Wnuk Eugeniusz

1

SPIS ZAW ARTOŚCI

TECZKI

...

^ l 3 L z fp.O.b.Uch ...

ę tiku .S s , A s f e A . t ł t e ■ *.. £$

I./1. Relacja | c ^ / (^ <§

I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora----

"I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące re la to ra __-

"II. Materiały uzupełniające relację —

III./l. Materiały dotyczące rodziny re la to ra ____

III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r . --- 1II./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 —— '

III./5. Inne rrT—

IV. Korespondencja

V. Nazwiskowe karty informacyjne yfc -— -

V I Fotografie jC Y

J -

2

3

E u g e n i u s z W n u k U l . K o ś c i u s z k i 6 / 1 8

1 3 - 1 0 0 N i d z i c a

N i d z i c a d n i a 1 9 9 0 h 0 7 - 2 5 1

W P

D c t

E l ż b i e t a Z a w a d z k a U l , G a g a r i n a 1 3 6 / 2 6

T o r u ń

P o d ł u g i m n a m y ś l e z d e c y d o w a ł e m s i ę p r z e s ł a ć P a n i s w o j ą r e l a c j ę z o k r e s u o k u p a c j i n i e m i e c k i e j . G d y b y t e k i l k a m o i c h z d a ń b y ł y w c z y m ś p r z y d a t n e , t o b a r d z o b y ł b y m a r z ć z ę ś l i w y .

N a k o ń c u r e l a c j i z a ł ą c z y ł e ś k i l k a z d a ń p o d t y t u ł e m " P r a w d a " . Z a s t a n a w i a ł e m s i ę c z y w o g ó l e t o p o d p i s a ć ^ a m o ż e l e p i e j z n i s z c z y ć i z a p o m n i e ć o t y m . M a m p r o ś b ę d o P a n i o w y d a n i e s w o j e j o p i n i i .

Z a z n a c z a m , ż e t e j p r a w d y n i k t n i e z n a o p r ó c z m n i e , a t e r a z p o z n a ł a j ą P a n i . C z e k a m !

Ł ą c z ę s e r d e c z n e p o z d r o w i e n i a - z p o w a ż a n i e m :

E u g e n i u s z W n u k

4

Eugeniusz Wnuk Nidzica dnia 1990-05-30 Ul,Kościuszki 6/18

13-100 Nidzica R E L A C J A

Eugeniuez Wnuk mjn Jana i Karli - Radwańska, uradzony 27*03-1925 r . Sypniewa k/Oatrełęki. Szkołę pedetawewą ukończyłem w tejże wal w 1939 r . W styczniu 1940 r . pewataje zalążek tajnej erganizacji , która paten przy­

jęła nazwę Związek Walki Zbrojnej. Pierwazyny erganizaterami byli*

1 - Kazimierz Relka naczelnik urządu pocztowego Sypniewie jaka d-ca pla­

cówki t petem działał pad ps. " Burza*1, • nie żyje.

2 - Marian Górecki podoficer kannej policji we Lwowie- szef oztabu placów­

ki Sypniewo, mój cioteczny brat - działał pad pa* "Marek". Po gwfcille ■ niu z TJB zmarł.

gśoof Józef Górecki sierżant zawodowy 21 It J» Piłeudskiege Warszawa mój cioteczny brat0 działał pod po. "Sęp" - po zwlnienlu z OB zmarł.

4 - Książe Korybut Woreniecki Stefan ze wsi Glinki • - nie żyje.

3 - Makad - nauczyciel ezkoły Gąsswe z aa w Szczeglinie psi Jowisz* sio żyje, a#

6 - Stanieław Wnuk z-ca kenendanta POW Sypniewo - mój najatarazy brat, działał pad pa i "Szczupak"- ujawifł się w 1931 r . 1 więcej nie wrócił.

7 - Eugeniusz Wnuk - ja znalazło* elf przypadkowo, potrzebny był ktoś jeszcze nały $ olo zaufany, odważny, tajeanlezy, sprytny 1 znający ludzi i teren. Uważane,że warunki te epełnian. Nazywano śnie "Malutki"

gdyż takim byłe* . Powierzono ni funkcję łącznika . *ależałe do mnie przenoazenie noldunków, najczęściej uetnych, poten gazetek, na terenie gainy Sypniewo i przyległych gżżn , oraz Ootrołęka-Kaczyny kolejarz o nazwisku Bolka. W czasie zebrań pełni łon funkcję etrażnika , aby zdążyć ostrzec przed żandamerlą niemiecką lub nieporządanyni gośćmi.

W szczegóły i ozerozo znajomości członków , których przybywało więcej, nie wtajeaniczano onie. Wypowiedź pana Rolki uznałen za właśoiwą, że

trzeba wiedzieć i znad jak najaniej. 31 stycznia 1940 r , zostałem zaprzy­

siężony i wtedy naprawdę atałen oię nalutkin żełnierzon z czego byłen bardzo dumny. W naszej wieace Sypniewo mieścił alę peoterunek żandarnerji i wszystkie pozostałe urzędy adpminletracyjne , gdyż była 1 jest to wież gminna. W związku z tym zlecone mi obserwację pesterunku żandarmerii.

Nie było te łatwe i wiadomości były niepełne. Udało mi się nawiązać kon­

takt z debrą znajomą - panienką , która była kucharką i geepedynlą żandar*

mów. Elżbieta Chedkewska , be tak nazywała się moja przyjaciółka, przeka­

zywała mi wszystkie wiadomości możliwe do uzyekanla, te znanzy l kto jeet

lub na być aresztowany, kiedy i gdzie planują obławę ,kte jeet konfidentem^ 5

wiademećcl te dewrtdztwe eceniałe ba bardze kerzyetne* Rędzina me je-ed-«nl- była tłardze przedladswana przez Nieaców. Częata rewizje 9bicie* J a sienią 1939 ereeztują brata Stanisława 9 eeadzają ge w ebezie karnym w Hakewie- Mas* , w grudniu ucieka 9 Idzie de laau, jeat pierwezym partyzantem.

Gestapa wyznacza aa jaga głewę 25*000 marek nagredy9 przechedzi ródne tra­

gedie ,ale zawaze uohedzi a dyciem 1 wejnę przeżywa. Ja w lutym 1942 n zastaje areaztswany 1 wywieziemy te Oatrsłęki* Jest naa więcej9siedzimy

v ezkele, w trójką uciekaay, ucieczka a aałe9 Ze nie zakeńczyła alf utenięń- ciem w rzece Narwi, ais pe krach płynących s trudem fcreujemy i każdy wraca w swe je a treny, Pssudenim zmieniam na •Wicher1’ • Jestem jud starszy i bar­

dziej deświadczeny , a więc i zadania pewierzane są trudnie jszs jakt ebstawa przy wymisrzaniu kar cieleanyeh ksnfidsntsm ,nlezczenie lub uszkadzanie linii

telefenicznych i td* Seataje "Kurierem* placówki"Al" Sypniewa ckręg II Żnspekterat II - Maków Maz* Pemiae, da Oetrełęka zastała włączana da Bia-

» •

łegeateku .ale łączneść utrzymywana była nadal* Będąc jud atarezym zacze&em zdawać aabie sprawę s wagi działalnadci keneplraoyjne j , ba mając lat 15 wadałam ta aa wielką atrakcję* Władze niemieckie ceraz bardziej naciakały

zaczęły alę areeztewania* ebławy9 katawanie 1 zabijania* Heim zadaniem była r&mled •straegad eddzlał partyzantek! działający w laaach ekelic Zieaaki, Głącka, Ochenkl ciągnący alę ad da rzeki Narwi. *a wiademedó etrzymaną ad Sldblety a ebławie nie była dla mnie neey ani pegedy ,mualałem de trzeć da

Oddziału "Szczupaka" przed przyjazdem geatapa* Niemcy musieli jechać dragą, ja natemiaat znaną traaą przez bagna leśne a trzy kllimetry bliżej, ais cały czaa biegiem* Niajepeetfb epiaad wazyetkle przygedy, ale naprawdę była Ich duda* Kadia nieudana ebława te rewizja w demu radzinnym i bicia redziców 1 redzeństwe da nieprzyteaneśel* Nigdy nie uwadałam alę za bohatera jak czynią ta lxml9 peprpatu spełniałem tyłka aw6j ebywatalakl ebewlązek.

W lutym t945r* wpadam w zasadzkę 9areeztcwany 1 wywieziemy a* rabaty przymu*

a a we da Niemiec* Peazątkewe pracuję u geapedarza we wal Greee Nuhr pewiat Wahlau K/Krdlewca * W 1944 r* je cienią zabierają anle da ebezu karne ge

w Inetenbugu 9 patem Kłajpeda. 9Kretlngen - &atwa* Cały czaa pad linią fren- tu* Z chwilą efenzywy radzieckiej wycefują naa przez traglezny Zalew Wiśla­

ny da Kartuz k/Gdyni 9 zamykają w ke^clele * Pa kilku dniach wyprewadzają ma nas 1 zgładniałą jud małą grupę pędzą % kierunku Gdyni 9 ale Armia radziec­

ka 1 Pelaka jeat azbaza i 10-03-1945 r* wyzwalają naa* Radaśó była krótka, wracając da demu , zeataję w miećcie Zblewa areaztswany przez NKWD* Trzyma­

ją «fti« razem z Niemcami - przesłuchania, bicia, wmawiania wregęści de ZSRR,

6

PO Idltamaotu dniach seefcaje zwolniony,upraednie popisując przygotowane oświalozani© ,ż« traktowany byłe* bardzo debrze 1 nikeiu nie nie powieś*

Wraca* de deau, ale już bez rzeczy - zabrali wsaystke* Podróż była ciężka#

pociągi nie kureiwały więc w większości trzeba byłe pokonać trasę pieszei

*a początku na ja detarłea ta rodzinnej wioski # eaitałoa esaa bunkry.

Wsieli ŚHy się za budowę deau i bydynków geepedarczych# narazić chociat pro*

wizerycznych# aby wyjść s bunkrów na pewijrzcbnlę* Pe kilku dniach, pobytu w deau, jeszoze zagłodzony va już przybywają goście z DB i zaczyna cif prse*

słuchanie w sprawie przynależności te "AK" * Odpowiedziało*, et 1945 r* by- łea w Nleaesech 1 nic sei nie jest wlatase i taka była prawda , be część cała) nkćw już nie żyłe# część byłe nowych # część się ujawniła# tak# ża zeriente- waay nie byłe*; Wizyty takie TO akładftłe bartne częste #tessłe te te go# de w tonu nocować nie segłea* Ale UB nie tałe sa wygrane #bea przerwy rewlaja w tonu # pet pozere* azuk®nia brani rozbieranie budynków# aresżtewaaie ras ojca raz matkę # praeałuchania i dostarczenie i * bratu Stanisława i anie*

Tak #że *iętsy Gestapo i TB nic się nie zaieniłe# a nawet 1X3 była bardziej brutalne i ekżutne; Na początku czerwca 1946 r* jeste* aresztowany prac*

UB, ściągają anie w nocy z brogu należącego te gospodarstwa Gćreekich #utają partyzantów, ale la się te nie udaje; następnie grożą śmiercią# kładą te przytreżnege rowu 1 strzelają # ale pociski patają wekćł anie • Pe tej zabaw wie załadowali anie na samochód i powieźli do piwnic UB w Makowie Maz*

Wiadeae wysuszanie zeznań # bicie #szantażowanie. Ra 4rugi dzień przyjechali te Sypniewa# opędzili wlec pot przyausea 1 egłetili # że złapali anie czyli

groźnego bandziora "Hłeta* • Sprawą aeją zajął alę Górecki Marian "Marek*

który aiał w UB akowca Łącznika a nazwisku WyssealrsIdL i za 10*000 rł. pa dwóch sdesląeaeh wypuszczone anie pe uprzetnia podpisaniu oświadczenia jak w HKWD* Bardzo ai przkre byłe usłyszeć wiatoaoźć# że później WysscairskJ został stracony przez UB; Rodzeństwo nasze było duże - pięciu braci 1 dwie siostry# z tego nas trach braci należało to AK # siostra była sanitariuszką*

Niesprawiedliwy bya był żeby* nie zaliczył ts konspiracji swoich rodziców#

pealae # że przysięgi nie składali# ale przecież wiedzieli a wszystkim#

% szczególnie Matka # która gotowała # jeść nosiła, ostrzegała lnach # a na*

wet ukrywała całe arahiwua # ale na skutek elągłych rewizji UB # w ebatflc a dalsze areaztowania spaliła to w kuchni # ai^lsy innyal 1 dekuaenty rodzin­

ne* Bardzo szkoda dzlź bardzo przydałoby się to* Ile rodzice za nas wyeięr*

pieli # a jednak nie wydali nikogo poaiae,/wiedzieli o wsayatkia# ' że jo nie prawdą jest , ża rodzice nie wiedzą o swelah dzieclaclu

7

* * * $ t 4 j J- Wreszcis trzeba brł® P*A^ąd j»ko* decyzją - » więc - naj*tarczy %rfit St*~

rJLełmr już V * a(powr*t#s w les,*s, reszt* rsizertstwa rozjechało sl* ps cełsj Polsce awfc&szcza ziemie *M?zyste>nf» 83uk&£ jakiegoś spessbu przetrwania.

Ja strzymałem forte pewsłania de wsjska więc m alałem alę stawić,Żeby nla ścigane ranie m dezercję. 20-08-1946 r» stawałem alę na komisję poborową Aa H&k*«*4laB. P«* łcaa*.a.1l Iskars^d/ij na gslasa psdszsdie* Aa wyznaczonego stołu i pętania swojego Hazwlska Wnuk , wazypcy zerwali alę z miejsc wyelą*

gając pistolety , paatM , że byłem naga , ale tak byłem groźny* 2 robili r^-dzję raejegc ubrania 1 bagażu , kazali alę ubr«%ó 1 pet branią odprowadzili te osobnsgs pksju , przy drzwiach 1 simie stawiając uzbrajanych wartowników, t snów ta same, przeełuohania, etraszsni* 1 td. trwała te kilka godzin.

Biedny ojciec przeżył te strasznie • Wrsszcis przyszedł pr. Ssyaberaki

też z tjb , pyta ozy naprawię chcę lśó Aa wsjska , sApswlsAziałem pa te alę stawiłem. OAprew^Azene mnie paA bronią Ae ,samschsAu na którjm slsdzlell już psberewi 1 odwieśll Ae Pułtuska* dekeptswali innych i zawieźli Aa Kielc- BuScWa 4 Pułk Piechoty. fam oczywiście zajęła alę m ą Informacja i snów

te same pytania |ak wtffl, P* złażeniu przysięgi 1 ukeńczeniu sakeły podsfi- cerokiej ii Radsmlu przydzielone Mnie Ae SwteAzielnege Dywizjonu Artylerii 4 PP w Kielcach, Jfke kapral byłem t-oą drużyny zwiadu, a Jut jaka plutonewy ptłniłem funkcję A-cy plutonu AeweAzenla. Jednak bandziorem zostałem Aa koń­

ca służby 9 tak smle nazyweł psrucznik*celityo«ny Ituch* Dywizjon Artylerii nie brał utziału w walkach jak alę kiedyś nazywała s reakcyjny* psAaiemlem, B r a li^T tylke udział w akcji "Wlała/ - BieezczaAy , ale też nie Aa końca.

tSadanlem naszym była zabezpieczenie terenu prze#, przedeetaniem alę bant UPft.

na u^tneone tereny* Ale ca wyrabiali Ukraińcy z tamtą ludnością widziałem i ebraz tan z aa tanie w mojej pamięci Aa Śmierci. Kombatantem jestem z tytułu Utrwalania Władzy Ludowej, w zaświadczeniu ze Sztabu Wejokewege mam napisa­

ne -"służył w jeAnsstce która prowadziła walki zbrejne s utrwalanie władzy ludowej". 0 uzyskanie praw kombatanckich z tytułu "A 1 " nie byłe nawet mewy.

3 tytułu "AK" będą ubiegał się teraz, chociaż będzie te bardze trudne gdyż z moich znajsaych już nikt nie żyje 9 zostałem tylko sam i dlatego postans- rflłem cośkolwiek napisać t lecz niestety pamięć już zawodzii- 30*09-1948 r.

zostałem zAemebillzewasy. X o Azlwo 9 nic się nie zmieniło* W całej Pslsce prasy dla bandziora nie ma. W demu być nie mogłem 9 więc jeździłem po całej i Polsce . H 1951 r . wyczytałem w gazecie9 żo w Będlewie k/Poznania erganizu-

ją szkołę geodezyjną. ^ryzykowałem, pojechałem 9 egzamin zdałem na piątk<|9 ais c» d*lej9 wiem 9ża po trzesh miesiącach będzie UiJ.

8

m 5 • J /l j (p Więc zdocydawała* wazyztka apawladeiać iyraktarawi • Nazwisku Kazialarz Klucz * Zaokaozany był, ala k u t 2 sH ttd 1 uczyć alf , a ta zoatawić ja*u.

V 1934 r . pa ukańczonlu azkały dyraktar pawiad*i«ł *1 , ća jak *ówiła* tak była, pa trzech alaaiącach tJB była i sprawa aparła alf ad a Warazawę ,ala wygraliśmy. Z dyplaaa* w kiaazani w 1954 r* pracą pijała* w Wajawódzki*

Biurze Gaadaejl w Olaztynia na atanawlaku g»ad«ty i klaayfikatara gruntów*

V związku a zawała* aarea , w 1980 r* przaaaadła* na rant; inwalidzką*

Ma* Il-gą grupę. O* 1977 r . pałnlę funkcję prazaaa Kała ZDaWiD w Nidzicy.

Cały akr®a ad Aa 4-06-1989 r . /wybarów/ traktowany była* jaka wróg klaaawy.

Zawaza ni wypo*inana, da była* wBSaliiam aśai". 1 jak ta bezpartyjny *oża rządzić partyjnymi i Klaty zarząd kata aczydoiła* a ubawców i partyjnych, chciana aa wazalką cenę anla zniszczyć. Klędzy lnny*l wyrzuciła* Klarawicza wialklaga działacza partyjnego 1 kaauniaty , * tan Miał paparcia w Zarządzie Wojewódzki* ZBeWiB w Olaztynia jak aakratarz Płatek ,płk. Twaróg i inni, ja

•la ła * paparcia u awalch członków i dzięki t a n oprawę wygrała* # ala epar- ła alf ta a* a Warazawę* Trwałea ta walka około 10 lat 9 nawat napadana aa anla w blurza, ala zwyclę&yłe*. W raku 1981 była* na lltfela internowanych, uratewała anla IX-ga grupa inwalidzka 1 olędka choroba -drugi zawał.

Krzyż Kawała raki etxzy*ałe* dapiara 1988 r . 1 ta przy poparciu daplara Wojewódzkiej Kaaiaji Rewizyjnaj. Daplara zaakcaptawna piąty wnieeek, a tak

zawaza był jadan pewó/- wróg klaaawy i był w eelidameści. Wraazala dacza- kała* oię dnia w który* zapeezątkewone działa w 1980 r . *agła* zraalizawać.

Był ta dziwi 15*12-1989 r. w Który* zorganizowane* Związek kołnierzy A raił KrajawaJ Kała w Nldziay, któraga jednogłośnie wybrany zaatałaa przewodni­

czący*. Brat Stanioław ujawnił alę daplara w 1951 r. i więcej jud nia wrócił!

a aapawniall *u wolność płk* Waryaki ,Kpt.Kwiatkavakl a Mlnieterewa Spraw Wewnętrzny oh w Waraesawie 1 były aaef OT w Hakawia-Haz. kpt. abaonla płk.

Kazarzawaki. Chcę nadal ani ć, da pa pawraaia a Niaaiac 1 razwiązaniu •AK*

da dadnych arganlzaaji kenapiraeyjnyah nia angadawała* alę , ta nia znaczy, da nia utrzyaywała* a nlaktóryai kalaga*! kantaktów 1 wialki* aaakaaaanla*

bjto dla anla kłady pawałana anla da wajaka 1 aa ta ikaaa&a ami# na karę dnierci praaa d-aę padziaaia "Dęjb* wjtkanowcą wyraku zaatał "Sawa* Majkawaki a przaciad nia tyłka ja atawlła* alę da wajaka* taga da dali nia aa gę zrazu-

■lać , jakie *lall prawa;

Za aa oplaało*, jaat ta dudy akrót, gdyby* *lał da taga zdelneści 1 ^nleza- wadną paoięlć ta wyezłaby ebezema książka.

p ś . D o u O ch d o u j k j d t i

0 tfy y o c fn tk „ 2 x tt o /n a $ c , I

<J “ / i * . fy ś

*> 6 '

2 ^{i3/6 s //• Zc/jfct e a / b} * • ♦ ••^*4*4^v **’iv«*#*

Sugsniuaa Wnuk 9

PRAWM

• śnią roi Witelda Beruckisgo poouflonin flDąb" * 3abinioa* ur 1924 r*

« • wsi Bauer gmina Sypntsiao k/Gstrełęki*

2ylko ja znam całą prawdę # chociaż & • Gddzisłu " Dęba ani ti innej organizacji po wojnie nie należałem* Nadszedł cza* aby rędzina Beroo*

kich z Raw eraz jegg żona i syn dowiedzieli elf prawdy 1 nie żyli w oczekiwaniu na jakiś eud*

Pe wojnie część ludzi jeździło na tak zwany szaber do byłych Prcz Wachodnioh # którego osobiście byłewi straszny* wrogie*. Między innymi

jeździli br©oia Majkowskich i ich cieteczby bat z Sypniewa* Ci tyli okrutni# gwałcili mazurki# kradli # zabijali » o po te* p ili i bawili zif* W 1946 Ti lato* pojechali n* zabawę do wsi Drożdżowe # ta* zestali rozpoznani prze* ludzi 9 milicję ze Szczytna i Kraśaoeiclca • Usiłowano ich aresztować # stawili opór# wywiązała się walka# w której ich ciote­

c z n y brat został ciężko pobity i ptjkllku dniach zaarł# reszta uciekła*

W niedługi* esesit MajLmfcicec Sculcucsa <x£aałc&imo 1 arcoziewane#

okazane se 10 lot pcifretflcrie wclncóci « Borczcve* Majkowski Max$a&

ukrywał się# po te* przy protekcji szwagra byłego szefa sztabu IM. zez*

tał niechętnie ale przyjęty do Oddziału leśnego • Dęba” -Borucki*

Jak peta* ekęzało^opełniene bardzo duży błąd* Otrzyma? pzeudene*

" Sowa" bred # uprawnienia nieograniezsne # był bandytą na całego*

Dalej gwałedł# kradł* zabijał # był postrachem całego powiatu maków*

ekiego i eetrołęekiego # * być aeże i innych* £ic cicłc tc nie wzpól**

nego z walką polityczną* Wreszcie w 1950 r* latem zabija śpiącego w wtwgu siana d-oę oddziału " Dęba” -Boruckiege# który broniąc się oddał jeszcze jocon strzał z pizteletu "M " * ale seria z uutomatu była skutecznie jsza* Zwłoki Boruekiege-rDęba“ znalazła UB z Ostrołęki co zrosili z nimi niowiem# prawdopodobni** rzucono do rzeki Marowi

Następnie zabija |ps* "Dziadak* nazwiska nie zna* «io*# że był d-cą na p świat iomża* Spotykają się# piją# wreszcie odprowadza go# żegnają się * rozchodzą cii# odwraca cię i serią o automatu uśmierca go i

Zwłoki również znajduje UB z Ostrołęki* Dla BSewy“ zabić człowieka #tt była atrakcja#* powód zbyteczny# nawet ci co mieli karty powołania do wojska toż m id i wyroki śmie rei i miał ich pekolci likwidować; Ha czczę

ścic nie zdążył bo od roku 1950 ślad po nim zaginął# co się stało # nic wimm • 2 niewinnych ludzi ułeżył cmentarz* Btcat jego młodzzy Kicczyzław był konfidentem w Makowio-Maz* obecnie mieszka w Nidzicy

j*st po chorobie wenerycznej* i

! ' W P 10

• To ca napisałam 5©o* ©pairUi uu fuksach pr^ajca^ywanych mi przez jednego członka z oddziału ''Dęba” Inne sprawy Jęk auiftber jnuuut ^j>y tósliey XiwaJzua9 żc Ujawnionie arohiwun m 11B w Kakowie Kazowieokiat i Ostrowca, a aoż€

i w Przganyezu wyja^inił^by wiolo brudnych upr^w okrytych do dnia dzisiejszej® tajaauioą.

11

12

13