T.A. Zajkowski
"Handbuch der Kirchengeschichte", t.
I, "Con der Urgemeinde zur
frühchristlichen Grosskirche",
Hubert Jedin, Karl Baus, Freiburg
1963 : [recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 4/2, 412-413
4 1 2 R E C E N Z J E I S P R A W O Z D A N I A [ 3 4 ]
H u b ert JE D IN : H a n d b u ch d er K ir c h e n g e sc h ic h te . T om I: V on d er U rgem ein d e zu r fr ü h c h r istlic h e n G rossk irch e, v o n K arl B au s. Freiburg»
H erder 1963, str. 498.
N a te r e n ie N iem iec od k ilk u d z ie się c iu la t u k a z y w a ły się r ó w n o le g le w ie lk ie e d y c je h isto rio g ra ficzn e (z zak resu h isto r ii K ościoła). P ierw szą z a p o czą tk o w a ł J o sep h H e r g e n r ö t h e r , p ó źn iejszy k a rd y n a ł (r. 1876). Jego H is t o r ia K o ś c io ł a u k a z y w a ła się w lic z n y c h w y d a n ia c h aż do r. 1930. K res w y d a n io m p o ło ży ło d o jście do w ła d zy fa sz y stó w . D ru gi c y k l w y d a w n ic z y z teg o sam ego zak resu k o n ty n u o w a n y p rzez К . В i h 1- m e y e r a a za p o czą tk o w a n y p rzez F u n k a , u k a zu ją cy się do r. 1962, n o sił ró w n ie ż ch arak ter p o d ręczn ik o w y .
P o n ie w a ż jed n a k w zw ią zk u z II S ob orem W a ty k a ń sk im oraz z coraz n o w sz y m i o d k ry cia m i zarów n o w y k o p a lis k o w y m i jak i p isa rsk im i za sz e d ł szereg zm ian w p o d ejściu , r o zw ią zy w a n iu i w o d p o w ied zia ch na d a w n e z a g a d n ien ia — w y n ik ła p otrzeb a n o w e g o o p ra co w a n ia h isto rii K o ścio ła u w zg lęd n ia ją ceg o ró w n ie ż w sp ó ln o ty ch r z e śc ija ń sk ie p o za k a to - lic k ie i n ie p o sia d a ją -e g o — jak p op rzed n ie — ch arak teru a p o lo g e ty c z - nego.
T a k ie o p ra co w a n ie h isto r ii K o ścio ła p o w ierzy ło w y d a w n ic tw o H er dera zn an em u h is to r y k o w i H u b erto w i J e d i n o w i — p r o fe so r o w i U n iw e r sy te tu w B onn. H isto ria K o ścio ła o p ra co w y w a n a pod jego k ie ru n k iem m a za w iera ć sześć to m ó w . W sp ółau toram i jej m ają b y ć z a ró w n o d u ch o w n i jak i la icy . M a ona b y ć op racow an a pod a sp ek tem ro zw o ju d o k try n y i n au czan ia, k u ltu o ficja ln eg o i p ry w a tn ej p oboż ności.
T om p ie r w sz y zo sta ł o p ra co w a n y p rzez p ro feso ra h isto r ii sta r o ż y t n eg o K o ścio ła z U n iw e r sy te tu w B onn: K arola В a u s a. O b ejm u je on trzy p ie r w sz e w ie k i ch rześcija ń stw a .
W e w s tę p ie H. J ed in o m aw ia d o ty ch cza so w y b ila n s o sią g n ięć prac h isto ry czn y ch i w sk a z u je n a k o n ieczn o ść n o w ej m eto d y i jej ak tu aln ość. Im p on u jąco p rzed sta w ia się w y k a z sk ró tó w (X III—X X I), oraz in d ek s rzeczy i im io n (481— 488).
T om p ie r w sz y sk ła d a się z d w ó ch części: p oczątk i ch r z e śc ija ń stw a (71— 248) i o rg a n izo w a n ie się w la ta c h 180— 324 W ielk ieg o K ościoła (249— 479). C zęść p ierw sza om aw ia ch r z e śc ija ń stw o ż y d o w sk ie, jego p rzen ik a n ie do św ia ta p o g a ń sk ieg o , ck res p o a p o sto lsk i i p o lem ik ę z p o g a ń stw e m oraz z p o w sta ją c y m i h erezjam i. C zęść d ruga o m a w ia p rze śla d o w a n ia i szy b k ą ek sp a n sję K o ścio ła w w . III, p ie r w sz e sp ory c h r y sto lo g iczn e i try n ita rn e. D użo m iejsca p o św ięco n o n a o m ó w ie n ie życia w e w n ę tr z n e g o K ościoła: jeg o litu rg ii, pob ożn ości, m ęczeń stw a , d z ia ła l n o ści c h a r y ta ty w n e j, m iło śc i i ro zw o ju p ra k ty k i p o k u tn ej oraz sa k ra m en tu p ok u ty. N ie d w u z n a c z n ie n a su w a się w n io se k , że is to tę sa k ra m en tu p o k u ty sta n o w i m iło ść i o so b ista asceza poddana pod k on trolę
1 3 5 ] R E C E N Z J E I S P K A W O Z D A N I A 4 1 3
U rzęd o w i K ościoła. Szk od a, że au tor n ie o p ra co w a ł tu ta j osob n o życia co d zien n eg o z w y k ły c h ch rześcija n w o p arciu o a n a lizę d zieł K lem en sa A lek sa n d r y jsk ie g o , zw ła szcza Paiclagogosa, i lis tó w św . C ypriana: d zieła te u k azu ją p o trzeb y i b o lą czk i ó w czesn eg o la ik a tu i d u c h o w ie ń stw a a n g a żu ją ceg o się do sp ra w n ie z w ią z a n y c h z jego p o w o ła n iem oraz p o stę p u ją c e w c ią ż z w y c ię stw o p ie r w ia s tk a B ożego w ż y c iu cod zien n ym .
D zieło K. B a u sa p od ając szero k i m a teria ł w sk a z u je na p o trzeb ę op ra c o w a n ia ta k ich zagad n ień : jak o d b y w a ła się p raca e w a n g e liz a c y jn a św . P a w ła ? jak się od b y ła p ierw sza ek sp a n sja ch rześcija ń stw a ? jak się u sto su n k o w a li c h r ześcija n ie w A n tio c h ii lu b w L io n ie do ży c ia pogan, w śró d k tó ry ch ż y li, p r a c o w a li i z k tó ry m i b y li w ielo ra k o p o w ią za n i? ja k ie u p ra w ia li on i zaw od y? Jak a b y ła p ozy cja i ży cie ch rześcijan s łu żą cy ch w w ojsk u ?
K sią żce b rak je s t ta b lic ch ro n o lo g iczn y ch , m ap oraz ilu str a c y j p om a g a ją cy ch w zro zu m ien iu w ie lu p o w ią za ń a d m in istr a c y jn o -p o lity c z n y c h .
ks. T. A. Z a j k o w s k i
F .v a n der M EER — C h ristin e M ohrm anna: A tla s d e l ’a n tiq u ité ch ré tie n n e (tłu m a czen ie z h o le n d e r sk ie g o d o k o n a n e przez D e n ise v a n W e e ld e r e n -B a k e la n ts i P ierre G o lliet, ze w stęp em H en ri Irè n è e M arrou),
P a r is -B r u x e lle 1960.
H isto ria op iera się n a d atach i na g eo g ra fii jak b y n a d w óch nogach. P o stu la t te n d o sk o n a le je s t sp e łn io n y p rzez w y ż e j c y to w a n e dzieło. W p ie r w sz e j cz ę śc i za w iera ono 42 d o k ła d n ie op ra co w a n y ch m ap , ilu stru ją cy ch sto p n io w e ro zszerza n ie s ię K ościoła, p o w sta w a n ie .stolic b is k u p ich i p a tria rch a tó w , o środ k ów ż y c ia zak on n ego, oraz w sk a zu ją cy ch g d zie i k ie d y ż y li p isarze ch rześcija ń scy . K o n ieczn o ść p o sia d a n ia dobre g o a tla su m o ż e u d ow od nić n a stę p u ją c y fa k t. Z n am y m n iej w ię c e j p r z e b ieg ż y c ia św ię te g o A ta n a zeg o i n iera z o b ija ły n am się o u szy ta k ie n a z w y jak A lek sa n d ria , N iceja , T rew ir czy S yrm iu m . B y ły one w sza k że często p u sty m ty lk o d źw ięk iem . M ając dopiero przed sobą m ap ę u św ia d am iam y so b ie ogrom tra g iczn ej tu ła czk i św . A ta n a zeg o od gorącej A le k sa n d r ii — b ęd ą cej od d aw n a i d łu go jeszcze p o tem cen tru m życia k u ltu r a ln e g o i u m y sło w eg o — aż po p ó łn o cn y k ra n iec ó w czesn eg o św ia ta w śró d b a rb a rzy ń sk ich n arodów .
N a część drugą A tla su sk ła d a ją się trzy rozd ziały: K o śció ł m ę c z e n n ik ó w w la ta c h 30— 313 (str. 33— 57), K o śció ł c e sa r stw a w la ta ch 313— 600 (str. 58·—172) i O jco w ie K o ścio ła i lite r a tu r y sta ro ży tn o ści ch rześcija ń sk iej (str. 173·— 182). Te trzy ro zd zia ły ob ejm u ją 614 fo to g r a fii rzeźb, ob razów , b u d o w li, m ed a lio n ó w i rycin , o b ja śn io n y ch c z ę sto k ro ć c y ta ta m i za czerp n ięty m i ze zn a n y ch d zieł sta ro ży tn y ch i s ła w n y m i in sk ry p cja m i. W zb ogacają one n a szą w ie d z ę — o c z y w iśc ie ty lk o częścio w o , g d y ż n ie u k azu ją ca ło śc i — o w a ru n k a ch k u ltu r a ln y c h św ia ta sta ro ży tn eg o , w k tó r y m p o w sta w a ło i ro zw ija ło się c h
