PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ

(1)

PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ

Zajęcia nr 2

STUDIA WIECZOROWE / GRUPA 3 / 23-PR-WM-S6-PUE

MGR BARBARA CHACZKO

(2)

Źródła prawa UE

Prawo Unii Europejskiej obejmuje prawo konstytuujące Unię, stanowione przez państwa członkowskie (prawo pierwotne) oraz prawo stanowione przez instytucje Unii w ramach powierzonych im kompetencji (tzw. prawo wtórne lub pochodne.

Prawo pierwotne Unii - traktaty stanowiące podstawę Unii, tzw. traktaty założycielskie, z załączonymi do nich protokołami, aneksami itp., traktaty je zmieniające, traktaty akcesyjne oraz ogólne zasady prawa.

Prawo wtórne (pochodne) - prawo stanowione w Unii przez jej instytucje na podstawie kompetencji powierzonych przez Państwa

Członkowskie.

Prezentacja opracowana na

podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii

Europejskiej, wyd. 3, Warszawa

(3)

Źródła prawa UE

Obecnie w całym zakresie kompetencji Unii stosowana jest ta sama metoda, nazywana poprzednio metodą wspólnotową, a dziś metodą unijną.

Metoda wspólnotowa/unijna oznacza obecnie, że:



inicjatywa prawodawcza należy do Komisji (wyjątki określa art. 289 zd. 4 TFUE);



tryb przyjmowania aktów prawnych przez instytucje ustalają Traktaty założycielskie;



najważniejsze akty przyjmowane są wspólnie przez Radę i Parlament Europejski;



akty instytucji:

a.

tworzą część porządku wewnętrznego państw członkowskich, mogą być bezpośrednio stosowane i wywoływać skutek bezpośredni,

Prezentacja opracowana na podstawie :J. Barcz (red.),

(4)

Źródła prawa UE

Źródła prawa Unii:

1) prawo pierwotne (traktaty, akty o charakterze konstytucyjnym, ogólne zasady prawa), 2) umowy międzynarodowe Unii,

3) prawo wtórne:

a) akty ustawodawcze (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje), b) akty nieustawodawcze (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje), - akty delegowane, akty delegujące

- akty wykonawcze,

c) inne akty (np. zalecenia, opinie, porozumienia międzyinstytucjonalne, uchwały, deklaracje, programy działania),

4) akty wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

Prezentacja opracowana na podstawie :J. Barcz (red.), Instytucje i prawo Unii

(5)

Prawo wtórne

Akty ustawodawcze



to rozporządzenia, dyrektywy lub decyzje, a więc wiążące akty prawne, określające istotne elementy danej dziedziny (a contrario z art. 290 ust. 1 TFUE), przyjmowane w drodze procedury ustawodawczej (zwykłej lub specjalnej; zob. rozdział X, pkt 4.2.).



akty ustawodawcze przyjmowane są z inicjatywy Komisji.



art. 17 ust. 2 TUE



art. 289 TFUE

(6)

Prawo wtórne

Akty ustawodawcze:

1) wymagają:

a) uzasadnienia i odnoszą się do propozycji, inicjatyw, zaleceń, wniosków lub opinii przewidzianych w Traktatach,

b) ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej;

2) wchodzą w życie z dniem w nich określonym lub, w jego braku, 20 dnia po ich publikacji;

3) podlegają kontroli parlamentów narodowych co do zgodności z zasadą

pomocniczości.

(7)

Prawo wtórne

Akty nieustawodawcze



to rozporządzenia, dyrektywy i decyzje, o których mowa w art. 288 TFUE, które nie są przyjmowane w drodze zwykłej lub specjalnej procedury ustawodawczej, oraz decyzje Rady przyjęte na podstawie art. 24 i 26 TUE. Mogą one mieć charakter aktów delegowanych lub wykonawczych.



Akty nieustawodawcze przyjęte w formie rozporządzeń, dyrektyw i decyzji, o których mowa w art. 288 TFUE to wiążące prawnie akty Komisji lub Rady o charakterze delegowanym lub wykonawczym.

(8)

Prawo wtórne

Akty delegowane



to akty Komisji wydawane na podstawie kompetencji delegowanych jej przez Radę lub Parlament Europejski, pochodne w stosunku do aktu delegującego kompetencje. Aktem powierzającym Komisji kompetencje może być tylko akt ustawodawczy



Zgodnie z art. 290 ust. 1 TFUE akt ustawodawczy może przekazywać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym.

(9)

Prawo wtórne

Akt delegowany to akt prawny ( art. 290 ust. 1 TFUE)

1) Komisji, wydany na podstawie kompetencji delegowanych przez Radę lub Parlament Europejski;

2) nieustawodawczy o zasięgu ogólnym;

3) uzupełniający lub zmieniający niektóre, inne niż istotne, elementy aktu ustawodawczego,

4) o celach, treści, zakresie i czasie obowiązywania mieszczących się w wyraźnie określonych w akcie ustawodawczym celach, treści, zakresie oraz czasie obowiązywania przekazanych Komisji uprawnień. Przekazanie

uprawnień nie może dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny.

(10)

Prawo wtórne

Akt delegujący kompetencje:

1) jest aktem ustawodawczym;

2) wyraźnie określa warunki przekazania uprawnień, które mogą być następujące:

a) Parlament Europejski lub Rada może zadecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień,

b) akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy Parlament Europejski lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez

akt ustawodawczy.

(11)

Prawo wtórne

Akty wykonawcze



W przeciwieństwie do aktów delegowanych zdefiniowanych w art. 290 ust. 1 TFUE, postanowienia art. 291 ust. 2 TFUE nie zawierają definicji aktów wykonawczych.



Wskazują one jedynie, że w sytuacji gdy konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów Unii, akty te powierzają uprawnienia wykonawcze Komisji lub, w należycie uzasadnionych przypadkach oraz w przypadkach określonych w artykułach 24 i 26 Traktatu o Unii Europejskiej, Radzie.

(12)

Prawo wtórne

Akt wykonawczy Unii:

1) wymaga upoważnienia w wiążącym akcie prawnym, który wykonuje (nie musi to być akt ustawodawczy);

2) jest wydawany, gdy konieczne są jednolite warunki do wykonania aktu podstawowego

3) służy wcieleniu w życie aktu podstawowego w sposób nieingerujący w jego

4) podlega kontroli państw członkowskich (procedurom

komitologicznym).

(13)

Prawo wtórne

Podstawowe formy aktów w podziale szczegółowym



Art. 288 TFUE

„W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.

Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich.

Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w od-niesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.

Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów.

Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej”.

(14)

Prawo wtórne

Rozporządzenie

 jest instrumentem ujednolicania prawa Unii

 ma zasięg ogólny

 wiąże w całości

 jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich - tworzy prawa i obowiązki dla jednostek

 nie może być przez państwo zmienione ani uzupełnione, zastępuje prawo krajowe

 tworzy prawa i obowiązki dla jednostek

 dla swojej skuteczności wymaga uzasadnienia i ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym UE we wszystkich językach urzędowych Unii i wchodzi w życie w określonym w nim terminie lub 20 dni po publikacji

 jeśli w danej dziedzinie wydano rozporządzenie, państwa członkowskie tracą uprawnienia do stanowienia prawa w tym zakresie

(15)

Prawo wtórne

Dyrektywa



jej adresatem jest państwo członkowskie



co do zasady ustanawia prawa i obowiązku tylko dla państw członkowskich



wiążę państwo, do którego jest adresowana co do rezultatu, który ma być osiągnięty,



pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków



służy zbliżaniu prawa



wymaga transpozycji



nie może być skierowana do jednostek



wchodzi w życie w dacie określonej w dyrektywie lub 20 dni od publikacji w Dzienniku

Urzędowym UE lub notyfikacji adresatowi – okres do transpozycji zaczyna biec

(16)

Prawo wtórne

Decyzja



co do zasady ma charakter indywidualny i konkretny



decyzja wiąże w całości,



decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko adresatów



decyzja może także nie wskazywać indywidualnego adresata, wtedy więc wywołuje skutki wobec wszystkich, których może dotyczyć.

(17)

Prawo wtórne

Decyzja, która wskazuje adresata:



jest aktem konkretno – indywidualnym instytucji Unii, tym różni się od rozporządzenia, które ma charakter powszechnie obowiązującego prawa.



wiąże w całości, tych do których jest skierowana ( instytucje UE, państwo członkowskie, jednostkę), to odróżnia ją od dyrektyw, które wskazują rezultat, który ma być osiągnięty



może nałożyć bezpośrednio skuteczne obowiązki na adresata, jej adresat nie ma swobody co do sposobu jej wykonania



jeśli jest skierowana do państwa członkowskiego:



może być powołana przez jednostkę przeciwko państwu

(18)

Prawo wtórne

Zalecenia i opinie



zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej



zalecenia mogą wydawać: Rada, Komisja oraz Europejski Bank Centralny



z opiniami mogą wiązać się skutki prawne, na przykład gdy wymagana przez Traktat przed podjęciem decyzji przez Radę opinia PE wprawdzie nie musi być uwzględniona, ale brak opinii stanowi naruszenie istotnego wymogu proceduralnego

(19)

Zasady stosowania prawa

Autonomia prawa



Prawo UE stanowi część prawa krajowego i jest w nim stosowane bezpośrednio



Aby lepiej to zrozumieć należy się odwołać do klasycznych koncepcji stosowania prawa międzynarodowego



Koncepcja monistyczna – prawo międzynarodowe i krajowe są częścią jednego systemu, ratyfikowane traktaty mogą być powoływane przed sądem krajowym, pierwszeństwo prawa międzynarodowego



Koncepcja dualistyczna – dwa różne systemy, traktaty muszą być transponowane do prawa krajowego, w przypadku konfliktu – pierwszeństwo

może uzyskać późniejsza ustawa

(20)

Zasady stosowania prawa



Dwa kluczowe orzeczenia (26/62 Van Gend & Loos, 6/64 Flaminio Costa vs.

E.N.E.L)



Trybunał stwierdził:

„Poprzez utworzenie na czas nieograniczony Wspólnoty, posiadającej własne organy, wyposażonej w osobowość prawną, w zdolność prawną, w zdolność do reprezentacji w sferze międzynarodowej, a w szczególności w prawa suwerenne wywodzące się z ograniczenia kompetencji państw członkowskich lub z przekazania przez państwa członkowskie swoich uprawnień Wspólnocie, państwa członkowskie ograniczyły swoje suwerenne prawa i przez to utworzyły korpus prawa, które jest wiążące dla ich obywateli i dla nich samych. Traktat EWG stworzył własny porządek prawny, który po wejściu w życiu Traktatu został włączony do porządków prawnych praw członkowskich i musi być stosowany przez ich sądy.”

(21)

Zasady stosowania prawa



Oznaczało to początek autonomii prawa wspólnotowego.



Jednolite dla wszystkich zasady np. zasada bezpośredniości i pierwszeństwa.



Państwa członkowskie nie mogą postępować wbrew swoim zobowiązanym, wbrew Traktatowi, a prawo Unii:

a.

Stanowi część porządku prawnego państwa członkowskiego, tzn.

obowiązuje bezpośrednio

b.

Może być powoływane jako źródło praw i obowiązków zarówno organów państwa lub Unii, jak i jednostek, tzn. stosowane może być

bezpośrednio.

podstawie :J. Barcz (red.),

(22)

Zasady stosowania prawa



Zasada bezpośredniego skutku prawa wspólnotowego została ustanowiona przez Trybunał Sprawiedliwości w wyroku w sprawie Van Gend en Loos z 5 lutego 1963 r.



W wyroku tym Trybunał oświadcza, że prawo unijne tworzy nie tylko obowiązki dla państw członkowskich, ale także prawa dla obywateli. W efekcie osoby otrzymują prawa i mogą bezpośrednio powoływać się na normy europejskie przed sądami krajowymi i wspólnotowymi. Nie ma nawet konieczności, żeby państwo członkowskie wprowadzało daną normę europejską do swojego wewnętrznego porządku prawnego.

(23)

Zasady stosowania prawa

Zasada skutku bezpośredniego



Zasada bezpośredniego skutku (bezpośredniego stosowania) pozwala osobom na bezpośrednie przywoływanie normy przed krajowym lub wspólnotowym wymiarem sprawiedliwości.

Zasada ta dotyczy tylko niektórych aktów wspólnotowych i podlega wielu uwarunkowaniom.



Zasada bezpośredniego skutku prawa europejskiego jest wraz z zasadą pierwszeństwa, fundamentem prawa wspólnotowego.

Została zatwierdzona przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

(TSUE).

podstawie :J. Barcz (red.),

(24)

Zasady stosowania prawa

Kryteria bezpośredniego stosowania / bezpośredniego skutku norm:



Norma musi być wystarczająco jasna i precyzyjna, aby nadawała się do stosowania przez sąd lub organ



Norma musi być bezwarunkowa – jej stosowanie nie może być uzależnione od swobodnego uznania organu ją stosującego – Unii lub PCz



Norma musi być zupełna / kompletna – jej wykonanie nie może zależeć od późniejszych środków wykonawczych przyjmowanych przez PCZ lub instytucje Unii.

[pojęcie bezpośrednie stosowanie ( szersze) i bezpośredni skutek (węższe) mogą być stosowane zamiennie.

(25)

Zasady stosowania prawa

Bezpośredni skutek horyzontalny i wertykalny



Bezpośredni skutek ma dwa aspekty: wertykalny i horyzontalny.



Bezpośredni skutek wertykalny ma znaczenie dla stosunków między osobami a państwem. Oznacza to, że obywatele mogą powoływać się na normę europejską w stosunku do państwa.



Bezpośredni skutek horyzontalny ma znaczenie dla stosunków między osobami indywidualnymi. Co oznacza, że osoba prywatna może przywołać normę unijną w sporze z inną osobą.



W zależności od rodzaju aktu Trybunał Sprawiedliwości przyjął bądź pełny bezpośredni skutek (tzn. bezpośredni skutek horyzontalny i wertykalny) bądź

częściowy bezpośredni skutek (tylko skutek wertykalny).

(26)

Zasady stosowania prawa

Norma jest bezpośrednio skuteczna, jeśli przyznaje jednostce prawa, które mogą być dochodzone przed sądem krajowym w stosunkach



Jednostka – państwo ( wertykalnych)



Jednostka - jednostka ( horyzontalnych), Warunki:

1.

Norma musi być częścią porządku prawnego państwa ( bezpośrednio obowiązywać) oraz

2.

Musi nadawać się do bezpośredniego stosowania tj. być: jasna i precyzyjna, bezwarunkowa, zupełna/kompletna.

(27)

Zasady stosowania prawa

Skutek bezpośredni a prawo wtórne Rozporządzenia



rozporządzenie zawsze ma bezpośredni skutek.



Artykuł 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stanowi, że rozporządzenia są bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich.



Trybunał Sprawiedliwości dodaje w wyroku Politi z 14 grudnia 1972 r., że chodzi o pełny skutek bezpośredni.

(28)

Zasady stosowania prawa

Dyrektywa:



dyrektywa jest aktem adresowanym do państw członkowskich i musi zostać przez nie poddana transpozycji do prawa krajowego.



Jednak Trybunał Sprawiedliwości uznaje, że w niektórych przypadkach ma zastosowanie zasada bezpośredniego skutku w celu ochrony praw osób indywidualnych.



Trybunał uznał w orzecznictwie, że dyrektywa ma bezpośredni skutek, jeśli jej przepisy są bezwarunkowe oraz wystarczająco jasne i precyzyjne (wyrok z 4 grudnia 1974 r., Van Duyn).



Niemniej jednak skutek bezpośredni może mieć tylko charakter wertykalny i może być stosowany tylko, jeśli państwa członkowskie nie

transponowały dyrektywy w terminie (wyrok z 5 kwietnia 1979 r., Ratti),

(29)

Zasady stosowania prawa

Decyzja



decyzje mogą mieć bezpośredni skutek, jeśli adresowane są do państwa członkowskiego.



Trybunał Sprawiedliwości uznaje tylko bezpośredni skutek wertykalny (wyrok z 10 listopada 1972 r., Hansa Fleisch)

Zalecenia, opinie



opinie i zalecenia nie są prawnie wiążące. Wobec tego nie mają bezpośredniego skutku.

(30)

Zasady stosowania prawa

Bezpośrednie obowiązywanie



normy prawa wspólnotowego od dnia ich wejścia w życie stają się automatycznie częścią porządku prawnego obowiązującego w Państwie Członkowskim, obok norm prawa krajowego, bez potrzeby ich inkorporacji. Prawo wspólnotowe nie staje się prawem krajowym, lecz zachowuje swoją odrębność.



Bezpośrednie stosowanie prawa wspólnotowego jest konsekwencją jego bezpośredniego obowiązywania dla organów państwa członkowskiego. Normy prawa wspólnotowego stanowią podstawę prawną dla działań organów państwa

członkowskiego.

(31)

Zasady stosowania prawa

Zasada pierwszeństwa



Zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawo wspólnotowe ma wartość nadrzędną nad prawem krajowym państw członkowskich. Zasada pierwszeństwa dotyczy wszystkich aktów wspólnotowych, które mają moc wiążącą. Państwa członkowskie nie mogą więc stosować przepisu krajowego, który jest niezgodny z prawem wspólnotowym.



Zasada pierwszeństwa gwarantuje nadrzędność prawa wspólnotowego nad krajowym. Jest to podstawowa zasada prawa wspólnotowego. Podobnie jak zasada bezpośredniego skutku, nie

jest zapisana w traktatach, ale została zatwierdzona przez

(32)

Zasady stosowania prawa



TSUE ustanowił zasadę pierwszeństwa w sprawie Costa przeciwko Enel z 15 lipca 1964 r. W wyroku tym Trybunał orzekł, że prawa wydane przez instytucje europejskie włączają się do systemu prawnego państw członkowskich, które zobowiązane są do ich przestrzegania.



Jeśli norma krajowa jest sprzeczna z przepisem wspólnotowym, władze państw członkowskich muszą stosować przepis wspólnotowy. Prawo krajowe nie jest zniesione czy uchylone, jedynie jego moc wiążąca jest zawieszona.

(33)

Zasady stosowania prawa



Nadrzędność prawa wspólnotowego stosuje się do wszystkich aktów krajowych, niezależnie od tego, czy były przyjęte przed czy po danym akcie wspólnotowym.



Prawo wspólnotowe jest nadrzędne w stosunku do prawa krajowego, a zasada pierwszeństwa gwarantuje jednolitą ochronę prawną obywateli na całym terytorium UE.

(34)

Zasady stosowania prawa

Zakres stosowania zasady



Pierwszeństwo prawa wspólnotowego nad prawem krajowym jest absolutne.

Dlatego zasada ta stosuje się do wszystkich wiążących aktów wspólnotowych niezależnie od tego, czy zaliczają się do prawa pierwotnego czy do prawa wtórnego.



Podobnie wszystkie akty krajowe podlegają tej zasadzie, niezależnie od ich rodzaju: ustawa, rozporządzenie, uchwała, dekret, okólnik itp.

Nie ma znaczenia, czy teksty zostały wydane przez władzę wykonawczą czy ustawodawczą państwa członkowskiego.



Władza sądownicza także zobowiązana jest do stosowania zasady pierwszeństwa. Prawo tworzone przez nią, orzecznictwo, także musi

przestrzegać przepisów UE.

(35)

Zasady stosowania prawa

Odpowiedzialni za przestrzeganie zasady



Podobnie jak w przypadku zasady bezpośredniego skutku, Trybunał Sprawiedliwości sprawuje kontrolę nad należytym stosowaniem zasady pierwszeństwa. Może ukarać państwa członkowskie, które jej nie stosują, poprzez decyzje wydane na podstawie różnych środków przewidzianych przez traktaty założycielskie, a w szczególności skargi w sprawie naruszenia traktatu.



Także sędziowie krajowi muszą czuwać nad przestrzeganiem zasady pierwszeństwa. W związku z tym mogą stosować odesłanie prejudycjalne, jeśli mają wątpliwości co do stosowania zasady. W wyroku z 19 czerwca 1990 r.

(Factortame) Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że sąd krajowy w ramach pytania prejudycjalnego dotyczącego ważności normy krajowej musi niezwłocznie zawiesić stosowanie tej normy w oczekiwaniu na rozwiązanie preferowane przez Trybunał Sprawiedliwości oraz orzeczenia, jakie sąd wyda co do treści