Hanna Szwankowska
Sprawozdanie z działalności
Towarzystwa Miłośników Historii za okres od 14 marca 1973 do 14 marca 1975
Przegląd Historyczny 66/4, 691-695
1975
K R O N I K A
SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI TOWARZYSTWA MIŁOŚNIKÓW HISTORII ZA OKRES OD 14 MARCA 1973 DO 14 MARCA 1975
Liczba członków Towarzystwa na dzień 14 marca 1975 wynosi 725 osób. W okresie sprawozdawczym zmarło 17 osób.
Pracami Towarzystwa kierował Zarząd w następującym składzie:
P r e z e s — prof, dr Andrzej W y c z a ń s k i
W i c e p r e z e s i — prof, dr Marian Marek D r o z d o w s k i , mgr Hen
ryk R u t k o w s k i
S e k r e t a r z — mgr Hanna S z w a n k o w s k a Z a s t ę p c a s e k r e t a r z a — mgr Andrzej C h o j n o w s k i S k a r b n i k — dr Andrzej J a n o w s k i Z a s t ę p c a s k a r b n i k a — mgr Marek B a r a ń s k i
C z ł o n k o w i e Z a r z ą d u : — dr Jan К o s i m — przewodniczący Sekcji Historii Warszawy, dr hab. Artur L e i n w a n d — prze
wodniczący Sekcji Historii Najnowszej, inż. Gra
żyna L i p i ń s k a — przewodnicząca Komisji His
torycznej Kobiet Uczestniczek Walk o Niepodle
głość, doc. dr Jerzy M a t e r n i c k i — przewodni
czący Sekcji Dydaktycznej (do 15 listopada 1973), prof, dr Antoni M ą с z a k, dr Maria N i e t у k- s z a, mgr Wiktor N o w a k o w s k i , płk doc. dr Leonard R a t a j c z y k , doc. dr Jan T o m i c k i , prof, dr Adam W o l f f — przewodniczący Sekcji Historii Mazowsza.
W pracy Zarządu i jego posiedzeniach uczestniczyli również ■— redaktor naczelny
„Przeglądu Historycznego” — prof, dr Stefan K i e n i e w i c z oraz przewodniczący Sekcji: Dydaktycznej — mgr Ewa N o t k o w s k a (od 15 listopada 1973), Krytycznej
— dr Edward P o t k o w s k i , dr Maria K o c z e r s k a (od listopada 1973), N auk' Pomocniczych Historii — dr Stefan K. K u c z y ń s k i , Historii Wojskowej — ppłk doc. dr Edward K r a w c z y k i płk dr Czesław K r z e m i ń s k i (od 12 listopada 1974).
W skład Komisji Rewizyjnej wchodzili: mec. Juliusz D u n i n (zmarły w sierpniu 1974 r.), prof. dr Krzysztof G r o n i o w s k i , płk dypl. mgr Tadeusz R a w s k i , ku
stosz Adam S ł o m c z y ń s k i , doc. dr Michał W ą s o w i c z , mgr Hieronim W e i s s . Ostatnie Walne Zebranie sprawozdawczo-wyborcze miało miejsce dnia 14 marca 1973. Dnia 20 marca 1974 odbyło się nadzwyczajne Walne Zebranie, na którym wybrano delegatów na Walne Zgromadzenie Polskiego Towarzystwa Historycznego oraz wysłuchano krótkiej informacji o pracach Towarzystwa za okres od poprzed
niego Walnego Zebrania.
W dwuletnim okresie sprawozdawczym działały te same, co poprzednio Sekcje i Komisje Towarzystwa — Sekcje: Dydaktyczna, Krytyczna, Historii Mazowsza, Hi
storii Najnowszej, Historii Warszawy, Historii Wojskowej, Nauk Pomocniczych Hi
storii oraz Komisja Historii Kobiet-Uczestniczek Walk o Niepodległość, działająca na prawach Sekcji.
P R Z E G L Ą D H I S T O R Y C Z N Y , T O M L X V I , 1975, z e s z . 4.
692 K R O N IK A
Sekcje prowadziły głównie działalność odczytową na zebraniach naukowych To
warzystwa. W okresie sprawozdawczym odbyło się ich ogółem 69, a tematy grupo
wały się następująco:
Historia do końca XIV w. — 2
Historia XVI—XVIII w. — 2
Historia XIX w. — 6
Historia X X w. do 1939 r. — 14
Historia od 1939 do 1971 r. — 24
Zagadnienia ogólne — 6
Zagadnienia dotyczące dydaktyki historii — 7
Problemy źródłoznawcze — 6
Problemy ogólne z historii wojskowości — 2
r a z e m — 69
Jak widać, utrzymała się nadal znaczna przewaga tematów z historii najnow
szej nad zagadnieniami dziejów dawniejszych do XIX w. włącznie.
S e k c j a H i s t o r i i W o j s k o w e j (Prezydium: ppłk doc. dr Edward K r a w c z y k , a od 12 listopada 1974 — płk dr Czesław K r z e m i ń s k i , ppłk dypl. w st.
sp. Wincenty I w a n o w s k i , doc. dr Bolesław W o s z c z y ń s k i ) zorganizowała najwięcej zebrań — 18; zainteresowania skupiły się na dziejach II wojny światowej, a głównie na polskim wysiłku zbrojnym oraz na problemach historiografii Wojsko
wości polskiej. Z tematyką tą były też związane dwie podróże historyczno-wojskowe na pola bitew: w rejon walk I Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte pod Studziankami oraz szlakiem walk 2 Armii Pancernej Gwardii. Sekcja wyróżnia się wśród innych stałą frekwencją swych członków.
S e k c j a H i s t o r i i N a j n o w s z e j (Prezydium: dr hab. Artur L e i n w a n d , doc. dr Jan T o m i c k i , mgr Andrzej C h o j n o w s k i ) nadal prowadziła ożywio
ną działalność organizując 16 zebrań naukowych poświęconych dziejom Polski przed I wojną, w latach II Rzeczypospolitej i okupacji, a także ostatniego trzydziestolecia.
Najwięcej tematów poświęcono okresowi 1919—1939, nie pomijając dziejów pow
szechnych. Uwzględniono rocznicę XX X -lecia Polski Ludowej, organizując dyskusję o fazach przemian społecznych w tym okresie, zagajoną referatem doc. dr Hanny J ę d r u s z c z a k . Szczególne zainteresowanie i ożywioną wymianę poglądów wy
wołał referat dr Andrzeja Z a k r z e w s k i e g o o Wincentym Witosie, a także wspomniany referat doc. H. J ę d r u s z c z a k ; żywa też była dyskusja nad książka
mi Janusza Ż a r n o w s k i e g o i Antoniego C z u b i ń s k i e g o oraz nad refera
tem Andrzeja P i b e r a . Przeciętna frekwencja na zebraniach Seksji wynosiła oko
ło 20 osób (pomijając wyjątkową sytuację na zebraniu poświęconym sylw etce Win
centego Witosa, na które przybyło 160 osób).
S e k c j a D y d a k t y c z n a ('Prezydium: doc. dr Jerzy M a t e r n i с к i (od 15 listopada 1973), mgr Ewa N o t k o w s k a , mgr Janina R ż y s k o ) działała ener
gicznie zwłaszcza 1973 x. zbierając swych członków-nauczycieli ogółem 10 razy.
Tematyka zebrań była różnorodna na skutek starań kierownictwa Sekcji, by nadą
żyć za aktualnymi zainteresowaniami zrzeszonych nauczycieli. Omówiono zagadnie
nia dydaktyki, nauk pomocniczych, historiografii, informowano o przeprowadzonych ankietach, Olimpiadzie historycznej, kolokwium dydaktycznym na zjeżdzie toruń
skim. Sekcja zorganizowała też zebranie poświęcone działalności prof, dr Wandy Moszczeńskiej, które zgromadziło dużą liczbę uczestników. Członkowie Sekcji Dy
daktycznej uczestniczą w przygotowaniach Sympozjum Dydaktyki Historii Kra
jów Socjalistycznych, organizowanym przez Ministerstwo Oświaty i Wychowania.
S e k c j a H i s t o r i i W a r s z a w y (Prezydium: dr Jan K o s i m , dr Tomasz S t r z e m b o s z , kustosz Adam S ł o m c z y ń s k i ) zorganizowała 9 zebrań, porusza
jąc różnorodne tematy li okresy z dziejów stolicy. Sekcja ta wraz z Prezydium Za
rządu zorganizowała dwa Doroczne Spotkania Varsavianistôw w 1973 i 1974 r.
(por. niżej).
S e k c j a N a u k P o m o c n i c z y c h H i s t o r i i (przewodniczący — dr Ste
fan K. K u c z y ń s k i ) zajmowała się rozmaitymi rodzajami źródeł historycznych dawniejszych i nowszych; Sekcja zorganizowała 6 zebrań.
S e k c j a H i s t o r i i M a z o w s z a (Prezydium: prof, dr Adam W o l f f , dr Izabela K l a r n e r ) odbyła łącznie 5 zebrań poświęconych wcześniejszym i XIX- - wiecznym dziejom tego regionu.
S e k c j a K r y t y c z n a (przewodniczący — dr Edward P o t k o w s k i (do li
stopada 1973), dr Maria K o c z e r s ka), zainteresowała zaproszonych gości warto
ściową dyskusją nad książkami S. Ż ó ł k i e w s k i e g o , „Kultura literacka lat 1918—
1932” oraz M. O s s o w s k i e j „Bthos rycerski i jego odmiany”.
Frekwencja na zebraniach była poza paroma wyjątkami stosunkowo niewielka, a niekiedy bardzo niska.
P r a c e n a u k o w о-toa d a w c z e kontynuowała Komisja Historii Kobiet — Uczestniczek Walk o Niepodległość (Prezydium: mgr inż. Grażyna L i p i ń s k a , mgr Stanisława K a r n a s i e w i с z, mgr Wanda T u r k o w s k a ) . Nadal prowadzono zróżnicowane kartoteki, główną kartotekę osobową oraz pomocnicze kartoteki oso
bowe według ‘przydziałów i organizacji, gromadzono relacje. Komisja rozpoczęła również intensywne prace przygotowawcze do wydania drukiem I zeszytu mate
riałów do słownika biograficznego kobiet polskich poległych w czasie II wojny światowej (lit. A—H). Komisja pragnie w bieżącym roku znacznie zaawansować lub sfinalizować prace nad wydaniem w małej poligrafii próbnego zeszytu słownika.
K o n f e r e n c j e n a u k o w e . Jak poprzednio, tak i w okresie sprawozdaw
czym Towarzystwo Miłośników Historii zorganizowało dwie doroczne konferencje naukowe o tematyce warszawskiej, korzystając z życzliwej pomocy finansowej i organizacyjnej Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu m. st. Warszawy.
VIII Doroczne Spotkanie Varsaviamistôw odbyło się 29 września 1973 w pałacu w Radziejowicach. Jego tematem była aglomeracja warszawska ze szczególnym uwzględnieniem ostatniego okresu. Wygłoszono 6 referatów.
IX Doroczne Spotkanie Varsavianistôw zorganizowano 17 czerwca 1974 w Nie
borowie; poświęcono je problemom odbudowy Warszawy w latach 1945—1949.
Referaty i komunikaty wygłoszone na Spotkaniach Varsavianistôw były dru
kowane w „Kronice Warszawy”. Na Spotkaniach wręczono dyplomy honorowe za najlepsze varsaviana roku, wybrane na zebraniach jury Towarzystwa Miłośników Historii przy współudziale Towarzystwa Przyjaciół Warszawy i Wydziału Kultury Urzędu m. st. Warszawy. Dyplomy otrzymali:
w r. 1973: dr inż. Zdzisław B i e n i e c k i , red. Karolina B e y l i n , prof. dr Marian M. D r o z d o w s k i , dr Jan G ó r s k i , prof, dr Ireneusz I h n a t o w i c z , Alceo V a l c i n i (za książkę „Golgota Warszawy 1939—1945”), Andrzej Z a h o r s k i oraz pośmiertnie dr inż. arch. Stanisław Ż a r y n ;
w roku 1974: red. Zofia B a r t o s z e w s k a , zespół Instytutu Historii PAN w składzie: prof, dr Czesław M a d a j c z y k , prof, dr Marian M. D r o z d o w s k i , mgr Maria M a n i a k ó w n a , dr Tomasz S t r z e m b o s z , mgr Marek G e t t e r , dr Andrzej J a n o w s k i , red. Władysław B a r t o s z e w s k i (przy współpracy Lucja
na D o b r o s z y c k i e g o ) za przygotowanie wydawnictwa źródłowego pt. „Ludność cywilna w Powstaniu Warszawskim” oraz mgr Emilia B o r e c k a , dr Irena T e s- s a r o-K o s i m o w a , doc. dr Stanisław M o s s a k o w s k i , Antoni N o w а к o w - s к i, dr Tomasz S z a r o t a .
694 K R O N IK A
D z i a ł a l n o ś ć w y d a w n i c z a . Rocznie ukazują się 4 zeszyty „Przeglądu Historycznego” w objętości 78 ark. wydawniczych. Wprawdzie od pierwszego zeszytu 1974 r. „Przegląd” jest finansowany nie przez TMH, ale bezpośrednio przez Biuro Wydawnictw PAN, to jednak nie przestaje być organem naszego Towarzystwa (jest nim od 1906 r.).
Seria „Biblioteka Wiedzy o Warszawie” jest subsydiowana przez Wydział Kultu
ry i Sztuki Urzędu m. st. Warszawy, a wydawana przez Państwowy Instytut Wy
dawniczy, który jest właścicielem nakładu. W 1974 r. ukazały się na rynku mono
grafie popularno-naukowe: Krzysztofa D u n i n-W ą s o w i с z a „Warszawa w czasie I wojny światowej” (14 ark. wyd., nakład 3000 egz.) oraz Romana T a b o r s k i e g o
„Życie literackie młodopolskiej Warszawy” (11 ark., nakład 4000 egz.). W produkcji znajdują się dalsze pozycje, zawarto też kilka umów autorskich na dalsze interesu
jące tomy. Komitet Redakcyjny „Biblioteki” działała w składzie: prof, dr Marian M. D r o z d o w s k i , prof, dr Ireneusz I h n a t o w i c z , dr Halina K i e p u r s k a , prof, dr Ryszard K o ł o d z i e j c z y k , dr Jan К o s i m , dr Maria N i e t y k s z a , mgr Hanna S z w a n k o w s k a .
U d z i a ł T M H w o g ó l n e j d z i a ł a l n o ś c i P o l s k i e g o T o w a r z y s t w a H i s t o r y c z n e g o . Dla uczczenia pamięci prof. Stanisława Herbsta, zmar
łego w 1973 r. wieloletniego prezesa PTH, nasze Towarzystwo wysunęło inicjatywę utworzenia nagrody Jegio imienia. Utworzona przez PTH nagroda imienna, prof.
Herbsta będzie przyznawana co rocznie za najlepsze ;prace magisterskie z historii Polski w zakresie dziejów kultury, miasit i wojskowości. Fundusz nagród, na który składają się dowolne wpłaty osób i instytucji, już przekroczył 86 tys. zł. Po raz pierwszy przyznano trzy nagrody w czerwcu 1974 r. Wiceprzewodniczącym Komisji Nagrody powołanej przez Zarząd Główny PTH jest z urzędu prezes TMH.
We wrześniu 1974 r. odbył się w Toruniu XI Powszechny Zjazd Historyków Polskich, w których uczestniczyło wielu członków TMH, wygłaszając referaty i ko
munikaty oraz zabierając głos w dyskusji. Ostatniego dnia Zjazdu odbyło się Walne Zgromadzenie PTH, na którym nasze Towarzystwo było reprezentowane przez 22 delegatów. Walne Zgromadzenie wybrało 9 członków honorowych PTH, a wśród nich dwoje uczonych ze środowiska warszawskiego: prof, dra Henryka J a b ł o ń s k i e g o i prof, dr Jadwigę K a r w a s i ń s k ą . W skład wybranego w Toruniu Zarządu Głów
nego PTH, liczącego w sumie 40 osób, wchodzi 17 osób z Warszawy.
W ub.roku rozpoczęto przygtoowanie I Olimpiady Historycznej dla uczniów szkół średnich. Komitet Główny Olimpiady, zorganizowany przy Zarządzie Głównym PTH, powołał w Warszawie dwa komitety szczebla wojewódzkiego, którym przewodniczą członkowie zarządu TMH: przewodniczącym Komitetu Stołecznego jest prof, dr A.
W y c z a ń s k i , a na czele Komitetu Wojewódzkiego stoi prof. dr A. M ą с z a k.
W pracach Komitetów uczestniczy szersze grono członków TMH.
P o s i a d ł o ś ć T M H w K a z i m i e r z u D o l n y m „A r k a d i a”. Okres spra
wozdawczy przyniósł radykalną zmianę na lepsze w sprawie, którą kiedyś nazy
wano „remontem kapitalnym” Arkadii. W chwili obecnej zarówno stary — właściwie niemal od fundamentów odbudowany — budynek, jak i nowy pawilon są wykończone w stanie surowym, ępierając się o ostatnie ustalenia między Okręgiem Stołecznym ZNP (inwestorem) a przedsiębiostwem budowlanym można przyjąć, że wszystkie prace budowlane zakończą się na wiosnę 1976 roku. W takim przypadku Okręg Stołeczny ZNP mógłby wszelkie pozostałe prace oraz wyposażenie obiektu przepro
wadzić w ciągu 2—3 miesięcy, co umożliwiłoby uruchomienie „nowej Arkadii” w połowie 1976 roku. Należy podktfślić z uznaniem nie tylko olbrzymi wkład finan
sowy ZNP, ale zasługującą na uznanie energię, z jaką ZNP pokonuje niezliczone trudności wiążące się z odbudową Arkadii. Jest więc nadzieja, iż niedługo będzie można powiedzieć, że fundacja Jerzego Niemojewskiego dla TMH została nie tylko uratowana, ale pomnożona.
D z i a ł a l n o ś ć f i n a n s o w a . Podstawą finansową TMH była, jak od lat, dotacja PAN. W 1973 r. wynosiła ona 290 tys. zł., zaś w 1974 r. 199 tys zł. Znaczną większość dotacji pochłaniała akcja wydawnicza. Finansowanie „Przeglądu Histo
rycznego” od 1 stycznia 1974 r. przejęła PAN, stąd też wynika różnica w wysokości dotacji. W 1974 r. Towarzystwo musiało sfinansować jedynie zeszyt 4 „Przeglądu”
za 1973 r. Działalność statutowa TMH pochłonęła w 1974 r. — 117 tys. zł, z cze
go — 66 480 zł wynosi osobowy i bezosobowy fundusz płac. Saldo dodatnie na 1 stycz
nia 1975 r. wynosiło — 43 612,88 zł.
Wpływy ze składek (20 zł) kształtują się na dotychczasowej wysokości. Należy podkreślić, że dzięki akcji sekretariatu Towarzystwa liczba zalegających ze skład
kami uległa dalszemu zmniejszeniu (za 1972 r. — 39 osób, za 1973 r. — 36 osób).
Hanna Szwankowska
