Wpływ konwencji i zaleceń Międzynarodowej Organizacji na prawo krajowe

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

FO LIA IURID ICA 5, 1981

M ichał S e w e iy ń sk i

WPŁYW KONW ENCJI 1 ZALECEŃ MIĘDZYNARODOW EJ ORGANIZACJI PRACY NA PRAWO KRAJOW E

I. U W A G I W STĘPNE

W dążeniach do zbudow ania trw ałeg o po ko ju o raz spraw iedliw ości społeczn ej w świecie, będący ch k o n sty tu cy jn y m i celami M ięd zy na ro dow ej O rg an izacji Pracy, doniosłą rolę odg ryw a działalno ść n o rm aty w na tej org an izacji. W ciągu sw ej sześćd ziesięcioletn iej histo rii ko n cen -trow ała się o n a g łów nie w o kół takich spraw , jak : po dstaw o w e p raw a człow ieka i praco w nika, zatru d nienie i przy go tow anie zaw odowe, w arunk i p racy (czas pracy, w yn ag ro dzenie, u rlop y w ypoczynk ow e, o chro -na życia i zdrowia pracow ników ) oraz szerok o rozu m ia-na pro blem atyk a zabezpieczenia spo łecznego 1. Plonem tej akty w n ości praw otw órczej jest uchw alenie do końca 1978 r. 151 kon w encji i 159 zaleceń, ob ejm ow a-n ych a-n iekied y a-nazwą „m iędzya-n aro do w y k od ek s p ra cy " .

Jedn y m z po dstaw o w ych p rob lem ów , n u rtu ją cy ch n au k ę praw a oraz pań stw a i org an izacje rep rezento w an e w MOP, je st w pływ norm sta n o -w ionych przez tę o rg an izację na pra-w o k rajo-w e. R ozstrzygnięcie tej kwestii w od niesien iu do poszczegó lny ch k rajó w rzuca pew n e św iatło na p ro p o rcje, w jakich pozo stają względem siebie w ew n ętrzn e i zew -n ętrz-n e p rzyczy -ny ro zw oju ustaw od aw stw a społecz-neg o w każdym z nich. G eneralnie jed n a k rzecz biorąc, ran ga teg o pro b lem u w y nika stąd, że zak res i skuteczność odd ziaływ ania m ięd zy narod ow ego p raw a pracy na k rajo w e sy stem y praw a stanow i pod staw o w ą przesłan k ę oceniy sam ej organ izacji — je j zdolności realizo w an ia p rzy jęty c h założeń oraz roli od g ryw anej w k ształtow aniu stosun kó w m iędzynarod ow y ch .

Pow szechne jest przeko n an ie, że ko nw encje i zalecenia M OP w y -w arły po-ważny -w pły -w p ozy ty -w ny na reg u lację sto su nk ó-w p rac y

w sy stem ach praw a k ra jo w eg o 2. Jeg o zak res i p rzejaw y są jedn ak zróżnicow ane, w zależności od sto pn ia rozw oju sto su nk ów społeczno- -gosipodarczych w poszczeg ólnych państw ach , od k tó reg o zależy poziom u staw o d aw stw a społecznego i inne p rzesłank i recepcji norm p raw a m ięd zy narodo w eg o w tym zakresie. Pań stw a ro zw ijające się k o rzy sta ją pod tym względem w ięcej aniżeli p aństw a rozw inię te3.

W p ły w norm stano w io ny ch p rzez M OP na p raw o k ra jo w e jest n a j-b ard ziej w id oczny w tedy, gdy p ow od ują one ustano w ienie p rzepisó w nie istn iejący ch w cześniej w danym p ań stw ie. W itakich przy pad kach m ożna mówić o k r eac y jn e j roli m iędzynaro dow eg o praw a p racy . Jego od działy w an ie może także poleg ać na m odyfikacji norm istn iejący ch już w danym państw ie. C zęsto też recep cja stan d ard ó w uch w alo ny ch przez M OP nie pociąga za sobą żad n ych zmian w u staw o daw stw ie k rajo w y m bądź (to dlatego, że d an e p aństw o nie poczyniło k ro k ó w um oż-liw iający ch ich w ejście w życie, bądź też dlatego, że już w cześniej posiadało p raw o od pow iad ające recy po w an ej ko nw encji czy zaleceniu. W literatu rze zw raca się u w a g ę4, że w tym drugim p rzy p ad ku można jedn ak mówić o w pływ ie norm M OP na praw o krajo w e, po niew aż po d po rządk ow anie się im um acn ia g w aran cje resp ekto w an ia tego praw a, zwłaszcza przez p od danie go k ontro li MOP. Tym samym uniem ożliwia się też do ko nanie zm iany praw a k rajo w ego na gorsze, z p u n k tu w id zenia in teresó w pracow niczy ch. Nie jest też bez zn aczezenia fakt, że rec e p -cja no rm MOP przez państw o, k tó re zaw arte w nich stan d ard y już

2 P rze k o n a n iu tem u da li w yr az a u to r z y se r ii p u b lik a cji o w pły w ie no rm M O P n a p ra w o k r a jo w e , za m ie szc za ny ch w „R evu e I n te r n a tio n a le du T ra v a il" (da lej RIT), p o c zą w s zy od 1956 r. Piszą o tym w y r a ź n ie np.: A. B e r e n s t e i n , L 'in llu e nc e des

c o n v e n tio n e s in ter n atio n a le s du tr a va il s ur la lé g isla tion su isse, RIT, ju in 1958, s. 559

—560 i 576—578; L. R i v a S a n s e v e r i n o , L 'in llu en c e d es c o n v e n tio n s in ter

-n atio -n ale s du tra v a il sur la lé gisla tio-n ita lie-n -n e, ibide m , ju i-n 1961, s. 651; S. A.

I w a n o w , L’U nio n so vié tiq u e e t les c o n v e n tio n s inte rn a tio n a les du tra vail, ibidem , a p r il 1966, s. 455— 460; S. P e ś i Ć, Les no rm es in te r n a tio n a les du tra v ail et la lé gis la tion y o u g o sla v e , ibid em , n o v em b re 1967, s. 502; L. E. T r о с 1 e t, E. V o g e T

-- P о 1 s k y, L'inllu en ce des c o n v e n tio n s in te rn a tio n ales du tr a va il sur la lég isla tion

soc iale de Belgique, ibidem , n o ve m b re 1968, s. 449 i 465— 466 ora z G. S c h n o r r , L 'in llu e n ce d e s no rm e s in tern a tio n a le s du tra vail sur la lég is la tio n e t la pra tiqu e en R ép u b liq ue fé d ér ale A llem a g n e , ib idem , ju in 1974, s. 610.

3 Por. S. A. I w a n o w , P ro b iiem y m ie id u n a r o d n o g o re g uliro w an ija truda, M osk w a 1964, s. 131 i 139; R o s n e r , op. cit., s. 194— 195; Z. S a l w a , P o stęp w d zied z in ie

u s ta w o d a w stw a p ra c y w ś w ie tle d zia łaln oś ci M O P i o siągn ię ć P o ls ki Lu d ow e j, W a r

-szaw a 1969, s. 6 ora z P ë s i ć, op. cit., s. 502.

* Por. np. P ë s i ć, op. cit., s. 502— 505; G. A. J o h n s t o n , L 'in llu e nc e d es

nor-m e s in tern a tio n a le s du trava il sur la lé g is la tio n e t la p ratiq ue au R oyau nor-m e-U ni,

RIT, m ai 1968, s. 507— 508 ora z M. C a s h e l l , l'in llu e n c e d es no rm es in te rn a tio na le s

w swoim praw ie po siada, sp rz y ja u p ow szechn ian iu k on w en cji d zaleceń o raz um acn ian iu a u to ry te tu MOP.

Ukazanie wiplywu norm M ięd zynaro dow ej O rg an izacji Pracy na p ra -wo k rajo w e n ap o ty k a n a pow ażne tru dno ści. Jeśliby bowiem m a ją cemu taki cel op raco w aniu n ad ać ch arak ter re je str u k on w en cji raty fik o w any ch przez poszczególne państw a, to po w stałb y obraz p ow ierzch o w -ny, po niew aż nie uk azy w ałby , jak ie k o n k re tn e p ostan o w ien ia zostały przez dane pastw o recyp ow ane. Połączenie zaś re je stru i analizy m ery -torycznego w pły w u ko nw encji w ym agałob y ob szernego stud ium i do-k ład nej znajom ości u staw o d aw stw a pracy poszczególnych do-k rajów . Przy tym, w b adan iu tych u staw o d aw stw n iełatw o jest ustalić, w jakim sto p -niu k ształto w ały się one pod wpływ em w łasn y ch p ro cesó w ew o lu cy j-nych, a w jakim pod w pływ em recep cji norm MOP. Odnosi się to zwła-szcza do tak ich sytu acji, gd y dane p aństw o u przed n io zm odyfikow ało odpow iednie frag m en ty sw ego p orząd ku praw n eg o a do piero potem raty fiko w ało stoso w ną k o nw encję MOP.

M ożliw e jest ró wnież b ad an ie o ddziaływ an ia m iędzyn aro dow eg o praw a p racy na sy stem y p r aw a k rajo w eg o przez sk on cen tro w a nie uwagi na słu żąęych tem u procesow i m echanizm ach praw ny ch . Słabą stro n ą tak iego po dejścia jest jed n a k to, że nie byłob y w nim m iejsca na uw zg lędnien ie czynników pozapraw nych, k tó ry ch znaczenia w om a-w ianej sp raa-w ie nie m ożna nie doceniać.

W rozw ażaniach nad w pływ em norm MOP na p raw o k rajo w e n a -leży uw zględ nić i to, że może on być rozum ian y form alnie (a więc jak o ak c ep tacja tych norm w oparciu o o dp ow iedn ią procedurę) alb o m ery toryczn ie (recepcja norm akcep tow any ch , do ko n ana przez w łącze-nie ich do sy stem u źródeł praw a krajow ego). I to rozróżłącze-nien ie łącze-nie o dd aje jed nak jeszcze całej złożoności om aw ianego zagadnienia, p o-niew aż n aw et w ted y g d y odpow iednie n orm y praw a m iędzyn arodo w eg o zo stan ą już w łączone do sy stem u p raw a krajow ego , o ich rzeczy w istym w pływ ie n a stosunk i społeczn e w tym k r a ju można mówić d opiero wówczas, g dy praw o to jest sto sow ane w p rak ty ce. Pod tym wrzględem ocena efektyw no ści norm stan ow ion ych przez MOP je st fragm entem ogólnego zag ad nienia resp ekto w ania p raw a obowiązującego, przez o rg a -ny i ob yw ateli, do k tó ry c h je st ono adreso w ane.

Zw ażyw szy o p isan e trudności oraz og ran iczone ram y tego o p ra -cowania, w p ły w norm MOP na praw o k rajo w e zostanie p rzedstaw io ny przede w szystk im z nastaw ieniem na u w y p u klen ie m echanizm ów (praw-nych i pozap raw ny ch) tego od działy wania i p o w stający ch na tym tle problem ów. Dla uzu pełn ienia o brazu zostan ie rów nież p o d jęty w ą tek w p ływ u m ery toryc zneg o norm MOP na praw o k rajo w e . Jedn akże ze w zględu n a fragm entary czno ść odpowiednich m ateriałów , te n ,n u r t

roz-w ażań zostan ie p o trak to roz-w a n y szerzej jed yn ie roz-w od niesieniu do praroz-w a polskiego. W pły w ko n k retn y ch ko n w encji n a praw o innych państw zostanie po k azan y tylko w yryw ko w o , w celu stw orzenia choćby sk ro m -nego tła porów naw czego. W reszcie ostatni w ątek op racow ania będą stan ow ić p rob lem y p e isp e k ty w y dalszego ro zw o ju i oddziaływ ania norm M OP na praw o krajow e.

U. M ECHA N IZM O D D ZIA ŁY W A N IA NO RM

M IĘD ZY N A RO D O W EG O PR A W A PRACY N A PRA W O K RA JO W E

1. RATYFIKA CJA KO N W EN CJI

N ajw iększe m ożliwości o d działy w an ia norm M OP na p raw o k rajo w e stw arza raty fik acja konw en cji. J e st to typ o w y sposób recyp ow an ia m iędzynaro dow eg o p raw a pracy , d ający m ożliwość form alnego p rzek ształcenia jego przepisów w źródło praw a w ew n ętrzneg o i zag w a ran -tow ania ich realizacji. Liczba raty fik acji n ara stała szybko, co ilu stru je tab. Is. T a b e l a 1 R a ty fik a c je k o n w e n c ji M O P w la ta c h 1926— 1978 Rok Liczba r a ty f ik a c ji 1926 2 0 0 1930 400 1939 800 1949 1 0 0 0 1960 2 0 0 0 1965 3000 1969 3497 1978 4436

O d działy w anie k on w en cji raty fik o w any ch na p raw o k rajo w e zależy w p ierw szy m rzędzie od samego m echanizm u p raw n ego ratyfikacji. Przesąd za on bowiem o tym, w jak im m om encie dana k o nw en cja staje się źródłem praw a w ew n ętrzn ego . Jeśli rece p cja norm MOP je st o p arta n a k on cepcji m o nisty czn ej8, to po raty fik acji i o pu bliko w aniu sta ją się o n e au to m atycznie częścią p raw a k rajo w ego i w iążą o rg any danego p ań stw a n a rów ni z innym i jego normam i. W p rak tyce, b ezp ośredn ie sto sow anie k on w en cji po raty fikac ji je st jed n ak m ożliwe ty lko w ó w

-5 Z es taw ie n ie z os tało cz ęściow o z ac z e r p n ię te z a r ty k u łu N. V a 1 1 i с o s a, C

in-q u an te a nn ée s d 'a c tiv ité n o rm a tive d e l'O r g an is a tion in te rn a tio na le du T ra va il, ib i-dem , s ep tem b r e 1969, s. 247 i u z u p ełn io n e na p o d s ta w ie tab e li r a ty f ik a c y jn e j M

ię-d z y na ro ię-do w e go Biura P rac y, w eię-d ług s ta n u n a ię-d zie ń 1 I 1978 r.

6 T a k je s t np. w e F ran cji, H o lan dii, Lu ksem bu rgu, S zw ajc arii, A rg e n ty n ie , M e k s y -k u, G w a tem ali i K olum bii.

czas, gd y jej no rm y są odpow iednio sk on k retyz ow an e (mówi się w ó w -czas o self-e xecutin g cenven tion ). W p rzy pa dk ach zaś (dość częstych) norm o ch a rak terz e ogólnym, konieczna jest k o n k rety zu jąc a działalność leg islacyjn a pań stw a, ażeb y raty fik ow an a ko n w en cja m ogła być w y -konana, aczko lw iek form alnie jest ona źródłem p raw a już od m om entu raty fik acji.

R aty fikacja o p arta na ko ncep cji d ua listy czn ej7 p olega na tym , że re- cyp ow ane no rm y nie sta ją się źródłem praw a k rajo w eg o autom aty cznie, lecz d opiero po p o d jęciu o dp ow iedn ich krok ó w leg islacy jn y ch przez dan e państw o. Sp ro w ad zają się one z reg uły do o dpow ied niego uzupeł- . ni'enia lub zm odyfikowania praw a w ew n ętrzn eg o (przed raty fik a cją lub po niej), w celu u czy n ien ia go zgodnym z norm am i k onw en cji. N ie-kiedy zaś ak cja leg islacyjn a polega na tym, że dan e państw o w y d aje u staw ę g lob alnie recy p u jąc ą daną k on w encję, przez co o b ow iązu je ona z m ocy o w ej ustaw y . W obu sy tu acjach raty fik ow an e ko n w encje są raczej po średn im źródłem praw a krajow eg o , poniew aż nie zn ajd u ją p rak tyc zn eg o zastoso w an ia w prost.

O ddziaływ anie norm M OP na p raw o k rajo w e n a p o ty k a dość często na przeszkod y. M ają one ch arak te r polity czny , gdy np. w państw ach typ u federalneg o k on sty tu c ja up ow ażnia p arla m en t k rajo w y do stan o -w ienia p ra-w a -w p e-w ny ch tylko dziedzinach p olity ki społecznej, zastrze- g ając k o m p eten cje p raw o tw órcze w in nych spraw ach lokaln ym o rg a-nom ustaw o daw czy m 8. Bywa w ięc tak, że jeśli n aw et p arlam en t fed e ra l-n y raty fik u je dal-ną k ol-n w el-ncję, to l-nie m oże l-n astę pl-n ie po djąć o dp ow ied-nich k ro kó w leg islacy jny ch dla w p row adzen ia je j w życie, gd y nie należą one do jeg o ko m petencji. Mimo tych trudn ości w p ły w norm MOP na ustaw od aw stw o socjaln e pań stw fed eraln y ch jest możliwy®. Sprzyja tem u zresztą sam a k o n sty tu c ja tej org anizacji, k tó ra w art. 19 pkt 7b ustan aw ia dla tych p ań stw sp ecjaln ą p roced u rę ratyfik acy jn ą.

Znacznie częściej p rzeszk od y raty fik a cy jn e m ają c h ara k ter ek o n o -m iczny niż polityczn y. D otyczy to zwłaszcza k rajó w słabo ro zw iniętych gospodarczo, k tó ry c h n ie stać na raty fik a cję ko nw encji, u stan aw iają cych w y so kie sta n d ard y ochron ne, a zwłaszcza p rzew id u jący ch o kreślo -ne św iadczenia na rzecz p raco w n ikó w bąd ź ich rodzin. T rzeba rów nież brać pod uw agę to, że rozw iązania praw n e zaw arte w ko nw en cjach nie zawsze m ają jed noznacznie po zy ty w n y sens. T a k jest np. z zakazem pracy no cnej kobiet, k tó ry ma niew ątp liw ie ch a ra k te r ochronny , ale

7 D o ty czy to np. F in lan dii, N o rw e gii, W. B rytan ii, RFN i W ioch.

6 T ak je s t np. w S z w ajc arii ( B e r e n s t e i n , op. cit., s. 554— 558) o ra z w RFN , ( S c h n o r r , op. cit., s. 589).

8 Por. E. A. L a n d y , L 'in ilu en c e d es n orm es in ter n a tio n a le s du tra vail. Pos- sibilité s e t bilan, RIT, ju in 1970, s. 648,

jedn ocześnie zm niejsza szansę u zysk ania iprzez ko b iety zatru dn ienia w zakład ach o ruchu ciągłym . Rozbieżność pom iędzy poziom em norm zaw arty ch w aktach praw n y ch M OP a m ożliwościam i i potrzebam i p o -szczególnych państw , w y n ik ający m i z k o n k retn e j sytu acji sipołeczno- ekonom icznej, jest jed n ym z n ajw ażniejszy ch problem ów w y stę p u ją cy ch w działalności tej organ izacji. Stara się ona przeciw działać w y -n ikający m stąd trud-nościom róż-nym i środkam i, o k tó ry ch będzie mowa w dalszym ciągu o praco w an ia.

Dość często na p rzeszk odzie ratyfik acji stoją rów nież tru dn ości tech -niczne, sprow adzające się do o dręb n ości m echanizm ów praw n ych , za pom ocą k tó ry ch regu luje się w danym p ań stw ie poszczególne rod zaje Spraw. T ypow ym p rzyk ład em jest dziedzina w yn ag ro d zeń za pracę, k tóre w w ielu p ań stw ach są regu low ane tech nik ą u k ład o w ą 10. Na za-chodzie Euro py i w system ach ang losask ich polega o n a na pozosta-w ien iu stron om u kłado pozosta-w ym d alek o idącej autonom ii, k tó ra ogranicza w pły w p raw a stano w ion eg o przez p aństw o na reg u lację w yn agrodzeń, a tym sam ym raty fiko w an y ch przez nie ko nw encji MOP. Podobne tru

-dności za g raż ają w szy stkim tym konwencjom , k tóre zaw ierają szcze-gółow e w y ty czne co do sposobu realizacji za w a rty ch w nich rozwiązań, albow iem w ów czas państw o m p osług u jący m się w sw ych sy stem ach p ra w n y ch od m ien nym i sposobam i reg ulacji trud no jest dostosow ać się do ty ch w ym agań. Pod tym względem lepsze są k on w en cje o c h ara k te-rze program ow ym , zaw ierające tylko cel, do k tó reg o p ow inn y dążyć raty fik u jące je p ań stw a i p ozostaw iające swobodę co do w y b o ru sto-sow an ych ro zw iązań p raw n ych .

N ajrzad ziej n ap o ty k a raty fik acja k on w en cji na p rzeszkod y w y n ik a-jące z b raku d obrej woli d okonania tak iego a k tu przez jakieś p aństw o. P re sja własnego sp ołeczeństw a oraz w pły w opinii św iatow ej z zew -n ą trz zm -niejszają p raw d opo do bień stw o zajęcia tak iej p o sta w y prze'/ pań stw o, k tó re w stę p u ją c do MOP, ak cep tuje przecież jej postępow e cele oraz zobow iązuje się do ich realizacji.

D ecyd ujące znaczenie dla o cen y w pływ u ko nw en cji raty fiko w an ej na praw o k rajo w e ma p rzestrzeg an ie jej norm w p r ak ty c e o raz stopień i zakres spow o do w an ych przez nią zmian w u staw od aw stw ie danego k raju . W p raw d zie już sam a k t raty fikac ji jest przejaw em w p ły w u kon- w en cji M OP na p raw o k rajo w e, niem n iej jest to tylko w pływ form al-ny. N ie zapew nia on jeszcze realizacji celu k onw en cji, jeśli nie jest ona

10 Por. J o h n s t o n , op. cit., s. 520 o ra z S c h n o r r , op. cit., s. 601—602. Do-ty c z y ró w n ie ż Ju g o s ła w ii, w k tó r e j w y n a g ro d z e n ie pr ac ow n ic ze za leży w za sad zie od zy sku o siąg n ię te g o prze z p rz ed s ięb io rstw o . W zw iązk u z tym , ty p o w a tec h n ik a r e g u la c ji p ra w n e j w y n a g ro d z e ń m a w ty m k r a ju m ałe z as to s o w a n ie (por. P e ä i ć, op. cit., s. 506).

stoso w ana w p rak ty c e alb o gd y państw o raty fik u jąc e nie po dejm ie o dpo w ied niej działalności leg islacy jn ej, u m o żliw iają cej w p row adzenie w życie stand ard ów zaw artych w kon wencji. W p ły w ko nw encji na p ra -w o k rajo -w e po-w inien być o cen ian y także z u-w zględ nieniem poziomu zaw arty ch w niej rozw iązań p raw n y ch oraz rod zaju sp raw i liczby osób, do k tó rych zn ajdu ją o ne zastosow anie. W iadom o bowiem , że łatw iej raty fik u je się tak ie norm y, k tó re nie staw iają państw om — — członkom M OP zby t dużych w y m ag ań w tok u realizacji albo k tó re do tyczą sp raw tak ważnych, że nieuzn anie ich m o głoby narazić na szw ank prestiż danego pań stw a w opinii św iato w ej (np. odno si się to do k on w encji o po dstaw o w y ch p ra w ach człow ieka i praco w nika). Na ogół łatw iej p rzychodzi rów nież ratyfika cja k on w en cji, k tó ra ma o g ra niczo ny zak res zastoso wania, a w ięc gd y np. odnosi się do jak iejś n ie -w ielk iej g rup y za-wo do-w ej.

2. ODDZIAŁYWANIE K O N W E N CJI NIE RA TYFIKOW A NYCH N A PRA W O KRAJOW E

A czkolw iek n ajw iększy w p ły w na u staw o daw stw o k rajo w e w y w ie ra -ją k o nw encje raty fiko w an e, to jed n ak nie m ożna nie do strzeg ać oddziaływ ania w y w ieran eg o na nie także przez k on w en cje nie raty fik o wane. W p ływ ten je st w idoczny zwłaszcza w tedy , g d y p rzeszko d y ta -m ujące raty fik ację w dany-m p aństw ie nie -m ają c h a ra k te ru zasadn icze-go, lecz tylk o techniczn y. W ty ch p rzyp ad k ach ob serw u je się fak ty czne stoso w an ie nie raty fik ow an ej ko n w en cji lub po d po rząd kow an ie dzia-łalności leg islacy jn ej p aństw a je j w ym aganiom , w czym p rzejaw ia się jej w pły w in sp irato rsk i11, n azyw any też p ośredn im 12.

O d działy w an ie ko nw en cji nie raty fik o w any ch n a p raw o k rajo w e wiąże się w pew nym stop niu z ciążącym na p aństw ach-czło nk ach M OP obow iązkiem p odaw ania p rzycz yn u niem o żliw iający ch recep cję d an ej ko nw en cji o raz o k reślan ia w sp raw o zdan iach działań po d jęty ch w celu um ożliw ienia jej ak c ep tacji (art. 19 pkt 5e k on sty tu cji MOP). Działa-niom tym sp rzy ja dy sk u sja nad k aż d ą k o n w en cją przeprow ad zan a na forum p arlam en tu oraz nacisk zw iązków zaw odow ych i szerok o p o jętej opinii pu bliczn ej13.

R espekto w anie nie ratyfik o w any ch k onw en cji oraz działalność

legis-11 Por. B e r e n s t e i n , op. cit., s. 574—576; N. V a 11 i с o s, Le dr oit in ter n a tio

nal du tra va il à l'he u re du bilan, [en:] T e n d e n ce s du dro it du trav ail irançais co n -tem po rains, P a ris 1978, s. 4; Les no rm e s in tern a tio n a le s du tra va il et les p a y s d 'A s ie,

RIT, a v ril 1961, s. 336— 338; L a n d y , op. cit., s. 621— 626 o ra z С a s h e 11, op. cit., s. 74.

14 Por. T r o c i e t, V o g e l - P o l s k y , op. cit., s. 430.

lac yjn ą p ań stw a, zm ierzającą do stw o rzenia p rze słan ek dla ratyfik acji w przyszłości, uzn aje się za dowód m o raln eg o w p ływ u norm MOP na praw o krajo w e, a zwłaszcza p rz y św iec ają ce j im idei po stęp u społeczn eg o 14. M echaspołecznizm o ddziały w aspołeczn ia k ospołecznw espołeczncji społecznie raty fikow aspołeczn ych p rzy -pom ina sposób, w jak i w p ływ ają na p raw o k rajo w e zalecenia M OP15. Jed n ak w o b u w y padk ach tru dn e jest u ch w ycen ie tego w pływ u. N a j-częściej zatem wnosi się o nim ze sp raw o zd ań n ad esłan y ch p rzez p o-szczególne p ań stw a d y rekto ro w i M iędzynarod ow eg o Biura Pracy lub z d eklaracji i ośw iadczeń sk ładan ych po dczas o b rad ko n fere ncji MOP.

3. WPŁYW ZALECEŃ MOP NA PRA W O KRAJOW E

W spraw ach , k tó re nie d o jrzały jeszcze do jed noliteg o u re g u lo w a-n ia w skali m ięd zy a-narod ow ej, M OP u chw ala zalecea-nia. W o d ró ża-n iea-n iu od ko nw encji nie stają się one p raw em obow iązu jącym , n aw et po zaak cep to w a niu ich przez dan e państw o. A k t ten oznacza jed y n ie p rzy jęcie zalecenia jak o w y ty czn ej w k ształto w aniu k rajo w eg o u sta w o -daw stw a socjalnego.

Mim o m niejszego ciężaru gatu nk o w ego zaleceń, u zn aje się ich w pływ . na rozw ój p raw a k rajo w eg o 18. Oznacza to, że pań stw a członkow skie MOP, w m iarę sw ych m ożliwości rzeczyw iście rozw ijają sw oje u staw o-daw stw a socjalne, zgodnie z zaleceniam i MOP, nie o g ran ic zając się do ich form aln ej ap ro b aty . 'K onkretne u kazanie tego w p ły w u zaleceń nie je st jed nak łatwe. Sto sun kow o n ajp ew n iej można o nim wnosić ze spraw ozdań, o k tó ry c h mowa w art. 19 p k t 6d k o n sty tucji MOP. Na istnienie tego w p ływ u w skazu je się też w o ficjaln ych w y po w ie-dziach na forum MOP o raz w piśm iennictw ie.

Mimo nie w iążąceg o c h a ra k te ru zaleceń MOP, ich roli w rozw oju u staw o d aw stw krajo w y ch nie można nie doceniać. Dzięki bowiem sw o-im w łaściwościom um ożliw iają on e w k raczanie M OP w takie dziedzi-ny, k tó re ze w zględu na swą złożoność i d elik atn ość nie m ogą Być w danym czasie przedm iotem k onw en cji. W ten sposób M OP może lansow ać i w yp ró bo w y w ać k o ncep cje am bitne i rep rezen tu jąc e wysoki stan dard społeczno-ekonom iczny, licząc na stop niow e u zyskanie przez nie p op ularności. M ożna zatem po wiedzieć, że zalecenia- p rzyg oto w u ją p o datny g ru n t dla ko nw encji, stan ow iąc n iejako ich p ro toty p y .

14 Por. P e ś i ć, op. cit., s. 502— 505. 15 Por. R o s n e r , op. cit., s. 200.

16 Por. B e r e n s t e i n, op. cit., s. 575— 578, J o h n s t o n , op. cit., s. 525 oraz L a n d y , op. cit., s. 626.

X. ŚRODKI SL.U2ĄCE ST OSO W AN IU I UPO W SZECHN IANIU NORM MIĘDZYNARODOWEGO PRAW A PRACY

M iędzyn aro do w a O rg anizacja Pracy nie p o p rzesta je na stan ow ien iu norm praw n ych, lecz nad to sto su je śro dki u łatw iając e i g w aran tu ją ce ich w p ro w a dzen ie do ustaw o d aw stw pań stw członkowskich. Do śro d k ów tych n ależy zaliczyć w p ierw szym rzędzie, w yn ik a ją cy z k o n sty tucji MOP (art. 19 pkt 5b oraz pk t 6b), ^obowiązek prze dstaw ian ia k on w encji i zaleceń władzom, do k tó ry ch k om p eten cji należy p o d jęcie sto -so w nej ak cji legislacyjnejr. MOP jest przy tym zain tere-so w an a, ażeb y w p rez en tac ji tej nie po m ijano parlam entu, n aw et jeśli w d anej sp ra -wie inny o rg an jest u praw n io n y do stan ow ienia p raw , W ó w czas istn ieje bowiem m ożliwość p ub liczn eg o p rzed y sk u tow an ia aktu aln eg o stanu u staw o d aw stw a k rajo w e g o w danej sp raw ie d m ożliwości recypow ania od no szących się do niego norm MOP. Debata tak a n a d aje też k o nw en -cji lub zalecen iu pew ien rozgłos i stw arza m ożliw ość w y rażen ia opinii przez zain tereso w an e p od m io ty (np. zw iązki zawodow e).

Spełnienie obow iązk u prezen tacji ko nw en cji lub zalecen ia sto sow nym władzom jest k o n tro lo w an e , Każde państw o członkowskie m a b o -wiem obo w iązek inform ować d y rek to ra g en eraln eg o M OP o poczynio-n ych w tym zakresie kro kach , o k reśla ją c w ład zę lub władze uw ażapoczynio-n e za ko m peten tn e o raz po d jęte przez nie ak cje (art. 19 pk t 5c i pk t 6c k o n sty tu cji MOP).

W celu zap ew n ien ia szero kieg o i realn ego o ddziaływ ania k onw encji i zaleceń n a praw o k rajow e, M OP sto su je też sw oiste ułatw ienia. Szczególną rolę o d g ryw ają w śró d nich tzw. ,,klau zule e lasty cz n o śc i" 17. Chodzi tu o zam ieszczanie w ko n w encjach takich p ostan ow ień , k tó re zapew niają im elasty czn o ść (złagodzone reżimy, rozw iązania a lte r n a tyw ne, klauzule przejściow e, m ożliwość raty fik acji częściow ej i sto p -niow ej) a tym sam ym u łatw ia ją ich raty fik ację, zwłaszcza państwom słabiej rozwiniętym . Klauzule te budzą jed n ak zastrzeżenia. Elastycz-ność norm MOP oznacza bowiem, że w ram ach jed n ej ko n w e ncji m ie-szczą się różne rozw iązania praw ne, co ostateczn ie nie g w a ran tu je jed no liteg o poziom u po szczeg óln ych u staw od aw stw k rajow ych . Po w sta-je w zw iązku z tym py tan ie, czy m ożn a się na to godzić w imię u n

i-w ersalizm u norm MOP. ,

U pow szechn ieniu k on w en cji służy ró wn ież pomoc techniczna, u d zie-lana przez M OP zwłaszcza k rajom ro zw ijający m się 18. N a m o cy art. '10 ust. 1 pkt с ko n sty tu cji MOP M iędzy narodo w e Biuro Pracy jest

obo-17 Por. R o s n e r , op. cit., s. 215— 217.

w iązan e do starczać rządom , na ich p rośbę i w m iarę sw ych m ożliwości, w szelk iej od pow iedniej pom ocy p rzy o praco w y w an iu u staw i przepisów w y ko naw czy ch oraz przy do sko naleniu p rak ty k i ad m in istra cy jn ej i sy s-tem ów inspek cji. T akie p o rady techniczn e, u dzielane przez ekspertów Biura, o d g ry w ają po w ażną rolę w działaniach na rzecz sto sow ania i p o -pu lary zacji ko nw encji i zaleceń MOP, ponieważ zaw arte w tych ak tach rozw iązania są przez nich przyjm ow an e za wzorzec w pro jek tach p ra -wa krajo w ego .

R ealizacji i upow szech nianiu ko n w e ncji służą także o rg an y i m e-chanizm nadzoru, k tórym i dy sp on u je M O P19. W śród o rg anó w szcze-góln ą rolę o dgryw a kom isja ek sp ertó w , kom isja do sp raw sto so w ania k onw encji i zaleceń (pow oływ ana na każdej do rocznej k onferencji MOP), kom isja śledcza, ko m itet wolności zw iązkow ej oraz kom isja b a -dawcza i po jedn aw cza w spraw ach w olności zrzeszania się. Już samo istnien ie tych o rg an ów działa p rew ency jn ie. O d działy w an ie to nasila się jeszcze wówczas, gd y p o dejm u ją one k o n k retn e akcje, p rzew idziane w przep isach statu to w y ch MOP.

Spo śró d m echanizm ów k on tro ln y ch na pierw sze m iejsce w y su w ają się spraw o zd an ia. Je śli chodzi o ko n w en cje raty fik ow ane, to każdy członek M OP jest ob ow iązany (art. 22 ko nsty tucji) inform ować M iędzy -naro d o w e Biuro Pracy o środ kach przed sięw ziętych w celu w yko nania ich postanow ień. T reść i form a tych sp raw ozd ań pow inn y p rzy tym o dpo w iad ać żądaniom Rady A d m inistra cyjn ej.

Z p un k tu widzenia możliwości o dd ziaływ ania norm MOP na praw o k rajow e, bod aj jeszcze w iększe znaczenie m ają spraw ozdania d otyczą-ce k on w encji i zaleotyczą-ceń nie ratyfik o w any ch przez dan e państw o. Każdy członek M OP je st obow iązany skład ać je d y rek to ro w i g eneralnem u MOP, w term inach w yzn aczon ych przez Radę A d m inistracyjn ą. Spraw o zdania te po w inny zaw ierać info rm acje o stanie u staw o d aw stw a i p rak tyki danego k ra ju w kw estiach, k tó re stano w ią przed m iot nie zaakcep -tow an ych k on w en cji lub zaleceń, o tym jak ie po stan ow ienia ty ch aktów w pro wadzo no lub zam ierza się w prow adzić w życie oraz o tym, jakie trud no ści stoją n a przeszkodzie przy jęcia i sto so w an ia tych p o stan o -w ień -w p rak ty ce (art. 19 pkt 5c i p k t 6d k o nsty tu cji MOP). Skuteczność tego m echanizm u p o tw ierd zają ra p o r ty ek sp ertó w , składane na dorocz-ny ch ko n feren cjach p len a rn y ch 20.

19 Por. S. T u n c, Le c on trô le par l'O rg a nisa tion I n te rn a tio n a le du T ra va il de

l'a p p lic a tion d es c o n v e n tio n s e t r ec c om an da tion s q u 'e lle élabor e, „D roit S ocia le"

1959, no 11— 12; R o s n e r , op. cit., s. 208— 210 o ra z V a 1 1 i с о s, C inq ua nte an

-nées..., s. 248— 256. .

Jeszcze d alej sięg ają taicie m ech anizm y nadzoru, jak: k o n tro le stan u ustaw o daw stw a i p rak ty k i danego k ra ju (w zakresie zgodności z r a -ty fik ow anym i kon w en cjam i) sp raw o w an e przez kom isję ek sp e rtó w oraz zażalenia (wnoszone przez o rgan izacje p raco w n ik ó w lub pracodaw ców ) i skargi (wnoszone przez członków MOP) na państw a nie sto su jące się do raty fik ow any ch k on w encji (art. 24, 25, 26 k o n sty tu c ji MOP).

Efektyw ność w ym ienion ych ŚTodków nadzoru, w oddziaływaniu n a rzecz p rzestrzeg ania ko nw en cji i zalec eń MOP, je st jed n a k (przy ca- łiyrn ich bogactwie) og raniczon a. W zw iązku z tym należy po dkreślić rolę, jaką w tym względzie m ogą o d egrać podm ioty działające w ew nątrz poszczególnych państw . Chodzi tu w pierwszym rzędzie o in sp ek -cję pracy . W praw d zie jej o rgan y są po w o łan e b ezpo śred nio do sp raw oraw ania n ad zoru n ad stosoraw an iem p ra raw a k rajo raw ego , a nie raty fik o -w an ych k o n -w en cji. Tym n iem niej m ogą o n e z-wracać u-wagę na zgodność tego p raw a i p rak ty k i jeg o sto sow ania z ak cep tow any m i przez dane państw o norm am i MOP. K o n kretn e m ożliwości działan ia inspekcji w om a-w ian ej sp raa-w ie zależą o d ko m petencji, a-w jak ie a-w y p o sażają ją norm y praw a krajowego, oraz od o rg an izacy jn eg o i technicznego przyg o tow ania do p ełn ien ia powierzonej jej misji. D oceaniając rolę k rajo w e j insp ek -cji p rac y i u p atru jąc w n iej sw ego sojiusznika, M OP dąży do jej rozwoju, i w zm ocnien ia pozycji, co znajd uje w y raz w od n ośny ch kon w encjach (np. ko nw en cja nr 81/1947 oraz n r 129/1969).

G w aran cji sto sow ania raty fik o w an y c h ko n w en cji MOP n ależy też u p atry w a ć w o rzeczn ictw ie sądowym , co w yn ika z jeg o roli stra żn ik a p raw orząd no ści w poszczegó lny ch p ań stw ach. K o n kretn e m ożliwości sąd ow nictw a w tym w zględ zie zależą od w łaściw ości po rząd ku p ra w -nego, w ram ach k tó reg o ono fu nk cjo n uje, a ściślej — od zak resu p rzyz nan y ch mu ko m p eten cji. N ie ulega jed n ak w ątp liw ości, że sąd y m ogą w ym uszać resp ek to w a n ie norm MOP od m om entu, gdy sta n ą się one częścią praw a k rajo w eg o.

D ziałalność n a rzecz resp ek to w an ia n o rm MOP, a zwłaszcza k o n -w encji raty fik o -w an y ch, m ogą ró -w n ież p rzeja-w ia ć -w poszczegó ln ych k rajach o rg anizacje pracow n ik ów i pracodaw ców . Ich zadanie w 'tym względzie jest u łatw io n e przez art. 23 pkt 2 k o n sty tu cji MOP, zobow iązu jący rz ąd y do do ręczania im kopii sp razobow o zdań , na tem at sto so w ania ko nw encji i zaleceń, p rzyg o to w yw an y ch dla d y rek to ra g en e raln e go MBP. Dzięki tem u, w spo m niane organizacje' m ają o kazję do p rez en -to w an ia w łasn ego p u n k tu w idzenia w przedm io cie s-tosow an ia norm MOP w danym k raju . T ak ie w yp ow ied zi stan ow ią śro dek od d ziały w a-nia m o raln eg o na rząd o ra z u ła tw iają organom MOP n ależ ytą ocenę n ad sy łan y c h sp raw o zdań .

III. MERYTORYCZNY W PŁY W N O RM M IĘD ZY N A RO D O W EG O PRA W A PRACY N A PR A W O K RA JO W E

1. O HA PАКТЕР I KIEPUNKI ODD ZIAŁYWANIA NORM MO P NA PRA W O KRAJO W E

»

W p oczątk ow y m o k resie działalności M ięd zyn arod o w ej O rg a n iz acji P racy jej n o rm y o dd ziały w ały na p raw o k ra jo w e n ajczęśc iej w sp o -sób k rea ty w n y i m o d y fik ujący . W iązało się to ze stosun ko w o niskim jeszcze poziom em u sta w o d aw stw a p rac y w w ielu p ań stw ach , z w y ją tkiem nieliczny ch, w y so k o rozw in iętych . W tych w arun k ach k o n w e n -cje i zalecenia MOP d o sta rczały n ow y ch , nie w y stęp u jąc y c h jeszcze w w ielu sy stem ach ro zw iązań p raw n y c h i p rzyciąg ały poziom em g w a-ran to w a n y ch u p raw n ie ń u w ag ę św iata p racy .

W pó źn iejszym o kresie, a zwłaszcza po TT w o jnie św iatow ej, d y n a -m iczny rozw ó j sto su n k ó w sp ołeczno-g osp odarczy ch , a zwłaszcza w zro st roli w a rstw p racu jąc y ch i rep r ez en tu ją c y c h je organizacji sp raw iłv , że państw a zam ożniejsze m o d ernizow ały sw oje sy stem y p ra w a so cjal-nego sam e, bez oczekiw ania na bodziec w p o staci stoso w n ych aktó w MOP. W sto su n k u do nich n orm y m iędzy n arod o w ego praw a p racy o d g ry w ały głów nie ro lę stabilizu jącą i w zm acniająca istn iejąc e już ro zw iązania. Fun kcję k rea c y jn ą o d g ry w ają one n ad al na jczęściej w o -b ec u staw od aw stw k rajó w sła-bo rozw in iętych, k tó re sto sun kow o n ie-daw no u z y sk ały po lityczną sam o dzielność.

Ze względu n a w spom niane już p rzeszk o dy , tru d n o jest p rzed staw ić k o n k retn y m ery to ry c zn y w pły w no rm MOP na praw o k rajo w e . Sto su n-kowo łatw iejszy do u kazan ia b y łb y obraz o ddziaływ ania poszczegó l-n ych kol-nyrel-ncji l-n a u sta w o d aw stw a różl-ny ch p ań stw lub sum a o dd zia-ły w an ia u chw alo n y ch k on w en cji i zaleceń n a p raw ó jedn eg o p ań stw a. W ro zw ażan iach o c h arak terz e og óln iejszym p ozo staje w yb rać drog ę po śred nią.

A naliza tabel raty fik a cy jn y ch pu b lik ow an y ch przez M ięd zyn aro do w e Biuro P racy p ro w ad zi do w niosku, że w n ajw iększy m sto pn iu p rze n ik n ęły do p raw a k rajo w eg o k o n w en cje d otyczące p rob lem ów za tru d nienia, czasu p racy , u rlop ó w w y p oczy nk ow ych , w y n ag ro dzen ia za p ra -cę, bezpieczeń stw a i higieny p racy , zatrud nienia k ob iet i m łodo cianych, in spek cji pracy , zabezpieczenia społeczn eg o, p rac y na m orzu oraz p od staw o w y ch p raw zw iązkow ych i p raw człow ieka. K onw encje r e -g ulu jące w ym ien ione sp ra w y u zy sk ały jak do tąd stosu nk o w o dużą liczbę raty fikacji, o czym świadczy tab. 2.

O o ddziały w aniu k onw en cji MOP n a pTawo k rajo w e m ożna rów nież w n io skow ać z faktu, że 37 sp ośród n ich u zy skało poniżej 10 raty fik acji. N ależy jed n ak dodać, że tylk o n iew ielk a część spośród n ich ma

wię-T a b e l a 2

K o nw en cje, k tó r e u z y sk a ły n a jw ię c e j r a ty fik a c ji (w ed łu g sta n u n a d zień 1 1 1978 r.)

Liczba r a ty f i-k a c ji N u m er k o n w e n -cji Rok u c h w a le n ia k o n -w e n c ji P rzedm iot k o nw e n c ji 114 29 1930 p r a c a p rz ym u so w a lub o bo w ią zk o w a 104 98 1949 p ra w o o r g a n iz o w a n ia się i ro k o w a ń zbioro%vych 98 105 1957 z ak a z p r a c y p rzym u sow ej 96 11 1921 p r aw o z rz es z an ia się (w ro ln ictw ie ) 95 19 1925 ró w n e tr a k to w a n ie p r ac o w n ik ó w o bc ych z k ra jo w y m i, w z a k re s ie o d sz k od o w ań w y p a d k o w y c h 95 111 1958 d y s k ry m in a c ja w z a k re s ie z a tru d n ie n ia i w y k o n y w a n ia z aw o d u 93 1 0 0 1951 ró w n e w y n a g r o d z e n ie m ężczyzn i k o b ie t za p r a c ę je d -n a k o w e j w a rto śc i 91 81 1947 in s p e k c ja p ra c y 89 26 1928 m eto d y u s ta la n ia w y n a g ro d z en ia m in im alneg o 87 14 1921 w yp o cz y n ek ty g o d n io w y w p rze m yś le

87 87 1948 w o lno ś ć z w ią zko w a i o ch r o n a p ra w zw iązk ow ych 83 45 1935 z aka z p ra c y k o b ie t pod ziem ią

76 95 1949 o ch ro n a w y n a g r o d z e n ia za p rac ę

6 8 116 1961 z m ian a w cz e śn ie js zy c h k o n w en c ji, d o ty c z ą cy c h s pr aw o z-d ań R az-dy A z-d m in istr a c y jn e j o sto so w a n iu k on w e n c ji 65 88 1948 o r g a n iz a c ja słu ż b y z a tr u d n ien ia

62 5 1919 m in im alny w iek z a tr u d n io n y c h w prz em y śle 61 15 1921 m in im a lny w ie k z a tr u d n io n y c h n a s ta tk a c h

El 16 1921 o bo w ią zk o w e b a d a n ia le k a rs k ie dzieci i m łod zieży z a tru d -n ia -n y c h -n a s ta tk a c h 61 1 22 1964 p o lity k a z atr u d n ie n ia 59 4 1919 p r a c a n o c n a k o b iet 17 1925 o d sz k o d ow a n ie za w y p a dk i p r z y p ra c y 58 12 1921 o d sz k od o w an ie za w y pa d ki w ro lnic tw ie 57 18 1925 c h o ro b y za w o d ow e

55 27 1929 _{w s k a z y w a n ie w agi n a c ię ż kic h p rz e s y łk a c h m o rsk ich} 55 89 1948 r ew iz ja k o n w en c ji nr 4/1919 o p ra c y n o cn e j k o b ie t 54 6 1919 _{p r a c a n oc n a m ło do c ian y ch w prz em y śle}

51 80 1946 _{c zęś cio w a n o w e liz a cja k o n w en c ji u c h w alo n y ch n a p ier w} -sz yc h d w ud z ie stu ośm iu s e s ja c h M O P

Ź r ó d ł o : Z e staw i en ie sp o rządzo n o w o p arciu o o ficjaln y ta b e lą rat y fi k a c y j n ą MOP.

kszy ciężar g atu n ko w y (chodzi w nich zwłaszcza o p o dn iesien ie p ozio-mu ubezp ieczeń spo łeczny ch i red u kcji czasu p racy ). W iększo ść ty c h k onw encji m a po za tym c h ara k ter o tw arty , czyli że może być jeszcze raty fiko w an a.

л.

N iew ielk a je st ró w nież (8) liczba raty fik acji w arun k o w y ch ; 23 k o n -w en cje zostały b ez-w zględ nie -w yp o-w iedziane.

M ery to ry c zn y w pływ m iędzy narod ow ego praw a p ra cy n a u sta w o daw stw o k o n k retn y c h k rajó w m ożna p rzed staw ić tylko frag m en ta ry cz -nie, b io rąc pod u w ag ę d o stęp ne ocen y o gólne, w y ra żo n e w p iśm ien n ictwie. Z tym zastrzeżeniem i w o p arciu o n iek tó re sp ra w ozd an ia k ra jo -w e21 m ożna st-w ierd zić, że np. na p ra-w o p racy Sz-w ajcarii -wyrażany w p ływ w y w a rły k on w en cje:

— o zakazie p rac y n ocn ej ko biet i dzieci i o m inim alnym w iek u p ra -cow ników (nie zrodziły one w p raw dzie p raw a nowego, lecz u lep szy ły p raw o istn iejące , co p rzejaw iło się m. in. w w yd łużen iu p o r y nocnej z 9 do 11 godzin oraz w o bjęciu zakazem p rac y no cn ej k o b iet i dzieci nie tylk o w fabrykach, lecz także w inn ych p rzed sięb iorstw ach p rze-m ysłow ych ),

— o zakazie p rac y k ob iet pod ziem ią,

— o zapew nien iu coty g od nio w ego w y poczyn ku,

— o zag w aranto w an iu m inim alnego w y nag ro dzenia za pracę, — o zap obieg an iu w y pad ko m p rzy p racy ,

— o zatrud n ian iu i b ezrob ociu,

— o zab ezpieczen iu w razie w y p ad ku p rzy p ra cy i cho ró b zaw odo-w ych (odo-w tym p rz y p ad k u rozszerzon o listę cho ró b u znaodo-w an ych za zaodo-wo- zawo-dowe, sto sow n ie do p o stan ow ień raty fik o w an ej ko nw encji).

Inny m p rzy k ład em je st u staw o daw stw o p ra c y N orw egii, w któ ry m w n astęp stw ie raty fik acji ko nw en cji M OP zaszły m, in. tak ie zm iany12:

— p o d niesio n o m inim alny w iek p raco w n ik ó w z 12 do 15 lat (mimo że k o nw encja n r 5/1919 w p ro w ad ziła g ranicę tylk o 14 lat),

— w p row adzon o zasadę ró w no ści w y n ag ro d zen ia k ob iet i m ężczyzn za p racę jedn ak o w ej w arto ści (realizacja tej k o n w en cji n ap otk ała na tru dn o ści w obec swo body n eg o cjac ji p łaco w ych. Mimo to k on w enc ję n r 180/1951 raty fik ow ano , co rząd u zasadn iał tym, iż n ie w ym ag a ona u stano w ienia przepisów o rów ności w ynagrodzeń . Jed nakże w se k -to rze p aństw o w y m trzeb a b yło u jedn olicić staw ki w yn og rod zeń k ob iet i m ężczyzn. W sek torze p ry w atn y m zaś zaw arto w roku 1959 g en eraln e po rozum ienie, że zasad a rów ności płac będzie w pełn i resp e k to w an a przez u k ład y zbiorow e p r ac y po cząw szy od ro k u 1967),

— w prow ad zo no po raz p ierw szy e m e ry tu ry i p łatn e u rlo p y w yp o-czyn kow e dla m ary n arzy .

C y tow any au to r p o d a je ró w n ież p rzyk ład y zaleceń MOP, k tó re w p ły n ęły na u staw o daw stw o n orw eskie, zaznaczając przy tym, że

11 Por. B e r e n s t e i n , op. cit., s. 561— 569.

2* Por. K. N . D a h 1, L 'in tiu en c e d es n orm es in te r n a tio n a le s du tra v a il sur la lé g isla tion n o rv é g ie n n e, RIT, se p te m b re 1964, s. 267— 275.

w p ra k ty ce teg o k ra ju zalecen ia są ak cep to w an e do p iero po u p rze d -nim d ostoso w aniu praw a w ew n ętrzneg o do ich treści. Ten sam au to r stw ierdza w p odsu m ow aniu sw ego o p racow ania, że w o k resie k r y z y -su go spo darczego w N o rw eg ii (lata 1920— 1939) k o n w en c je i zalecenia MOP b y ły u ży w an e ja k o instru m en t w alki p olity czn ej o p raw a ro b o t-nicze. N ato m iast po II w ojnie św iato w ej — słu ży ły one b ezp o średn io

rozw ojow i ustaw o daw stw a i go spo darki teg o k r a ju 2*.

W p rzy p adk u N iem ieck iej R epubliki F ed eraln ej n a jb a rd ziej w ido -czny w pły w na jej u staw o d aw stw o w y w arły n astę p u jące k on w en cje MOP24:

— o w olności zw iązkow ej i och ro nie p raw a zw iązkow ego oraz o p raw ie do n eg ocjacji zbioro w ych (w praw dzie w o lno ść związkow a jest w RFN zad ek re to w an a przez u staw ę zasadniczą i o dp ow ied nie u sta -w y szczegóło-we, jed n ak że -w obec tego, że k o n sty tu cja dopuszcza możli-wość ro zw iązania zw iązku zaw odo wego w try b ie ad m inistracy jn ym , trzeb a było po raty fik o w an iu w sp o m n ian y ch k o n w en cji zam ieścić w n o -wym p raw ie o sto w arzy szen iach przepis, iż zak azy i r e stry k c je adm i-n istra cy ji-n e w obec o rgai-nizacji p raco w i-nik ów i p raco d aw có w w y m ag ają dla sw ej w ażności po tw ierdzenia legaln ości przez T ry bu n ał A dm

inis-tracy jn y),

— o p rac y przy m uso w ej lub obo w iązk ow ej (n ajdalej idące zm iany trzeba b yło w prow adzić w zw iązku z raty fik ow an iem ty ch k on w encji w u staw o d aw stw ie p en iten cjarn y m . T ak więc u ch ylon o : m ożliw ość zatru d n ian ia więźniów poza zakład em k arn ym w p rzed sięb io rstw ach p r y -w atny ch , do puszczalność zatru d nian ia -więźnió -w p o lity czny ch oraz m oż-liwość p ozbaw ienia w olności m ary n arza n a statk u , jeśli do puścił się on d ezercji w po rcie obcym , p ow od u jącej op óźnienie w po d ró ży lub znaczne koszty),

— o rów n ym w y n ag radzan iu ko biet i m ężczyzn (w ratyfikowramiu tej k on w en cji pom ogło orzecznictw o F ed eraln eg o Sądu Pracy . O b ow iązu jące ustaow o d aow stow o fed eraln e g ow ara n tu je bo ow iem pełn ą sow o bo -dę u k ład an ia się stronom uzp, co do tyczy zwłaszcza w y n agrod zeń . Jed n ak że w sp om n iany sąd wy w ió dł obow iązek resp e k to w a n ia ró w n ych plac za jed n ak o w ą p rac ę ko b iet i m ężczyzn z k o n sty tu c y jn eg o zakazu d yskry m in acji płci. Po tak iej in terp re tac ji rząd raty fik o w ał k o nw en cję n r 100/1951),

— o insp ek cji p rac y (dzięki raty fik o w an iu k on w en cji n r 81/1947 poddano k o n tro li w ładz tak że bezp ieczeństw o i h igienę p rac y w h an -dlu, co w ym ag ało m ody fik acji § 139g k o d ek su han dlow ego),

23 Ibide m , s. 280— 281.

— o służbie zatrud nienia (raty fikacja ko nw en cji 88/1948 sp o w od o -wała konieczność ściślejszego ro zg ran iczen ia fu nk cji ad m in istracy jn y ch służby zatru dn ien ia od p olity czn ych zadań rząd u w tym zakresie),

— o o ch ro nie p rac y k o b iet (po raty fik o w an iu k on w en cji n r 3/1919, k tó ra p rzew id u je ochron ę przed zw olnieniem z p ra cy ko b iet w ok resie m acierzy ństw a, m in ister p ra cy i sp ra w so cjaln y ch w y d ał okólnik, aże-by m in istro w ie p racy w Landach nie udzielali zgody n a takie zw o ln ie-nia. Brak by ło bowiem w RFN u staw o w ej och ro n y w tym zakresie),

— ró w n ież raty fik ac ja n ie k tó ry c h k on w en cji ub ezpieczenio w y ch spo w odo w ała ko nieczn ość do kon ania zmian w tej dziedzinie p raw a w e w nętrzne go RFN.

Jak o p rzyk ład ty ch dziedzin praw a, w k tó ry ch rec e p cja ko n w encji MOP sp ow o dow ała w p ro w ad zenie rozw iązań niez nan y ch lub u lepszo -n y ch w Jug osław ii, p o d aje się ub ezpiecze-n ia społecz-ne, o ch ro -n ę p rac y ko biet i m łodo cian ych oraz w aru n k i p rac y m ary n a rz y 23.

T en p rzyk ład o w y obraz w p ły w u m ięd zyn aro do w eg o p raw a p racy na praw o k rajo w e w y b ra n y ch pań stw jest og ran iczo ny nie tylk o ze w zględ u na trud n ości w d ostępie do źródeł, ale tak że ram am i o p rac o -wania.

/ 2. W PŁYW NORM MO P NA U ST AW OD A W STW O POLSKIE

Polska jest jedn y m z p a ń stw założycieli M ięd zyn aro do w ej O rg an i-zacji Pracy i n ieje d n o k ro tn ie po dejm ow ała działalność, zm ierzającą do p ełn ej realizacji jej założeń o raz w zbog acenia d orobk u no rm aty w nego . Przy kład em tak iej p o staw y je st nasza inicjatyw a, k tó ra dop row adziła do zniesienia klauzuli k o lo n ialn ej, zw aln iającej p aństw a p osiad ające k o -lonie od sto so w ania n a ich obszarach p o stan ow ień ratyfikow aniych kon-wencji. W 1976 r. Polska w y stą p iła z in icjaty w ą u ch w alenia przez MOP k onw encji o p ow szechn ym p raw ie do p racy .

O w pływ ie norm M OP n a ustaw o daw stw o polsikie świadczy znaczna liczba ratyfik o w any ch ko nw encji, k tó ra staw ia nasz k raj n a poczesnym m iejscu w śró d in nych państw . Św iadczy o tym tab. 3.

A naliza k ie ru n k ó w i sto p n ia w pły w u .ratyfiko w anych ko n w encji na u staw od aw stw o polskie nie b y ła d o tąd przedm iotem szerszego z ain te-resow ania. Jed y n y m poważnym źródłem inform acyjn ym w tym zak resie (aczkolw iek u w zględn iającym ty lk o stan p raw n y z ro k u 1965) p ozostaje / cy to w ana m onografia J. R osnera, w k tó re j sp raw ie tej pośw ięcon o spe- cjąln y rozdział26. Ten sam a u to r p isał n a o m aw iany tem at taikże w serii w ypow iedzi przed staw icieli ró żnych państw , p u b lik o w a n y ch z

inicjaty-*5 Por. P e ś i ć, op. cit., s. 502— 505. 28 Por. R o s n e r , op. cit., s. 225— 267.

T a b e l a 3

U s z er eg o w an ie p a ń stw w e dług liczb y ra ty f ik o w a n y c h k o n w e n c ji M O P

P a ńs tw o Liczba ra ty fik o w a n y c h _{k o n w en cji}

H iszp a nia 99 F ra n c ja 98 U rug w aj 79 K uba 79 B ulgaria 78 W ło ch y 78 H o lan d ia 77 N orw eg ia 76 Belgia 74 W . B ry tan ia 72 P an a m a 69 POLSKA 65 J u g o s ła w ia 63 Peru 61 F in la n dia 61 RFN 60 S zw ecja 58 A rg e n ty n a 57 M e k s yk 55 Brazylia 54 L uk sem bu rg 52 T u n e zja 52 Ir la n d ia 51

Z r ó d t o : Pow y ższe zes taw ie n ie zo stało sp o rząd zo n e w o p arciu o ta b elę rat y fi k a c y jn ą M ięd zy n arod o w eg o Biura Pracy , o p u b lik o w an ą w e d -ług s tan u p ra w n eg o na d zień 1 I 197Я r.

w y M iędzynarod ow eg o Biura Pracy w ,,R evue In te rn atio n a le du T ra -v a il" 27.

Z po w o łan y ch pu blik acji w yn ika, że raty fik o w an e przez Pofekę ko nw encje MOP nw y nw a rły n iezap rzeczalny nw pły nw na po lskie u stanw o d anw -stw o p ra cy 28. O cenia się p rzy tym, że zd ecyd ow an a w iększość spo śród nich p ociągn ęła za sobą techniczn e lub m ery to ry czn e zm iany w p raw ie polskim. Odnosi się to zwłaszcza do takich dziedzin, jak: w aru n ki p racy

27 J. R o s n e r , L 'inllue n c e de s c o n v e n tio n 's in te rn a tio n a le s du tra va il su r la lé gisla tion po lo naise, RIT, n o v em b re 1965, s. 389—416.

i ży cia m aryn arzy , och ro n a pracy ko biet i m łod ocianych i u b ezpiecze-nia społeczne. N a jsiln iejszy był w pływ ratyfik ow any ch k on w encji na p raw o polskie w o kresie m iędzyw ojennym , pon iew aż w ted y on o d o -p iero się k ształto w ało . Praw o stano w io ne -po w ojnie często -p rzew yższa poziom norm M OP i coraz bard ziej zm niejsza się liczba k onw encji, na k tó ry ch raty fik ację Polska nie m ogłaby sobie pozwolić.

K on w encje M OP mogą i po w inn y być sto sow ane w Polsce przez są -d y i inne o rg an y p aństw ow e po ich raty fik o w an iu przez Ra-dę Państw a i og łoszenie w »Dzienniku U staw ". Z tą chw ilą u z y sk u ją one bowiem b ezp ośredn ią moc wiążącą, a w ięc mogą w yw ierać skutki p raw ne

pro-prio vigore, czyli bez p otrzeb y p rzekształcania ich w no rm y zaw arte

w odp owied nim akcie praw a krajow eg o. Jeśli ko nw en cje dotyczą spraw nie zastrzeżon ych przez nasze praw o do regulacji ustaw o w ej, to wiążą n aw et bez ogłoszenia w »Dzienniku Ustaw". R atyfiko w ana kon w encja (jak każda um ow a m ięd zynarodow a) wiąże tak długo, dopóki nie zo sta-nie przez Polskę w ypo w iedziana. Oznacza to, że późsta-niejsze u sta w y (wy-d an e po ratyfikacji) nie m ogą k o nw en cji n aruszać29.

W litera tu rze zw raca się jed n a k uw ag ę na to, że w iele raty fik o w an y ch k oan w ean cji M OP anie może zanaleźć zasto sow aania w an aszych sto -su nk ach w ew n ętrzny ch (bez p rzekształcen ia w t norm y k rajow y ch

źró-deł praw a) ze w zg lędu na o g óln y c h arak ter ich po stanow ień. W ym a gają one k on k rety zacji, k tó ra najczęściej jest do ko n yw an a przez w yd an ie u staw y czy innego ak tu praw nego , zgodnego w sw ej treści z w ym ag a-niami k o nw en cji30. W związku z tym w ypo w iedzian y został pogląd, że takie k on w encje M OP są tylko po średnim źródłem praw a p ra c y w Pol-sce*1.

IV. PERSPEKTY WY O DD ZIA ŁY W AN IA MIĘD ZY N ARO D O W EG O PRA W A PRACY N A PRA W O K RA JO W E

Mimo niew ątpliw ie w yso kiego poziomu, jaki w w ielu k rajach o sią -gnęło już u staw o daw stw o p rac y i ub ezp ieczeń społecznych, działalność no rm o tw ó rcza M ięd zy n arod ow ej O rg anizacji Pracy może i powinna rozw ijać się n ad al z k orzyścią dla całej ludzkości. Idea spraw ied liw o ści

M Por. S. R o z m a r y n , U stc w a w P o lsk ie j R ze c z y p o s p o lite j Lu d ow ej, W a r

-sz aw a 1964, s. 319 i n. S zerzej n a te n te m at pi-sze K. S k u b i s z e w s k i , Prawo PRL

a tr a k ta ty , „Ruch P ra w n rczy , E k ono m iczn y i S o cjo log iczn y" 1972, n r 3, s. 1 i n.

30 Por. M. Ś w i ę c i c k i , Prawo p ra cy , W a r s za w a 1968, s. 104.

31 Por. T. Z i e l i ń s k i , Z arys w y k ła d u prawa pracy. C zę ść I — ogólna, K a-to w ic e 1977, s. 193.

społecznej, k tó re j działaln ość ta służy, nie m a bowiem raz na zawsze u stalo n ej treści. W szczególności nie można je j sprow adzić do walki ty lko z n ajbard ziej rażącą n iesp raw ied liw ością i do zap ew nienia ludziom pew nego minimum praw . Rozwój sto su nk ó w społeczno-ekonom i- czniych rodzi ciągle n ow e p rob lem y , p o trz eb y i asp iracje ludzkie, a tym sam ym n ad aje coraz to no w ą treść w yo brażeniom o społecznym p o stą-pię. N a tym tle no rm y m ięd zynaro dow eg o p raw a p rac y trzeba uznać za p rzyd atn e w przyszłości nie tylk o dla k ra jó w ro zw ijający ch się, ale także dla k rajó w w y so ko ro zw in ięty ch 82.

W pły w norm M OP na p raw o k rajo w e w przyszłości będ zie p raw d o -podob nie po legał coraz m niej na tw o rzeniu now y ch u p raw n ie ń p racow n i-czych, a w coraz w iększym sto p niu n a d o sk on alen iu i u trw ala n iu ju ż ist-n iejąceg o ustaw o d aw stw a. Z ap ew ist-n e tem u w łaśist-n ie celow i służyć będą rew izje ko nw en cji do ty chczasow y ch i uch w alanie ko nw en cji now ych. W piśm iennictw ie w skazu je się n a takie d ziedziny sto su nk ów społecz-nych, w k tó ry c h szczególnie po trzeb na jest do sk onaląca działalność n o rm aty w n a M OP oraz tak ie obszany sp raw , na k tó re działalność ta po -w inna być rozszerzona. N ależą tu z-właszcza: g -w ara n cje n ależytego uczestniczenia jed n o stek w po dziale docho du narod ow ego, p olity k a za-trudn ienia, stosu n ek p racy i po w stające na jego tle spory , hu m anizacja i o ch ron a p racy w w aru nk ach n ara stające g o p o stęp u technicznego, sa-m orząd robotn iczy, p raw a zw iązkow e o raz zabezpieczenie sp ołeczne33. R ozw ażając p ersp ek ty w y rozw oju norm M OP n ależy także u w z glę-dnić spraw ę stru k tu ry i m echanizm ów ich od działy w an ia. Chodzi w szczególności o to, czy w p rzy szłości norm y m ięd zy narod ow ego p ra -wa pracy m ają lansow ać rozw iązania o w ysokich stan dardach, czy 0 niskich oraz czy po w inn y o ne mieć c h arak ter ogó ln y (,,norm y-progra- my"), czy też zaw ierać wzorce szczegółowe. C o do pierw szej spraw y, to w y d a je isię, że погщу M OP tylko w ted y będą m ogły spełniać rolę nośnik a p ostępu społecznego, gdy będą prog ram o w ać ro zw iązania na w ysokim poziom ie. Zapew ne tak ie no rm y b ędą n ap oty k ać na tru d n oŚGi

w raty fikacji, zwłaszcza g dy chodzi o państw a nie rozw inięte. Jed n ak że arg um en t ten odnosi się głów nie do ko nw en cji ,,świad czeniow y ch". Po-zostałe, a zwłaszcza odn oszące się do po dstaw o w ych p raw człow ieka 1 praco w nika, nie są uw aru n k o w an e gospodarczo. W yso ki poziom pow in ny m ieć też zapowsze zalecen ia MOP, p o niepow aż nie są one o b pow aro -w an e obo-w iązkiem raty fik acji i m ogą być z czasem p rzekształco n e

32 Por. V a 11 i с o s, C in qu a nte années..., s. 220—224; D a h l , op. cit., s. 285;

P e & i Ć, op. cit., s. 490; J о h ri s t о n, op. cit., s. 529 o raz S c h n o r r , op. cit., s. 610.

w ko n w encję, gdy pew na liczba p ań stw będzie gotow a je ratyfikow ać. T ru dn iej jest w ypow iedzieć się w kw estii: „n orm y-prog ram y czy norm y k o n k retn e". K onw en cje zaw ierające po stan o w ienia ogólne m ogą być łatw iej akcep to w an e. Z drug iej stron y jed n ak ak ty tego typu m ają m niejszy silę g w a ran cy jn ą niż k o n w en cje zaw ierające k o n k retn e roz-wiązania, a przez to p rzy po m in ają zalecenia.

Pow ażną rolę w działaniach na rzecz dalszego rozw oju i zwięk sza-nia efek ty w n o ści norm M OP ma do o deg rasza-nia nau k a praw a, a zwlaszcża n auk a praw a pracy. Działalności n o rm aty w n ej MOP, zasiągowi i m e-chanizmom o dd ziały w an ia k o nw en cji i zaleceń oraz p o w stający m na tym tle problem om ak tu alny m i p ersp ekty w iczn y m po św ięcała ona do-tąd zbiyt m ało zain tereso w ania. W dobie ro zszerz ającej się w sp ó łp racy g osp od arczej p a ń stw i m iędzyn arodo w eg o p odziału p racy pow iększa się zap otrzebo w an ie na p e n e trac ję teo re ty c zn ą tych zagadnień. W spom n ianym sprawom należy też nad ać w łaściw ą ran gę w u n iw e rsy te ck ie j d y -d a k ty c e praw niczej. O -dpo w ie-dn ie zm iany w tych zakresach w y m ag ają u łatw ien ia w dostęp ie do źródeł m ięd zynaro dow eg o praw a p ra cy i in-form acji o działalności MOP.

Z a k ła d P r aw a P ra c y UŁ A n e k s 1 W y k az k o n w en c ji M O P ra ty f ik o w a n y c h prze z P olsk ę (w ed ług s ta n u n a d zień 1 I 1979 r.) N u m e r k o n w e n -cji Rok u c h w a -le n ia P rzed m io t k o n w e n c ji U w agi 1 2 3 4

2 1919 B ezro bocie (Dz. U. 1925, n r 54, poz. 364) 5 1919 M inim aln y w ie k z a tru d n io n y c h w prz em y

-ś le (Dz. U. 1925, n r 54, poz. 366) z r ew id o w an a p rze z k o n -w e n c ję p ó źn ie js zą 6 1919 P ra ca n o c n a dzieci w p rz em y śle (Dz. U. 1925, n r 54, poz. 368) il II

7 1920 M in im a lny w iek z a tr u d n io n y c h n a m orzu (Dz. U. 1925, n r 54, poz. 370) Il li 8 1920 O d sz k od o w a n ie z a b e zr ob o cie sp o w o do w a-n e ro zb icie m o k r ę tu (Dz. U. 1925, a-n r 54, poz. 372) 9 1920 P o ś re dn ictw o p ra c y m a r y n a rz y (Dz. U. 1925, n r 54, poz. 374) 10 1921 M in im a ln y w iek z a tru d n io n y c h w ro ln ic -tw ie (Dz. U. 1925, n r 54, poz. 376) z re w id o w an a prze z k o n -w e n c ję późniejszą.

A n ek s 1 (jd.)

1 2 3 4

11 1921 P raw o zr ze s za n ia się p rac o w n ik ó w ro ln ic -tw a (Dz. U. 1925, n r 54, poz. 376) 12 1921 O d sz k o d o w a n ie za w y p a d k i p rzy p r a c y w ro ln ic tw ie (Dz. U. 1925, n r 54, poz. 380) z re w id o w a n a prze z k o n -w e n c ję p óź nie jsz ą 13 1921 Z ak az u ż y w a n ia b ie li o ło w ian e j w m a la r s -tw ie (Dz. U. 1925, n r 54, poz. 382) 14 1921 C o ty go d n io w y o d po cz yn ek w p rze m yś le (Dz. U. 1925, nr 54, poz. 384) 15 1921 M in im a ln y w iek z a tru d n io n y c h w po m ie sz-c ze nia sz-ch p o d p o k ład o w y sz-ch i w k o tło w n iasz-c h n a s ta tk a c h (Dz. U. 1925, n r 54, poz. 386) z r e w id o w a n a prz ez k o n -w e n c ję p óź nie jsz ą 16 1921 O b ow iąz k ow e b a d a n ia le k a r s k ie m ło do -c ian y -c h z a tru d n io n y -c h n a s ta tk a -c h (Dz. U. 1925, n r 54, poz. 388) 17 1925 O d sz ko d o w a n ie za w y p a d k i p r z y p ra c y (Dz. U. 1937, n r 8 6, poz. 617) z re w id o w a n a p r z e i k o n -w e n c ję późniejszą. 18 1925 O d sz k o d o w a n ie za c h o ro b y z aw o do w e (Dz. U. 1937, n r 8 6, poz. 619) I I M 19 1925 T ra k to w a n ie p rac o w n ik ó w o bc y ch n a ró w -ni z k ra jo w y m i w z a k r es ie o ds zk o d ow a -nia z a w y p a d k i p rz y p ra c y (Dz. U. 1928, n r 63, poz. 576) 2 2 1926 U m ow a o p r a c ę m a r y n a rz y (Dz. U. 1-931, n r 106, poz. 821) 23 1926 R e p a tr ia c ja m a r y n a rz y (Dz. U. 1931, n r 106, poz. 821)

24 1927 U b e zp iec ze n ie c ho ro b o w e w p rze m yś le (Dz. U. 1949, n r 31, poz. 219) z re w id ow a n a p rze z k o n -w e n c ję p ó ź nie jsz ą 25 1927 U bez pie cz en ie c ho ro bo w e w r o ln ic tw ie (Dz. U. 1949, n r 31, poz. 221) I I I t 27 1929 W s k a zy w a n ie w a gi n a cięż kich p rz e sy łk ac h m o rsk ic h (Dz. U. 1932, n r 76, poz. 682) 29 1930 P ra c a p rz ym u so w a (Dz. U. 1959, n r 20, poz. 1 2 2)

35 - 1933 U b ez piec ze n ie n a s ta ro ś ć w p rze m y śle i in -n y ch g a łę z iac h p r a c y (Dz.U. 1949, -n r 31, poz. 223) k o n w e n c ja z am k nię ta di-i r a ty f ik a c ji w o bec w e jś c ia w ży c ie k o n -w en c ji z m ie n ia ją ce j 36 1933 U b e zp iec ze n ie n a s ta ro ś ć w ro ln ic tw ie (Dz. U. 1949, n r 31, poz. 225) I l II

37 1933 U b ezp iec ze nie in w a lid z kie w p rze m y śle i in ny c h g a łę z ia c h p ra c y (Dz. U. 1949, n r 31, poz. 227)

I l II

38 1933 U b ezp iec ze nie in w a lid z kie w ro ln ic tw ie (Dz. U. 1949, n r 31, poz. 229)

i l II

1 40 42 45 48 62 68 69 70 73 74 77 78 79 80 87 90 91 92 95 A ne k s 1 (cd.) 2 3 4 m y ślę i in ny ch g a łęz ia c h p r a c y (Dz. U. 1949, nr 31, poz. 231)

1933 U be zp iec z en ie na w y p a d e k śm ie rc i w roi- k o n w e n cja z am k nię ta n ic tw ie (Dz. U. 1949, n r 31, poz. 233) dla r a ty f ik a c ji w o bec

w e jś c ia w ż y cie k o n -w en c ji z m ie n ia ją ce j 1934 O d sz k od o w a n ie z a c h o ro b y z aw od ow e (Dz. z re w id ow a n a przez к о п -

ü . 1949, n r 31, poz. 235) w e n c ję pó źn iejszą 1935 Z a tru d n ia n ie k o b ie t p od ziem ią (Dz. U.

1958, n r 29, poz. 124)

1935 Z a ch o w a n ie u p ra w n ie ń ub e z pie c z en io w y c h w y p o w ied z ian a przez (Dz. U. 1939, n r 21, poz. 13) Po lsk ę w 1973 r. 1937 P rz e pisy b e z p ie cz e ń stw a p ra c y w b u d ow -n ic tw ie (Dz. U. 1951, -n r 11, poz. 83) 1946 Ż y w ie n ie za łóg n a s ta tk a c h (Dz. U. 1954, n r 44, poz. 194) 1946 K w a lif ik a cje k u c h a r z y o k r ę to w y c h (Dz. U. 1954, n r 44, poz. 196)

1946 Z ab e zp iec ze n ie sp o łec zn e m a r y n a r z y n ie w e sz ła w ży cie z b r a k u d o s ta te c zn e j licz by ra ty f ik a c ji 1946 B a da n ia le k a r s k ie m a r y n a r z y (Dz. U. 1954,

n r 44, poz. 198)

1946 Ś w iad ectw a k w a lifik a c y jn e m a r y n a rz y (Dz. U. 1954, n r 44, poz. 200)

1946 B ad an ia le k a rs k ie m ło d o cia n y ch z a tr u d n io -n yc h w pr ze m y śle (Dz. U. 1948, -n r 46, poz, 338)

1946 B ada nia le k a r s k ie m ło d o c ian y c h z a tr u d n io -n y c h poza p rze m y słe m (Dz. U. 1948, -n r 46, poz. 339)

1946 P r a c a n o c n a m ło d oc ia n yc h poza p rze m y s -łem (Dz. U. 1948, n r 46, poz. 340)

1946 C zę ścio w a re w iz ja k o n w e n c ji u c h w a lo n y c h n a p ier w sz y c h 28 s e s ja c h w z a k r e s ie sp raw a d m in istr a c y jn y c h (Dz. U. 1948, n r 46, poz. 341)

1948 W o lno ść zw ią zk ow a i o ch ro n a p ra w zw iąz -k o w y ch (Dz. U. 1958, n r 29, poz. 125) 1948 P ra ca n o c n a m ło d o cian y c h w p rze m yś le

(zre w idow a na) (Dz.U. 1968, n r 37, poz. 259) 1949 U rlo p y w y p o c z y n k o w e m a r y n a rz y (zrew

i-do w ana) (Dz. U. 1968, n r 39, poz. 277) 1949 P om iesz czen ia d la za łóg n a s ta tk a c h

(zre-w id o(zre-w an a) (Dz. U. 1954, n r 44, poz. 202) 1949 O c h ro n a w y n a g ro d z e n ia za p ra c ę (Dz. U.

A nek s 1 (cd.)

1 2 3 4

96 1949 P ła tn e b iu r a p o ś r e d n ic tw a p ra c y (zr ew i-d ow an a) (Dz. U. 1955, n r 38, poz. 236)

/

98 1949 P raw o o rg an izo w a n ia się i ro k o w a ń zbio -ro w y c h (Dz. U. 1958, n r 29, poz. 126) 99 1951 M e tod y u s ta la n ia m in im aln y ch w y n a g ro -dze ń w ro ln ic tw ie (Dz. U. 1977, n r 39, poz. 176) 10 0 1951 Rów ne w y n a g ro d z e n ie m ężczy zn i k o b ie t za p ra c ę je d n a k o w ej w a rto ś c i (Dz. U. 1955, n r 38, poz. 238) 101 1952 P łatn e u rlo p y w ro ln ic tw ie (Dz. U. 1958, n r 29, poz. 123) z re w id o w a n a przez k o n -w e n c ję p óź n ie jsz ą 103 1952 O c h ro na m a cie rz y ń s tw a (Dz. U. 1976, n r 16, poz. 99) z re w id o w an a 105 1957 Z n ie sie n ie p r a c y pr zy m u so w e j (Dz. U. 1959, n r 39, poz. 240) U l 1958 D y s k ry m in a c ja w z a tru d n ie n iu (Dz. U. 1961, n r 42, poz. 218) 11.2 1959 M inim a ln y w iek z a tr u d n io n y c h w r y b o -łó w stw ie (Dz. U. 1966, n r 32, poz. 192) z re w id o w a n a prze z k o n -w en c ję p óźn iejsz a 115 1960 O c h ro n a pr ze d p ro m ienio w an iem jo n iz u ją -cym (Dz. 0 . 1965, n r 8, poz. 45) 116 1961 C zę ścio w a zm iana k o n w e n c ji p r z y ję ty c h na p ie rw s z y c h 32 s e s ja c h M O P, w z a k re -sie p o s ta n o w ie ń d o ty c z ą cy c h s p ra w o z d ań o s to so w a niu k o n w e n c ji (Dz. U. 1964, n r 21, poz. 131) 119 1963 Z a b ez p ie cz en ie m as zy n (Dz. U. 1977, n r 14, poz. 59) 1 20 1964 H ig ie n a w h a n d lu i w b iu r a c h (Dz. U. 1968, n r 37, poz. 261) 1 22 1964 P o lity k a z a tru d n ie n ia (Dz. U. ,1967, n r 8, poz. 31)

123 1965 M inim a ln y w iek z a tr u d n io n y c h pod zie-m ią (Dz. U. 1970, n r 8, poz. 62)

z re w ido w a na prze z k o n -w e n c ję pó źn iejszą 124 1965 B ad ania le k a r s k ie m ło d o c ia n y ch (p r ac e pod

ziem ią) (Dz. U. 1968, n r 37, poz. 163) 127 1965 M a k sy m a ln y c ięż a r ład u n k ów p rze no s zo

-n y ch prze z je d -n e g o p r ac o w -n ik a (Dz. U. 1973, n r 25, poz. 142)

133 1970 P om iesz cze nia załóg n a s ta tk a c h (p o sta no -w ien ia u zu p e łn ia jąc e ) k o n w e n c ja n ie w e szła w ży cie z b ra k u d o s ta te cz n e j licz by r a ty -fik ac ji 135 1971 O c h ro na p rz ed s ta w ic ie li p ra c ow n icz yc h (Dz. U. 1977, n r 39, poz. 178)

138 1973 N a jn iż s z y w iek do p us zc ze nia do p r a c y (Dz. U. 1978, n r 12, poz. 53)