Analiza pyłkowa interstadiału z Jasionki koło Rzeszowa

A C T A G E O L O G I C A p . O L O N I C A

Vol. XVII 1967 No. 3

MIECZYISŁAJW JAN DĄBROWSKI

Analiza pyłkowa interstadiału z J asionki

koło

Rzeszowa

STRESZCZENIE: Utoiogia próbeik: z J'ssion'ki koło Rzeszowa wskazuje na sedy-

mentację wodną·(w warstwach 9,~1J.,7 m) i jej nawrót (9,~,2 m) p.rzedzielony torfem (9,2-9,,6 m), ,co świadczy o iPoczątkiowo telU'estrYC7lIlej,-· a n.astępnie ombro- filnej gospodarce wodnej. Uchry.ry1cone zmiany roślinności mają swą specyfikę za-

znaczoną dużą rolą lasów liściastych (faza B) z dębem i 'Wiązem jako panującymi

drzewami. W miarę spłycama w6d rzJbiornika pojawiają' się 'i później dominują· lasy olszowe. W pierwszej części fazy C1 stan łasówliściastych ulega tyllro nieznacz- nemu zmniejszeniu. DOpiero nieco później grab i świerk 7JWiększają swą rolę.

W fazie C2 zaczynadOlm!in-ować olsza ~ powamie zmniejsza się obslzar występowania

lasów l'iściastych i. mieszanych. W fazie D bory sosnowe ze świerkie'm Qpanowują

badany teren .. 'w kh podszyciu częsllo Irośnie jałowiec. Następna faza (E) odzwier- ciedla 'istni~e roślinności o subaIiktycznym charakterze. W walrstwach stropo- wych uchwyeono nawrót borealnY1ch lasów szpiJlkciWY'ch I(faza F). Opisane Pl"ze- miany' mają .interstadLalny charakter. W odległej korelacji można je przyrównać

do opisanych w Dan'ii jako interstadiał 0lgod I, -co odpow:i:aiClałoby pieIrWSzej części

lZ1odowaceni'a krakowskiego.

Dzięki uprzejmości i pómocy prof. dr S. Z. Różyckiego wykonano analizy pyłkowe profilu pobranego przez mgr W. Laskowską-Wysoczań­

ską w okolicy wsi Jasionka, położonej 9 km na północ od Rzeszowa. Wy- mieniony teren znajduje się na północnej krawędzi Rynny Podkarpac- kiej, na wysokości około 21:0 m nad poziomem marża.

W artykule W. Laskowskiej-Wy'soczańskiej (1967)' są zawarte

szczegółowe dane geologiczne. ^Litologię pobranych próbek opisano we-

dług zasad Troels-Smitha (1955).

OP11S !PROFILU

9,0-9,1 .m ^ił jasnoszary z domieszką mułu. Osad wodny, niewar- stwowany, bezwapienny. ASI3, Ag 1.

1 Objaśnienie skr6tów: Sh - substancje humusowe, Dg - de1lryi;us ziarni- sty, Dh - dett"ytus roślmny, Dd --'- gytią de'4"ytilsowa,' iLh - igytia roś1irula, Ls - gytia kirzemianowa, As - ił, Ag - pi!llSeik dl"ob!Dy, Ga - piasek gruby.

Udział pOlSzczeg61nych grup szacQwano według następującej skail.i:

+ -

mniej niZ 1fs poWier-zchni 'Pl"Zekr{)ju ~przeł-amu), 1 - mniej Ill~Ż 1/" 2 - mniej niż. 1/2, 3 - mniej Illiż %,.

510

9,1-19,2 m ił jasnoszary ,z domieszką mułu oraz miki i kwarcu. Osad wodny, niewarstwQwany, bezwapienny. As 3, Ag+, Dg+, Lh +.

9;2---'9,3 mtorif brunatny silnie rozłożony, 'z domieszką szczątków roślinnych oraz ^iłu, a ^także z drobnymi okruchami węgielków, słabo war- stwowany; mało miki i skaleni. Osad te1matyczny, bezwapienny. Sh 2, Dl 1, Dh+, Ld+, Ag 1.

9,3-9,4 m 'torf ciemno ^brązowy, silnie rozłożony, prawie bezposta-⁰⁰ ciowyo z bardzo małą domieszką iłu, miki i kwarcu. W próbce zaznacza

się naprzemianległy układ warstewek organicznych (o ^grubości 0,5- -2,0 mm) i mineralnych (cieńszych). Osad telmatyczny, bezwapienny.

Sh 2, Ld 2, As+.

9,4-9,5 m torf brązowy, bezpostaciowy, z domieszką iłu i bardzo

małą ilością miki oraz kwarcu. Widoczne resztki pędów oraz drobniutkie węgielki. Warstwowanie zaznacza się słabo. Osad te1matyczny, bezwa-

pienny. Sh 3, As 1. o ^{00 •}

9,5-9,6 m torf 'z iłem cienmobrunatny, rozłożony~ z nielicznymi

szczątkami roślin i miką. Osad telmatyczny, bezwapienny. Sh 2, Lh +,

As,2. '

9,6-9,7 m ił z torfem ciemnobrunatny, z nielicznymi szczątka­

mi :roślin i miką. Osad telmatyczny, bezwapienny. Shl, As 3, Ga+.

9,7--,-,;10,2 m ił ciemnoszary z domieszką mułu i drobnej ilości miki, o kwarcu i skaleni. Osad wodny, bezwapienny; Sh +, As 3, Ga + ~ 1. o

10,2-1.0,4 m ił z mułem ciemnoszary, z małą ilością części piasz- c.zystych, humusu oraz drobnych blaszek miki. Osad wodny, niewar- stwQwany, bezwapienny. Sl:t

+,

Ld +, As 2, Ag 1, Ga + ..

10,4-111,0 m ił z mułem i z mniejszą niż poprzednio domieszką części piaszczystych oraz ziarn skaleni, kwarcu i miki. Osad wodny, riiewarstwowany, bezwapienny. Sh+; As3, Ag+.

. .1.1,0--11,3 m gytia bezwapienna, szarobrązowa z resztkami humu-

su' i roślin. oraz iłu. Bardzo słabo widoczne warstwowanie;. osad wodny.

sh

1, Dh 1, Lsill, As 1.

11,3~11,5 m gytia z ^iłem oraz resztkami ^roślin, ciemnoszara, bar-, dzo mała domieszka miki. Osad wodriy, niewarstwow~my, bezwąpienny.

Sh+, Dh+, Ld+, Lsil2, As 1-2. .'

11,5-<11',7 m ił z gytią ciemnoszary, z drobriymi cząstkami roślin,

osad wodny, niewarstwowany, bezwapienny. Dh 1, Lsil1, As,2+.

11,7-12,4 m ił szary z bardzo małą domieszką części roślinnych.

Osad wodny, niewarstwowany, bezwapienny. Ld +,

.f\.s

3

+,

Ag+.

12,4-12,6 m ił mulasty szary z domieszką detrytusu roślinnego

i humusu, małą ilością miki i kwarcu. Osad wodny, niewal"stwowany, bezwapienny. Sh

l;

Ld +;As 1, Ag 2. .. . . .. . . .

l2,9~13,0 m, iłsłąbo mulasty, ciemnoszary,. z małą domieszką sZczątków roślinnych, humusu oraz drobnej miki, nieco skaleni. Osad wodny, niewarstwowariy, bezwapienny.' Sh 1, Dl

+,

As 3, Ag+.: .'

AoNALlZA PYłJKOWA INTER!STAlDIAŁU z .:rA'SIONKI KOŁO RZESZOWA 511

METODA

Zależnie od charakteru próbek traktowano je albo zmodyfikowaną metodą flotacyjną Griczuka (Dyakowska 1959), albo też metodą acetoli- zy Erdtmana (1943) w modyfikacji Faegriego i Iversena ((950). Z każ­

dej próbki wykonano po dwa preparaty mikroskopowe, z których liczo- no co najmniej 200 ziarn pyłku drzew (AP) pod powiększeniem 500 X , a dla oznaczenia' trudniejszych typów stosowano powiększenie 2000 X.

Oznaczenia różnorodnych typów sporomorf oparto na porównaniach ze zbiorem preparatów flory, a także wykorzystano klucze i opisy mor- fologiczne zawarte w . pracach Faegriego i Iversena (1964), Pragłowskie­

go i Erdtmana oraz wielu innych (por. Erdtman, Berglund & Pragłow­

ski 19'61; Erdtman, Pragłowski & Nilsson 1963).

WYN,IJK[ BADAŃ

Rezultaty statystycznej analizy przeliczonych 22 próbek przedsta- wiono graficznie na tablicy I. Zmienne ilościowo wystąpienia ziarn ^pył­

ku drzew, krzewów i ^roślin zielnych uznano za ^całość (1000/0). Z tej sta- tystyki wyłączono frekWencje torfowców, paproci, skrzypów i widłaków

oraz roślin wodnych jako tzw. budujących złoże. Jednakże ich obecność

zaznaczono w ^części C i D diagramu i przeliczono w stosunku do po- przednio wymienionej całości. Na diagramie zaczerniono frekwencje pr()centowe, natomiast pola jasne oznaczają wystąpienia w promilach.

'. Charakterystyczne kombinacje frekwencji sporomorf ^stanowią pod ..

stawę do wydzielenia faz, które zaznaczono na obu stronach diagramu.

Faza A - oparta na danych jednej' próbki (nr 22) zawiera duże

ilości pyłku sosny zwyczajnej (ok. 55%), a wśród zielnych charaktery- zuje się obfitością ziarn pokrzywy (Utrica - 0,8'%) i krzyżowych (Cru- ciferae - 1 ,5^1l/o) , oraz wystąpieniem przedstawiciela rdestnic (Potamo- geton z grupy Eupotamogeton - oA(I/o).

Faza B - wyróżnia się frekwencjami ziarn pyłku dęlbu (Quercus -większymi od 10%), wzrostem wystąpienia pyłku wiązu (Ulmus) oraz

dużą opfitością przedstawicieli roślin wodnych i szuwarowych (maksy- malnie do 4(1/0) i obejmuje pr6bki nr 18-21.

ł'a;za{ C - w ^całości oparta na dominacji ^pyłku olszy ^(Alnus od 13(1/0 do 52^Q/o), ale w poddziałach zróżnicowana poprzez ponad 20^% frek~

wencje olszy w ^C1, gdzie ponadto dąb utrzymuje się w wartościach

.większych od 5^{% ,} a ziarna roślin wodnych zmniejszają swe frekwencje

.z 2,~/o do blisko 0,5(1/0. W C2 dominuje olsza, której maksimum-. osiąga

520/0, a wzrastające frekwencje brzozy i świerka dają charakteryątyczną kombinację tej subfa:zy. W próbce nr 13 znaleziono pojedYIJ.cze· ziarno

jemioły' (Viscum). Z innych elementów wskaźnikowych dla .... tej fazy

można, 'by wymieniać stałą ·obecność pyłku osiki (Populus) i zwiększenię 10

512 MIElCZYiSŁAIW JAN D.I\,BROiWSKI

frekwencji Filipendula. Natomiast w podfazie Ca ^{spada udział ziarn} olszy na rzecz brzozy (Betula), a reprezentanci Quercetum mixtum spa-

dają do minimum. Wydzielenie fazy C oparto na próbkach nr ·9-16.

FaJXL D - odznacza się wierzchołkiem pyłku sosny, sięgającym do 6310/0, wzrostem. występowania turzyc (Cyperaceae) do 90/~, a poza tym

zwiększeniem frekwencji torfowców (Sphagnum) do 1300/0.

Faza E - jej odrębność leży w maksymalnym pojawieniu się pył­

ku turzyc (do 34'010), co z kolei wpływa na statystykę stosunku AP : NAP,

udział drzew obniża się do 55°/6 całości. W tej fazie względnie najczęś­

ciej spotyka się pyłek jałowca '(Juniperus - 1,211/0), wierzby (Salix ' - 2,6"'/6), a także Filipendula i Urtica. Podobnie jak poprzednia _. została .

wydzielona na podstawie analizy jednej próbki nr 6.

Faza F - o najwyższych wartościach sosny przekraczających 70°/6 i sięgających blisko 85%, a także ze stosunkowo dużą frekwencją świer­

ka i brzozy. Tutaj też zaznacza się stałe i bardzo poważne ilościowo wy-

stąpienie torfowców. IPrzedstawiciele innych drzew występują w wyraź­

nie minimalnych ilościach. Wyodrębnienie tej fazy oparto na analizie próbek nr 1---5. .

IN'TERPtRETACJA WYlNIlKÓ,W Srodowisko lokalne

Jak wynika z analizy składu flory, prawie w całym profilu, z wy-

jątkiem kilku próbek górnych, mamy do czynienia z osadem wodnym o charakterze iłu, rzadziej mułu i gytii. Jest to więc osad zbiornika wod- nego lub starorzecza odciętego od głównego nurtu rzeki, charakteryzu-

jącego się niezwykle powolnym ruchem wód. W odcinku C diagramu można prześledziG występowanie roślin wodnych. Obecność rdestnic (Potamogeton). w fazie A wskazuje na raczej wysoki poziom wód,· wy-

stępujących około 4 m nad osadem. Ale już w następnej fazie występo­

wanie grążeli (Nuphar) , wywłócznika okółkowego (Myriophyllum verti- cillatum) i innych wskazuje na spłycenie zbiornika i miąższość warstwy

wod~ej spada do około 1,5 m nad poziom sedymentu. W tejże fazie zwraca jeszcze uwagę istnienie zbiorowisk szuwarowych, co podkreśla

przypuszczalna dominacja obydwu gatunków pałki (Typha). W całej fazie B proces opadania wód można by UZlnać za stale postępujący i zakończony

sukcesywnym stadium dominowania paproci czy zbiorowisk paprocio- wych, występujących wokół zbiornika wodnego, gdzie prawie równocześ­

nie pojedynczo pojawia się olsza. Występowanie roślin wodnych i towa-

rzyszących im zbiorowisk oraz szuwarów można W zasadzie korelować :i występowaniem elementów ciepłolubnych lasu liściastego, a brak ja- kichkolwiek śladów węglanu wapnia w sedymencie skłania do mniema- nia, że procesy przemian w tym czasie zachodziły bardzo szybko i nie

A~A GEOUlGICA POLOIiICA. VOL. XVII

• PifilJl ...o--8dull!.

I~

E

c,

, ,

1<

... :.-.: .. _

, 1,-

11!l/1Mll

.;

... ,

Diagram PlIlkomp profilu wlercenia z Julonki Total pollen diagram of JHiOllk. profile

"

I~

i ~

"

H-+-I f+-+--I \

,

, ,

,

iclH m

. ,

+j}-i" ..

++-1'"

\+-m

~ ~

•

• ^{~ j}

l i _~~ ^{~ .~} _{~ !t ~}

" "

• ..

, "

C/

1\

• •

, ,

, , : , , , , ,

, , , , , ,

2

i ~

ii'

I _~

i ^•

i! - ^~

" "

1/

1\

!El Lim.tilic •

M. J. D4BlI0WSKiI. TAIlL. I

~ _~ l

~,

Q/qoo

"

I( ~

^F

""

^"

,

~ •

, •

)

^,

"

,

• ^/ _1\

~ >

k

^B

A

ANALIZA PY1:JKOWA IN'TERSTADIAł.!U ZJASIONK'I ,KOŁO RZESZOWA 513

było czasu na uruchomienie tych węglanów z gleb czy skał najbliższego

otoczenia.

W następnej fazie (Ci-Ca) w jej początkowych stadiach zaznacza

się redukcja zbiorowisk wodnych i szuwarowych, na których miejsce wchodzi las olszowy. Ponadto w, dolnych próbkach występuje gytia z do-

mieszką iłu, co jest odbiciem maksymalnego ograniczenia procesów de- nudacyjnych i zmniejszenia się dopływu cząstek mineralnych. Potwier- dza to mniemanie o wcięciu się doliny, w której wykonane było wierce- nie, a poziom wód utrzymywał się w tym czasie na około l m nad osa- dem. W końcowej części fazy (Ca) zanika roślinność wodna i rozpoczyna

się przeobrażanie zbiornika w torfowisko o charakterze przejściowym

z olszą i brzozą oraz z wierzbami.

Ten proceS posuwa się dalej i w fazie D wyraża się lokalną sukce-

sją roślinności w kierunku torfowiska wysokiego o początkowej facji dolinkowej, której istnienie potwierdzają frekwencje turzyc i torfowców.

: W) fazie E zaznacza się najmocniej rozrzedzenie lasu, które ma przypuszczalnie klimatyczne przyczyny, ale lokalnie odzwierciedla się

poprzez dominacje turzyc i siłą rzeczy oznacza także obniżenie poziomu wód, który znajduje się w tym czasie prawdopodobnie poniżej żyjącej

warstwy roślinności.

Dalsza sukcesja (faza F) ma niewątpliwie charakter sukcesji tor- fowiskowej, a obecność iłów w sedymencie odzwierciedla nasilenie na- mywania cząstek mineralnych na budujące się torfowisko wysokie o charakterze torfowiska kontynentalnego. W tym okresie można mówić

o dominacji wód opadowych nad gruntowymi (Kulczyński 1939) w go- spodarce wodnej badanego terenu, a ich poziom' oceniać na około 30 cm pod powierzchnią.

Przemiany roślinności

Powyżej omówione przemiany warunków lokalnych wiążą się rów-

nocześnie z ogólnym charakterem zmian środowiska i kraJobrazu oto- czenia, które najłatwiej uchwycić w pri"'emianach roślinności leśnej. Jak to wynika z opracowania W. Laskowskiej-Wysoczańskiej, osady bada.- nego zbiornika pochodzą z interglacystadiału i nagromadziły się one . w zagłębieniu, które ma najprawdopodobniej charakter starorzecza po-

wstałego w dolinie rzeki płynącej wzdłuż północnego skraju Karpat, w obrębie tzw. Rynny Podkarpackiej. Z żalem należy stwierdzić brak

możliwości odtworzenia przemian środowiska roślinnego od samego po-

czątku interstadiału, chociaż niewątpliwie istnieją po temu możliwości.

Z zebranych danych pierwszej fazy (A) stwierdzono istnienie zbio- rowisk boru sosnowego jako dominującej w tym terenie formacji leśnej,

z domieszką świerka i brzozy w drzewostanach oraz z pojedynczymi egzemplarzami dębu i wiązu w niedalekim otoczeniu.

514 MIIDCZYlSŁAjW ;rAN DĄBRQWSKI

Na skutek ocieplenia się klimatu następuje przemiana idąca w kie- runku redukcji zbiorowisk borów sosnowych na rzecz przypuszczalnie

dominującej formacji zbiorowisk borów mieszanych (sosnowo-dębowych

z świerkiem i brzozą) oraz częściowo na rzecz lasów liściastych z dębem

i ^wiązem jako elementami budującymi las oraz z ^domieszką lipy i bar- dzo małym udziałem grabu. W tej fazie mamy niewątpliwie optimum klimatyczne, ale raczej o interstadialnym niż interglacjalnym charakte- rze, jeżeli brać pod uwagę ,częstość występowania elementów ciepłolub­

nych, których kontynentalny charakter wynika z obecności wymienio- nych typów, a także można go wykazać przez brak pyłku jodły czy in-

nych elementów wskaźnikowych. '

Ten kontynentalizm klimatu wraz z jego ochłodzeniem potwierdza

się w następnej .fazie (C), kiedy następuje ponowny wzrost roli borów, mieszanych i sosnowych oraz bardzo poważne zmniejszeni.e powierzch- ni lasów liściastych, a ponadto lokalnie wykształca się i dominuje zbio- rowisko lasu olszowego. J edl1akże pod koniec podfazy Ci stwierdzono

występowanie jemioły (Viscum) , co według badań Iversena (1944) wska,;, zuje na klimat o temperaturach~ minimalnych zimy osiągających do -8°C i najcieplejszy ^miesiąc lata o ^średniej temperaturze ^wyższej 'od

około J,{,oC. Amplituda roczna tych temperatur wydaje ^{się, wskazywać} na raczej kontynentalny charakter klimatu. W tym czasie zaczyna się również pojawiać modrzew (Larix) w zbiorowiskach borowych, a także

osika (Populus). Natomiast w ^poważnie zredukowanych obszarach lasu

liściastego wzrasta udział grabu, który jednak nadal nie odgrywa po-

ważniejszej roli. Powyższe dane wskazują, że klimat musiał być cieplej- szy w okresie optimum.

W następnej części fazy (C2) następuje dalsze ochłodzenie i w związ­

ku z tym w zbiorowiskach borów wzrasta poważnie udział brzozy i świer­

ka, który przypuszczalnie wchodzi na miejsce drzew liściastych i ich lasów zredukowanych do minimum, a w ich składzie zaszła przypusz- czalnie istotna zmiana, co wyraża się dominow,aniem Hpy ~ar,()lbnoHstnej)

i grabu (Carpinus), które wra·z ·ze wspomnianym świerkiem stanowiły

główne składowe lasu liściastego~ Maksymalne występowanie olszy wiąże

się nie tylko z tendencją zmiany klimatu, ale chyba jak najbardziej jest odbiciem zmiany stosunków wodnych w otoczeniu badanego terenu.

W tym czasie dochodzi ponadto do 'zwiększenia roli modrzewia i osiki w zespołach borowych.

Dalsze zmiany klimatu ,mają już raczej charakter borealny i stąd

w podfazie C3 znajdujemy ^{się wśród} lasów. brzozowych z ^sosną i ^jałow-, cem (Juniperus) w podszyciu oraz w okresie czasu, kiedy zaginęły zbio ..

rowiska lasu liściastego i boru mieszanego, a ^dąb (Quercus) w pojedyn- czych okazach występował bardzo rzadko. -Redukcja lasów olszowych nie tylko potwierdza mniemanie o ochłodzeniu , klimatu, ale ponadto wskazuje na poważne obniżenie poziomu wód gruntowych.

ANALIZA PYŁIKOWA INTERSTAlOIAŁU Z JA'SIONKI KOŁO IRZESZOWA 515

W fazie D zaznacza się powolne rozwarcie szaty leśnej i pojawie- nie się nikłych płatów zaroślowych wierzb i brzóz, a także dominowa- nie borów sosnowych w ^całym terenie.

Arktyczny czy też raczej borealno-arktyczny kierunek zmian kli- matu odzwierciedla się

w

^następnej fazie (E), reprezentowanej wpraw- dzie przez jedną próbkę (nr 6), ale w tej 'warstwie odznacza ^się domi- nacja zbiorowisk otwartych nad leśnymi, które zajmują przypuszczalnie mniej niż połowę powierzchni wokół badanego terenu. Zwolnione powierzchnie zajęły przypuszczalnie zarośla wierzbowe i brzozowe oraz' nielicznie reprezentowane płaty ,rokitnika (Hippophae).

Tu

ponadto moż­

na stwierdzić naj obfitsze występowanie krzewów jałowca. Jednakże

w trakcie analizy pyłkowej nie stwierdzono obeCności innych wskaźni­

ków klimatu a:r.ktycznego.

, Po tym czasie następuje ponowne pojawienie się i dominowanie borów sosnowych z nikłą domieszką brzozy i jeszcze mniejszą świerka

i tym samym nawrót do formacji borów sosnowych (faza F).

Cały . diagram reprezentuje sukcesję roślinności od borów sosno- wych(faza A) poprzez bory mieszane z ^płatami lasów liściastych do bar- dzo krótkiego, jak się wydaje, wahnienia o charakterze subarktycznym i następnego progresywnego rozwinięcia się lasów z dominującą sOsną.

W całości tej sekowencji można jednak dopatrzyć się sukcesji o charak:- terze interstadililnym niż interglacjalnym. Jak powszechnie wiadomo,

najczęściej w ' pełnej sukcesji roślinności interglacjału można uchwycić

dwie lub więcej alternatywne dominacje elementów lasu liściastego, po- . nadto na terenach Polski optymalna faza interglacjału zaznacza ^się z re-

guły wysokimi frekwencjami wymienionych elementów, przekraczający­

mi 2-3 razy frekwencje Quercetum mixtum z badanego profilu. Wyjąt­

kowo niskie frekwencje spotyka się' je~ynie w profilach z Nowin Zu- kowskich (Dyakowska 1952) i z Gościęcinakoło Koźla (Środoń 1957).

Nietnniej jednak w interpretącji danych należy stwierdzić, że w fazie B

załączonego diagramu znajdujemy odbicie ,roślinności z pogranicza stre- fy lasów mieszanych ze ^strefą .borów iglastych. Jak ,wynika ze wsp&- czesnego rozmieszczenia roślinności, a także z rekonstrukcji krajobrazu Eurazji dokonanego przez B. Frenzla (1960), należałoby oczekiwać, że czoło lądolodu znajdowało się bardzo daleko na ^północ od stanowiska Jasionka,

Jednakże w tym przypadku ^należy w pierwszym rzędzie uwzględ­

nić, że znajdujemy się na terenie granicznym Rynny Podkarpackiej i Ni- ziny Sandomierskiej, na wysokości około 200 m nad współczesnym po- ziomem morza, a co ważniejsze w niedużej odległości od pasm Gór

Świętokrzyskich i Wyżyny Lubelskiej. Te pasma stanowią od północy barierę do 600 m . wysoką i stanowiły one dobrą osłonę przed oziębie­

niem płynącym z północy od lodowca, któ:ry wycofywał sięprzypuszczal-

516 iMIECZYiSLAW JAN DA,BROIWSKr

nie dość gwałtownie w czasie niezbyt długiej, ale bardzo ciepłej oscy- lacji. Bliskość Przełęczy Dukielskiej z drugiej strony oraz krótkie odcin- ki dolinne Sanu i Wisłoka umożliwiały szybką migrację drzew liścia­

stych, pochodzących przypllszczalnie z ostoi, położonej bardziej na po-

łudnie, tzn. za Karpatami.

Jak się wydaje, powyższe uzasadnienia pozwalają na uznanie pro- filu z Jasionki jako interstadialny. Pozostało jeszcze porównanie go ze znanymi profilami interstadialnymi, zbadanymi w Polsce. Ze wzglę­

du na wysokie wartości Quercetum mixtum, odbiega on od opublikowa- nych przez S. Gilewską' i L. Stuchlika z Brzozowicy (1959), M. Ralską­

-Jasiewicz z Łabęd (1959) i J. Dyakowską z Wylęzina (1956). Natomiast ze względu na sekwencję olszy zbliża się ,do profilu z Wadowic, podane- go w pracy M. Sobolewskiej, L. Starkla i A Srodonia (19'64), opisan,ego jalko Brro-up (Andersen 1961). Należy jednak podkreśliĆ, że zadziwiająco podobna sekwencja olszy ilustruje w zasadzie podobieństwo w rozwoju lokalnej roślinności leśnej, związanej z każdorazowym ochładzaniem

~limatu i zmianami wilgotności gleby. Ponadto w diagramie z, Wadowic w strefie maksimum olszy znajdujemy bardzo nikłe ilości Quercetum mixtum z lipą jako elementem dominującym. Natomiast w profilu z Ja- sionki występuje wyraźne wykluczanie się frekwencji Quercetum

mix-

tum z maksimum olszy w następnej strefie. W omawianym diagramie z pracy Sobolewskiej, Starkla i Srodonia (1964) poniżej fazy olszowej napotykamy dominację brzozy, sosny, świerka i wierzby, podczas gdy w diagramie z Jasionki poniżej fazy ols~owej mamy ponad 20% wierz-

chołek elementów lasu liściastego. ,

, Ta właśnie 'obfitość pyłku drzew liściastych skłania do nawiązania

do danychogłosżonych przez S. T., Andersena w Danii (1965). W cyto,;.

wanej pracy' dokonano wstępnego przeglądu interglacjałów i intersta-

diałów. W diagramie z miejscowości 0lgod, który z pewnymi zastrzeże­

niami uznano " za odzwierciedlający zlodowacenie EIstery, wydzielono 2 interstadiały. We wcześniejszym okresie interstadialnym (0lgod I) wydzielono 3 fazy przemian roślinności. Faza środkowa ma spektra po- dobne do spektrów fazy B i Ci z Jasionki. Odznaczają się one wzmian- kowanym już i dość dużym udziałem elementów lasu liściastego. Stały,

aczkolwiek nikły, udział pyłku ,Taxus w Danii wskazywałby na ocea- niczny charakter klimatu. Obecność większych iloŚci sosny i brak "ele- mentów atlantyckich" wska:zywałyby na kontynentalizm w, regionie po-

łudniowo-wschodniej Polski. O ile te porównania potwierdzą się w'przy-

szłości, to będzie można z dużo większą pewnością ustalić, że opisane przemiany dotyczą pierwszej części zlodowacenia krakowskiego.

Natomiast z przykrością należy stwierdzić, że w materiale z Jasian- ki brak jakichkolwiek określonych wskaźników roślin, stąd jego relacja chronologiczna jest oparta prawie wyłącznie na danych geologicznych W. Laskowskiej-Wysoczańskiej (1967).

ANALIZA PYłJI{OWA INTERSTADIAŁU Z JASIONKI KOŁO !RZESZOWA 517

F

~I

^Osad

I

^Wody

I

Tabela ,1

Schemat pl.'żettnian środowdska Roślinność Roślinność Strefa

lokalna

I

^otoczenia

I

roŚlinności F org. -0,3m torf. wys. bory sosnowe bor6w iglastych

min. .. kontynentalne z brzozą i świer-

kiem E org. -c"Om torfowisko zarośla

D org. -Om torf., wy~, bor6w sosno- min.' faza pocz. wych i zarośli

C3 min.' ok. Om torf. przejść. bor6w sosno- wych i olszyn C2 min. ok. 0,1 m wodna bory sosnpwe"

trawiasta olszyny Ct org. + 1,5m szuwarowo- bory sosnowe

min. -wodna i mieszane, lasy

liśc., olszyny

B min. + 1,5m wodna i SZUwa-' bory sosnowe

.0.' towa i mieszane, lasy,

liściaste "

A min. +4m wodna bory sosnowe

AMes w 'Próbce nr ~,2'1'0

Hippophail 'Vi !P'r(jp1ce 'nl1" '14 - .0,3% r nr il - .0,2%

Frangula w ~lr'ÓIbce nT ;zt ...., Q,Z% i nil" 22 - .0,8%

Sarbu.s w -1P1rM>C-e Illr ,18 ~ .0,2% i nr 2M) - 0,4%

Cornus rw pr(jblce nr :Ul - .0,2%

Sambucws rw "próbce n'l" 18 - .0,2% i nr :al - .0,2%

LiJliaJceae w 'Próbce nr !!l2 -'- .0,4%

Humut'us rw próbce Illl" II - 0,1% i nT ,11 - .0,2%

VdolaJceae IW lPI"óbce n'r l1l1 .,....' O,a% i lrlIl" lU! - .0,2%

Hy:perr!cum w IPr6bcelll'l" 11.1 ~ 0,,2%

krzewiastej tun- dry i rozrzedzo- nej tajgi granica tajgi i tundry bor6w iglast.

bor6w iglast..

. bdr6wmiesz ..

-

bor6w i las6w mieszanych

, ,

bory iglasto

·

Ly1lhlraceae vi \próbce rur 2 - 0,1%, InT 117 - .0,4%, 'nr 18 - .0,2%

Par1WloSlS1a w lPTć>bce Inr 00 - .0,4%

vtscum w pt6'bce Illr all - 0,4%

Etatine w -pT6bCe nr 14 - .0,4%, nr Q.5 - .0,3%, nr 20 - .0,4%

Gerantumw 1P1l"6bce .nT·· 2 --: .0,11% i nr 115 - .0,3%

,EpUobtum w ^Ipróbcelllr ,15 - .0,3%

GentUińa iW lP!l'ó_bce 'nr 22 - b,4%

Mo.neses IW próbce nr ł - .0,1%

Menyanthes w prMJoce ·nr· 20 - .0,4%

Fotamógeton-Coteogelion <tYJP w pr6lbce Inr 4 ..,. .0,1%, nr <l3 -:-0;3%, ^Illl" :22-9;4%

I

^Klimat

borealny

subarktyczny

borealno- -subarktyczny umiarkow.

chłodny

umiarkowany

ciepły kont y- nent., zima z m'n, śr. mies.

do - 8°C, lato ponad +16°C optymalny o ce- chach k:ontynen;

'talnych _umiarko,!any

518 MIECZy.SŁA,W :.j AN . DĄBRÓiWS'KI

Eu,potamogeton IW !próbce ,nr 22 - 0,4%

Lemna w próbce nr 6 - 0,.1%, nI[" l4 - 0,4%, nor· 18 - 0,4%

T,rogLochtn IW :próbce nr '13 - 0,3% i , mo 14 - 0,4%

Hottonta w ~I["óbce nI[" 1.5 - 0,3%

MyrtO(phyUum verttctUatum IW pr6!bcenr 3 - 0,3%, nr W - 0,7%" nr 2I1 - p,2')I,

SagitltaTia rw IPró'bce nr 20 - 0.,4%

Hydrocharts w·pró'bce nT 12 - 0,11%, nr 3 -.0,3%, nr 20 - 0,4%

Równocześnie należy jak najmocniej zaakcentować potrzebę dal""

szych badań na terenie Kotliny Sandomierskiej i Rynny Podkarpackiej, które' umożliwiłyby pełnie'jsze wYjaśnienie opisanych ·zjawisk.· .

W tabeli 1 przedstawiono sChematycznie zmiany środowiska i jego niektórych elementów.

N a zakończenie wyrażam serdeczne podziękowanie prof.' dr S. Z.

Różyckiemu za pomoc w wykonaniu niniejszejptacy, a mgr W. Laskow-

skiej':'Wysoczańskiej za ofiarowanie tak ciekawego profilu do analizy.

Pracownia Geologii Czwartorzędu

Zakładu Nauk Geologicznych PAN Warszawa 22, Al. Żwirki. i Wigury 6

Warszawa, w październiku 1966 r.

LITERATU.RA CYTOW AlNA

ANUmRISEN. S. T. '1961. VegeJtation 'and iils env'hlorunent in Denmark !in the Early Weichselian GlacialJ. (Lru;;t Glacial). ~ Danm. .Geol. Unders., . n R. .. no. .'75.

KebenhlWLtl.

1965 .. Intel1glacialerog interstadialer i Danmarks Kvartaer (InterglaciaJ.s and :interstadials in Quatea:nary of Denmark). - 'Medd. LDansk Geol. Foren., Bid. 15, H. 4. Kebenhavn.

DYAKOWSKA J. 1952. [Roślinność plejstoceńska 'W N-owinach ŻuktOlW'skich (lPleisto- cene f,lOJ."a of Nowiny Żulwwski.e on the Lublin UlPland).· - Biul. P. I. G.

(Bul. Sea:v. Geol. Pol.) 67. Warszawa.

1956. Slpektra pyłkowe utworów zastoiskowych .(Bollen spectra of ice-dammed laike deipOSits). W: Z badań c:zJWartorzędu w !Polsce, t. 7 ,(In: Qua'ternary researrhes im Poland, v,. 7). - Ibidem, 100.

1959. Podręcznik pailynologili. Metody i pl"oblemy. Wydawn. Ge'01. Warszawa~

~ G. 1943. An introducti·cxn to poIłem anailysis. New York.

ERDTMAlN G., BERGLUND B. & PRAGŁOWSKl J.R. lOOi1. An !introduction to a ScandinaV'ian IPOllen flora. - Grana iPaJyno1ogica, vol. 2, no .. 3. Uppsala.

ERD'1lMiAN G., rE'lR.AGŁO!WSKI J. R. & N'IDSSON S.i963. Arn iritroduaticxn to

·a Scand'inavian połlen flara. Uppsala.

FA'ElGiRI K. & :J!Vl.ElRBEN J. 1950. TeX!t..;oook of modem ,pollen anaJysis. Copen~

hagen.

FAEGRI K. & lV'ER.SEN J. 1964. Text-book of pollen anaIyslis. Copenhagen.· FRJElNZElL B. 1960. Die Vegetatiicxn und Landschaftszonen iNord- unli Eurasiens

Ve,getaJtion Nord-Eurasiens. - A:bh. Math.-iNaturwi'ss. KI. H. 6. Wiesbaden.

II Teil: Rekonstru!Mionsversuch der letzteiszeitlichen und warmezeitlichen Vegetation Nord':Eurasiens. - Abh. Math.-Naturwiss. !KI. H. ·6. Wiesbaden.

ANALIZA PYłJKOWA INTER:STAlDIAŁU Z' JASIONKI KOŁO RZESZOWA 519

GILEWiSKA S. & STU:CHLI!K L. 1959. Przedwarciańskiinterstadiał z Brzozowicy k. Będzina (Pre-Warta inierstadial at Br210210wlCa near Będzin). - Mono~r.

Botan., vol. 7. Warszawa.

IVERSEN J. 1944. ,V'iscuIm, 'Hede'l"a and rlex as clim'ate <indi<:aJtors. - Geol. Faren.

Słockh. Farh., no. 66. iStockbolm.

K'ULCZWS'KI S~ 1939. Torfowtislka Polesia. T. 1. Kraków.

LASKOWSmA-.WYiSIOCZAŃiSKA W. 1967. Interglacystadiał zlodowacenia kr~koW­

gkiego z Jasionki ,koło Rzeszowa (The interstadial cxf tłie Cracavian glaciation from Jasionka near Rzeszów). - Acta Geol. Pol., vol. ~, nr 3. Warszawa.

RALSKA-.JAISlIEWICZ lM. 1009. InterStadiał allodowacen'ia środkowOipol:silciego w Ła­

'będach na Górnym Śląsku (The Riss-inlterstadial at Łabędy Ul the Upper S:Llesia). - MonogI". ,oBotan., vol. 7. Warszawa

SOBOLEWSKA M., iSTAlRlKiEL L. & ŚlRlODOŃ A. 1964. Mrodo.plejstoceńskie osady z florą Ilropalną w Wadowicach (Late-'Pleistocene deposi1l<; with lossil flora - , Wa9t C8l"Ipathians). - Folia Quatemaria, z. 1'6. Kraków.

ŚRODOŃ A. 1957. Wora mterglacja;ln,a z Gośclęcina koło Koźila (Initergladal flora from Gościęcin near ;K-oź1e, Sooetic Forełand). W: Z badań 'c7JWar!łIorzędu

w Polsce, t. 8 (In: Quternary researches in Poland, v. 8). - Biiul. 1. G. ~ull.

Inst. Geal. Pal.) 118. WaIlSzawa.

TROELS-S.M:umI J. 1955. iKarakterisering af 10se jordarter (Characte'l"ization of unconsolidated sediments). - Danm. Gew. Unders., IV R. Bd. 3, H. 10. K,,- benhavn.

; ,

M. J. DĄBROWSKI

POLLEN ANALYSIS OF AN INTERSTADlAL PROFILE FROM JASIONKA NEAR RZESZOW

(Summary)

ABSTR'ACT'; E1rom .the site ment.doned above the changes in flora aoo vegetation are rea><>r'teid.

'l1hey are of an dnterstadial character someWihat resembling the interstadial OJgod I w1hich

~ to cor,respond to the fi-rst part of the Cracovian ~ciatioQlIl.

!Pollen analyses were made from the core taken nQt far from the village Jasionka near Rzeszów (SE Poland). The lithologyof sedimen>bs iiIlvestigated has been deooribed as follorws: 9.0-9.2 m. mud; 9.2~9.6 m. peat; 9.6--1!1.0 ~. mud;

11.O-t1.7 m; gyI1;tja; 11.7-13.0mud.

The sampIes were trea,ted either with acetolysis Ol" Jthe ilotation method, as req uired, and not less th ln 2GO pollen grainsof trees (AP) were couruted on tw<>' slides. The results are shown in a total diagram (tabIe T) where the percent cai- culatiOlIlS were based 0iIl the to~lof póllen gradns of trees, shirubs, and herbaJCoous plants not partidpating in theformationof the sediment.

iBased on that, s'ix developmemal phases were described. The vegetation of the earliest phase (A) is of boreal character. But very soon the grow'ing import- ance of decidous forests, with <>ak and elm as main compo.nents ds obseTvable,

520 ^{MIECZ~AlW J} AN DA,BRQWS'Kl

that Df mixed pine-Dalkforest, toO', (phases Band C1). At that time the climate was continental and WaIl"1!Il with a mean temperature .O'f. the warinestmonth abDve l59C and that 'Of the crudest O'ne ^Boe belOiW zero. The.eoolingof the climate caused

a

reduction of decidDus fDrests in favDur af mixed pine-Dak,. pine-spruce fDrests and· alder w{)Dd. A further defDrestati'011 [(phase D) was accompanied by an increase tin the numbeT of .wiUaws, junipers· and prDbably of .shrUlbby birehes.

A oontinlUed ten'Clen,cY Df the climate leads probably to' a VeJryshDrt peri'OdDf a bDreal-arciic phase i{~. This is the . cDldest oscillatiDn . Df climate revealed in the diagram. It is f'Dl:1O'Wed by another warmer phase ,(F) marked by. the return Df pine forests.

The whole . diagram Tepresents the interstadi·al changes in, the . vegetation.

Their 'specific cha!ra<lter is suff.ictenilJy· different from 'those . des,crlbed in Polish literature and regarded as Brorup intenstaidia.l. lB,ecause of the presenee . of many decidDUS :i)orest elements 'it maybe treated as ana'logicalto. inlterstadia!l. 0lgod I from Denmark i.e. 'as reflecting the develDpmentt Df the :mora and vegetatioo most proba:bly during the first part Df Cracovian glaciatiDn.

Aiddi11i.OtIlal, mOre detailed investigations are· needed to obtain· mDre. accurate stratigraphical and chrDnDlogical determinatiDns.

LabOTatOTY' of Quaternary . GeolDgy Institute of Geological Sciences

of the Polish Academy of, Sciences War8zawa 22, Al. :Zwirki i Wigury 6

Warsaw, October 1966