskowej Służby Ko­

biet Komendy Okręgu AK.

6

7

S ten cel J ó z e f F elik s J a n ps. „Rola"’, „K ocięba-K ocieba”, „F elik s”, „Turek”

(1896-196 2), kierow nik Referatu R olnictw a i Zaopatrzenia, krypt. „R olnik”

w sztabie O kręgu Pom orskiego Z W Z -A K .

U rodzony w 1896 w T uchlinie, pow. Kartuzy, syn Leona i M aty ldy z d. Wadtke.

B rak inform acji o dzieciństw ie i w ykształceniu. W stop. w achm istrza uczestniczył w 1. 1918-1920 w w ojnie polsko-bolszew ickiej. W 1927 zaw arł zw iązek m ałżeń­

ski L udw iką Budnik. Przed w ybuchem II wojny św iatow ej d zierżaw ił m ajątek w Pluskow ęsach w pow. W ąbrzeźno.

W pierw szych dniach października 1939 aresztow any przez Selbstschutz, zo­

stał uw ięziony w W ąbrzeźnie. W ykupiony, wolność odzyskał na początku grudnia tr. Zagrożony ponow nym aresztow aniem ukry ł się w raz z ż o n ą L u d w ik ą Stencel w Toruniu, a następnie we W łocławku. N aw iązał tu kontakt z W acław em G uzow - skim ps. „S m uga” z Wydz. O rganizacyjnego w sztabie KO Z W Z -A K Pom ., dzięki którem u znalazł zatrudnienie w m ajątku Zom bin, a od końca 1940 adm inistrow ał zagarniętym przezN iem ców m ajątkiem w Falborzu gm. Brześć K ujaw ski. Pracując w Zom binie, utrzym yw ał kontakty z m asarnią w Czerniew icach. P racę w ykorzy­

stywał do organizow ania pom ocy dla ukrywających się Polaków, m .in. dostarczał mięso G uzow skim , gdzie m ieściła się-kwatera sztabu Okręgu. W Z om b in ie praco­

w ała także Em m a Penno zaangażow ana w konspiracji na terenie W arszawy. Przez G uzow skich poznał oficerów sztabu Okręgu: Józefa C hylińskiego ps. „W icher”, szefa sztabu, Józefa Grussa, ps. „Stanisław ”, szefa w yw iadu, Józefa O lszew skiego

160

8

ps. „A ndrzej”, w ów czas kmdt. Insp. ZW Z W łocław ek, H enryka G ruetzm achera ps. „M ichał”, szefa wydz. łączności konspiracyjnej. Do Z W Z został zaprzysiężony przez J. C hylińskiego m ontującego w łatach 1940-194] terenow e struktury i sztab O kręgu. Pod ps. „Rola”, „K ocięba” pełnił początkow o obowiązki kierow nika pionu rolniczego Okręgu, a w latach 1941-1942, do aresztow ania w październiku 1942, kierow ał R eferatem R olnictw a i Z aopatrzenia krypt. „R olnik” . Łączność z kw aterą sztabu i punktem kontaktow ym K m dy O bszaru Z achodniego A K i Okr. w ogrodnic­

tw ie W acława i Juliana Guzowskich we W łocław ku przy ul. Starodębskiej utrzy­

m yw ał m.in. przez Stanisław a Postolskiego i żonę L udw ikę Stencel. U czestniczył w odbyw ających się we W łocławku i w G uzow ie (filii ogrodnictw a) odpraw ach sztabu. W Falborzu zlokalizow any był także punkt przerzutu ludzi „spalonych” do G G . U kryw ał się tu, zagrożony aresztow aniem , J. O lszew ski znany jak o Andrzej Z danow icz, który je sie n ią 1941 został przez S. przerzucony do Tuchlina i zam iesz­

k ał okresow o u Leona i M atyldy Stencel. Latem i je sie n ią 1942 S. przyjeżdżał do Tuchlina. Ł ączność z J. O lszewskim utrzym yw ał przez siostrę Jadwigę Stencel (zam . C zapiew ska) z Tuchlina, rodzinę D ąbrow skich i A nnę Płaczek (z d. Budnik) z W łocław ka. S. został aresztow any przez gdańskie gestapo 20 lub 23 X 1942 w Falborzu w w yniku fali aresztowań na W ybrzeżu je s ie n ią 1942. Osadzony w KL S tutthof, przebywał tam do 25 I 1945. Zbiegł podczas ew akuacji obozu i ukrywał się do czasu przybycia jednostek radzieckich.

P o odzyskaniu w olności m ieszkał początkow o w Tuchlinie u rodziców, a n a­

stępnie udał się do rodziny żony, do Sadek w pow'. w yrzyskim . Po leczeniu szpi­

talnym i rekonw alescencji pracow ał ja k o adm inistrator gospodarstw7 rolnych przy technikach rolniczych w woj. bydgoskim . Z m arł w sierpniu 1962.

O dznaczony m.in.: K rzyżem W alecznych (rozkaz K O A K Pom orze l.dz. 223/1 z dn. 24 XII 1944), Z łotym Krzyżem Zasługi z M ieczam i (rozkaz K O A K Pom orze l.dz. 225/1 z dn. 1 I 1945).

Żona. L udw ika Stencel z. d. B udnik ps. „L u sia” (1 9 0 5 -1 9 9 1 ), kołporterka prasy konspiracyjnej, kurierka i kw aterniczka KO Z W Z -A K Pom. A resztow ana

13 X I 1942, następnie w ięźniarka KL Stutthof.

AMSt. Relacje, t. XIX. XXII. s. 37, 104-106, 245: FAPAK, T.: Guzowski Wacław. Olszewski Gustaw, Postolski Stanisław, Stencel Ludwika z d. Budnik, Stencel-Czapiewska Jadwiga, kartoteka Inspektoratu Gdynia, Włocławek; C h r z a n o w s k i B., Konspiracja rządu RP w rejonie nadbałtyckim (1939-1945), [w:] Walka podziemna..., s. 132; t e n ż e . Konspiracja Rządu.... s. 20. 21; t e n ż e . Struktura organizacyjna Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej na Pomorzu w latach 1939-1945. [w:] AK na Pomorzu.... s. 40-41: J a s z o w s k i T., Okr. Pom.

AK. Podokrąg.... s. 65, 87 (pisownia nazwiska Sten ze 1): K o m o r o w s k i K.. Leksykon.... s. 25., 26, 135 (tu Feliks jako inna osoba): Materiały do dziejów.... s. 18. 38, 41; Relacje..., s. 234, 260: S a d o w s k i J.. Mówi nr.... s. 176, 186; SBKP, cz. 2, s. 55. 74; cz. 3. s. 62. 130; cz. 5, s. 118-119; Z i ó 1 k o w s k i B., Polska podziemna..., s. 181 (odznaczony Orderem Wojennym Yirtuti Militari V kl.).

9

10

11

12

13

14

15

Irt o tyć

fi STENCEL JOZEF p s ." R o l a " ,"Kocieba"

yS

Pierwszy szef R e feratu "Rolnik" Ko Z W Z-AK Pom.

Zr.: B .C h r z a n o w s k i , K o n s p i r a c j a rządu RP w regionie n a d b a ł t y c k i m (1939-1945)., [w:] W a l k a podziemna..., s . 1 3£ .

16

17

18

19

20

S t e n c e l J ó z e f

W ł o c ł a w e k

A K n

ps. " R o l a "

- p o d p o r u c z n i k A r m i i K r a j o w e . M ą ż L u d w i k i S t e n c e l . P r z e d w o j n ą m i e s z k a l i w P l u s k o w ą s a c h p o w . W ą b r z e ź n o , w c z a s i e w o j n y w e W ł o c ł a w k u . P r a c o w a ł w m a j ą t k u

Z o m b i n .

Z k o n s p i r a c j ą z e t k n ą ł s i ę p r z e z G u z o w s k i c h .

W m a r c u 1 9 4 1 r. w r a z z ż o n ą z a p r z y s i ę ż o n y p r z e z J. C h y l i ń s k i e g o . J e g o ( i c h ) m i e s z k a n i e b y ł o

p u n k t e m i k w a t e r ą o f i c e r ó w K o m e n d y O k r ę g u P o m o r z e . J e ź d z i ł d o § d y n i n a s p o t k a n i a z J. O l s z e w s k i m , ps. " A n d r z e j " .

A r e s z t o w a n y 2 3 p a ź d z i e r n i k a 1 9 4 2 r .

Z o b . t o m 2 3 - S t u t t h o f , n r . 1 0 4 , L. S t e n c e l

K . W o j .

21

22

23

24

25

26

27

włocławek AK

/ I

Stencel J.

£ . /f&l'/'1

Zob. Biuletyn Przewodnicki 70/2000 -Włocławek Biblioteka F AP AK

0 m - 2 0 0 1

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40