Nowe dane o paleozoicznych skałach magmowych okolic Olsztyna

UKD IliD.aU •• :m.~l.2:15S1.H:H1.7J(418.181)

MafIa JUSlKOW'IAK, Olech rosKOWlAK

Nowe dane o paleozoicznych

magmowych okolic Olsztyna

Przejawy paleozoicznego magmatyzmu na pograniczu wyniesienia ma- zursko-suwalskiego i obniżenia aadbałtyckiego poznane zostały dotych- czas tylko w kilku otworach wiertniczych. Z. Gumowska i M. Juskowia- kowa przedstawiły w roku 1969 charakterystykę petrograficzną i chemicz-

ną mikrosjenitu anortoklazowego z otworu Olsztyn 10-1, tworzącego żyłę

w kambryjskich piaskowcach. W ostatnim okresie w otworze Olsztyn 10-2, zlokalizowanym koło Morąga, około 16 km na NW od otworu Olsztyn

. 10-1, stwierdzono występowanie bardziej zróżnicowanego zespołu skał

magmowych w różnych stratygraficznie utworach paleozoiku (Z. Modliń­

ski, 1967).

Skały magmowe w otworze Olsztyn IG-2 odsłaniają się w czterech miejscach (fig. l), przy czym wystęP,ują one w trzech poziomach straty- graficznych (tab. 1).

Najwyższy poziom (I) nadsylurski tworzy porfirowy mikrosjenit al- bitowy barwy szarobrunatnej o pozornej miąższości około 19,0 m (głęb.

2163,0+2182,0 m). W stropie porfiru występują iłowce pstrego piaskow- ca, w spągu natomiast czarne łupki i iłowce sylurskie. Stropowy kontakt ze skałami osadowymi został rozwiercony, natomiast spągowy kontakt z sylurskimi łupkami jest wyraźny. W stropie mikrosjenit jest przeobra-

żony. Odcinek rdzenia o miąższości około 5 metr6w wykazuje zmianę

barwy z szarobrunatnej na brunatno-popielato-fioletową.

Srodkowy w profilu otworu poziom (II) tworzą żyły diabazowe, wy-

stępujące wśród łupków i iłowc6w sylurskich. Stwierdzono tutaj dwie

żyły przedzielone prawie 4-metrową warstwą skał osadowych. G6rna

żyła (głęb. 2293,9+2294,5 m) o miąższości 0,6 m jest mocno przeobrażoną;

nia popielatoszarą barwę i porfirową strukturę z afanitowym tłem. Dolna

żyła (głęb. 2298,3-+2307,3 m) miąższości 9,0 m reprezentuje skałę świeźą,

barwy ciemnoszarozielonkawej o mikroziarnistej strukturze. Cienkie stre- fy endokontaktowe w stropie i spągu odznaczają się jasnoszarą barwą

i afanitową strukturą. W pobliżu spągowego kontaktu tej żyły (głęb.

2306,5 m) występuje w disbazie cienkie warstewka skały osadowej (łup- KWartalnik Geologiczny. t. 111i, nr _. 11'l1 r.

!Nowe dane o paleozoicznych !!d<ałach magmowych okolic ot&zt;yna 557 ku sylurskiego), kt6ra może być warstewką rozdzielającą żyłę diabazową

lub ksenolitem skały osadowej w diabazie.

Najniższy poziom (III) stanowi żyła diabazowa przecinająca piaskowce i mułowce kambryjskie (głęb. 2591,1+2593,7 m). W stropie i spągu żyły

. strefy endokontaktowe o miąższości 20+30 cm są odbarwione (przejście

od ^skały ciemnej do jasnoszarej) i mają strukturę afanitową.

FIg •. 1. Schematyczne profil. okal magmowych w otworze OII .. tl'n m 2

!Diagrammatic flections of maemati'C rooks in hore hole Olsztyn ID 2

1 - m1kro.,enU: ablltowy; I - dlabIlą; • ~ iłowce patreao plaskowca; ł - łupki .ylur- .kle; iii - ptallkowc:e kambryJU:ie

1 - albUe mlcr~en1tei 2 - dJ.abHSiii!· • - claystones ol Buntaandatein; ^ł - urla.n schis1s; a - Cambr1aD and8tonell

SKŁAD PETROGRAFICZNY

/ivvj.T

IL

LI2 l'. '. -:ls

~ : ... S

.. " I

,

..

I. M ikr O S j e n i t a l b i t o w y, kwarconDŚny występuje na głębo­

kości 2163,0+2182,0 m. Ma barwę brunatnoszarą z odcieniem popielatym oraz strukturę mikroziarnisto-porfirową. Nieliczne różowe fenokryształy

skaleni osiągają średnicę kilku milimetr6w. W profilu rdzenia nie dostrze- ga się zr6żnicowania skały pod względem pierwotnego składu i struktury.

W płytkach cienkich struktura jest holokrystaliczna, porfirowa ze skale- niowym mikroziarnistym tłem typu bostonitowego (tab!. I, fig. 4). Wiel-

kość ziarn mineralnych tła skalnego wynosi 0,2+0,5 mm, natomiast nie- liczne fenokryształy skaleni osiągają średnicę 3 mm.

Głównym składnikiem jest albit, kt6ry stanowi około 7ffJ/. objętościo­

wych skały. W znacznych ilościach występują ponadto: chloryt, biotyt, ilmenit i kwarc (tab. 2). W najświeźszej partii skały zachowały się piro- kseny; w całym profilu rdzenia występują natomiast leukoksenowo-chlo-

558

Poziomy.

stratygra- ficzne

I

U

m'

Maria .TuBkowiak, Ooech Juskowlalk

Tabela 1

WystępoWlUlie skal JII8IIIIOWYdl w _orze OllzQ>n IG-2

Gb:ibokoki

I

w:ril

I

w.m

21"63,0--21&2,0 " . 19,0 mikrosjenit albitowy, w stropie - iłowce pstrego

kwarconośny piaskowca; w spągo. -

iłowce i łupki sylurskie 2293,9---2294,5

·:9.6

tlem wyraźne są strefy kontak-

towe

2298,3---230?,3 ' 9.0 diabaz kwarconośny w sylurze występują po- o strukturze porfirowej nadto liczne poziomy ben- z intersertalnym tlem tonitowe

, .") .. .

259I,l-2S9u;.. ^:·;:-~,6 diabaz o struk!mzo występuje wśród kambryj- porfirowej. z intcrsertal- skich piaskowców i mu- nym lub milowym łowców; w spąga i stropie

tlem wyraźne zmiany endokon-

taktowe

Tabela 2

$redn1.oIda6. mbioraIay porfirowego lllikmlJeaitu albl!owogo

• _ _ OllzQ>n IG-2

I

.

plagioklaz 69,1

chlorytY (Vi tym poeudomorfozy

po piroksenach) 18,3

skupienia serycytowo-muskowitowe 2,4

biotyt 3,2

kwarc 4,4

minerały nieprzozroczyste 2,6

rytowe pseudomorfozy po pjroksenach. Akcesorycznym składnikiem jest apatyt. Węglany występują w zmiennych ilościach w zależności od stop- nia wtórnego przeobrażenia skały.

Wykształcone listewkowo plagioklazy o wymiarach 0,2+0,5 mm tworzą tło skalne typu bostonitowego. Reprezentują albit o zawartości 2-8"/. An.

Osobniki albitu są zmętniałe od produktów przeobrażeń, wrostków i pyłu

tlenków żelaza. Zbliźniaczone są albitowo i wykazują często plamiste wy- gaszanie. Ilościowo podrzędne, podobnie wykształcone, czasem jednak

wyraźnie pasowe fenokryształy plagioklazu mają skład oligoklazu o za-

wartości 12-17"/. An. Wśród. plagioklazowego tła skały występ,ują po~

zostałe składniki wypełniające interstycje lub tworzące większe skupie-

!Nowe dane o paleozoicznych &kalach magmowych O'kollc Olsztyna 559

nia. Najważniejszym minerałem jest tu chloryt o zmiennej, zielonkawej barwie oraz wyksztłceniu w postaci -blaszek, włóknistych skupień i ziar- nistych agregatów. Chlorytowi towarzyszy zleukoksenizowany ilmenit,

zwłaszcza w skupieniach stanowiących pseudomorfozy po piroksenach.

Relikty piroksenów dostrzeżono tylko w najświeższych próbkach. Ilmenit tworzy zespoły ziarniste, formy Igiełkowe i szkieletowe i jest przeważnie

zleukoksenizowany. Brunatne, ąrobne blaszki biotytu o wymiarach zbli-

żonych do plagioklazowego tła są częściowo przeobrażone w chlorYt. Kwarc

wypełnia interstyćje oraz gromadzi' się w nieregularne, międzyziarnowe

skupienia. Drobne lub większe skupienia tworzą ponadto węglany, które

występują także w żyłkach przeciiiających skałę. Obecne są również łuseczkowe skupienia serycYtu i blaszkowe formy mąskowitu.

Skład mineralny ,i. strukura badanej skały odpowiadają porfirowemu mikrosjenitowi albitowemu; kwarconOśnemu (A. Jonannsen, 1949). Jest to typ skały hipabisalnej, tworzącej małą formę intruzywną. Według kla- syfikacji B. Hejtmana (1957) skał;;: można nazwać porfirytema1bitowym.

W stropie mikrosjenit jest zmieniony. Wtórne brunatno-fioletowo- -zielonkawe zabarwienie związane jest głównie ze' zmienną' zawartością

wodorotlenków żelaza, chlorYtu i węglanów. Typ przeobrażeń wskazuje na warunki hipergeniczne. W mikrosjenicie widoczne są zmiany struktury w pobliżu kontaktów, a ponadto stropowy kontakt z piaskowcem jest nie-

wyrażny i wypełniony kalcytem.' Znaczna miąższOść 'strefy przeobrażo­

nej (około 5 m), przy niezmiennej w stosunku do środkowej części intruzji mikroziarnistej sktrukturze skały, może wskazywać na. okresowe odsło­

nięcie intruzji, z czym związana mogła być erozja jej powierzchni i od-

działywanie czynników hipergenicznych. Podobny typ przeobrażeń za- znacza się w głębszych, silnie spękanych i strzaskanych partiach mikro- sjenitu.

II. 1. D i ab a z p r z e o b r a ż o n y o strukturze porfirowej z afani- towym tłem występuje na głębokOści 2293,9+2294,5 m. Ma barwę szarą

z widocznymi, jasnymi ofenokryształami. W płytkach cienkich reprezen- tuje skałę silnie przeobrażoną, przede wszystkim skaroonatyzowaną, z pi- lotaksytowym tłem. W strefach kontaktowych, odznaczających się wyraź­

ną 'zmianą barwy, struktura tła jesthialpoilitowa. Fenokryształy plagio-

klazu osiągające .średnicę kilku milimetrów są całkowicie przeobrażone.

Tworzą one pseudomorfozy zbudowane z kalcYtu przerOśniętego kaolini- tem i illitem. W skale występ,ują ponadto drobniejsze pseudomorfozy wę­

glanowe po piroksenach, o czym świadczą ich kryształy oraz parageneza z Ilmenitem. Wielkość składników tła akalnego wynosi 0,05+0,1 mm.

Występują tutaj plagioklazy o składzie labradoru (55-58"/. An), węglany,

ilmenit oraz chlorYt lub szkliwo.

II. 2. D i a'b a z k war c o n o ś n y o strukturze porfirowej z interser- talnym tłem z głębokości 2298,3+2407,3 m ma barwę ciemnoszarą i czar-

nozielonawą oraz strukturę drobnoziarnistą. W strefach kontaktowych, okruszcciwanych siarczkami, skała jest jasnoszara i ma strukturę afanito-

wą. W płYtkach cienkich struktura skały jest porfirowo-intersertalna lub subofltowa. Wielkości kryształów zmieniają się w przekroju żyły, osiąga­

jąc w części środkowej wymiary największe: około 0,4+0,9 mm, a mniej- sze od 0,1+0,3 mm w pobliżu kontaktów. Nieliczne prakryształy plagio- klazu osiągają średnicę kilku milimetrów. .

560 ^~ta J'llskowiak, OIeeh Jusk<>WI1ik

Głównym składnikiem występującym w ilości około 5Q-600/. objęto­

ściowych są plagioklazy. Pozostałe składniki stanowią: chloryty, pseudo- morfozy chlorytowe lub chlorytowo-ilmenitowe po piroksenach, czasem z reliktami piroksenów, biotyt, minerały nieprzeźroczyste, węglimy,

kwarc i apatyt. (tab. 3).

Tabela 3

Średni skład m1neralDy _ z otworu Olsztyn IG-2

Diabaz kwarco- I

nośny Diabaz

Skladniki skały głębokość g~bokość

2298,3-2307,3 m 2591,1-2593,7 m

plagioklazy 53,8 59,6

pirokseny i pseudomorfozy

po piroksenach 14,3 8,7

amfibole

-

biotyt 1,9 0,1

chloryt (w interstycjach

i skupieniach) ^15,9 8,5

węglany 2,9 9,0

minerały nieprzezroczyste 8,0 6,4

kwarc ^3,0 -

apatyt 0,2 -

Plagioklazy wykształcone listewkowo o wymiarach 0,4+0,9 mm mają skład andezynu o przeciętnej zawartości 48% An. Są one zbliźniaczone al- bitowo i wykazują plamistą lub pasową budowę, która wyraźniej zazna- cza się w prakryształach. W wewnętrznych strefach prakryształów

stwierdzono andezyn o zmiennej zawartości anortytu (300/. An - 42°/.

An), natomiast zewnętrzna strefa (obwódka) ma skład oligoklazu (15-- 12% An). Plagioklazy są na ogół dość dobrze zachowane, czasem jednak

są zmętniałe i zawierają wewnątrz ziarn przerosty chlorytu i węglanów_

Chloryt występujący w interstycjach pomiędzy kryształami plagiokla- zów lub w większych skupieniach ma barwę jasnozielonawą, a wykształ­

cony jest w postaci drobnoblaszkowych agregatów o plan:iistym i sferoli- tycznym wygaszaniu. Mniejsze skupienia. chlorytu tworzą drobnołusecz­

kowe lub ziarniste agregaty. Chlorytowi towarzyszą często skupienia wę­

glanów, natomiast nie spotyka się tutaj minerałów nieprzeźroczystych.

Chloryt występujący w pseudomorfozach po piroksenach jest włóknisty

i zawiera przerosty ilmenitu lub leukoksenu, a w mniejszej ilości także węglany. W środku źyły diabazowej zachowały się pirokseny reprezentu-

jące augit diopsydowy o kącie z/y = 42 o. Drobne blaszki towarzyszące

pseudomorfozom po piroksenach tworzy biotyt, niekiedy częściowo schlo- rytyzowany.

Kwarc wypełnia przestrzenie o nieregularnych kształtach pomiędzy różnymi składnikami. Minerały nieprzeźroczyste reprezentuje przede wszystkim ilmenit.

Nowe dane o paleozoicznych skalach magmowyeh okolic Ol,'ztyna 561 Skład mineralny i struktura skały odpowiadają według ogólnie przy-

jętych kryteriów klasyfikacyjnych diabazowi kwarconośnemu (A. Johan- nsen, 1949), natomiast według klasyfikacji skał żyłowych - stosowanej przez B. Hejtmana (1957) - porfirytowi diorytowemu.

Kontakt diabazu z łupkami sylurskimi w stropie i spągu zaznacza się dość cienkimi, lecz wyraźnymi strefami. Makroskopowo diabaz jest tutaj jasnoszary, a w płytkach cienkich strefa endokontaktowa wyraża się zmia-

ną struktury i karbonatyzacją diabazu.

III. D i a b a z o strukturze porfirowej z intersertalnym tłem wystę­

puje na głębokości 2591,1+2593,7 m. Stanowi skałę ciemnoszarą z odcie- niem zielonym o strukturze drobnoziarnistej. Strefy kontaktowe żyły

w stropie i spągu barwy jasnoszaropopielatej mają miąższości około 2tH-30 cm. W płytkach cienkich struktura diabazu jest porfirowo-intersertalna lub ofitowa (tab!. l, fig. 5). W przekroju żyły zaznacza się wyrażna zmiana

wielkości kryształów. Plagioklazy tła skalnego, osiągające w środkowej części żyły wymiary 0,8-1,4 mm, w stropie mają tylko 0,3-0,8 mm, a w spągu 0,05+0,1 mm. Srednica fenokryształów plagioklazów waha

się najczęściej w granicach 2+4 mm.

Głównym składnikiem skały są plagioklazy, które stanowią około

60"10 objętościowych. Poza tym występują: pseudomorfozy po piroksenach, amfibole, chloryt, biotyt, węglany i minerały nieprzezz:oczyste (tab. 3).

Listewkowe plagioklazy tła skalnego mają skład andezynu zmienny w zakresie 31-46"/. An. Zmiany składu andezynu związane są z nieje-

dnorodną pasową budową i zmiennością składu plagioklazów w profilu

żyły. W niektórych miejscach obwódki plagioklazów tła skalnego mają skład oligoklazu (do 200/. An). Fenokryształy plagioklazów, reprezentujące

labrador o średniej zawartości około 600/0 An, mają zwykle dobrze roz-

winiętą budowę bliźniaczą i pasową. Skład ich zmienia się więc od by- townitu (jądra do 800/. An) do andezynu (zewnętrzne obwódki do 45"10 An).

Częsta jest tutaj wielokrotna i rekurencyjna budowa pasowa. Plagioklazy

fenokryształów i tła są dobrze zachowane.

Pirokseny są całkowicie przeobrażone; częste są jednak pseudomorfo- zy o typowych postaciach popiroksenowych, zbudowane z węglanów i chlo- rytu wraz z ilmenitem, Strefowy układ produktów przeobrażeń w pseu- domorfozach świadczy o zmiennym pierwotnym składzie piroksenów.

Dobrze zachowane są amfibole reprezentowane przez brunatną hornblendę

o kącie z/y = 12 o. Zielonkawy chloryt wykształcony w postaci -blaszko- wych lub ziarnistych agregatów wypełnia interstycje; inna odmiana chlo- rytu występuje natomiast w pseudomorfozach po piroksenach. Węglany biorą również udział w budowie pseudomorfoz lub też występują w po-- staci nieprawidłowych skupień. Sporadycznie spotyka się blaszki biotytu.

Dość dużo jest minerałów nieprzeźroczystych, reprezentowanych głównie­

przez ilmenit i częściowo przez magnetyt.

Kontakty diabazu z otaczającymi skałami są dobrze rozwinięte i świad-­

czą o wzajemnym oddziaływaniu skał podczas intruzji diabazu. W stropie

żyły strefa endokontaktowa diabazu z piaskowcem jest cieńsza niż w spą­

gu, gdzie z diabazem stykają się skały mułowcowo-piaszczyste z przewar- stwieniami ilasto-węglanowymi. Strefy endokontaktowe w diabazie wy-

rażają się zmianą struktury oraz silną karbonatyzacja. Piaskowce na kontakcie z diabazem uległy rekrystalizacji.

562

Składniki

SiO., Ti02

AhO,

Pę2Q3

P.o, MnO MgO CaO ,Na20

K.O P20 ,

I

, CO.,

o l

~ta Ju.kQwialk,. Olech. J,u.skowialk

Miki:QSjenit albitowi g~kość 2175,0 m ,

procent

I

, wagowy molekularna

.

57,76 963

1,32 1:6

16,10 15~

.1,12 7

~,17 72

0,16 2

.;J,25 81,

2,32 41,·

5,18 84

3,54 37

,0,46 4

0,34

,-

,

• 2 + 9 . 4

Tabela 4

Diabaź kwUconośny

g~b6k0&5 2304;5 m procent

I

wagowy molekularna

47,67, 794

,3,12 39

14,9P 146

3,51 22

7,60 106

0,10 1

s,:2/! ¹³²

5,65. 100

4,3~. 69

1,18 19

0,47

I

1,1~ -

FiJ1., 2.' Skały, magmowe' okolic Ol!!zty-na ;na" dio.gramie ,QLM w.e<iIUj! P. Niggliego

;Mag",;,ti';, roch ,of th.

Olsztyn vic\.nity on QlJM diagram' acciJrding to 'P.

ilnll!11>

·1 ... m1krOlJenit z otworu- Ol;.

sztyn J; I ... diabaz z otw.oru Ol8ztyn' '2; 3... mtkrosjenlt 8nortoklalllOWY z otworu 01- utyn l' według Z. Gumow- Ildej. 1 li,' JuskoWiakowej (la); ł - analizy średnie według. R. A. Dały; S ... sje-

mt; S4 ... sjenli alkaUczny;

K ... kompton1t; B- ... eSBek- 1Yt ... Bp - spesartyt; D ...

dlabaz; B - buall:

1 - micrOllyen1te firom bore hole Olsztyn '; 2 -:- cUabase

!rom bore hole Olsztyn 201' • ... anorthoclaBe m1crosye te from bOle hole OlBtyn i, acbOrding 'to Z. GumOWlka and M • .r_owiakowa (l8łll);

4 ... average ana~B accor- d.i0l to -R. A. DaJ.y; S - .,.e ..

nite, Sa - alkalUle syenite;

K - com.ptoDite; E - eue ..

x1te: Sp - apelll8rtite; D - cfiaballe; B - basalt

'13ADANIA CHEMICZNE

Analizy chemiczne wykonano z mikrosjenitu albitowego oraz diabazu

kwarconośnego (tab. 4). Obie próbki reprezentujące odmienne typy skał różnią się zawartością prawie wszystkich głównych składników, co ilu-

strują również przeliczenia na minały według P. Niggliego (tab. 5).

IN owe dane opaleozoicznyeh ekalach macmowych okolic Oł&ztyna 563

10

o

Sa Sa

10

I t

/;3

/ \1 ^~

1

J/ _f ^~$P _.~~

I'

20

30

. , -2 + 3 • ,4

f'lg. 3. Skały magmowe' okolk Ol&tyna na dl&gramle A; N:

Zawa:rkkiego'

MlIg)llatic rocka ofthe Olsztyn vlclnlty on, A. N.

(l.awaricki's diagram .. ' Obja,in1enia wektor6w :lali:: przy flł. ł ExPIanatiolUl ot vee"tors ^{a. in} nI. ^J

TabOla S MIaaIy &kał iylow,dl z

0_

, MiIrrosjeilit albitowy Diabaz kwarcoDOdny

I

Minaly alębokołć aiębokołć

2175,0' m 2304,S m'

Q ^{37,1 ' 29,4}

I I

Ilu 0,9 2,3

Kp 12,6 6,7

N. 28,7 Z4,2

Cal 3,9 10,2

c.

Sp 2,4 ^~

Fa 5,7 7,5

Po 5,7 11,6

Mt 1,2 3,8

Cp 1,1 1,2

Cc 0,7 2,3

Mikroajenit albitowy zawiera w swym składzie jako gł6wne minały Q (37,1'/0), Ne (28,7"/0) i Kp (12,11'/0), gdy tymczasem w diabazie wartości

tych minał6w są niższe, natomiast wyższe wartości osiągają minały: Fo Cll,lI'/ol, Fa (7,5"10), Cal (10,2'/0) i Mt (3,!P/o). Różnice w normatywnym

564 Mada Ju.kowiak, Olech Juskowlak

składzie skał powodują zróżnicowanie ich parametrów podstawowych: Q.

L i M (fig. 2). Na projekcji A. N. Zawarickiego (fig. 3) wektory mikro- sjenitu zbliżone są do średniego sjenitu według R. Daly i reprezentują, skałę szeregu normalnego o odmiennych nieco właściwościach chemicz- nych od per alkalicznego mikrosjenitu anortokiazowego z otworu Olsztyn IG-1 (Z. Gumowska, M. Juskowiakowa, 1969). Wektory diabazu z Olsztyna

reprezentują skałę kwaśniejszą od średniego składu diabazu lub bazaltu

według R. Daly, o ryczałtowym składzie chemicznym, zbliżonym do śred­

niego składu esseksytu - komponitu - spesartytu.

POROWNANlA l WNIOSKI

Badania petrograficzne skał magmowych z otworu Olsztyn IG-2 wy-

kazały duże ich zróżnicowanie. Stwierdzono tutaj cztery żyły przecinające skały osadowe ^różnych poziomów stratygraficznych (tab. 1). Badania mi- kroskopowe i chemiczne skał magmowych z Olsztyna wykazały, że repre-

zentują one dwie różne grupy, w najwyższym - nadsylurskim - po- ziomie występuje mikrosjenit albitowy, natomiast utwory sylurskie i kam- bryjskie przecinają diabazy.

MIkrosjenit albitowy o strukturze porfirowej i składzie chemicznym

odpowiadającym średnim sjenitom nie ma wyraźnych stref kontaktowych.

W przekroju intruzji struktura skały nie ulega zmianie, w stropie nato- miast charakterystyczne są przeobrażenia typu hipergenicznego miąższoś­

ci ^około 5 metrów. Cechy te mogą wskazywać na okresowe odsłonięcie

intruzji, z czym związana mogła być erozja jej powierzchni i przemiany

typu wietrzeniowego. .

Diabazy występujące wśród utworów sylurskich i kambryjskich są

.zróżnicowane pod względem składu mineralnego i stopnia wtórnych prze-

obrażeń. Łupki sylurskie przecina diabaz kwarconośny o strukturze por- firowo-intersertalnej, utwory kambryjskie natomiast diabaz typowy o strukturze porfirowej, z tłem intersertalnym lub ofitowym. W żyłach

diabazowych dobrze wykształcone są strefy endokontaktowe, zaznacza-

jące się zmianą barwy i struktury oraz silnym przeobrażeniem, głównie karbonatyzacją·

Badania petrograficzne paleozoicznych skał magmowych z otworu Ol- sztyn IG-2 wraz z opublikowanymi przez Z. ^Gumowską i M. Juskowiako-

wą (1969) wynikami badań mikrosjenitu z otworu Olsztyn IG-1 stanowią materiał do ogólniejszej charakterystyki paleozoicznego magmatyzmu te- go rejonu w strefie granicznej wyniesienia mazursko-suwalskiego i ob-

niżenia nadbałtyckiego. Poznane tutaj skały reprezentowane są przez

asocjację diabazów i sjenitów alkalicznych, przechodzących w odmiany peralkaliczne. Skały te występują w postaci drobnych intruzji typu hi- pabisalnego - niewielkich miąższości żył lub dajek, o czym świadczą

zarówno cechy strukturalne skał, jak i rozwój stref kontaktowych. Prze-

cinają One skały osadowe kambru, ordowiku i syluru oraz występują po-

między sylurem i cechsztynem. Forma geologiczna występującej na osa- dach syluru intruzji mikrosjenitu nie może być jednoznacznie zdefinio-

-Nowe dane o paleowiczDY1'h skalach magmowych okolic Olsztyna 565

wana, gdyż w jej stropie dostrzega się wpływ procesów denudacji. Na obszarze badań brak jest osadów dewonu i karbonu, wobec czego rola procesów magmowych w tych okresach jest również nieznana. W najbliż­

szych okolicach Olsztyna diabazy przecinające piaskowce kambryjskie nawiercone zostały przed kilku laty również w Pasłęku, a ostatnio także Przedsiębiorstwo Poszukiwań Naftowych nawierciło paleozoiczne skały

magmowe w Dębowicach Wielkich. M. Juskowiak i J. Pokorski (1970) opisali ponadto otoczaki i głaziki porfirów oraz mikrosjenitów alkalicznych i peralkalicznych występujące na złożu wtórnym w osadach czerwonego

spągowca okolic Gołdapi.

Dokładniejsze ustalenie etapów magmatyzmu paleozoicznego jest obec- nie niemożliwe ze względu na słaby dotychczas stan rozpoznania wierce- niami tych skał. Wzmożenie działalności magmatycznej związane jest na pewno z okresem ordowickim i sylurskim. W utworach tych bowiem oprócz licznych żył diabazowych bardzo pospolite są zbentonityzowane osady piroklastyczne. Według A. Kużniarowej (1971) zbentonityzowane osady litofacji piroklastycznej występują w otworze Olsztyn w kilkunastu poziomach. Obecność osadów piroklastycznych w sylurze i ordowrku może świadczyć o rozwoju procesów wulkanicznych w tym czasie, z którymi

.związane mogą być subwulkaniczne i hipabisalne intruzje diabazów.

Alkaliczny i peralkaliczny magmatyzm paleozoiczny, zamykający się

okresem przedcechsztyńskim jako górną granicą nie stanowi również po- jedynczego epizodu, lecz jak wykazują dotychczasowe wyniki badań, roz-

wijał się na przestrzeni dłuższego czasu. Wiek bezwzględny mikrosjeni- tów oznaczony przez T. Depciucha (1971) metodą K-Ar z otworu Olsztyn IG-l (głęb. 2025 m) wynosi 269 ·1()8 lat, a z otworu Olsztyn IG-2 (głęb.

2174 m) - 292· 1()8 lat. Badania Z. Gumowskiej i M. Juskowiakowej (1969) wykazały, że mikrosjenit anortoklazowy z otworu Olsztyn IG-l, którego odpowiedniki znajdowano również wśród materiału okruchowego, reprezentuje końcowe produkty dyferencjacji magmy szeregu agpaito- wego. Autorki sugerują genetyczny związek mikrosjenitu z _ Olsztyna ze sjenitami alkalicznymi intruzji ełckiej (O. Juskowiak, 1971), których wiek w świetle dotychczasowych datowań jest ciągle dyskusyjny (A. Łaszkie­

wicz, 1960; K. Przewłocki i in., 1962). Należy w tym miejscu zaznaczyć, że wykonane ostatnio przez T. Depciucha (1971) oznaczenia wieku sjenitu

ełckiego metodą argonową wskazują na młodszy od prekambru, paleo- zoiczny wiek tych skał. O. Juskowiak i W. Ryka (1969) badając selwsoer- git z Ciechanowa próbowali również ustalić wzajemną sukcesję niektórych

skał alkalicznych Niżu na podstawie ich właściwości chemicznych. Pod-

kreślając, że sodowe skały magmowe znane są na obszarach platformo- wych jako najmłodsze elementy kończące długotrwałe procesy metamor- ficzno-magmowe, wykazali oni, że sjenity intruzji ełckiej i sjenity prze-

cinające gabro śniardwiańskie są bardziej potasowe od selwsbergitu z CIe- chanowa i żył mikrosjenitów z Ełku oraz Olsztyna.

Zakład lI1neralolll l Petrografii IIwtytutu GeoloaleJ:nego W.nzawa. ul. RakowieCka ł NadeaZ.lno 4Di.ti 7 ftyeZJda 1971 r.

566 MMta Ju.ko_, Olech JWlkowlllk

DElPOIIOOH T. (1971)' - lBadania ,eocll.ronologlczne. ,W: Skały, pocjlotBp6łnocno­

-wscbod,nlej lPololti. !Pr. anst. Geol., .... 'Waręzawa. ' '

G~ Z." .rosKOWlliA.KIQWA M. (UMIl) - 'Mill.rosienlt "nortoklll7o!lWY Z Ol- sztyna.

BiuL

H'EJ1I1MAN B. (UIIY1) - Systematlck8 pewografie wyvfely.,h bomin. PraiJa.

JOHAN.NIiiEN A. (1949)·...:.. .A' descr:lptive peWograph;y ot the ;zneous rock... Chicago.

JUSK()IW[AK M.,

POIIOO!RSKI

Biul. Inst. Geol. \!H.

Wa ...

JUSKOW'M'K O. (1_) .,... Sienlty masywu ełckiego. Kwart. g~. 1S; P. 1191~,

nr 3. VI arazawa. · . .

JUSKOIIV<IAK

o.

Skali

hodni.llPolski.

Gro!., iN5.' p.'1'~11t13. 'W8l'IIU.w.a.

JUSIKOIW\IAlK O., lR'YIKlA W. @,IIIII) .;.... Sel_glt z 'CI_owa ~ peral!kaliC2"y 'sje- nit 'hi\>Iib!i;s1ny. Kwar,t; geol., :ul, p 411>-«10, m 3. ,Wars:żawa.

KUZNMIROWA A. (l$QIir - ,Nowe dane., ~ oroowłku:!·.yluru' na ^lNl2u PoIskllIl'.lB!ul. !mat.,Geol" UlI, p.,_ 7 . Warszawa.

LASZKlIIEW.roz, A. (1900)0 ~ Skały I \Illnerały podł\>ta Niżu tPol.ldego; Kwart. geol., 4J p. 81~, nr. 4. War8'ZA.wa..

MODLIIJ!lSK,I Z. (1907),-Do!<1unentacl.ą wynikllWa,glęhoklego wlerce~ Olsztyn IG-2 , Arcll. 1In.t., Geol. '(maBZYJlOP.fB). IW'ęr_w.a. "

PBIZEWLOOKIl K., !MAGDA .W.; '11Ii<:lill4!lB . ^{'H. H.,··F AII1L}

fi:

Geocimn.

.

Mapra IOCKOBJIK, 0 _ IOCKOBJIK

O IIAJII!030:ltCKIłX l'o(AI'MATWłECICHX

nopom

OKPECI'HocTEA,om.n:ń'J,tiłA

'

Pe;nO.Me

llpoJlBJlClIHJ[ n8JIeoso1łcxoro MllI'MIl'I1l3ld:a

Ba:

K fipBt5a.JtrdaOl Boa a;am.r 1I.O c:sx ąop .B3~ TOJIRO li Jlećl:om.ux "6ypoilLIx lT88'1l"H'RAX.

n~ II ~ ~ _ I ... noJ>O,ll,·npo6Riwuow;1rx llIIJI<O- _ 0CB,lI0'IB10le tropO)\U palI11l'IIIWX C1p8~ rbp_IttOB (m. 1), ...

Om.IIITWIt Iłr 2 nOD3lJIlt. no "OD ~ JJ;n6^{n s}vH"lI am.6BTOBIAI MD:pocBelD!'tOM."

Am.6IITom.DI ~ noPIPHPOBOll CTpyJ:Typlo1 c 60CT0BIl'IOBloD4 matrix, COCTOBT B3

a.JIb6B'I8 B XIlOpBTa, a 'I'BltEe ,D;pymx BTopQCTfflJeR'JtF.Jx MlDIep8JIOB (Ta(). 2), a ero XIIIiIt'itCIHA COCTas coonoelClByOT cpe,1!IDIM Cllemmw (m. 4, ojo<r. 2 II 3). JVmfi<r3H, 38J1enIlO11!IIO cpeAlt ClI·

nypcmx 11 -..6pJdk:l:Bx 0Tll0JDlllldl1\lOl+>l> .""poBlllll\l C '1'O'DC1I9peB1Il1,,,,,.'pBm,,,,,1'O 00CT8lI&

II BTOpK'11IYX npeo6pa:Jo_ (:ra6. 3). Ca'lIypcDc CJJI1IQW ,up061111Otr _ _ QCS>dI AD6as

nopłl1poB<>-lIIl'repCepTBJIJłOII CTpyr1ypH, a B K..mpJdk:I:Bx I1OC'IBIIIIDX 3BJle1'BeT _

,!!IIlI6a3 nop4>lIpOBOIt CTPy&'1)'P.I>I c "" .... j)COpYlIJ1h1ł>D 4>o1lOM. ,f(RaIia .... o6pa!JYIOT MeJmI.e mtr- , py3ItB: nma6JJCC8JlLHOl'O T.8D8. - JIDIJII:II B ,Il8Jb:H BcOom,mol: MOIIlHOCTB, o "!mf CBJJ,'qe~

BX C1'J'YI'l'YPm.te CBOiłcma .. pa3BH'l'He mEl1'8.I'llllolX 3OJ't. 1'py;J:tIr:o O~03HaUO Ozrpe.1'l;emr.n. nono-

567

~ 90PMY ~TPy:nDr ~, iw:~ MecTO' B 'oTlIOlieBuaX CBJIYPa, TaX DE

:it eI5 xpoB1Ie OT.Me1l8.eTCJI JIJIJJJIIDic :O:POn;eccOB ,q~. . . .

qeDoe

cna60it pa:me.qBmiocm. 'Y~KIIeJDIe ManmTImiCIo. ,I(~Ocm ~ CU3aBO C opp;OBDO)'{

11 ~ B 3Tax OTJioniim:J~.mo ... eci:sa~

mm,

lIIrl'II3IIpOIIe JDIPO~o .... .;."... (A. ~ .... 1971):~ 11 uejJan-

_ _ IIBJIOO3oAcmll MlUtoIaTll3M, BCpi,idt· rpalIIIIjol! KOroporo ...".,m,. iIoxi<=rreltH01I>dI

nepJIO.n;, T&lOEe pa3BHB8JJCJ1 B. ~D '.u;om'Ooo B~. 'OJ:iPe,n;e.neltaHlt ^MeTO,D;OM K -At, a6co-

JIIOTItl.III: B03pact aIlopT0EJIB30BOrO ~ iD CDlBlICIDtbI OJI&iIm.DI Hr 1 (rn. 2025 M)

COCTaBJIJICT 289,106 .neT,

a

3.' I)/MoBCJ:8 H M. IOaOBJll (1969) C1III1llIOi'., "ITO auop:rOKJl83OBHIt Mlttpoaiemrr B3 QBa-"«PlN

OJWDThlll Hr'! iI~ co6OlI m~ ^npoA)'rr ~!\Jnr "'""""

flnlaI!TOBOro

J)JrJl&:H" reuexH'leCItii ClUD&B t 'anDira~ clllClDl"taMH 3,J1b:Oa

" cYpYnYPw

O. l()aOBU II B: PJ.ma (1969), JIO~~ no ~. MO#o.zcw,Di 3JleMe1l'I'ilMli Ha nnay...

~PMeJfSLIX TepPHTOpHJIX Gn'JUOTCJI BaTJ)lleB!ole ~~ riOpo.ni.t. Ima3amr,

n.o

'leM cem.BC6eprBT B3 QexuoBa H ID :mm MID:pOCJ!'eBlttOB B 3JJIe x OJILDI'l'I,[Bc.

Merta JUSKOW'IAX, Olech JUSKOWIAX

ON PALAEOZOIC MAGMATIC ROCKS IN THE VICINITY OF OLSZTYN Summary

Phenome.na of the 'pa/aeozmc magmatfBm .between ~he iMazury-8uwalki ele- vation 1IJ1<I the lPeri-Baltle syneclise have so >far been recognized In some bore holes only. Petrographical and chemical exa<Diniltlons of magmatic rocIrM that cut the Palaeomlc sedimentary i<lrmaUo".. of various stratlgrapblcal horIzol11j (Table I), observed in bore bole Olsztyn m ~, 'have demollBtrMed that theae rocks represent both

eII_ ...

The albite micro.syenlte, characterized by porph)'!ry texture with 'bostonite grou-odmass, ;,; built .of alblte and cblorite and of other subordinate minerals (Ta- hie 2), its chemical compos'>tIon corresponding to mtermediate .yenit"s (!Table 4, Flg •. 2 and 3). lDiabases thet are found within Ibe sn.,..ian. and Cambda·n forma- tlon. are differentiated, mainly as concerns .thair mineral cmnposltion and secondary alterations (Table 3). The Silurian schists are cut by quarU-bearlog diabase of por- phyry-lntersertal ~ture, whereas the Cambrlan oandstonea reveal type d1abase, characterized by porpbyry texture with Intersortal or ophitic groundomass. The dia- ba .. s make smal1 intrusions of hypabyssal type, ma:lnly thin vei"" and dikes, as proved by their structural teatures and by ,the developme.nt of contact zones. The . geolOgical form of the mlcrosyenite Intrusion ltitat occur. on the Silurlan deposits, may hardly be defined UIlivocsUy, B'ince its top la strongly affected by denudation

processes. . . . . .

A detailed detlnitlon of the lndividaal stag... of the Palaeozolc maematlsm :Is difficult due ·to inBuffklent reconnslasance of the area considered. An increased magmatic activity was most probably related to the' Ordovician and SUurlan periods,

568 Marla Juokowlak, Olech Juskowiak

since these t'ormations reveal. in addition to numerous dfabase 'Ve.ios, also nume- roUB layers of 'bentonitized pyrocJastic dePosits {A. ,lKufnlarowa, Wl'l). Alcallc and peralcaiic iPalaeozoic magmatlsm, the upper boundary of which ends with the pre..iZecbstein period, developed longer. The absolute age of the anorthocla.e mi- cl'06yenlte (bore h<lle Olosztyn 11&-1, depth 3l'Il5 m), determined by K-Ar method,

amounu to 289, lOO yea ... , and that of the altnte mlcroeyenite (bore hole OJsztyn ID 2, depth 1111114 m) - .2i9I2 • 10' year" (T. Depcluch, 1971).

According to Z. Gumowska and :M. Juskowlak (1911!l) the anortheclase mioro- ayemte from the bore bole OlsztYn [G 1 represents the final products, of magma difterentiation of the agpaite -series, and genetically is related to the alkali syenites of the IEIk Intrusion «>. Juskowiak, '11171).

EmphllliiZllng that the youngest elements found within the platform . . . are bullt of sodium magmatie rocks, O. Juskowiak and W. Ryka (1969) have demonstra- led that the syeottt .. of the Elk intrusion and the syenites thet cut the Sniardwy Lake iabbro are more pOtassic than the solvs'be-rglte from Ciechan6w and the mlcrOlyenlte veins fram Elk and OIsztyn.

TABWCA [ .

Fig. 4. Portil'Owy mikrosjenlt albitowy. Otw6r Olsztyn .2, gl~b. 2;·82,0 m. iPolBiroldy ekrzytowane. pow. 118 X

:I'orphyry albile microsyenite. Bore hole OI.ztyn 2, depth 2~II2,O m. Crossed polaroid., enl. X 1,8

Fig. 5. Di&baz 0 strukturze porfirowej z intersertalnym tlem. OIwoo, Olsztyn 2,

gI~. 2592,7 m. iP()laroldy skrzyzowane, POW. 111 X

Diahaoe of porphyry structure with !nlera""tal matrix. Bore bole OlBztyn 2, _depth 2a92, 7 m. Crossed poiar<lids, elll. X ~e

Kwart. ,eot., nr 3, 1971 r. TABLICA I

Fig. 4

Fig. 5

Marta JUSKOWIAK. Olech JUSKOWIAK - Nowe dane 0 paleozoicznych IIkalach magmowych okollc Olsztyna