Powtórzenie wiadomości o okoliczniku
1. Cele lekcji
a. Wiadomości
– Powtórzenie i utrwalenie wiadomości o okoliczniku.
b. Umiejętności Uczeń:
– rozpoznaje i właściwie nazywa wszystkie rodzaje okolicznika, – rozpoznaje i nazywa części zdania,
– dokonuje rozbioru logicznego zdania, – kształci logiczne myślenie,
– redaguje konkretne wypowiedzi na pytania, – dokonuje selekcji i analizy informacji,
– wykorzystuje teoretyczne wiadomości w praktycznym działaniu, – poprawnie posługuje się językiem ojczystym.
2. Metoda i forma pracy
Metody: pogadanka heurystyczna, metoda zajęć, ćwiczenia gramatyczne.
Formy pracy: indywidualna i zbiorowa.
3. Środki dydaktyczne
Karta pracy ucznia,
4. Przebieg lekcji
a. Faza przygotowawcza
1. Nauczyciel wita uczniów i informuje, jaki jest cel zajęć. To, czym się dziś zajmiemy, to powtórzenie i usystematyzowanie wiadomości o okoliczniku. Uczniowie zapisują temat lekcji.
2. Następnie nauczyciel razem z uczniami powtarza wiadomości o okoliczniku. Zadaje w tym celu pytania, na które odpowiadają wskazani przez niego uczniowie.
Informacje, które powinny się pojawić podczas powtórzenia:
Okolicznik, to określenie czasownika (podobnie jak dopełnienie, ale odpowiada na inne pytania).
Okolicznik jest to określenie oznaczające okoliczności, które towarzyszą czynnościom, stanom, właściwościom. Przykłady: Mówił cicho. Mówił bez przerwy. Mówił rano. Mówił wielokrotnie.
Okoliczniki są najczęściej określeniami:
– czasownika – (Szedł ulicą. Robiła po swojemu.) Rzadziej:
– przymiotnika – (wyjątkowo pracowity) – przysłówka – ( bardzo dobrze )
– zaimka – (głównie wtedy)
Ważne: Okolicznik nie określa rzeczownika.
Okoliczniki wskazują, w jakich okolicznościach, czyli, w jakiej sytuacji, (kiedy, gdzie, jak, dlaczego itp.) odbywa się czynność.
Rodzaje okoliczników:
miejsca, czasu, sposobu, stopnia i miary, przyczyny, celu, warunku, przyzwolenia.
Okoliczniki miejsca
Wskazują na miejsce odbywania się czynności lub wystąpienia zjawiska, o którym mowa w orzeczeniu. Mogą też wskazywać: punkt wyjścia, kierunek ruchu lub drogę.
Odpowiadają na pytania: gdzie?, skąd?, dokąd?, którędy?
Okoliczniki czasu
Wskazują ogólnie lub szczegółowo na czas (trwania, rozpoczęcia, powtarzania się itp.) czynności.
Odpowiadają na pytania: kiedy?, jak dawno?, jak długo?, jak często?, odkąd?, dopóki?.
Okoliczniki sposobu
Wskazują na sposób odbywania się czynności lub zjawiska.
Odpowiadają na pytania: jak?, w jaki sposób?
Okoliczniki stopnia i miary
Wskazują na siłę, natężenie, wielokrotność wystąpienia jakiejś czynności, stanu lub zjawiska.
Odpowiadają na pytania: jak?, jak bardzo?, ile?, o ile?, ile razy?, w jakim stopniu?, do jakiego stopnia?.
Okoliczniki przyczyny
Wskazują na przyczynę czynności lub stanu.
Odpowiadają na pytania: dlaczego? Z jakiego powodu?, przez co?, za co?.
Okoliczniki celu
Wskazują na cel odbywającej się czynności.
Odpowiadają na pytania: po co?, w jakim celu?.
Okoliczniki warunku
Wskazują na okoliczności (warunki), od których zależy, czy odbędzie się dana czynność.
Odpowiadają na pytania: pod jakim warunkiem?, na jakich warunkach? (coś się stanie, coś się stało)?
Okoliczniki przyzwolenia
Wskazują na niedostateczną przeszkodę, czyli na coś, co powinno przeszkodzić, a nie przeszkodziło w wykonaniu pewnej czynności.
Odpowiadają na pytania: pomimo co?, wbrew komu? (czemu?), na przekór komu? (czemu?).
b. Faza realizacyjna
Po wprowadzeniu w tematykę zajęć i powtórzeniu wiadomości uczniowie przystępują do wykonywania ćwiczeń mających na celu sprawdzenie i utrwalenie ich wiadomości.
Ćwiczenie I
Uczniowie uzupełniają rozdaną na kartkach przez nauczyciela tabelkę zawartą w karcie pracy ucznia. Wypełniona tabelka stanowi jednocześnie notatkę o okolicznikach.
2. Uczniowie przechodzą do rozwiązywania zadań zawartych w karcie pracy ucznia.
c. Faza podsumowująca
1. Nauczyciel dokonuje podsumowania pracy na lekcji. Jeszcze raz powtarza wiadomości o
okoliczniku i jego rodzajach.
2. Następnie robi krótką kartkówkę sprawdzającą poziom przyswojenia wiadomości przez uczniów.
Pytania dla grupy I
a) na jakie pytania odpowiada okolicznik przyzwolenia?
b) jaki okolicznik odpowiada na pytania: jak?, jak bardzo?, ile?, o ile?, ile razy?, w jakim stopniu?, do jakiego stopnia?.
c) podaj trzy przykłady okolicznika celu
Pytania dla grupy II
a) na jakie pytania odpowiada okolicznik sposobu?
b) jaki okolicznik odpowiada na pytania: gdzie?, skąd?, dokąd?, którędy?
c) podaj trzy przykłady okolicznika warunku.
5. Bibliografia
Nagajowa M., ABC metodyki języka polskiego, Warszawa 1995.
Nasiłkowski S., Metody nauczania, Toruń 1997.
Nagajowa M., Nauka o języku dla nauki języka, Kielce 1994.
6. Załączniki
a. Karta pracy ucznia b. Tablica poglądowa
