SEBASTJAN A R H E N S
K O D E K S
T O W A R Z Y S K
JAK SIĘ POWINIEN
Z A C H O W A Ć
C z ł o w i e k
Wytworny
P o d r ę c z n ik d ó b r y c h o b y -c3 aJ.,9 w t o w a r ż y s k i c h , w ec^ u£ o s t a tn ic h w y m a g ań w y c h o w a n ia i ży cia<
<
W Y D A N IE T R Z E C IE
21 — 3 0 tysiąc
WYDAWNICTWO KSIĘGARNI POPULARNEJ W WARSZAWIE
S E B A S T J A N A R H E N S
KODEKS TOCDARZ9SKI
J f l K S l.Ę P O W I N I E N Z A C H O W A Ć
Człowiek Wytworny
W DOMU i PO Zfl DOMEM
P o d r ę c z n ik d o b ry c h o b y c z a jó w to w a r z y s k ic h , w e d łu g o s ta tn ic h w y m a g a ń w y c h o w a n ia i ż y c ia .Biblioteka Uniwersytecka KUL
• u
— 4 c ia ła m ó w ić je s z c z e b ę d z ie m y w in n e m m ie js c u t e f k s ią ż k i, tu ta j ty lk o c h c ie liś m y p o w ie d z ie ć słó w p a r ^ o s c h lu d n o ś c i o d z ie ż y . N ic ta k n ie z ra ż a i n ie u s p o s a b ia ź le d o c z ło w ie k a , ja k z a n ie d b a n ie i b ra k i w g a r d e r o b ie . J a k c ię w id z ą , t a k c ię p is z ą — m ó w i p rz y sło w ie . I z a is te ś m ia ło m o ż n a p o w ie d z ie ć , ż e ży
j e s t to s z y ld p o k tó r y m p o z n a ć m o ż e m y c h a r a k te r t ja k o ś ć c z ło w ie k a ; s k ła d a ją s ię n a n ią : p ię k n a p o s t a w a c ia ła , d a r p ły n n e g o i d o w c ip n e g o w y sła w ia n ia
s ię , a d a le j p o w s tr z y m a n ie s ię o d p e w n y c h n i e e s t e ty c z n y c h c z y n ó w .
R z e c zy ty c h n ie n a b y w a się o d r a z u , n ie s ą o n e ^b y n ajm n iej w ro d z o n e ; o s ią g n ą ć je m o ż n a je d y n ie za p o m o c ą ż m u d n e j, c z a s e m n a w e t d o ś ć d łu g ie j p r a k ty k i. P o n ie w a ż w s z y s tk o z a le ż y o d z d o ln o ś c i, p r z e to n a to , n a c o je d e n b ę d z ie p o tr z e b o w a ł s to s u n k o w o k ró tk ie g o o k r e s u c z a s u , d ru g i u ż y je m ie s ię c y i lat. K to j e d n a k ż e z r o z u m ie ja k w ielki p o ż y te k u z y s k a , z d o b y w sz y w y tw o r n o ś ć m a n ie r, t e n n ie u lę k n ie s ię p r z e c iw ie ń s tw i n ie s p o c z n ie , p ó k i n ie d o jd z ie d o d o s k o n a ło ś c i. — 5 — I. P o s ta w a c ia ła . N a jtr u d n ie js z ą b o d a j u m ie ję tn o ś c ią ze w s z y s t k i c h s k ła d a ją c y c h s ię n a w y tw o r n o ś ć m a n ie r ; w y tn a - g a ją c ą n ie u s ta n n y c h ć w ic z e ń — je s t p ię k n a p o s ta w a d a ł a . P o n ie w a ż j e s t e ś m y w sz y sc y u s p o s o b ie n i n ie c o p o p lo tk a r s k u , n ie ra z w ię c n a p e w n o ro b iliś m y u w a g i w r o d z a ju ta k ic h : ta n ie w ia s ta c h o d z i, ja k k a c z k a , a l b o te n j e g o m o ś ć z a c h o w u je s ię , ja k n ie d ź w ie d ź . C z y je d n a k s p o jr z e liś m y c z a s e m k r y ty c z n e m o k ie m n a s i e b ie s a m y c h w to p o z w a la m s o b ie w ą tp ić , fl, n ie w ą tp liw ie , d o s z u k a lib y ś m y s ię w n a s z y c h r u c h a c h , lu b s p o s o b i e tr z y m a n ia s ię c z e g o ś ta k ie g o , c o n ie k o n ie c z n ie m o g ło b y ś w ia d c z y ć o n a s z e j g ra c ji. W e ź m y lu s te r k o i p rz y jrz y jm y s ię n a js a m p r z ó d s w o je j tw a rz y . C zy w s z y s tk o ta m j e s t w p o r z ą d k u ? C zy n ie m ru ż y m y o c z u , n ie m a r s z c z y m y c z o ła , n ie ś c ią g a m y n ie n a tu r a ln ie u s t, c z y ... m ó j B o ż e , ty c h
6 tw a rz y , d a ło b y s ię je s z c z e d u ż o n ie k o r z y s tn e g o p o w ie d z ie ć o re sz c ie n a s z e g o k o rp u s u . N ik t n ie j e s t b ez g rz e c h u , p o w ia d a p rz y s ło w ie , i n ie m a ta k p ie k n e j buzi n a k tó r e jb y u w a ż n y b a d a c z n ie w y k ry ł ja k ie j s k a z y . D o ś ć w s p o m n ie ć P a n a T a d e u s z a i T e lim e n ę . C h o d z i m i tu n ie o to , ż e b y w y k az a ć , b ra k i o s o b is te ła s k a w y c h c z y te ln ik ó w — n ie — c h c ia ł- b y m w ła śn ie d o p o m ó c , a b y s ię ty c h b ra k ó w , o ile? je p o s ia d a ją , w yzbyli.
Is tn ie je je d n a k a rd y n a ln a w a d a , p rz y k tó re j; o s ią g n ię c ie p ię k n e j p o s ta w y ciała s ta je się praw ie? n ie m o ż liw o ś c ią — to n ie n a tu ra ln o ś ć . P o z a te m m o ż n a b y ć ro z la zły m , n ie z g ra b n y m , lu b m a z g a jo w a ty m — w s z y s tk o to s ą rz e c z y d o n a p ra w ie n ia . Kto c h o d z i ja k b y kij p o łk n ą ł, lu b p o ru s z a s ię w y m u s z e n ie — te n p rz e d e w s z y s tk ie m m u si s ię te g o o d u . czy ć, b o in a c z e j n ie m a m o w y o ja k ie jk o lw ie k p o p ra w ie . N a le ż y s o b ie p o w ie d z ie ć : o d d z iś b ę d ę się; s ta r a ł ta k z a c h o w y w a ć , ja k b y n a m n ie n ik t n ie z w ra c a ł s p e c ja ln e j u w ag i. N a tu r a ln o ś ć rucfrów to w a ru n e k s in e q u a n o n w y tw o rn o śc i m a n ie r. O d te g o o g ó ln e g o w s k a z a n ia , m o ż e m y te ra z : p rz e jś ć d o a n a liz y z a sa d , k tó r e m i w in ie n się k ie ro w ać k a ż d y p ra g n ą c y o s ią g n ą ć p ię k n ą p o s ta w ę ciała..
— 8 —
ży cie, ta w ie lk a a r e n a p r a g n ie ń i n a m ię tn o ś c i, o d n o si s ię b e z lito ś n ie d o n ie u d o ln y c h , lu b n ie z g ra b n y c h a k to ró w . P ię k n ie u ło ż o n a tw a rz , s y m p a ty c z n e s p o j r z e n ie d a n a m w rę c e a tu t, k tó r y m p o b ić m o ż e m y n a jw y tr a w n ie js z y c h g ra c z y , k tó ry m z y s k a m y p o w a ż a n ie i z a u fa n ie ludzi, p o s ia d a ją c y c h m o c w p ły w a n ia n a n a s z e p rz e z n a c z e n ie . P rz e c h o d z ą c te r a z d o d a ls z e g o o p is u n a le ż y te j p o s ta w y c ia ła , m u s im y n a jp ie rw p o m ó w ić o s p o s o b ie tr z y m a n ia g ło w y , n a s tę p n ie , z a trz y m a m y się p o k r ó tc e n a d p o s ta w ą k o rp u s u i w re sz c ie z a jm ie m y s ię ru c h a m i rą k i n ó g . G ło w ę n a le ż y n o s ić s w o b o d n ie , a n i z b y t s z ty w n o , a n i n a z b y t c h w ie jn ie . P o w in n iśm y p o ru s z a ć n ią b e z p rz y m u s u w z a le ż n o ś c i o d tr e ś c i ro z m o w y , a p o k a ż d e m p o r u s z e n iu w ra c a ć d o p r o s te j, n a tu r a ln e j p o sta w y . P o d o b n ie ja k g ło w ie ta k s a m o i k o rp u s o w i z a le c a s ię p o s ta w ę h a r m o n ijn ą z re s z tą c a łe g o ciała. P le c y n a le ż y p o d a w a ć w ię c e j w tył, a p ie rsi w y s u
-— y -—
n ie ich s z ty w n o , ja k b y b y ły p r z y k le jo n e d o b o k ó w , lu b z ro b io n e z d r z e w a — j e s t w y s o c e n ie p rz y z w o i te ; w c z a s ie r o z m o w y w in n o s ię ja k n a jm n ie j p o s łu g i w a ć g e s ta m i — n ie k ie d y ty lk o , c h c ą c j a k ą ś rzecz d o b i t n i e p o d k r e ś lić , w o ln o z ro b ić ru c h r ę k ą — z a w s z e n ie z b y t g w a łto w n y , ra c z e j m a je s ta ty c z n y , s ie d z ą c , k ła d z ie m y r ę c e n a k o la n a c h , lu b u d a c h . N ie m n ie j w a ż n e z n a c z e n ie m a w re s z c ie p o s t a w a n ó g . I tu , ja k z a w s z e , tr z e b a s to s o w a ć te d w ie r z e c z y : p r o s t o t ę i n a tu r a ln o ś ć . S to ją c n ie n a le ż y z g in a ć n ó g w k o la n a c h , b o t o w y g lą d a n ie e s te ty c z n ie , a n i r o z s t a w i a ć s z e r o k o s t ó p , b o to n ie p r z y z w o ite . G d y s ia d a m y , n ie w o ln o n a m w y s u w a ć n ó g za d a l e k o , a n i z b y tn io c o f a ć w ty ł, lu b c o g o rs z a z a k ła d a ć o n ó ż k i k rz e s ła . Z a k ła d a ją c n o g ę n a n o g ę c z y n im y to z g r a b n ie i n ie g w a łto w n ie ; p a n ie p o w in n e p rz y te rn ś c ią g a ć w d ó ł s u k ie n k ę , a b y n ie w y s ta w ia ć n a w id o k p u b lic z n y k o la n , p a n o w ie z a ś m u s z ą n ie c o ' p o d c ią g a ć s p o d n i e — j e s t to g e s t k o n ie c z n y , je ż e li c h c ą z a c h o w a ć n ie p o k a l a n o ś ć ic h o d p r a s o w a n e g o z a ła m u .
10 — n e z n ic h s ą p rz e c iw n e d o b ry m o b y c z a jo m , in n e ’ p rz y z w o ito śc i, lu b e s te ty c e . D o p ie rw sz e j k a te g o rji n a le ż ą w s z y s tk ie p u b lic z n e w y k ro c z e n ia p rz e c iw ' m o r a ln o ś c i — n ie b ę d z ie m y tu o n ic h m ó w ili, n ie w c h o d z ą o n e b o w ie m w z a k r e s k o d e k s u s a v o ir v iv re 'u w d o s ło w n e m te g o sło w a z n a c z e n iu , ja k o ś c ig a n e p rz e z p ra w o k a rn e . D o d ru g ie j z p o ru s z o n y c h tu k a te g o r y j c z y n ó w m o ż e m y z a lic z y ć w sz y stk ie ru c h y , w y w o łu ją c e w o - to c z e n iu n a s z e m , a lb o te ż w k a ż d e m w y k w in tn e m to w a rz y stw ie u c z u c ie o b rz y d z e n ia , n ie s m a k u , lub> w s trę tu . N ie s p o s ó b tu ich w s z y s tk ic h w y liczy ć z e w z g lę d u n a sz c z u p łe ra m y te j p ra c y ; z n ie k tó ry m i s p o tk a m y się je s z c z e przy ro z p a try w a n iu in n y c h k w e sty j d o b re g o w y c h o w a n ia , te ra z z a ś o g ra n ic z y m y się je d y n ie d o w s k a z a n ia p e w n y c h z n ic h , m a ją c y c h b a rd z ie j p o w a ż n e z n a c z e n ie .
P lu c ie n a p o d ło g ę , lu b z ie m ię , c h a r k a n ie set p rz y z w y c z a je n ia m i o h y d n e m i, w y k ra c za ją c e m u p rz e ciw d o b re m u to n o w i i h y g je n ie . P lu ć trz e b a z a w sz e w c h u s te c z k ę , je śli z n a jd u je m y s ię w s a lo n ie , czy n ią c to p rz y te m d y s k r e tn ie i n ie s p o s tr z e ż e n ie ; n a ulicy lub u s ie b ie w d o m u p lu je m y d o sp lu w a c z e k , lu b d o c h u s te c z e k . C h a r k a n ie je s t w o g ó le n ie d o p u sz c z a ln e .
Z ie w a n ie w to w a r z y s tw ie je s t w y s o c e nieprzy*
z w o ite ; g d y w d o d a tk u łączy się z n im ja k iś o d g ło s w ro d z a ju d z ik ie g o ry k u , lub p rz e c ią g łe g o : a — a — a l — b ę d z ie to c z y s to p r o s ta c k a m a n ie r a . J e ś l i n ie m o ż e m y s ię p o w s trz y m a ć o d z ie w n ię c ia w in n iś m y z a k ry ć s o b ie u s ta c h u s te c z k ą i z ro b ić to ja k o ś n ie z n a c z n ie .
W iercen ie w u s z a c h , lu b n o sie, d r a p a n ie się,, w y łu s k iw a n ie łu p ie ż u z w ło só w , s ą n ie c h lu js tw a m i,
11
u c h o d z ić za w y tw o rn e g o . D o te g o s a m e g o ro d z a ju n ie s to s o w n y c h z a c h o w a ń s ię n a le ż y p r z e c ie r a n ie o-
c zu , p u b lic z n e w y ry w a n ie so b ie w ło só w z rą k , lub tw arzy, h a ła ś liw e s tą p a n ie , s z u r o w a n ie n o g a m i, w y c ią g a n ie i tr z a s k a n ie s ta w a m i u p a lc ó w , o b g r y z a n ie p a z n o k c i, tr z y m a n ie r ą k w k ie s z e n ia c h s p o d n i i in n e ty m p o d o b n e g e s ty , o k tó ry c h n a w e t p is a ć j e s t n ie p rz y je m n ie . H a ła śliw e w y c ie ra n ie n o s a n a le ż y ta k s a m o d o b rz y d k ic h p rz y z w y c z a je ń . N o s p o w in n iś m y w y c ie ra ć m o ż liw ie ja k n a jc is z e j; je śli m a m y k a ta r, n ie w o ln o n a m p rzez cały c z a s te j c h o ro b y p o k a z y w a ć się w to w a rz y stw ie . Czyż trz e b a d o d a w a ć , ż e d o w y c ie ra n ia n o s a u ż y w a się c h u s te c z k i n ie z a ś d w ó c h p alcó w , ja k to c z y n ią n ie k tó rz y źle w y ch o w a n i ludzi. B a rd z o n ie b e z p ie c z n ą i n ie p rz y z w o itą z a b a w ą j e s t k o ły s a n ie s ię n a k r z e ś le , lu b s p o s ó b s ie d z e n ia p rz y k tó r y m ty ln e n o g i k rz e sła n ie d o ty k a ją p o d ło gi. Z a c h o d z i tu p rz e d e w s z y s tk ie m m o ż liw o ść u p a d k u , c z ę s to p o w o d u ją c e g o p o w a ż n e n a s tę p s tw a , a p o te m n isz c z y s ię s p r z ę ty i ry s u je p o s a d z k ę .
III. S p o só b w y s ła w ia n ia się.
12 — c z e ń ; w w y p a d k a c h z a d a w n io n y c h i tr u d n y c h d o w y le c z e n ia , n a le ż y s ię z w ró c ić d o fa c h o w e g o n a u c z y c ie la d y k c ji i w y m o w y . J e ś l i p o s ia d a m y g ło s c h ro p o w a ty , z u ż y t y n a jle p s z y d o d o w ó d , że u p ra w ia m y ja k iś s z k o d liw y n a łó g , n p ., s p o ż y w a m y z b y t w ie le a lk o h o lu , lu b p a lim y z b y t w ie le p a p ie r o s ó w . W ty m w y p a d k u p rz e z w y c ię ż e n ie n a ło g u w róci n a s z e m u g ło s o w i je g o z w y k łą ś w ie ż o ś ć i d ź w ię c z n o ś ć . T o n g ło s u m iły , p rz y je m n y to d u ż o , a je d n a k n ie w s z y s tk o . G d y b o w ie m n ie id z ie z n im w p a rz e
g ła d k o ś ć i p ły n n o ś ć w y r a ż a n ia s ię n ie n a w ie le się
o n z d a . P rz e c ią g a n ie n ie k tó r y c h sy la b , w s ta w ia n ie p o m ię d z y w y ra z y z g ło s k i a, r o b ie n ie d łu g ic h p a u z w o p o w ia d a n iu — s ą w ie lk ie m i b ra k a m i. D ru g a z n ó w s k r a jn o ś ć — to s z y b k ie p o p la n ie , p o ty k a n ie s łó w i z w ią z a n a z te r n n ie w y ra ź n a , z a m a to w a n a w y m o w a . K to c h c e się p ię k n ie w y sła w ia ć te n m u s i p r z e d e w s z y s tk ie m p r z e s ta w a ć z lu d ź m i i n ie b a ć s ię
d y s k u s ji. M ó w ią c d u ż o ,’z y s k u je się ła tw o ś ć w y m o w y :
14 — to w a rz y s tw ie i m ie js c u p u b lic z n e m , a b y n ie u ra z ić n ic z y ic h u c z u ć , u słu ż y ć w p o trz e b ie , a n a w e t n ie k ie d y u p rz e d z a ć ż y c z e n ia o b c y c h s o b ie ludzi ; in n e m i sło w y : n ik o m u n ie z a w a d z a ć sw o ją o s o b ą i czynić w sz y stk o , a b y b y ć ja k n a jm ile j w id z ia n y m . G ru b ia ń - stw o , b ra k ta k tu i im p e r ty n e n c ja — to d ru g i k ra n ie c , to z a p rz e c z e n ie g rz e c z n o śc i. C zło w iek w y tw o rn y z a w sz e g o tó w j e s t d o u- słu g , z a w sz e j e s t u p rz e d z a ją c o g rz e c z n y . B o w ie, ż e n ic ta k n ie z d o ła u ją ć s e rc o s ó b , z k tó r e m i m a sty c z n o ść , ja k w ła śn ie g rz e c z n o ś ć , że c o w ię c e j, o s ła n ia o n a n ie ra z b ra k i o d z ie ż y i w y g lą d u z e w n ę trz n e g o .
CZĘŚĆ II. C Z Ł O W I E K W Y T W O R N Y W D O M U .
§ 1.
D o m c z ło w ie k a w y t w o r n e g o .
I. „ H o m e " . Is tn ie je p e w ie n w y raz a n g ie ls k i, k tó r e g o w ż a d e n s p o s ó b n ie m o ż n a p rz e tło m a c z y ć — to „ b o rn e * . O z n a c z a o n m ie s z k a n ie , m ie s z k a n ie u r z ą d z o n e z k o m f o r te m i d o b r y m s m a k ie m , w k tó r e m d ż e n te l m e n c z u je s ię w y b o rn ie . P o g o d z in a c h s p ę d z o n y c h p rz y w a r s z ta c ie p ra c y m iło j e s t z n a le ź ć się u sie b ie , w ś ró d r o d z in n e g o k ó łk a , w g u s to w n ie u r z ą d z o n y c h k o m n a ta c h . Z n u ż o n y w id o k ie m o b c y c h tw a rz y i rz e c z y w z ro k z p r z y je m n o ś c ią o d p o c z y w a n a ł a d n y c h , ta k d o b r z e z n a n y c h s p r z ę ta c h i o b r a z a c h . C h w ile, k tó r e d ż e n te lm e n s p ę d z a w d o m u , n a le ż ą d o n a jle p s z y c h z p r o g r a m u c a łe g o d n ia .— 18 — A . Ś cian y . Ś c ia n y n a s z e g o b o m e u w in n y h a rm o n iz o w a ć z u m e b lo w a n ie m . Ich b a rw a i ry s u n e k m a ją o d p o w ia d a ć c h a ra k te r o w i u rz ą d z e n ia . W b a rd z o b o g a ty c h d o m a c h ś c ia n y s k le ja sią d ru k o w a n ą s a ty n ą , j e d w a b iem , lu b s u k n e m . W sy p ia ln i, p o k o ju d z ie c in n y m , g a b in e c ie u ży w a się zw ykle s a ty n y ; w ja d a ln i s u k n a , a w b u d u a rz e i s a lo n ie — je d w a b ie . W ftn g lji i w n ie k tó ry c h m a g n a c k ic h p a ła c a h u n a s s p o tk a ć m o ż e m y ś c ia n y o z d o b io n e r z e ź b ą z dąbu. D ą b p o k ry ty rz e ź b ą a rty s ty c z n ą je s t n a jc e n n ie js z y ; im ita c je to c z o n e m a s z y n o w o p rz e d s ta w ia ją ju ż o w ie le m n ie js z ą w a rto ś ć , c h o ć i o n e w y g lą d a ją n ie ra z b a r d z o ła d n ie . W s p o m n ie liś m y tu o ty c h lu s k u s o w y c h o b ic ia c h śc ia n n a w y p a d e k , g d y b y k sią ż k a n in ie js z a tra fiła d o rą k c z y te ln ik ó w m a ję tn y c h ; p o n ie w a ż je d n a k w ła śc iw y m n a sz y m c e le m je s t s łu ż e n ie r a d ą lu d z io m n ie z a m o ż n y m p rz e to p o s ta r a m y się te ra z ro z p a trz y ć in n e ta ń s z e s p o s o b y u p ię k s z e n ia śc ia n . T a p e ty są tą n a jp o w s z e c h n ie js z ą fo rm ą o b ić , k tó ra z a w o jo w u je s o b ie c a łk o w ic ie m ia sto , a w o s ta tn ic h c z a s a c h i w ieś. M ają o n e s w o je z a le ty i w ad y . Do z a le t n e le ż y w ie lk i w y b ó r d e s e n i i b arw , ta k że m o ż n a z a w sz e z n a le ź ć ta k ą ta p e tę , k tó ra b ę d z ie z n a k o m ic ie d o s to s o w a n ą d o s ty lu i k o lo ru m e b li ; ta n io ś ć — u ż y c ie n ie k tó ry c h g a tu n k ó w ta p e t n ie je s t d ro ż sz e o d z w y c z a jn e g o b ie le n ia ; w re sz c ie ta p e ty tr z y m a ją d o b rz e c ie p ło w p o k o ju . Z w a d n a jw a ż n ie js z a j e s t n ie trw a ło ś ć ta p e t, n a s tę p n ie ich n ie h y - g je n ic z n o ś ć — p rę d k o się b ru d z ą , a w s z p a ra c h , za" d ra c h i d z iu ra c h p o g w o ź d z ia c h ła tw o się z a g n ie ż d ż a ro b a c tw o . M a lo w a n ie śc ia n zw y k łą fa rb ą t. zw . t o
— 2 0 — p rz e d e w s z y s tk ie m u tr z y m a n a w je d n y m t o n i e ; z n a czy to , ż e m a jo lik o w e p o s a d z k i w k u c h n ia c h , p rz e d p o k o ja c h i ła z ie n k a c h , m o z a jk a d ę b o w a w sy p ia ln i, p o d ło g a m a lo w a n a w ja d a ln i i t. p. s ą w je d n y m - i ty m s a m y m lo k a lu n ie d o p u s z c z a ln e . P o s a d z k a m o - z a jk o w a z o s ta ła o g ó ln ie u z n a n ą za n a jb a rd z ie j e le g a n c k a ; ta k jak p rz e c iw n ie p o d ło g a z su ro w y c h , n ie m a lo w a n y c h ta rc ic za n ie n a d a ją c ą s ię d o w y tw o rn e g o „borne u ". C. U m e b lo w a n ie . Ilo ść m e b li, k tó r e k u p u je m y d la n a s z e g o
me* u ", z a le ż y o d ilo ści p o k o i.
2 2
ta k , a b y m o g ła o n a w y c ią g a ć b ez tru d u r ę k ą p o j a k ie ś p o tr z e b n e w d a n y m m o m e n c ie n a c z y n ie , lub>
p o tr a w ę . N ie je s t ró w n ie ż g rz e c h e m u s u n ię c ie z ja d a ln i o to m a n y , lu b z e g a ra s z a fk o w e g o , lu b w s ta w ie n ie k o n s o le k n a k w iaty , czy p o d fig u ry . C z a sa m i z e w z g lę d u n a s z c z u p ło ś ć p o k o ju k o n ie c z n e j e s t z m n ie j s z e n ie ilości s p rz ę tó w , c z a s a m i zn ó w s to s o w n e zw ię k s z e n ie ich liczb y , s k o ro p o k ó j je s t b a rd z o o b s z e rn y . N ig d y je d n a k ż e n ie w o ln o p o z b a w ia ć ja d a n k r e d e n su , a d o n a jw ię k s z y c h o b ja w ó w p ro s ta c tw a i z łe g o to n u n a le ż y u m ie s z c z a n ie w n ie j sz a f, m a s z y n do^
szy cia, fo rte p ia n ó w , lu b c o g o rs z a łó ż e k . U k ła d s p r z ę tó w w ja d a ln i p o w in ie n b y ć ta k i, a b y o n e nie: z a w a d z a ły d o m o w n ik o m i zbytnio* n ie k ręp o w ali/ s w o b o d y ich ru c h ó w . B rz y d k o w y g lą d a n a g r o m a d z e n ie w sz y s tk ic h m e b li w je d n y m k ą c ie i p o z o s ta w ie n ie re sz ty p o k o ju p u s ty m . S tó ł g łó w n y n a le ż y sta w ia ć , o ile m o ż n o ś c i, p o ś r o d k u k o m n a ty , a c z ę ś ć k rz e se ł m a b y ć zań z a s u n ię tą . O b r a z y w isz ą c e w ja d aln i p o w in n y w y o b ra ż a ć m a rtw ą n a tu rę , a w ięc, n p . k w ia ty , o w o c e , z w ierzy n ę i t. p.; u m ie s z c z a n ie o b ra z ó w in n e j tre ś c i j e s t n ie w s k a z a n e , a n a w e t o ile się ty c z y p o rtre tó w fa m ilijn y c h b e z w z g lę d n ie w edług\ k o d e k s u d o b re g o to n u z a b ro n io n e . W s z y s tk o c o ś m y tu p o w ie d z ie li o o b ra z a c h o d n o s i się w ró w n e j m ie
24 —
P rz e d łó ż k a m i w e le g a n c k ic h d o m a c h k ła d ą fu tr o , n p ., n ie d ź w ie d z ie , lub ty g ry sie ; w b ra k u fu tra z a s tą pić je m o ż n a d y w a n ik ie m .
W k a ż d y m w y tw o rn y m z a m o ż n ie js z y m d o m u , d w a p o k o je s ą p r z e z n a c z o n e n a w y łą c z n y u ż y te k p a n a i p a n i: s ą to b u d u a r i g a b in e t. W b u d u a r z e p ię k n a p a n i s p ę d z a n a jm ils z e c h w ile d n ia , tu p rz y j m u je sw e p rz y ja c ió łk i i z a u fa n y c h p rz y ja c ió ł, tu c h ro n i s ię p rz e d k ło p o ta m i s z a re g o ż y c ia z r o b ó tk ą lu b k s ią ż k ą , a b y z d a ła o d ro z g w a ru i h a ła s u u licy i to w a rz y s tw a o d d a ć się ro z m y ś le n io m i m a r z e n io m . B u d u a r te d y to g n ia z d k o u ro c z e , to ś w ią ty n ia , k tó ra j e s t w id o w n ią n a jin ty m n ie js z y c h n a s tro jó w n ie w ie ś c ic h . I u rz ą d z e n ie b u d u a ru p o w in n o b y ć z te g o
27 p o zw o lić n ie p o w in ie n d rzw i p rz e g ra d z a ją c y c h p o k o je z a m y k a ć , b o w y tw o rz y ło b y to z n a c z n ą ró ż n ic ą w te m p e r a tu r z e p o s z c z e g ó ln y c h k o m n a t, n ie p o ż ą d a n e ze w zg lę d u n a h y g je n ę .
§ 2.
P o r a n e k w w y tw o r n y m d o m u .
— 28
k ą p ie l je s t lu k s u s e m , a je d n a k ja k ż e m a ło łudzi ko* rz y sta z jej d o b ro c z y n n e g o d z ia ła n ia 1 fl, że w p ły w je j m o ż n a n a z w a ć n ie w ą tp liw ie d o b ro c z y n n y m n ie c h św ia d c z y tę ż y z n a d u c h o w a i fiz y c zn a a n g lik a , lu b ja p o ń c z y k a . W c h o d z ą c z ra n a d o w a n n y p o z o s ta w ia m y
w n iej n ie ty lk o k u rz c a ło n o c n y , a le p o z b y w a m y się z a ra z e m le n istw a p rz e z s e n n a w ia n e g o , z y s k u ją c w z a m ia n siły d o c a ło d z ie n n e j p ra c y . J e d n o ty lk o tr z e b a p a m ię ta ć : w o d a m u s i b y ć le tn ia , a k ą p ie l n ie m o ż e trw a ć d łu ż e j, niż d z ie s ię ć m in u t.
K to n ie m a w a n n y w d o m u m u s i się z a d o w o lić m ie d n ic ą . W ty m w y p a d k u p a n i o b m y w a g ą b k ą c a łe c ia ło , z w ra c a ją c s z c z e g ó ln ą u w a g ę n a tw arz, szy , ją i rę c e . N a s tę p n ie , c h o ć je s t to n ie c o k ło p o tliw e m y je s o b ie g ło w ę; w re s z c ie c z e sz e w ło sy , p łu c z e u s ta i g a rd ło i czy ści z ę b y .
W łaściw a r a n n a to a l e ta s k o ń c z o n a . P o o p u s z c z e n iu ła z ie n k i p a n i s k ie ro w u je sw e k ro k i d o g o to w a ln i. T u ro b i s o b ie „ m a n ic u re " , jeśli z a ś n ie m a n a to c z a s u o c z y sz c z a p rz y n a jm n ie j s z c z o te c z k ą p a z n o k c ie i p o w le k a je la k ie m . T rz e b a n a d m ie n ić , ż e m y c ie g ło w y , z ę b ó w i ro b ie n ie „ m a n ic u r e " c o d z ie n n ie z ra n a s ą n ie ty lk o p o ż ą d a n e , a le k o n ie c z n e d la k o b ie ty c h c ą c e j u c h o d z ić za w y tw o rn ą . P rz e c h o d z im y te r a z d o k w e s tji n ie z m ie rn ie d ra ż liw ej d o ta k zw . „ m a k ija ż u * (w y raz fra n c u s k i d la
k tó r e g o tr u d n o z n a le ź ć o d p o w ie d n ik w ję z y k u p o l s k im ). M a k ija ż to p o p r o s tu u p ię k s z a n ie tw arzy , za-
— 30 —
n a s t ę p n ie , o s tr ą g ą b k ą trze, aż d o c z e rw o n o ś c i, w re sz c ie s p łu k u je c z y s tą w o d ą . C o d z ie ń z ra n a p a n m y je się, aż d o p a s a ; n ie z a p o m in a p rz y te m o w y m o c z e niu i d o k ła d n e m u s u n ię c iu p y łu i p o tu z n ó g . J e ś li rzecz m a się la te m , p a n p o u m y c iu n ó g p o s y p u je je p u d re m , lu b ta lk ie m , c e le m z a p o b ie ż e n ia p o c e n iu s ię i w y d z ie la n iu n ie m iłe j w o n i. Z ę b y p a n czy ści o - s trą , tw a rd ą s z c z o te c z k ą , u m a c z a n ą w k re d z ie , lu b p a ś c i e d o z ę b ó w , p ó ź n ie j ro b i to s a m o , c z y sz c z ą c w e w n ę trz n a s tro n ę d z ią se ł. P o p rz e p łu k a n iu u s t i g a rd ła , p o ż ą d a n e j e s t o c z y s z c z e n ie z ę b ó w je s z c z e ra z — te r a z je d n a k ż e n a s u c h o — b e z k re d y . M y c ie zą b ó w je s t to s p ra w a o k tó re j d ż e n te lm e n n ie m o ż e z a p o m in a ć , n ic ta k b o w ie m n ie ś w ia d c z y o b ra k u d o b re g o w y c h o w a n ia i z a n ie d b a n iu c z ło w ie k a , ja k c u c h n ą c y o d d e c h i ż ó łte , lu b p o c z e r n ia łe p ie ń k i w u s ta c h . D b a n ie o zęb y , a w ięc c z y s z c z e n ie ich i o d w ie d z a n ie p rz y n a jm n ie j raz d o ro k u d e n ty s ty j e s t o b o w ią z k ie m n ie ty lk o z re s z tą z p u n k tu w id z e n ia d o b r e g o to n u , lecz ró w n ie ż i h ig je n y .
Z ła z ie n k i p a n u d a je się d o s y p ia ln i, lub g a b i n e tu i tu c z e s z e s ię i g o li. P ię k n e , g ła d k ie u c z e s a n ie ro b i d o b re w ra ż e n ie n a lu d z ia c h , p o d c z a s , g d y ro z w ic h rz o n e w ło sy , a c o g o rs z a c z u p ry n a w k tó re j d o s z u k a ć s ię m o ż n a p ie rz a , s ia n a , lu b s ło m y o d z n a c z a j ą c z ło w ie k a m a łe j k u ltu ry , c z ę s to z a ś p rz e c ię tn e j
31
33 z e w z g lę d u n a z n ie w ie ś c ia ło ś ć , k t ó r ą tr ą c i, n o s z e n i e p o ń c z o c h u w a ż a m y za n ie w ła ś c iw e . S k a r p e tk i w in n y b y ć d o b r z e o b c i ą g n i ę t e i ś c iś le p r z y le g a ć d o n o g i. K a le s o n y tr z e b a w ią z a ć n ie p rz y k o s t c e , le c z z n a c z n ie w y ż e j. B a rd z o e l e g a n c k i e i h y - g je n ic z n e s ą k r ó tk ie k a le s o n y , s i ę g a ją c e d o k o la n . C . Ś n ia d a n ie . P o u k o ń c z e n i u to a le ty , p a n i p a n i u d a j ą s i ę d o ja d a ln i, a b y s p o ż y ć ś n ia d a n ie . P a n i d o m u (lu b s łu ż ą c a ) n a k ry w a s tó ł c z y s tą s e r w e t ą i k ła d z ie p r z e d k a ż d y m z d o m o w n ik ó w n a k r y c ia , s z tu ć c e , s e r w e tk ę i ta le r z ; p o c z e m p o d a j e w s z y s tk im p o k o le i filiż a n k i z k a w ą , m le k ie m , k a k a o , lu b h e r b a t ą . N a jp ie rw w in ie n b y ć o b s łu ż o n y g o ś ć , k tó r y p r z y p a d k ie m p rz y b y ł d o d o m u , lu b te ż b a w i w n im d łu ż e j ; n a s t ę p n i e p a n b o m e i i ' P a n i o b s ł u g u je s i e b ie o s t a tn i ą . N ik t n ie z a c z y n a je ś ć w p ie rw , n im te g o n ie u c z y n i p a n i d o m u . S k o r o te d y da- h a s ło , p o d n o s z ą c ły ż e c z k ę d o u s t, m o g ą to u c z y n ić g o ś c ie i p o z o s ta li d o m o w n ic y . G o ś ć , n a le ż ą c y d o p łc i p ię k n e j, m a p ie r w s z e ń s tw o p rz y n a k ła d a n i u s o b ie p o tra w n a ta le rz ; ta k w ię c j e m u s ię p o d a j e n a js a m p i e r w c u k ie r n ic ę , a p o t e m p r z y s u w a p ie c z y w o , m a s ło , s e r , w ę d lin ę i t. p . p r o d u k ty , s t a n o w i ą c e r a n n ą z a s ta w ę s t o łu . P o n im b ie - rz e p o tr a w y g o s p o d y n i, g o ś c ie - m ę ż c z y ź n i, p a n d o m u i w re s z c ie r e s z ta d o m o w n ik ó w . P o ż y w ie n ie k ła d z ie s ię n a s w ó j ta le r z w id e lc a - c a m i i ły ż k a m i n ie s w o im i, le c z s p e c ja ln ie w ty m c e lu p r z y g o to w a n y m i p rz e z g o s p o d y n i ę p rz y k a ż d e j p o tr a w ie . N a p r z y k ła d : ta r tin k i, k a w a łk i c h le b a , c z y w ę d lin y b ie r z e s ię w id e lc e m tk w ią c y m w k o s z u z p ie c z y w e m , lu b le ż ą c y m n a p ó łm is k u z w ę d lin ą ; m a s ło o d c in a s ię n o ż e m , p o ło ż o n y m o b o k m a s e ln i-c y i n a k ła d a n a b o k s w e g o ta le r z a ; m u s z ta r d ę , lu b
34 —
k o n fitu rę , w y jm u je się s p e c ja ln ie n a te n cel p rz e z n a c z o n ą ły ż e c z k ę .
P rzy je d z e n iu n a le ż y : 1) W id e le c trz y m a ć w lew ej rę c e , w całej d ło n i o p ie r a ją c p a le c w s k a z u ją c y o g rz b ie t, a k c iu k o b o k rą c z k i w id e lc a . N ó ż trz y m a ć w p ra w e j rę c e , w ca łe j d ło n i, o p ie r a ją c k c iu k i p a le c w sk a z u ją c y o b o k i n a s a d y i o s trz a . Ł y ż k ę trz y m a ć p o m ię d z y k c iu k ie m , a p a lc e m w s k a z u ją c y m , o p ie r a ją c c a ły c ię ż a r n a p a lc u trz e c im . 2) W y s trz e g a ć się m la s k a n ia , c h ru p a n ia , g ło ś n e g o ły k a n ia ; s ą
to w a d y św ia d c z ą c e o n is k ie j k u ltu rz e c z ło w ie k a . 3) J e ś ć p o w o li, d o b rz e p rz e z ie w a ć . S z y b k ie je d z e n ie s z k o d z i z d ro w iu i p o w o d u je c z k a w k ę , s p r a w ia ją c a w ra ż e n ie n a w s p ó łb ie s ia d n ik a c h . 4) K rajać m ię s o n a d r o b n e k a w a łk i. 5) N ie je ś ć n o ż e m . 6) N ie o b liz y w ać łyżki, an i w id e lc a . 7) N ie k ła ś ć n a ra z z a w ie le d o u s t, b o p ró c z n ie e s te ty c z n e g o w id o w isk a , ja k ie s ię d a je g o ś c io m i d o m o w n ik o m , m o ż n a b y ć p o s ą d z o n y m o p ro s ta c tw o i ła k o m s tw o . 8) N ie rz u c a ć s ię g w a łto w n ie n a p o tra w y ; b ra ć z p ó łm is k a m a ło ; n ie
o b ja d a ć się, g d y ż b ę d z ie się n a m o d b ija ć . 9) K rajać
k lu sk i n a ta le rz u w id e lc e m (n ie z a ś n o ż e m ); n ie k ła ść m a k a r o n u i ła z a n e k d o u s t n ie p o k ra ja w s z y ich w p rz ó d y . 10) N ie d o ty k a ć p o tra w rę k ą , w y ją w sz y p ie c z y w a i ra k ó w . 11) N ie k ra ja ć b u łe k n o ż e m , ła m a ć je w rę k u . 12) M ię sa s ie k a n e g o i m ie lo n e g o o ra z ry b y n ie k ra ja ć n o ż e m , z a d a w a la ją c s ię w id e l c e m . P rzy s p o ż y w a n iu tr u n k ó w n a le ż y : 1) M ie sz a ć
— 36 —
-- 37
‘ n ic h p ro w ia n tó w i o b m y ś la m e n u . W z a le ż n o ś c i od
t e g o czy to m a b y ć o b ia b b a r d z o w y s ta w n y , czy t e ż s k o r m n ie js z y s p o r z ą d z a s ię m n ie j lu b w ię c e j p o tra w , n a p o i i p rz y s ta w e k . Z w ró c ić tu n a le ż y u w a g ę T aczej n a ja k o ś ć n iż ilo ś ć . Z b y tn ie p r z e ła d o w a n ie ja d ł o s p i s u n ie w s k a z u je b y n a jm n ie j n ą w y s o k i s t o p ie ń k u ltu ry i j e s t o n o ty lk o w s k a ź n ik ie m o b ż a rs tw a i c o n a jw y ż e j p e łn e j k ie s z e n i. C z ło w ie k w y tw o rn y je n ie w ie le , a le z a to w p ro w a d z a b o s w e g o m e n u ja k n a j- d a le j p o s u n i ę t ą r o z m a ito ś ć . P o p rz y g o to w a n iu p o tra w , g d y n a d e jd z ie d z ie ń p r z y ję c ia g o s p o d y n i z a jm u je się u b ra n ie m s to łu . J e s t t o n ie z m ie r n ie w a ż n a c z y n n o ś ć . S tó ł n a k ry w a s ię ś n ie ż n o b ia ły m o b r u s e m i s ta w ia ty le n a k r y ć ilu m a b y ć g o ś c i. K a ż d e n a k r y c ie s k ła d a s ię : z d w ó c h ta l e rzy, je d n e g o w ię k s z e g o d o m ię s n y c h p o tra w , i j e d n e g o d o p r z e k ą s e k , d w ó c h w id e lc y , d w ó c h n o ż y i ty lu ż ły ż e k i s e rw e tk i. P rz e d ta le r z a m i s ta w ia s ię k ie lis z k i, a w ięc: d o w in a , lik ie ru , w ó d k i i p iw a; je ś li m a b y ć p o d a n y s z a m p a n d o d a je s ię d o k o m p le tu p u h a r y z w a n e s z a m p a n k a m i. O b o k k a ż d e g o n a k r y c ia g o s p o d y n i u m ie s z c z a k a r tę z w y p is a n y m n a n ie j tim ie n ie m i n a z w is k ie m g o ś c ia o ra z m e n u . P o ś r o d k u s to łu s ta w ia s ię k o s z e z o w o c a m i, a m ię d z y n im i w a z o n y k w ia tó w ż y w y c h (w ż a d n y m ra z ie n ie s z tu c z n y c h ). P rz e d n a k r y c ie m k a ż d e j z p a ń k ła d z ie s ię w ią z a n k ą fijo łk ó w , k o n w a lij, o rc h id e j, lu b ró ż.
38 o te m d o n ie ś ć o s o b iś c ie , lu b p is e m n ie n a d z ie ń lu b d w a p rz e d p rz y ję c ie . Z a p r o s z e n ie lu b o d m o w a p rz y b y c ia w y ra ż o n e te le f o n ic z n ie s ą w złym to n ie . Z w y k ła p o ra p rz y ję ć je s t g o d z in a 5 — 6 p o p o łu d n iu . G o ś c ie p o w in n i się s c h o d z ić p u n k tu a ln ie ; s p ó ź n ie n ie się n a le ż y d o z łe g o to n u . S k o ro w p r z e d p o k o ju ro z le g n ie się d z w o n e k , g o s p o d a rz w y c h o d z i n a s p o t k a n ie i o s o b iś c ie w ita g o śc i; je ś li są p a n ie , g o s p o d a r z z d e jm u je im p ła sz c z e , p o c z e m p ro s i o w e jś c ie do> d a ls z y c h p o k o i. P a n ie u d a ją się w to w a rz y s tw ie g o s p o d y n i d o g o to w a ln i, a b y p o p r a w ić s o b ie fry z u rę i s tro je , p a n o w ie p rz e c h o d z ą w p ro s t d o b a w ia ln i. N a d m ie n ić w y p a d a , że przy m y ja n iu drzw i, g o ś c ie z a w s z e p o w in n i b y ć p rz e p u s z c z a n i p rz o d e m , z p ie r w s z e ń s tw e m d la d a m . C h w ile p rz e d o b ia d e m s p ę d z o n e p rzez g o śc i w s a lo n ie , p o ś w ię c o n e s ą ro zm o w ie to w a r zy sk ie j- R o z m o w a ta p o w in n a b y ć n a w ią z a n a p rz e z g o s p o d a rz y , p rz y c z e m rz e c z ą ich je s t u m ie ję tn e ro z w in ię c ie t e m a tu b a rw n e g o i in te re s u ją c e g o . O ile g o s p o d a rz n ie j e s t o b d a rz o n y z m y s łe m n a rra c y jn y m , p o w in ie n w y
39 b o w ie m j e s t ty lk o u m o ż liw ie n ie z e b r a n ia o p ó ź n ia ją * c y c h się n ie c o g o ś c i. N a d a n y p rz e z g o s p o d y n i ę z n a k w s z y s c y u d a ją - s ię d o ja d a ln i. Z a c h o w y w a n y j e s t p rz y te r n n a s t ę p u j ą c y p o r z ą d e k : p a n i d o m u id z ie w p ie rw s z e j p a r z e p o d r a m ię z n a js ta r s z y m w ie k ie m i r a n g ą , n a jb a r d z ie j p o w a ż a n y m z p a n ó w , za n im i r e s z ta g o ś c i ró w n ie ż p a r a m i, n a s a m y m k o ń c u g o s p o d a r z . G o śc ie s i a d a j ą d o s to łu , k a ż d y n a w y z n a c z o - n e m z a w c z a s u m ie js c u . P o n ie w a ż u s a d z a n i e g o ś c i w e d łu g ra n g , ic h z n a c z e n ia lu b s to p n ia , w h ie r a r c h ji s p o ł e c z n e j p o w o d u je c z ę s to k r o ć n ie z a d o w o le n ia i u ra z y w z k a z a n e m j e s t n ie p r z y tr z y m y w a n ie s ię t e g o z w y c z a ju o ile to ty lk o j e s t m o ż liw e w d a n y c h o k o lic z n o ś c ia c h . Z t e g o w z g lę d u n a jr a c jo n a ln ie js z e i n a j b a r d z ie j p r z y j ę te n a Z a c h o d z ie b y w a r o z m ie s z c z a n ie g o ś c i w e d łu g s t o p n i a ich z a ż y ło ś c i, o c z e m g o s p o d a r z e w in n i b y ć p o in f o r m o w a n i (d o b r y c h z n a jo m y c h z d o b r y m i z n a jo m y m i) ; w s k a z a n e j e s t ró w n ie ż r o z s a d z a n ie d a m i p a n ó w w t a k zw. p r z e p l a t a n k ę ( m ę ż c z y z n a , k o b ie ta , m ę ż c z y z n a , k o b ie ta i t. d .)
P ie rw s z ą c z y n n o ś c ią g o ś c ia j e s t r o z w in ię c ie s e r w e tk i. S e r w e tk ę ro z w in ię tą k ła d z ie s ię s o b i e n a k o la n a ; w z ły m to n i e j e s t u m ie s z c z a n ie je j z a koł* n ie r z y k ie m lu b g o r s e m .
— 40 m i a s t m u s i b y ć w s m o k in g u lu b f r a k u I w b ia ły c h rę k a w ic z k a c h . S łu ż b a p o d a je p ó łm is k i z a w s z e z le we] s tr o n y g o śc ia . < S ą s ia d w in ien p a m ię ta ć , ż e p o d c z a s o b ia d u s p o c z y w a n a n im o b o w ią z e k b a w ie n ia i o p ie k i h a d s ą s ia d k ą z je g o p ra w e j ręki; a w ięc m u s i d b a ć a b y d a m a s ię n ie n u d z iła , m ia ła s z k la n k ę z a w s z e p e łn ą w in a , a ta le rz o b fic ie z a o p a trz o n y . P o c z ą w s z y o d p rz y s ta w e k , a s k o ń c z y w s z y n a d e s e rz e s ta le p o tr a w o m to w a rz y sz y w ino i w o d a m in e ra ln a ; p rz y p rz y s ta w k a c h i c a ło ś c i o b ia d u aż d o d e s e ru u ż y w a n e s ą t. zw. w in a s to ło w e , c z e rw o n e lu b b ia łe , a o s ta tn io i w in a o w o c o w e ; z w ó d m in e r a l n y c h — V ich y , E v ia u x i t. p .; d o z u p p o d a w a n a b y w a m a d e r a , d o d a ń m ię s n y c h i d e s e r u , w in a c ię ż s z e — d la d a m s ło d k ie — d la p a n ó w w y tra w n e . P o tra w y p o d a w a n e s ą w sz y stk im g o ś c io m p o k o le i z p ie r w s z e ń s tw e m d la d a m . S łu ż b a p o d a ją c a w in n a u w a ż a ć , a b y n ie z a c z y n a ć ro z n o s z e n ia p o tr a w w cią ż o d je d n e j i te j s a m e j o s o b y .
T o a s ty z a c z y n a s ię w z n o s ić o d p ie rw s z y c h m ię
-— 42 -—
ci, lu b s m o k in g o ile s ię ich s p o d z ie w a . T e ra z m a m y z a m ia r p o tr a k to w a ć te n t e m a t n ie c o o b s z e rn ie j.
44
— 45 n ie s n o b , k ła d z ie s ią d o łó ż k a w c z e ś n ie j i w s ta je w c z e ś n ie . O g o d z in ie d z ie s ią te ), j e d e n a s te j w s z y s tk a ju ż c ic h n ie w d o m u w y tw o rn y m . U s ta je g w a r ż y c ia . S e n n i e c y k a z e g a r s z a fk o w y . P a n i k le ją s ię o c z y e Z n u ż o n a c o d z ie n n e m i tr o s k a m i g ło w a c h y li s ię w sp ó ł* p r z y t o m n i e n a s k r z y ż o w a n e d ło n ie .
M y śli le n iw ie k łę b ią s ię p o d c z a s z k ą . C z a s u - d a ć s ię n a s p o c z y n e k . P a n i w s ta je i m ó w ią c „dob~
b r a n o c ' z a m y k a s ię w s w o je j g o to w a ln i, a b y z ro b ić
n o c n ą t u a l e t ę . P a n d o m u p o z o s ta je c h w ilk ę w s a lo n ie lu b b ib l jo t e c e w y p a la je s z c z e je d n e g o p a p ie ro sa * , w re s z c ie id z ie d o sy p ia ln i.
Z w y k ła t u a l e t a w ie c z o rn a p a n i, p o le g a n a c ie p łe j k ą p ie l i i p r z e b r a n iu s ię w s tró j n o c n y , s k ła d a ją cy się z d łu g ie j (w m ę ż a tk i je d w a b n e j, u p a n ie n b a ty s to w e j) k o s z u li, lu b ja k o s ta tn io w e s z ło w m o d ę p iż a m y w e d łu g g u s tu s a m e j d a m y . O ile p ię k n a p a* ni n ie m a o s tr z y ż o n y c h w ło só w , c z e s z e s ię s p e c ja l n ie n a n o c i c z a s e m z a k ła d a c z e p e c z e k , n a jła d n ie js ż y w s ty lu h o le n d e r s k im , m y je z ę b y i k ła d z ie się d o jó ż k a . U ż y w a n ie d y s k r e tn y c h p e r f u m j e s t w z ły m to n ie . P a n p o d o b n ie ja k p a n i b ie rz e c ie p łą k ą p ie l, a je ś li p o r a j e s t s p ó ź n io n a , m y je s ię ty lk o , c z y ś c i s o b ie z ę b y i w d z ia w s z y p iż a m ę f la n e lo w ą lu b je d w a b n ą p o d ą ż a w le k k ic h c ie p ły c h p a n to f la c h d o łó ż k a , I s tn ie ją lu d z ie , k tó rz y s ą o d m ło d o ś c i p rz y z w y c z a je ni d o c z y t a n ia p r z e d s p a n ie m w łó ż k u ; j e s t to na* w y c z k a b a rd z o n ie d o b r a , z d r a d z a ją c a b ra k w y c h o w a n ia , n ie m ó w ią c ju ż o t e m , ż e p s u je n ie z m ie r n ie w z ro k . N ie k tó rz y m ę ż c z y ź n i n a k ła d a ją n a n o c s ia tk ę tiu lo w ą , a b y im się n ie p s u ło u c z e s a n ia , z w y c z a j to n ie h y g je n ic z n y , b o n ie p o z w a la ją c y n a n o r m a ln e p a r o w a n ie g ło w y i w e g e ta c ję w ło só w .
p e r fu m a c h p o z w o lim y tu s o b ie s z e rz e j tą rzecz p o tr a k to w a ć . K o b ie ta p e r f u m u je s ię s ta le i j e s t to je d e n z lic z n y c h je j p rz y w ile jó w . M ę ż c z y z n a , p ró c z u ż y c ia w o d y k o lo ń s k ie j d o g o le n ia lu b d o w ło só w , n ie p o w in ie n n ig d y u ż y w a ć p e rfu m . P e rfu m y s to s o w a n e p rzez p a n ie m u s z ą b y ć w d o b ry m g a tu n k u , n a le ż y u n ik a ć z b y t siln y c h z a p a c h ó w i z b y t m d ły c h . P e rfu m o w a ć się w in n o w m a ły c h ilo śc ia c h i n ie m ie s z a ć k ilk u g a tu n k ó w p e r fu m . N a jb a rd z ie j d y s ty n g o w a n y s p o s ó b p e r f u m o w a n ia p o le g a n a te rn , a b y n ie w p ro s t s k r a p ia ć s u k n ie , a le c z y n ić to p o ś r e d n io p rz e z w k ła d a n ie d o s z a t i b ie liź n ia re k s a s z e te k p r z e p o jo n y c h z a p a c h e m . W y tw o rn a p a n i p o w in n a się n a d to p e rfu m o w a ć s ta le je d n ą w o n ią i trz y m a ć jej się ja k n a jd łu ż e j. C z ę ste z m ie n ia n ie g a tu n k u p e r f u m je s t w zły m to n ie .
— 48 — W Te.de d ż e n te lm e n n o s i n a rę k u o ile j e s t g o rą c o p a lto le tn ie , le k k ie . W ra z ie n ie p o g o d y p ró c z p a lta o ile j e s t o n o p r z e m a k a ln e , p a n u ż y w a p a r a s o la . P a r a s o l — p r z e d m io t u n a s u p o ś le d z o n y , p r z e z w ię k s z o ś ć lu d zi z n ie n a w id z o n y , j e s t je d n a k p r z e d m io te m n ie z b ę d n y m i w ż a d n y m w y p a d k u nie n a le ży s ię g o w sty d z ić , o w s z e m m o ż n a g o n o s ić i tr z e b a . P a lta im p re g n o w a n e s ą z p o w o d u sw e j n ie p rz e - m a k a ln o ś c i n ie z d ro w e , i d la te g o p o le c a s ię le p ie j n o s z e n ie o k ry ć z w y k ły c h o d k u rz u , a n a d e s z c z u ż y w ać p a r a s o la . W io s n ą i je s ie n ią d ż e n te lm e n u b ie r a s ię w p a lto d e m i- s e z o n o w e . K a p e lu s z o c z y w iśc ie , w in ie n b y ć w p o d o b n y m k o lo rz e c o i o k ry c ie .
Z im ą n o s i s ię f u tro i k a p e lu s z p ilśn io w y lub, c z a p k ę fu trz a n ą , tę o s t a tn i ą z a w sz e z id e n ty c z n e g o fu tra c o i k o łn ie rz .
R ę k a w ic z k i w in n y b y ć s to s o w a n e d o k o lo ru p a l
ta, i m u s z ą b y ć w d o b ry m g a tu n k u . M o sz e n ie r ę k a w iczek k a n a rk o w y c h z a m s z o w y c h j e s t w złym to n ie . W iele o s ó b n ie lubi n o s ić rę k a w ic z e k , i c z y n i źle, g d y ż rę k a w ic z k a c h ro n i r ę k ę o d w p ły w ó w t e m p e r a tu ry i o d k u rz u . W d ro d z e t.j. w p o c ią g u , w a u c ie i t.d- rę k a w ic z k a je s t w p r o s t n ie o d z o w n ą .
M u sim y n a te rn m ie js c u d o d a ć , ż e n o s z e n ie w Jecie w w ie lk ie m m ie ś c ie k o s tju m u „ p la żo w e g o * 2
— 49 — D ż e n te lm e n u d a ją c y s ię n a le tn ie w y w c z a sy lu b n a z im o w e , p rz y w d z ie w a s tr ó j s p o r to w y , w k tó ry m c z u je s ię s w o b o d n y m . O s tr o ju s p o r to w y m , ró w n ie ż o m y ś liw s k im i tu r y s ty c z n y m n ie m o ż e m y się n a te rn m ie js c u ro z w o d z ić , a to z te g o w z g lę d u , ż e m o d a w te j d z ie d z in ie c z ę s to się w s z c z e g ó ła c h z m ie n ia . Z a w d z ię c z a ć to n a le ż y w ie lk ie m u r o z w o jo wi s p o r tó w ja k i s ię z a z n a c z y ł w o s t a t n i m d z ie s ią tk u la t. J e d n a k o w o ż z a z n a c z a m y , ż e ła tw o u b ie r a ją c się s p o r to w o w p a ś ć w s z a rż ę . P o z o s ta w ia ją c tą rz e c z u z n a n iu p a n ó w , r a d z im y j e d n a k z a w s z e s ię d o b r z e n a m y ś lić p rz e d k u p n e m n o w e g o k o s tju m u . HZ d r o d z e , a w ię c w a u c ie , p o c ią g u i t. d . n o si s ię s tró j s p o r to w y o b s z e r n y , w y g o d n y , w k o lo r z e c ie m n y m ; c z a p k ę s p o r to w ą d o s t o s o w a n ą d o k o lo ru u b r a n ia , p ła s z c z lu ź n y , w y g o d n y , a b y w ra z ie p o tr z e b y m ó g ł o b o k p le d a s łu ż y ć ja k o d o d a t k o w e n a k r y c ie ; rę k a w ic z k i. P r z e c h o d z im y z k o le i d o s p ra w y m o ż e n a jw a ż n ie js z e j t. j. z a c h o w a n ie sią d ż e n t e lm e n a n a u lic y . P ie r w s z y m w a r u n k ie m d o b r e g o to n u j e s t n ie s p ie s z e -
n ie się ; id z ie s ię p o w o li, k r o k ie m m ia ro w y m , z w ra
— 5 0 —
łe ź y s ię u k ło n ić g r z e c z n ie . P y c h a ja k ą o k a z u ją n ie k t ó r e o s o b y , s z c z e g ó ln ie j je ż e li się to ty c z y p o w ita n ia n a u licy j e s t w p ro s t z łe m w y c h o w a n ie m . N ig d y n ie n a le ż y c z e k a ć , aż z n a jo m y u k ło n i s ię p ie rw s z y , tr z e b a to c z y n ić z a w s z e s k w a p liw ie n ie c z e k a ją c , z w ła sz c z a o ile z n a jo m y id z ie w to w a r z y s tw ie k o b ie ty . G dy c z ło w ie k w y tw o rn y z n a jd u je się w to w a rz y stw ie i k to ś k łan ia się je d n e j z o s ó b id ą c y c h z n im ra z e m , n a le ż y u c h y lić k a p e lu s z a . P o d ą ż a ją c z k o b ie tą w in n o s ię trz y m a ć jej le w ej s tro n y — zw y czaj p rz y ję ty w P o ls c e , za g r a n ic ą u a to m ia s t m ę ż c z y z n a id z ie o d s tr o n y je z d n i. C h c ą c z a t r z y m a ć k o g o ś z p r z e c h o d z ą c y c h z n a jo m y c h , d ż e n te lm e n k ła n ia m u się i p rz y s ta je , je s t
to z n a k że c h c e z n im p o m ó w ić . K iw an ie palcam i* o k rz y k i i t. p. w y b ry k i z d ra d z a ją c z ło w ie k a n ie o b y - te g o . J e ż e li z n a jo m y idzie w to w a rz y stw ie k o b ie ty , n ie n a le ż y g o z a trz y m a ć , g d y ż zw y czaj n ie z e z w a la n a o d łą c z e n ie s ię o d k o b ie ty , k tó r e j się to w a rz y sz y . P o d c z a s p rz e c h o d z e n ia p rz e z je z d n ię , n a le ż y to w a rz y sz k ę w e s p rz e ć rę k ą , u jm u ją c ją d e lik a tn ie za ło k ie ć , a s ta rs z ą o s o b ę b io rą c p o d rę k ę . C h o d ze n ie z d a m ą p o d r ę k ę j e s t n ie w s k a z a n e , c h y b a z ż o n ą , m a tk ą lu b k re w n ą . P rzy w c h o d z e n iu lu b s c h o d z e n iu ze s c h o d ó w w in n o się p a n ię p o d trz y m a ć . Przy w c h o d z e n iu n a s c h o d y m ę ż c z y z n a idzie p ie rw s z y ,a d a m a za n im , p rzy s c h o d z e n iu o d w ro tn ie .
— 51
p r z y j ę te m je s t, ż e z n a jo m e j d a m ie k ła n ia ć s ię w o ln o -d o p ie ro , g d y ta s k in ie g ło w ą p ie r w s z a .
P o d a w a n ie r ę k i j e s t ró w n ie ż w a ż n ą c z y n n o ś c ią
w ży ciu to w a rz y s k ie m . D ło ń n a le ż y p o d a w a ć w y c ią g a ją c r ę k ę n a p r z ó d , ś c is k a ją c d ło ń z w ita n y m (w ita - Tią) d o ś ć s iln ie . S ta r s z y m o s o b o m d ż e n te l m e n n ie p o d a je rę k i p ie rw sz y , le c z c z e k a , aż to o n e u c z y n ią ; l a s a m o ty c z y s ię k o b ie t. W c z ę ś c i k ra jó w ła c iń s k i c h , ( H is z p a n ja , P o r tu g a lja ) k o b ie ty c z e k a ją aż m ę ż c z y z n a d ło ń d o n ic h w y c ią g n ie .
§ 2. W w a r s z t a c ie p r a c y .
D ż e n te lm e n lu b i p ra c ę ’ i w ie ja k ją n a le ż y s z a n o w a ć . S k o ro te d y z je z ra n a ś n ia d a n ie i u b ie r z e się , s p i e s z y d o z a ję c ia . Ż a d n a p r a c a n ie h a ń b i. M o ż n a b y ć s z e w c e m , a m im o to c z ło w ie k ie m w y tw o rn y m , t a k ja k m o ż n a b y ć h r a b ią i c z ło w ie k ie m n ie k u l tu r a l n y m . T o te ż p ra w d z iw e g o d ż e n te lm e n a , w s z y s tk o je d n o czy j e s t o n p r z e d s ta w ic ie le m t. zw. n iz in s p o - e c z n y c h , czy te ż w yżyn, p o z n a ć p o z a c h o w a n iu s ię je g o i r u c h a c h w ś ró d ty s ią c a in n y c h lu d z i. N a jb a rd z ie j z n a m ie n n ą c e c h ą w y tw o rn o ś c i j e s t s t o s u n e k d o p ra c y . K to o d n o s i s ię z le k c e w a ż e n ie m d o w y
-— 52 -—
— 53 —
^rzeczach p o s tro n n y c h ; n ie c z y ta g a z e t, lu b k s ią ż e k , .z a m ia s t p ra c o w a ć .
:§ 3.
W lo k a lu p u b lic z n y m , tr a m w a ju I n a k o le i
S k o ro d ż e n te lm e n m a z a m ia r w y b ra ć się d o te a tr u p o w in ie n z a w c z a su z a o p a trz y ć się w b ile ty . K u p o w a n ia ich w o s ta tn ie j chw ili n ie ra d z im y , g d y ż to w a rz y s tw o je s t w ó w c z a s z m u s z o n e d o w y c z e k iw a n ia, a n a w e t n a ra ż o n e n a m o żliw y zaw ó d . Na g o d z in ę p rz e d p o c z ą tk ie m p rz e d s ta w ie n ia n a le ż y ju ż b y ć g o to w y m d o w y jścia z d o m u .W w y p a d k a c h u m ó w ie n ia sią z d a m ą , trz e b a p o n ią p o je c h a ć , o d w ie ź ć ją d o te a tr u , a p o s k o ń c z o n y m s p e k ta k lu d o d o m u . P o d c z a s p rzerw w
p rz e d s ta w ie n iu c z ę s tu je sią p a n ię c z e k o la d ą (o fia ro w a n ie p u d e łk a c z e k o la d y -c u k ie rk ó w ) i baw i s ię ją ro z m o w ą . D o w o d e m w ielkiej g ru b o s k ó r n o ś c i b y ło b y o p u s z c z a n ie sw ej to w a rz y sz k i c e le m u d a n ia się n a p a p ie r o s a . N a m ię tn y p a la c z s k o ro n ie m o ż e się o b y ć d łu ż sz y c z a s b ez p a p ie ro s a , p ro si p a n ią , a b y b y ła ła s k a w a u d a ć się z n im d o £ u f e tu te a tra ln e g o , g d zie m o ż - <ia palić.
P o d c z a s w te a tr a c h lu b p rz e d s ta w ie ń -g alo w y ch w d z ie w a ją p a n o w ie fra k i, a p a n ie s tr o je
.b a lo w e .
-— 54
p ra s z a ć je s z c z e z o s o b n a . P o d c z a s p r z e d s ta w ie n ia
n ie w olno ro zm a w ia ć , c b r z ą k a ć , k a s la ć , d zielić s i ^
u w a g a m i ze sw e m i to w a rz y s z a m i, ś m ia ć s ię z b y t g ło ś n o i h a ła ś liw ie tu p a ć n o g a m i, z b y t siln ie b i ć b ra w a , g d y ż s ą to o z n a k i b ra k u k u ltu ry . R a d z im y w s z y s tk im lu d z io m z a z ię b io n y m lu b c h o ry m , a b y d o
e a tr u n ie c h o d z ili, g d y ż k a s z la n ie n a sali, n ie t y l k o d e n e r w u je p u b lic z n o ś ć a le i s a m y c h a k to ró w .
W w y p a d k u g d y c h c e się p o s ta ć k w ia ty , k tó r e m u ś lub k tó r e jś z a k to ró w , trz e b a się z w ró c ić do> p ie r w s z e g o z b rz e g u w o ź n e g o , k tó ry to zro b i; n ie w o ln o p o d ż a d n y m p o z o re m c z y n ić to s a m e m u ,, c h y b a ż e s ię d a n e g o a k to r a z n a i z o s ta n ie s ię w p u s z c z o n y m za k u lisy .
55
c ią ż y n a m ę ż c z y ź n ie ; m o ż n a ró w n ie ż k u p o w a ć b ile ty to w a rz y s z o m , je s t to o z n a k a k u rtu a z ji.
57 § 4. B a l, w ie c z o r e k i m o d n y d a n c in g . S k o ro o tr z y m a m y z a p ro s z e n ie n a fc a /.lu b w ie c z o r e k , m u s im y s ię d o n ie g o o d p o w ie d n io p rz y g o to w a ć . B al w y m a g a s tr o ju b a lo w e g o t. j. fra k a ( o s t a t n io d u ż o o s ó b w d z ie w a s m o k in g — n ie je s t to j e d n a k w s k a z a n e ) le k k ic h la k ie rk ó w w y g o d n y c h d o ta ń c a i P a r y b ia ły c h rę k a w ic z e k , k tó r e w k ła d a się d o ta ń
c a . N a fra k w le c ie w d z ie w a się le k k ą c z a rn ą z a rz u t- k ę p o d b itą je d w a b ie m , a w z im ie fu tro i c y lin d e r. C y lin d e r tr z e b a n o s ić o s t a tn i e j m o d y .
N a b a la c h p u b lic z n y c h , g d y n ie m a się z n a jo m y c h , a p ra g n ie się k o g o ś p o z n a ć z w ra c a się d o g o s p o d a r z a p ro s z ą c o p r z e d s ta w ie n ie ta k ie j a ta k ie j o s o b ie . G o s p o d a rz m u si u czy n ić z a d o ś ć n a s z e j p r o ś b ie , a p rz e d s ta w ie n ie s a m e o d b y w a się n o rm aln ie^
-— 53 -—
*S n a ż y c z e n ie p ro w a d z ić d o b u fe tu lu b p rz y n o sić z n ie g o n a p o je c h ło d z ą c e i s ło d y c z e . S k r o m n o ś ć
p a ń n ie p o z w a la im c z ę s to p ro s ić o r ó ż n e d ro b ia z g i; je s t s p ra w ą m ę ż c z y z n y o d g a d y w a ć c h ę c i sw o je j t o w a rz y sz k i.
— 60 —
o fia ro w y w a n e — m o g ą być o n e p o w o d e m do o b razy.
J e ś li d ż e n te lm e n n ie z o sta n ie z a p ro sz o n y na im ien in y (u rodziny), w ów czas w olno m u p rz e sła ć s o
le n iz a n to w i ty lk o k a rtę w izy to w ą (o ile ch o d zi o m ę ż c z y z n ę ) i kw iaty n ie c ię te (d a m ie ). O so b o m w zg lęd em
k tó ry c h p o z o s ta je m y w s to s u n k u p e w n e j zależn o ści, ja k zw ierzch n ik o m , p a tro n o m i t. p. nie trz e b a p rze- sy łąć ż a d n y c h u p o m in k ó w , gdyż m o g ło b y to być ro z u m ia n e ja k o c h ę ć w k u p ie n ia się w ich w zględy.
B. O ficjaln e w iz y ty .
S k o ro d ż e n te lm e n m a z a m ia r złożyć o ficjaln ą w izytę (a o fic ja ln ą nazyw a się w izyta w d o m u w k tó ry m się je s t p o raz p ierw szy , lub w k tó ry m byw a s ię b a rd z o rza d k o ) p o w in ie n z a s to s o w a ć się d o n a stę p u ją c y c h w sk azó w ek : a) w łożyć stró j w izytow y (żak iet, lub sm o k in g ); b) p rzy b y ć d o d o m u , w k tó rym sk ła d a się w izytę, w c z a sie p o m ię d z y g o d z. 5. a 7 p. p.; c) w ręczyć w p rz e d p o k o ju słu ż ą c ej (lo k a jow i) sw o ją k a rtę w izytow ą. P rz y c h o d z e n ie do k o g o ś z w izytą w g o d z in a c h ra n n y c h , lub w ieczo ro w y ch je s t w b a rd z o złym to n ie . W izyta trw ać w in n a 15 d o 30 m in u t. W w y p a d k u n ie z a sta n ia n ik o g o w d o m u p o z o s ta w ia się k a rtę w izytow ą i nie p o w ta rz a w izyty d o p ó k i te n k o g o się o d w ie d z a ło n ie z re w a n ż u je się
o d w ie d z a ją c w iz y tu ją c e g o .
P o d a je m y tu kilka uw ag o t. zw. k a r ta c h w izy
tow ych: 1) K arty w izytow e p a n ó w w inny być d u ż e g o
62 —
E. P o g rz e b .
Ś m ie rć j e s t s m u tn ą k o n ie c z n o ś c ią , k tó r a c z e k a n a s w s z y s tk ic h . P o m im o to c io s tr a fia ją c y w ro d z in ę z m a r łe g o , z o s ta je ją z w y k le n ie p r z y g o to w a n ą . T o te ż ro z p a c z je j n ie d a s ię n ic z e m u ła g o d z ić w p ie rw
— 63 —
w św ią ty n i 1 p o s k o ń c z o n y m o b rz ę d z ie ś lu b n y m s k ła d a n o w o ż e c o m o s o b iś ic ie ż y c z e n ia p o m y ś ln o ś c i >na n o w e j d ro d z e ży cia. J e ś li d ż e n te lm e n z o s ta ł z a p r o s z o n y n a u c z tę w e s e ln ą w in ie n p o m y ś le ć o p o d a rk u d la p a ń s tw a m ło d y c h .
O d d a ją c n in ie js z ą k s ią ż k ę w rę c e c z y te ln ik a p o ls k ie g o , u w a ż a m za s w ó j o b o w ią z e k p o d z ie lić s ię z n im k ilk o m a u w a g a m i, ja k ie n a s u n ę li m i się ' p rzy je j p is a n iu . W ą z k ie ra m y p ra c y n ie zezw oliły n a z b y t o b s z e r n e p o tr a k to w a n ie p rz e d m io tu i z m u siły n ie ja k o d o u ż y c ia s u c h e g o , k ro n ik a rs k ie g o s ty lu .
