5S3
n y ch w o k ó ł d w o ró w k sią ż ę c y c h b o ja ró w , szla ch tę i d u ch o w ień stw o . S tu lecia X IV —X V I ocen ia autor ja k o okres w zro stu gosp od ark i to w a r o w o -p ie n ię ż n e j (podję
cie prod u k cji m en n iczej od X IV /X V w .), i ro zw o ju ry n k u w e w n ętrzn eg o . W k sią żce o m ó w io n o zn aczen ie ty c h czy n n ik ó w dla k szta łto w a n ia się sc en tra liz o w a n eg o p ań stw a ro sy jsk ieg o zazn aczając jed n ak , że m iasta sta ły się ry ch ło o b ie k te m fisk a ln e j ek sp lo a ta c ji ze stron y w ła d zy p a ń stw o w e j. U cierp ia ły on e ta k że z p o w o d u o p r ic z - n in y , k lę sk ele m en ta rn y ch k oń ca X V I w . i w o je n przełom u X V I i X V II w iek u .
In teresu ją co p rzed staw ion a została stru k tu ra r o sy jsk ieg o r y n k u w ew n ętrzn eg o w X V I w . S zap iro u k azał p o w sta w a n ie w y sp ecja lizo w a n y ch , r e g io n a ln y ch cen trów w y tw ó r c z o śc i rzem ieśln iczej, p rod u k u ją cy ch na d a lek i zbyt. W ażną cech ą ryn k u X V I w . b y ł w zrost zn aczen ia p rzed sięb io rcó w sk u p ia ją cy ch su r o w ie c lu b g o to w e p rod u k ty i za licza ją cy ch p ro d u cen tó w ά con to p rzy szły ch d ostaw . W reszcie w roz
d zia le III (’’C h arak tier ra ssło jen ija k r ie s tia n ”) autor poru szył za g a d n ien ia zw ią za n e z p rzem ia n a m i sp o łeczn y m i n a w si. C zęść ch łop stw a za sila ła w ó w cza s szereg i p rze
k u p n ió w lub r zem ieśln ik ó w w ie js k ic h , in n i m ig ro w a li do m ia st. W X V I w . proces te n n a s ilił się. B y li chłopi (zw łaszcza czern o so szn i) sta w a li się k u p ca m i (I ju tc z iw y je lu d i) oraz p row ad zili różnego ty p u p rzed sięb io rstw a — soln e, ryb n e i in n e. N a d ru
g im b ieg u n ie p o w sta w a ła grupa sp a u p ery zo w a n y ch ch łop ów , tru d n ią cy ch s ię często p racą n a jem n ą , ró w n ież w g o sp o d a rstw a ch w ie jsk ic h .
M . D.
Jerzy S i k o r s k i , M o n a rch ia p o lsk a i W a r m ia u s c h y łk u X V w ie k u . Z a g a d n ien ia p r a w n o -u s tr o jo w e i p o lity c z n e , W y d a w n ictw o „ P o jezie
rze”, O lsztyn 1978, s. 200.
T em a tem p racy jest p roces in te g r a c ji P ru s K r ó lew sk ich i W arm ii z P o lsk ą na tle sp oru o obsadę s to lic y b isk u p iej n a W arm ii w la ta ch 1489— 1492. A u to r a n a li
zu je jeg o stron ę p ra w n o -p o lity czn ą i u strojow ą. P od łożem sp oru b y ło d ą żen ie o li
g a rch ii p ru sk iej i b isk u p a w r a z z k a p itu łą w a rm iń sk ą do u trzym an ia u p rzy w ilejo w a n e j p o z y c ji sp o łeczn o -p o lity czn ej i w y n ik a ją c a zeń o b aw a przed in g e r e n c ją k róla p o lsk ieg o w w e w n ę tr z n e sp ra w y P ru s K r ó lew sk ich . B isk u p w a r m iń sk i p o słu g iw a ł s ię t u p ew n y m i a rg u m en ta m i n a tu r y p ra w n ej, k tó ry ch w a rto ść i zn a czen ie pod
d an e zo sta ło w k sią ż c e J. S i k o r s k i e g o szczeg ó ło w ej a n a lizie. Z d ru giej stron y sp o łe c z e ń stw o P ru s K r ó lew sk ich , w r a z z je g o n ajb ard ziej u p rz y w ile jo w a n y m i w a r
stw a m i a k cep to w a ło k o rzy stn y p r z y w ile j in k orp oracyjn y, co w sposób parad ok saln y u w id o czn iło się w a k cie k o n fed era cji P ru s i W arm ii p rzeciw k o k ró lo w i p o lsk iem u w 1485 г.: za o strza n ie się k o n flik tu z k ró lem p ro w a d ziło do ty m w y ra źn iejszeg o p o d k reśla n ia w ię z i z K oron ą P o lsk ą . W te n sposób p roces in te g r a c ji tr w a ł, ch oć jeg o fin a ł n a stą p ił dop iero w 1569 r.
W p ra cy w y k o rzy sta n o m ięd zy in n y m i zbiory a rch iw u m Z ak on u K rzyżack iego;
n o w e , w a ż n e źródła o d n a lezio n o w A r c h iw u m D ie c e z ji W arm iń sk iej w O lsztyn ie.
Z. M.
R ég in e P e r n a u d, P o u r en ji n ir a v e c le M o y e n A ge, E d ition s du S e u il, P a ris 1977, s. 161.
K siążk a R ég in e P e r n a u d, k iero w n iczk i le C entre J ea n n e d’A rc w O rleanie przypom ina, że m im o r ew o lty rom an tyczn ej w X I X w ., k tóra p rzy w ró ciła zn am io
na w a rto ści ep oce śred n io w iecza , ok res te n (V—X V w.) n ad al p ok u tu je w św ia d o -
584 Z A P I S K I
m ości p rzeciętn ego, k u ltu ra ln eg o E u rop ejczyk a ja k o czasy ciem n o ty i b a rb arzyń stw a.
M im o p o stęp u w litera tu r ze n a u k o w e j, w k tórej o k r e śle n ie „ w iek i śr e d n ie ” daw n o ju ż u tra ciło u jem n y w y d ź w ię k , fr a n c u sk i (i n ie ty lk o ) sy s te m o św ia to w y już n a sam ym p oczątk u w p a ja d zieciom , że śred n io w iecze to epoka a n a rch ii, p rze
śla d o w a ń r e lig ijn y c h , e p id e m ii i n ie w o ln ic tw a , a przede w sz y stk im ciem n o ty i za
p ozn an ia w sz e lk ic h w a rto ści a n ty czn ej k u ltu ry eu ro p ejsk iej. S ch em a t te n p odtrzy
m u je p óźniej w śró d szero k ich m as sp o łeczeń stw a litera tu ra b ele tr y sty c z n a i t e le w iz y jn a , a n a w e t litera tu r a , która u ch od zi za p o p u larn on au k ow ą.
R ég in e P ern a u d z p o d ziw u godną p a sją trop i o w e fa łs z y w e sąd y, n iep o ro zu m ien ia i b ra k i w szerzej ro zp o w szech n io n ej w iz ji cy w iliz a c ji śred n io w ieczn ej.
W jej u jęciu śred n io w iecze to o k res, w k tórym czło w ie k , n ie a k cep tu ją c, a le też i n ie od rzu cając ca łk o w icie teg o , co m u z dorobku sta ro ży tn y ch zo sta ło , k u lty w u je n o w e w a rto ści i p oszu k u je n o w y c h form ek sp resji sw o ich p rzeżyć n a polu sztu k i.
N a stęp n a ep ok a, ok res r e n e sa n su i tr w a ją c y po n im do k o ń ca X V III w . okres
„ k la sy cy zm u ” to czasy n ie w o ln ic z e g o k o p io w a n ia fo rm a rty sty czn y ch , tr e śc i a n a w et o b y cza jó w i w ied zy n a u k o w ej. Z an egd ot w a r to tu p rzytoczyć h isto rię lik w i
d acji m a ją cy ch m etryk ę śr e d n io w ieczn ą lu d o w y ch w id o w isk p a sy jn y c h , k tó re b y ły m ó w io n e „ gru b ym ”, p leb ejsk im języ k iem , u jęty m w fo rm y p o zb a w io n e cech „ k la
sy c z n y c h ”, a ponadto b y ły przezn aczon e dla r z e m ie śln ik ó w , k tó rzy w id ea ln y ch czasach n ie b y w a li d op u szczan i do ogląd an ia p rzed sta w ień te a tr a ln y c h „na rów n i z n ie w o ln ik a m i’. Z ta k ich to w z g lę d ó w p arlam en t p a ry sk i za b ro n ił w y sta w ia n ia p a sji w la ta c h czterd ziesty ch X V I w . N ie ste ty , te n p o g a rd liw y sto su n e k d o d orobku śred n io w iecza , a p rzyn ajm n iej p rzek on an ie, że n ie dop racow ało się o n o n iczego w a rto ścio w eg o , sp otyk a się i dziś.
W d zied zin ie u stroju p a ń stw a i sto su n k ó w sp o łeczn y ch w ie le sie g o do p otocz
nej w iz ji śred n io w iecza w n io sła id eo lo g ia W ielk iej R e w o lu c ji F r a n c u sk ie j, w k tó rej w sz e lk ie n e g a ty w n e z ja w isk a , to w a rzy szą ce n o w o ży tn ej m o n a rch ii ab solu tn ej i n arod zin om sp o łeczeń stw a b u rżu azyjn ego n a zy w a n o feu d a lizm em , o d n osząc je n a jn ie słu sz n ie j do w c z e śn ie jsz e g o śred n io w iecza .
Od zagad n ień m a k ro sp o łeczn y ch i u str o jo w y c h R ég in e P ern a u d p rzech od zi do szczeg ó ło w eg o o m ó w ien ia p o zy cji k o b ie ty w śred n io w ieczu i ep oce „ k la sy czn ej”, p rzy p isu ją c tej o sta tn iej w sz y stk o zło, k tó re dzisiejsza c o m m u n is o p in io łą czy ze śred n io w ieczem . K oron n ym n iep o ro zu m ien iem je s t tu p ogląd , ja k o b y w śred n io w ie c z u , w cza sa ch ro zw o ju k u ltu św ię ty c h m ęczen n iczek i k u ltu m a ry jn eg o za sta n a w ia n o się, czy k o b ieta m a d u szę. P od ob n ie rzecz się m a z za g a d n ien iem n ie w o l
n ic tw a śred n io w ieczn eg o . P oza w sp ó ln o tą term in ologiczn ą n ic go p rzecież n ie łączy z n ie w o ln ic tw e m w k o lo n ia ch „ k la sy czn ej” F ra n cji L u d w ik a X IV — ty m cza sem w potoczn ej o p in ii te fo rm y n ie w o ln ic tw a sp rzed W ielk iej R e w o lu c ji uchodzą za ty p o w o „ śred n io w ieczn e”.
P ro ces w a lk i z d em on iczn ą w iz ją c y w iliz a c ji śred n io w iecza k o ń czy autorka o m ó w ie n ie m p rzesą d ó w i n iep o ro zu m ień , k tó ry m i ob rosła sp raw a w a lk i K ościoła z h erezją i czaram i, zatrzym u jąc się d łu żej p rzy m eto d a ch d zia ła n ia i ro li In k w i
zy cji. '
N ie m ożna zaprzeczyć — R égin e P ern a u d pop ad a oo i r a z w p u b licy sty czn ą p rzesad ę. Ś red n io w iecze n ie jest m im o w sz y stk o u tracon ym ra jem lu d zk ości. Poza ty m je j eg zo rcy zm y nad potoczn ym rozu m ien iem śred n io w iecza zb yt często pro
w ad zą do w ą tp liw y c h stw ierd zeń o ty m , co w danej ep oce b y ło „ ty p o w e”, a co nie.
A le ja k każda w a lk a z fa łsz y w y m i sch em a ta m i w ie d z y h isto ry czn ej, ta k i w yżej p rzed staw ion a m oże m ieć sk u tk i je d y n ie dodatnie.
Z. M.
!["Wielojęzyczność literatury i problemy przekładu artystycznego", Red. E.Balcerzan, Wrocław 1984 : [recenzja]]()