Adam Kubiś
III Kongres Teologów Polskich : 14-16
IX 1976 r.
Studia Theologica Varsaviensia 15/2, 221-232
Studia Theol. Vars. 15 (1977) nr 2
-ADAM KUBIS
III KO NG RES TEOLOGÓW PO L SK IC H (14— 16 IX 1976 r.)
Stało się zwyczajem w Polsce, że wszyscy teologowie spotykają się co kilka, a ostatnio co pięć lat, aby obradować nad ustalonym wcześniej tematem. Tradycja ta sięga okresu międzywojennego. Ist nieje jednak pewna różnica pomiędzy ówczesnymi a dzisiejszymi zjazdami. Kongresy sprzed drugiej wojny światowej (1928,. 1933, 1938) organizowane były przez Polskie Towarzystwo Teologiczne, które posiadając swe oddziały we wszystkich ośrodkach nauki ka tolickiej mogło skupiać w swoich szeregach większość jej przedsta wicieli. Zaraz po wojnie patronowało ono jeszcze dwu kongresom teologicznym o charakterze ogólnopolskim: w 1946 r. na KUL i 1948 r. w Krakowie z okazji 550-lecia Wydziału Teologicznego UJ. Obecnie Polskie Towarzystwo Teologiczne działa jedynie w K ra kowie i dlatego nie posiada możności podejmowania akcji o szer szym zasięgu.
W 1958 r. Komisja Episkopatu ds. Nauki Katolickiej zwołała na
KUL zjazd rektorów i profesorów wszystkich polskich zakładów teologicznych, tj. uczelni akademickich i seminariów duchownych diecezjalnych oraz zakonnych. Dokonano wówczas przeglądu powo jennego stanu nauki katolickiej w Polsce zarówno od strony kadr ja k i prowadzonych badań. Powołano do życia tzw. sekcje profe sorskie, które swoją strukturą organizacyjną oraz podjętymi zada niami nawiązywały do wcześniej istniejących wzorców w Polskim 'Towarzystwie Teologicznym oraz na KUL. Pierwszy kongres zwo
łany w Lublinie w 1966 r. poświęcony został teologii Vaticanum, II, a zwłaszcza jej przysw ajaniu na gruncie polskim. Refleksja nad re lacjami zachodzącymi pomiędzy teologią a antropologią była tema- iem kongresu w 1971 r. zorganizowanego również na KUL.
Ostatni koingres odibył się w Krakowie. Obrady miały miejsce 14—16 IX 1976 r. w XIII-wiecznym, niedawno odnowionym mogil
skim opactwie cysterskim w Nowej Hucie. W kongresie uczestni czyła 700 teologów. Byli to głównie przedstawiciele akademickich
2 2 2 A D A M K U B I Ś [ 2 1
uczelni katolickich w Polsce oraz wyższych seminariów duchow nych diecezjalnych i zakonnych. W obradach kongresowych wzięło udział także kilkunastu księży biskupów. Goście zagraniczni nie byli oficjalnie zaproszeni. Kilku z nich znalazło się na sali obrad dzięki prywatnym zaproszeniom od kolegów z Polski.
Stronę merytoryczną kongresu przygotowała Komisja ds. N auki Katolickiej oraz Rada Naukowa Episkopatu Polski, na czele któ rych stoi arcybiskup metropolita krakowski kard. K. W o j t y ł a„. Temat Kongresu Teologia nauką o Bogu uzupełniał tem atykę po przedniego kongresu, który się zajmował miejscem człowieka w te ologii. Jednocześnie nawiązywał do kryzysu, przez jaki przechodzi, współczesna teologia w poszukiwaniu dla siebie nowego wyrazu,, czego szczególnym objawem jest powstawanie coraz to nowych t y pów teologii oraz przewaga orientacji horyzontalnej nad w ertykal ną. Dlatego wydało się rzeczą wskazaną podjąć tematykę, w świe tle której uczestnicy kongresowi mogliby pogłębić własną wizję uprawianych dyscyplin teologicznych i to zarówno co do stosowa nej metody jak i pod względem samego przedmiotu.
Ustalanie samej tem atyki nastąpiło w drodze konsultacji na kil ku zebraniach Komisji, odbywanych niekiedy łącznie z przedstawi cielami sekcji profesorskich (18 III i 14 V 1974 r.; 24 II i 20 V 1975 r.; 11 V 1976 r.) oraz Rady Naukowej Episkopatu (11 V 1973 r.; 13 V 1974 r.; 21 V 1975 r.; 12 Y 1976 r.). W ten sposób dokonano wyboru głównego tem atu obrad. Następnie został powołany ściślej szy kom itet (kard. K. W o j t y ł a i bp В. В © j z e oraz profeso rowie: Z. C h l e w i ń s k i , M. J a w o r s k i , A. K u b i ś , J. K u d a - s i e w i c z , A. Z u b e r b i e r i A. Ś w i ę c i c k i ) , który na swych, spotkaniach (29 IV i 20 V 1975 r.) opracował w szczegółach profil i tem atykę kongresu. Ponadto przewodniczący i sekretarze Komi sji odbyli dwa posiedzenia z prelegentami sesji plenarnych (24 II i 10 V 1976 r.) w celu bliższego omówienia i uściślenia problematyki, referatów.
Ks. kard. K. W ojtyła w przemówieniu inauguracyjnym ujął na stępująco myśl przewodnią kongresu: „Potrzeba mówienia o Bogu. stanowi samą istotę nauki, która nazywa się teologią. Jest to po trzeba wywołana w szczególny sposób słowem samego Boga, fak tem, że Bóg sam przemówił, że naprzód sam dał świadectwo o So bie „poprzez rzeczy stworzone” (KO 3), a „na koniec w tych cza sach przemówił do nas przez Syna (por. Hbr 1,1—2)” (KO 4). Wraz: z tym wchodzimy jednak w wymiary myśli i mowy ludzkiej. Teo logia rodzi się na tym gruncie. Świadectwo stworzeń oraz Słowo Boga przyjęte z wiarą pracują w niej w obrębie ludzkich procesów i stru k tu r poznania, form ułują się w ludzkim języku. Teologia sta
[3] K O N G R E S T E O L O G Ó W 2 2 3 ’
nowi nieoddzielną od wiary potrzebę mówienia o Bogu w katego riach ludzkiego poznania. W ten sposób staje się nauką swoistą,, niemniej autentyczną, ze swoją własną, ściśle naukową problem aty ką, metodami, rozgałęzieniami specjalistycznymi itp.”.
Jako pierwszy wygłosił referat ks. prof. dr S. K a m i ń s k i pt..
Epistemologiczno-metodologiczne uwagi o teologii. Po nakreśleniu
typologii metod upraw iania teologii autor przedstawił postulowaną, koncepcję poznania teologicznego i jego metody. Koncepcja ta uwzględniałaby tendencje występujące we współczesnej teologii, ale- jednocześnie byłaby nauką o Bogu i wykorzystywałaby osiągnięcia ogólnie przyjęte w filozofii nauki. W arunki te — jego zdaniem — wydaje się spełniać teologia pojęta jako „rewelacjonizacja” przy rodzonej wiedzy o Bogu i jego relacji do człowieka. Przedmiotem w punkcie wyjścia tak rozumianej teologii jest wszystko, lecz sub
ratione Dei i w świetle objawienia, które stanowi kryterium kon
troli wiedzy przyrodzonej oraz źródło uzasadnienia dla systemu, praw d teologicznych.
Wyrazem współczesnego kierunku podkreślającego tzw. pierwot- ność danych biblijnych w teologii, a więc konieczność tego, co Bóg objawił, był następnie dwugłos ks. dr. J. C h m i e l ą i ks. doc. dr.. hab. J. K u d a s i e w i c z a nt. H ermeneutyczny aspekt teologii bi
blijnej oraz Biblijne podstawy teologii. Według ks. Chmielą Pismo-
św. powinno być rozumiane w tym samym duchu, w jakim zostało napisane. Same badania natury historyczno-literackiej nad Biblią,, jakkolwiek konieczne i coraz to bardziej realizowane, nie rozwiązują; jeszcze całkowicie tego zagadnienia. Aktualnie istnieje potrzeba wy pracowania metody teologicznej dla teologii biblijnej, badającej da ne objawienia. Metoda ta winna: 1) wychodzić od faktów, czyli do świadczenia religijnego przedstawionego w Biblii, a nie tylko od języka, który się odczytuje; 2) opierać się na rozumie ludzkim, bez. faworyzowania jakiegokolwiek systemu filozoficznego; 3) być zwią zana ze społecznością wierzących, czyli z Kościołem w ogóle, a z m agisterium kościelnym w szczególności. Z kolei ks. Kudasiewicz. starał się odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób należy korzystać z Pisma św. w teologii. Przed Vaticanum II punktem wyjścia były dla niej przeważnie tezy urzędu nauczycielskiego Kościoła, a Biblia, dostarczała tzw. argumentów na potwierdzenie teologicznych tw ier dzeń. W ujęciu II Soboru W atykańskiego jest odwrotnie, tzn. P i- mo św. ma być punktem wyjścia w badaniach teologicznych, czyli teologia powinna rozpoczynać od tem atów biblijnych.
Rezultaty teologii pozytywnej, szczególnie biblijnej, są przedmio tem opracowania przez teologię systematyczną. Tym, co obecnie uderza w tej dziedzinie pracy teologicznej, jest pluralizm teologicz
2 2 4 A D A M K U B IŚ [ 4 ]
ny. Zagadnienie to podjął ks. dr S. N a p i e r a ł a w referacie Ele
m enty teorii pluralizmu teologicznego. Referent odróżnił pluralizm
skrajny, który usiłuje zalegalizować wielość rozmaitych teologii, na w et sprzecznych, naruszających jedność samej w iary i Kościoła, od pluralizmu realistycznego. Ten ostatni nie kwestionuje żadnego istotnego aspektu praw dy objawionej, m anifestując się w wielości i rozmaitości perspektyw widzenia, tradycji, formuł wzajemnie się dopełniających i scalających w nadrzędnej jedności katolickiej. K onkretną formą, ku jakiej zdaje się orientować współczesna plura listyczna twórczość teologiczna, jest teologia rodzima, która reali zuje zadanie postulowane przez Vaticanum II, aby zbawcze orędzie przemyśleć i wyrazić w kategoriach pojęciowo-językowych właści wych tradycjom i kulturom kościołów lokalnych.
Teologia katolicka posiada szczególny związek z magisterium. Te matem tym zajął się ks. dr B. I n 1 e n d e r w referacie Magisterium
■w strukturze teologii katolickiej. Wychodząc z analizy wiary i jej
stosunku do objawienia prelegent wskazał na znaczenie autorytetu religijnego istniejącego w Kościele jako społeczności wiary oraz na wzrastającą rolę dialogu wewnątrzkościelnego w rozwiązywaniu na pięć, jakie się wyłaniają pomiędzy m agisterium a teologami. Do za gadnień szczególnie obciążających wzajemne relacje teologii i m a gisterium, wymagających dalszych pogłębionych studiów, należy np. właściwa interpretacja dogmatów oraz mocy wiążącej zwyczajnego nauczania w Kościele.
Kościół katolicki stale podkreśla, że akt wiary zakłada „racje wierzenia”, motywy wiarygodności o charakterze w dużej mierze filozoficznym. Odnosi się to przede wszystkim do poznania Boga. Problem filozoficznego pognania Boga w kontekście współczesnej refleksji myśli ludzkiej stanowił przedm iot kolejnego dwugłosu ks. prof. dr. M. J a w o r s k i e g o i ks. doc. dr. hab. E. M o r a w c a :
Współczesne form y negacji teologii naturalnej oraz Możliwość teo logii naturalnej. Ks. Jaworski stwierdził, że współczesna forma ne
gacji teologii naturalnej dotyczy przede wszystkim idei Boga impli kowanej przez metafizykę rozumianą jako ontoteologia. Według tej orientacji pojęcie Boga ma być nieosiągalne na gruncie tradycyjnej metafizyki. To zaś pojęcie, do którego się tam dochodzi, nie odnosi się do Boga, o jakim jest mowa we wierze, ponieważ dotyczy czegoś bytującego na wzór rzeczy, co w życiu społecznym i indywidualnym ludzi nie posiada znaczenia. Ks. Morawiec wykazał, iż wspomnia na wyżej krytyka pojęcia Boga jest słuszna jedynie w przypadku, gdy przyjmie się esencjalną interpretację tradycyjnej metafizyki, taką jaką upraw iał m. in. M. H e i d e g g e r . Natomiast w świetle tradycyjnej metafizyki egzystencjalnie zinterpretowanej pojęcie Bo
1 5] K O N G R E S T E O L O G Ó W 2 2 5
g a ze względu na właściwą m u treść może być odnoszone do Bo g a, religii czy wiary.
Teologii jako nauki o Bogu, jakkolwiek autonomicznej, nie moż n a upraw iać w izolacji kulturowej. Posiada ona odniesienie do in nych nauk, które stanowią dla niej cenną pomoc. Zagadnienie to
było tem atem dwugłosu ks. doc. dr. hab. Z. C h l e w i ń s k i e g o Ί ks. prof. dr. J. M a j k i O psychologicznych oraz socjologicznych
■uwarunkowaniach idei Boga. Ks. Chlewiński przedstawił tezę, że
chociaż nie da się stworzyć w ścisłym znaczeniu pojęcia Boga, to jednak można badać Jego ideę, która jako zespół sądów i przeko n a ń ulega różnym deformacjom. Jak w każdym ' pojęciu, tak samo i w pojęciu Boga dają się wyróżnić znaczenia denotacyjne (aspekt poznawczo-informacyjny) oraz konotacyjne (aspekt emocjonalno- -wartościujący). Jeżeli idzie o świadomość religijną dziecka, psycho lodzy badają genezę oraz cechy i etapy ^rozwoju idei Boga. Szcze gólnego znaczenia nabiera tutaj zagadnienie antropomorfizmu, zwła szcza wpływu struktury rodzinnej (obrazu ojca). Z drugiej strony doniosła jest rola kształcenia religijnego. Jednak posiadana przez «dzieci czy ludzi dojrzałych idea Boga nie może być sprowadzona tylko do subiektywnej projekcji przeżyć i doświadczeń człowieka. K s. M ajka zajął się ideą Boga w świetle socjologizmu zwracając uwagę, że problem ten pojawia się na terenie talkich dyscyplin jak filozofia religii, socjologia religii, psychologia religii, a ostatnio tak że w różnych działach teologii. Klasyczne formy socjologizmu stwo rzyli A. C o m p t e , E. D u r k h e i m i marksizm. Marksistowska teoria o społecznej strukturze religii przyznaje dzisiaj, że potrzebna jest metodologiczna dyscyplina w badaniach nad religią.
Każdego dnia po referatach sesji plenarnych miała miejsce dy skusja. Zabierali w niej głos następujący uczestnicy kongresu: 14 IX — ks. W. S ł o m k a (KUL), ks. W. P i e t k u n (Białystok); 15 IX — ks. Z. M o ś с i с к i (Siedlce), ks. S. O 1 e j n ik (ATK), ks. J . K n a p i k (Augsburg, RFN), ks. W. H r y n i e w i c z OMI (KUL), A. Ś w i ę c i c k i (ATK), o. A. J a n k o w s k i OSB (Kraków), ks.
J . S i e g (Kraków), ks. bp M. R e с h o w i с z (Lubaczów), ks.
A. N o s s o 1 (KUL), ks. J. R u t o w s к i (Płock), ks. A. S a n t o r - :s к i (Warszawa), A. A d a m s k i (KUL), o. J. A. K ł o c z o w s k i OP (Kraków); 16 IX — ks. B. D e m b o w s k i (ATK), ks. A. B a r d e c - Ji i (Kraków), ks. A. Z u b e r b i e r (ATK), ks. J. S t ę p i e ń (ATK), J. Z v é r i n a (Praha). Po zamknięciu dyskusji odpowiadali prele genci: Kamiński, Chmiel, Napierała, Inlender i Jaworski. W dysku s ji podjęto przede wszystkim zasadniczy tem at kongresowy, wno sząc cenne formalne i merytoryczne uzupełnienia. Np. zwrócono uwagę, że problem atyka ogólna nie mogła w ^jednakowym stopniu
2 2 6 A D A M K U B I S [ 6 1
zainteresować uczestników kongresu. Wzięli bowiem w nim udział nie tylko teologowie, ale również filozofowie, psychologowie, socjo logowie, muzykologowie oraz filolodzy klasyczni. Stąd bliższą fak tycznego stanu rzeczy byłaby np. nazwa „Kongres nauk kościel nych”. Wysunięto też myśl, aby tradycyjną orientację teologii pol skiej ku teologii zachodnioeuropejskiej uzupełnić większą znajomo ścią wschodniej myśli teologicznej. Akcenty polemiczne dotyczyły głównie referatu ks. prof. Kamińskiego oraz widocznej w progra mie kongresu przewagi tem atyki filozoficznej nad teologiczną. Za brakło np. wypowiedzi dogmatyka o idei Boga. Również referaty biblijne nie zadowoliły wielu, ponieważ poruszały sprawy na ogól: znane już teologom. Natomiast nie dotknęły idei Boga w Biblii.
Częścią istotną prac kongresowych były także obrady sekcji pro fesorskich, odbywane przez pierwsze dwa dni po południu. Sekcji ogółem jest dziewiętnaście: filozoficzna, psychologiczna, socjologicz na, teologii fundam entalnej, biblijna, dogmatyczna, mariologiczna,, teologii moralnej, teologii ekumenicznej, liturgiczna, teologii pasto ralnej, homiletyczna, katechetyczno-pedagogiczna, teologii życia we wnętrznego, praw a kanonicznego, historii Kościoła, historii sztuki kościelnej, muzyki i śpiewu kościelnego, filologiczna. Nie obrado wała tylko sekcja mariologiczna. Niektóre z sekcji dzielą się na; podsekcje, np. w sekcji filozoficznej jest ich pięć: logiki, metafizy ki, filozofii przyrody, etyki, historii filozofii. W przyszłości planuje· się utworzenie dalszych sekcji, zwłaszcza patrystyki. Zgodnie z za leceniem Komisji Episkopatu ds. Nauki z dn. 18 VI 1976 r., postu lującym podjęcie przez poszczególne sekcje ogólnej problem atyki kongresu na własnym odcinku pracy dydaktyczno-naukowej, sekcje te stosując właściwe sobie metody badawcze wzięły na w arsztat pracy główny tem at kongresowy. Rezultaty prac przedstawili kon gresowi w specjalnych sprawozdaniach przewodniczący sekcji pod czas sesji plenarnej ostatniego dnia obrad.
Sekcja filozoficzna (przewodniczący ks. prof. dr S. K a m i ń s k i ) poświęciła swe zebranie zagadnieniu przygodności, które w ystępuje u podstaw wszystkich form argum entacji za istnieniem Boga. Wy głoszono i przedyskutowano dwa referaty: Próba uściślenia trady
cyjnej argumentacji za realnością aspektu przygodności rzeczy (ks.
К. К ł ó s a k); Koncepcja realnej różnicy m iędzy istotą a istnieniem,
w trzeciej drodze na istnienie Boga (ks. bp В. В e j z e).
Sekcja psychologiczna (przewodniczący ks. doc. dr hab. Z. С h 1 e- w i ń s к i) obradowała nad problem atyką psychologii religii. Przed miotem dyskusji były trzy referaty: Psychologiczna interpretacja,
K O N G R E S T E O L O G Ó W 2 2 7
sów religijnych (ks. F. G ł ó d) i Psychologiczna motywacja w posta wie ateistycznej (ks. S. K u c z k o w s k i ) .
Głównym tematem obrad sekcji socjologicznej (przewodniczący ks. prof. dr J. Majka) były społeczne aspekty niewiary w Boga. Ks. J. K r u c i n a zanalizował Socjologiczne teorie ateizmu, a ks. M. R a d w a n omówił Teorie sekularyzacji. Na bazie tych refera tów przeprowadzono następnie panel nt. Propozycja i metoda ba
dań nad ateizmem w Polsce (F. A d a m s k i , ks. J. M a j k a , ks.
Z. J o n a c z y k , ks. J. M a r i a ń s k i , ks. M. R a d w a n ) .
Sekcja teologii fundam entalnej (przewodniczący ks. prof. dr E. K o p e ć ) obradowała łącznie z sekcją ekumeniczną (przewodniczą cy ks. dr W. H ł a d o w s k i ) . W pierwszym dniu przedstawiono re ferat pt. Status teologii fundam entalnej na tle współczesnych prze
mian w teologii i biblistyce (ks. S. N a g y) oraz komunikaty: Inte gralna koncepcja Zmartwychwstania (ks. E. K o p e ć ) ; Zarys histo riografii problemu Jezusa w marksizmie (ks. Cz. T e k l a k ) ; Zna czenie dialogu ekumenicznego dotyczącego posług kościelnych dla w yw odu apologetycznego o apostolskości Kościoła” (ks. W. Ł y d-
k a). Ponadto złożono kilka komunikatów na piśmie, które nie zo stały wygłoszone z braku czasu, np. Rola apologetyki w zespole
nauk teologicznych (ks. T. G o g o l e w s k i — ks. W. H ł a d o w
s ki ) . W drugim dniu zajęto się w sekcji ekumenicznej dwoma za gadnieniami: Poszukiwania ekumeniczne jako droga do pogłębienia
nauki o Bogu (o. A. H a u k e - L i g o w s k i OP), Pluralizm teolo giczny w świetle poszukiwań ekumenicznych (ks. S. M o y s a SJ).
Sekcja biblijna (przewodniczący ks. doc. dr hab. H. L a n g k a m- m e r) dostosowała w szczególny sposób swoją tem atykę do tem atu kongresu, o czym świadczą: referat Obraz Boga w S. Testamencie (ks. S. Gir z y b e k ) i komunikaty o idei Boga w psalmach (s. E. E h r l i c h , ks. S. Ł a c h ) , Księga Kronik (ks. J. Ł a c h ) i w księdze Syraeha (ks. S. S t a ń c z y i k ) . W drugim dniu o. A. J a n k o w s k i przedstawił proces tworzenia się pneumaitologii biblij nej mówiąc nt. Od Ducha Jahwe do Ducha Parakleta.
Na posiedzeniach sekcji dogmatycznej (przewodniczący ks. prof, d r A. Z u b e r b i e r) wygłoszono trzy referaty: Chrystologiczna
konkretyzacja pojęcia Boga (ks. A. N o s s o 1), Uwagi na tem at ję zyka teologii (ks. A. S a n t o r s к i); Czy teologia jest eklektyczna?
(ks. A. Zuberbier).
Uczestnicy sekcji teologii moralnej (przewodniczący ks. doc. dr hab. F. G r e n i uk) skoncentrowali swoiją uwagę na dwóch pro blemach: Bóg powołujący człowieka do życia moralnego w ramach
wspólnoty zbawczej (ks. S. O l e j n i k ) oraz W spólnotowy cha rakter moralności ludu Bożego (ks. F. G r e n i u k). Podano też
2 2 8 A D A M K U B IŚ [ 8 ]
sześć komunikatów: W s p ó l n o t o w e o b lic ze m o r a l n o ś c i w e d ł u g a u g u - s t y ń s k i e j k o n c e p c ji C h r i s t u s t o t u s (ks. A. M ł o t ek), P o d s t a w o w e w y m i a r y n a u k i o B o g u i c z ł o w i e k u w d o k t r y n i e te o l o g i c z n e j p a p i e ż a G r z e g o r z a W i e l k i e g o (ks. S. R o s i k ) , W j a k i e j m i e r z e t e olo g ia m o r a l n a w r ó ż n y c h o k r e s a c h s w y c h d z i e j ó w b y ł a n a u k ą o B o g u ? (ks. F. G r e n i u k), N a c z e ln a z a s a d a te o lo g ii m o r a l n e j a u k ł a d r e l i g i j n y c h r e la c j i c z ł o w i e k a (ks. S. W i t e k ) , T e o l o g ia n a u k ą o B o g u (ks. W. S ł o m k a ) , B óg te o lo g ii m o r a l n e j (ks. T. S i- k o r s к i).
Również na sekcji liturgicznej (przewodniczący ks. prof, dr W. S c h e n k ) referaty związane były z tem atyką kongresową: B óg O jc ie c w lit u r g i i (ks. A. L. S z a f r a ń s k i ) , M o d l i t w a p r z e z C h r y s t u s a , z C h r y s t u s e m i w C h r y s t u s i e (ks. B. M a r g a ń s к i), M o d l i t e w n a i n t e r p r e t a c j a p s a l m ó w w l i t u r g i i g o d z i n (ks. W. D a- n i e 1 s к i).
Tematy sekcji pastoralnej (przewodniczący ks. doc. dr hab. R. R a k ) stanowiły uzupełnienie teoretycznych referatów sesji ple narnych. Dwa pierwsze ukazywały Boga nie tyle jako źródło, ile jako cel, do którego wszyscy m ają dojść: P r y m a t m ił o ś c i B o g a w d u s z p a s t e r s t w i e (ks. F. W o r o n o w s к i), E s c h a to lo g ia w d u s z p a s t e r s t w i e (ks. W. T u r e k ) . Referat trzeci T e o l o g ia p a s to r a ln a j a k o n a u k a te o lo g ic z n a (ks. F. B l a c h n i c k i ) stwierdzał, iż zbawcza wola Boga, skoncentrowana w Chrystusie, stanowi punkt wyjściowy i zasadniczy przedmiot teologii pastoralnej.
Obrady sekcji homiletycznej (przewodniczący ks. dr. H. P a- g i e w s к i) koncentrowały się wokół dwóch kwestii: Bóg p o d m i o t e m i tr e ś c i ą k o ś c ie ln e g o p r z e p o w i a d a n i a (ks. М. В o z o w s к i) oraz W s p ó ł c z e s n e p r o b l e m y j ę z y k o w e w a k c ie k o m u n i k o w a n i a o b j a w i e n i a B o ż e g o (ks. W. B a s i s t a ) .
Na sekcji katechetyczno-pedagogicznej (przewodniczący ks. doc. d r hab. J. C h a r y t a ń s k i ) wygłoszono prelekcje: B a d a n ia d o t y c z ą c e d e f o r m a c j i p o ję c ia B o g a u d z ie c i i m ł o d z i e ż y (ks. J. T a r n o w s k i ) , W y n i k i b a d a ń d o t y c z ą c y c h o b r a z u B o g a u d z ie c i u c z ę s z c z a ją c y c h n a k a t e c h i z a c j ę (ks. T. W o ł o s z y n ) . Ponadto zostały przedstawione komunikaty na tem at obrazu Boga w następują cych pracach: M a ł y K a t e c h i z m , Katowice 1971; podręcznik Z o s ta ń z n a m i, P a n ie , Poznań 1971; druga część katechizmu B ó g z n a m i, Kraków 31971 ; podręcznik M ó j k a t e c h i z m , Poznań 121974; katechizm P r z y j d ź Jezu, Olsztyn 1970; podręcznik inicjacyjny P ó j d ź do J e z u sa , Płock 1971 (ks. S. L a z a r o w i c z, ks. T. C h r o - m i k, ks. J. Z i m n i a k, ks. J. K r a s z e w s k i , ks. К. T o r 1 a, ks. H. S o n d e j).
(przewód-[ 9 ] K O N G R E S T E O L O G Ó W 2 2 9
niczący ks. dr E. C h a t ) wygłoszono dwa referaty: C z y m j e s t te o lo g ia ż y c i a w e w n ę t r z n e g o (ks. S. N o w a k ) oraz D u c h o w o ś ć i n s t y t u t ó w ś w i e c k i c h (ks. J. Z b i с i a k).
Sekcja prawa kanonicznego (przewodniczący ks. prof. dr M. A. M у г с h a) zajmowała się dość zróżnicowaną problematyką, którą przedstawiono w następujących prelekcjach: W s p ó l z j e d n o c z e n i e (c o m m u n i o ) d e t e r m i n u j e c h a r a k t e r w ł a d z y i p r a w a w n i m i s t n i e j ą c e (ks. M. Ż u r o w s k i SJ), A l t e r n a t y w n e p r o p o z y c j e r o z w i ą za ń w p r o j e k c i e p r a w a m a ł ż e ń s k i e g o (ks. J. R y b c z y k ) , P r o b l e m y o d p o w i e d z i a l n o ś c i a d m i n i s t r a c j i k o ś c ie l n e j (ks. J. К r u к o w- s к i), K o ś c ió ł — je g o k o n s t y t u c j a i p r a w o w t a j e m n i c y z b a w i e n i a (ks. R. S o b a ń s k i ) , S t a n p r a c n a d k o d y f i k a c j ą p r a w a K o ś c i o ł ó w W s c h o d n ic h (ks. P. P a ł k a — komunikat). Problem atyka tych prelekcji była tylko pośrednio związana z głównym tem atem kon gresowym. Chodziło w niej głównie o ukazanie powiązań praw a kanonicznego z teologią oraz zbawczym dziełem urzeczywistnia nym w Kościele i przez Kościół jak również istotnych funkcji pra wa kanonicznego w tym dziele. ,
Obrady - sekcji historii Kościoła (przewodniczący ks. bp prof. W. U r b a n ) skupiały się najpierw na zagadnieniach z zakresu kultury kościelnej: D u c h o w o ś ć ś w . B r y g i d y (ks. J. S w a s t e k ) , B i b l i o t e k a p r z y k o ś c ie l e ś w . J a k u b a w N y s i e w y r a z e m k u l t u r y d u c h o w i e ń s t w a ś lą s k ie g o (ks. J. M a n d z i u k ) , B i b l i o t e k a k a n o n ik a w r o c ł a w s k i e g o J e r z e g o W a w r z y ń c a B u d a e u s a z L h o r z X V I I w . (bp. W. U r b a n — referat odczytano). Dwa dalsze referaty mia ły odrębną tematykę: N a u k a A b r a h a m a B z o w s k i e g o o p r y m a c i e p a p i e s k i m (ks. J. P a t e r ) , P r a c a c h a r y t a t y w n a ks. ks. m i s j o n a r z y w P o ls c e w latac h 1651— 1939 (ks. А. В а с i ń s к i).
Program sekcji historii sztuki kościelnej (przewodniczący ks. doc. dr B. P r z y b y s z e w s k i ) wyszedł naprzeciw tem atyki central nej kongresu, o czym świadczą tytuły wygłoszonych referatów i komunikatów: T r y p t y k M a r i a c k i w K r a k o w i e ja k o w y r a z w i a r y w B o g a o b j a w i a j ą c e g o się w C h r y s t u s i e (ks. W. S m o 1 e ń), D z i a łaln ość k u l t u r a l n a H u go K o ł ł ą t a j a j a k o w y r a z w i a r y w B o g a s t w a r z a j ą c e g o , n a u c z a ją c e g o i n a g r a d z a ją c e g o (ks. J. Ku ś ) , S ą d o s t a t e c z n y J a n a M e m l i n g a w M u z e u m P o m o r s k i m w G d a ń s k u (ks. B. P r z y b y s z e w s k i ) , Id e a B o g a w s z t u c e s a k r a l n e j i w p ł y w s z t u k i s a k r a l n e j n a w y c h o w a n i e r e l i g i j n e c h r z e ś c i ja n i n a (ks. W. M r ó w k a ) , W y r a ż e n i e id e i d o k s o l o g i c z n o - e s c h a t y c z n y c h w w y s t r o j u a r c h i t e k t o n i c z n y m o r a z p r o g r a m i e i k o n o g r a f i c z n y m k o śc io ła c y s t e r s k i e g o w K r z e s z o w i e na Ś l ą s k u (ks. J. D ą b s к i) D iis M a n ib u s a V i v a s in Deo. Z m ia n a p o ję ć B o g a u s t a r o ż y t n y c h r z y m i a n i p i e r w s z y c h c h r z e ś c i ja n r z y m s k i c h (ks. J. L a n g m a n n).
2 3 0 A D A M K U B I S [ 1 0 ]
Referaty sekcji muzyki i śpiewu kościelnego (przewodniczący ks. doc. dir hab. K. M r o w i e ć ) poruszały z jednej strony proble m atykę historyczną, z drugiej zaś dotyczyły praktyki muzyczno- - liturgicznej : C h a r a k t e r y s t y c z n e c e c h y ś p i e w ó w o r d i n a r i u m m is s a e w p o ls k i c h g r a d u a ła c h ś r e d n i o w i e c z n y c h (ks. J P i к u 1 i k), D ia k o n ia m u z y k i w b u d o w a n i u c h r z e ś c i j a ń s k i e j w s p ó l n o t y (ks. F. B l a c h n i c k i ) , A l l e l u j a z w e r s e t e m w l it u r g i i m s z a l n e j w c z o r a j i d z iś (iks. I. P a w 1 a k).
Na sekcji filologicznej (przewodniczący ks. dr J. Wó j c i k . ) re ferenci nawiązywali zasadniczo do przewodniej myśli kongresu: E w o l u c j a s e m a n t y c z n a i k s z t a ł t o w a n i e się t e r m i n u ’te o lo g ia ’ w o k r e s ie a n t y k u h e lle ń s k ie g o i c h r z e ś c i ja ń s k ie g o do V w . (ks. J. W ó j c i k ) , I d e a B o g a w m i s t y c z n y c h n u r t a c h h e lle ń s k ic h oraz Bóg i d o ś w i a d c z e n i e B o g a w m o d l i t w i e s t a r o c h r z e ś c i j a ń s k i e j (ks. H. W o j t o w i c z ) . Ponadto ks. J. S o b к o w i а к omówił genezę, cel i organizację studiów w rzymskim P o n t i f i c i u m I n s t i t u t u m A l - tio r is L a t i n i t a t i s oraz zagaił dyskusję nad zagadnieniami związa nymi z dydaktyką języka łacińskiego.
Jak wynika z przedstawionej problematyki, obrady sekcyjne zaj mowały się tem atem kongresu bardziej niż zebrania plenarne, cho ciaż w różny sposób, zależnie od profilu poszczególnych sekcji. Dla tego praca sekcji stanowiła poważne uzupełnienie prac sesji ple narnych, które — co zresztą podkreślano w dyskusji — poświęcone były raczej sprawom metody i upraw iania teologii, niż jej właś ciwemu przedmiotowi, czyli rzeczywistości Boga. Zatrzymały się zatem „na progu” teologii jako nauki o Bogu.
Poszczególne sekcje omówiły ponadto na swoich spotkaniach wiele spraw organizacyjnych. Większość z nich dokonała wyboru nowych zarządów, poddała analizie zasady i program działania, wytyczyła kierunek pracy na przyszłość. Na specjalną uwagę za sługuje wysuwany w obradach postulat interdyscyplinarności, tj. współpracy między „pokrewnymi” tematycznie sekcjami. Postulat ten znajdował na kongresie także swoją konkretną realizację dzię ki wymianie poglądów i informacji pomiędzy przedstawicielami różnych sekcji.
Podsumowując obrady kongresu teologów polskich ks. kard. K. W ojtyła stwierdził, że tem at T e o l o g ia ■— n a u k ą o B o g u ujaw nił dwie implikacje, z których jedna związana jest ze słowem „na uka”, druga z wyrażeniem „o Bogu”. Polaryzację tych dwu mo mentów ks. kardynał wyraził w następującym sformułowaniu: „Skoro teologia jest nauką o Bogu i Bóg, T h e o s, stanowi rację konstytutywną teologii, wobec tego zachodzi pytanie, jaką i jak budowaną nauką ma być teologia, aby odpowiadała swej odwiecz
U i ] K O N G R E S T E O L O G Ó W 2 3 1
nej istocie w kontekście współczesnego rozwoju krytycznej myśli naukowej, zwłaszcza filozoficznej”. Formuła ta bynajm niej nie oznacza zatopienia teologii w metodologii, lecz stanowi tylko twór czy wysiłek w kierunku potwierdzenia rzeczywistości Boga w świe cie współczesnej myśli naukowej, wskazuje na reafirm ację daw nych ujęć, zwłaszcza filozoficznych, przy równoczesnym zrozumie n iu konieczności nowej interpretacji i prezentacji tych ujęć. Dzię ki tem u mogło dojść do głosu to, co stanowi p r o p r i u m teologii: czym właściwie jest, a czym nie jest i nie powinna być teologia. 'Właśnie to p r o p r i u m teologii postuluje, aby sama rzeczywistość Boga konstytuująca i integrująca teologię stała się w przyszłości przedmiotem jeszcze bardziej szczegółowego zainteresowania teolo gów polskich na następnym kongresie. Zwrócił na to uwagę także ks. Prymas kard. S. W y s z y ń s k i w liście skierowanym z oka zji kongresu, pisząc m. in., że rozległy tem at kongresu T e o l o g ia ·—· n a u k ą o B o g u powinien być rozumiany jako nauka o Bogu żywym i ożywiającym.
Z innych zagadnień poruszonych w podsumowaniu obrad kon gresowych przez ks. kard. K. Wojtyłę należy wymienić sprawy organizacyjne nauki katolickiej w Polsce. W ostatnich latach po
wołana została do życia Rada Naukowa Episkopatu, w skład któ rej wchodzą z urzędu rektorzy i dziekani katolickich uczelni aka demickich oraz niektórzy członkowie z nominacji (łącznie 30 osób). Do głównych zadań Rady należy czuwanie nad rozwojem nauki katolickiej w Polsce. Oznacza to wzięcie przez Kościół większej niż dotychczas odpowiedzialności za rozwój kadry profesorskiej i pod noszenie jeij poziomu. Jednym z ostatnich osiągnięć w tym kie runku jest program ujednolicenia charakteru studiów w semina riach duchownych diecezjalnych i zakonnych. Program ten został .sformułowany w specjalnym memoriale przyjętym przez Konfe
rencję Episkopatu Polski. Kongres zaaprobował także teksty kil ku krótkich telegramów wysłanych do Ojca św. P a w ł a VI, kard. G. G a r r o n e , prefekta kongregacji P r o i n s tit u ti o n e catholica, kard. S. W y s z y ń s k i e g o oraz chorych księży biskupów: A. B a r a n i a k a i W. U r b a n a .
Kongresy teologiczne są wydarzeniami o dużym znaczeniu dla wewnętrznego życia Kościoła katolickiego w Polsce i chyba jedy nymi na tę skalę w Europie środkowej. Swoją problem atyką sy gnalizują orientacje teologiczne, którymi żyje i z którymi się bo ryka Kościół powszechny. Tym samym stanowią doskonałą plat form ę konfrontacji „cudzego” z „własnym”, a zarazem próbę za chowania swojej specyfiki w obrębie wspólnej c o m m u n io , chro niąc teologów polskich przed niebezpieczeństwami getta
intelektu-alnego, ale także ucząc ich krytycznego spojrzenia na to wszystko,, co się wokół nich dzieje. Dzięki kongresom teologia polska ugrun towuje się w powszechnym dziedzictwie teologicznym Kościoła ka tolickiego, a jednocześnie wychodzi naprzeciw własnym proble mom, stając się coraz bardziej polską. W tym chyba leży główna racja potrzeby ich regularnego kontynuowania.
