Barburska Wanda Janina

S P IS Z A W A R T O Ś C I T E C Z K I — ...

/idU

. % A . . rttiałf 1 m » a .

1/1. Relacja

I/2. D okum enty (sensu stricto) dotyczące osoby relatora

I/3. Inne m ateriały dokum entacyjne dotyczące osoby relatora

II. M ateriały uzupełniające relację

111/1 - M ateriały dotyczące rodziny relatora

III/2 - M ateriały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.

III/3 - M ateriały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) III/4 - M ateriały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r.

III/5 - inne...

IV. K orespondencja

V. Nazwiskowe karty informacyjne

VI. Fotografie v/

2

S c h emat relacji o wojennej służbie kobiet-żolnierzy w Sili A n n ii W o j s k a Polskiego

>v latach 1939-1945

* . • » t f Relację można również sporządzić w sposób opisowy uwzględniając punkty schematu, ale nie rozdzielając opisu na poszczególne punkty.

• • 1 * | ' i _.

1. DANE OSOBOWE

i .Nazwisko / tnkże panieńskie z dalą zmiany /, imiona

Wanda Jarrina Batkowska z domu Barburska

w y s z ł a m za m ąż ,za por.Stefana Batkowskiego,dnia 26.12.1945 2.Dala i miejsce urodzenia / w przypadku wsi pouać powiat /

Urodziłam się 19*06.1924 r* w miejscowości Wiskitki koło Żyrardowa.

3 Imiona rodziców, nazwisko panieńskie matki, dane o ich pracy zawodowej i społecznej Wacław i Leokadia z domu Malinowska

Ojciec - technik m e l i o r a c j i ,mama zajmowała .się domem. ^ .

4.Obecny adres składającej relację, nr telefonu

00-189 Warszawa, ul ..Inflancka 15 m 84 tel. 831-15-32.

II. DANE ŚRODOWISKOWE

1.Wykształcenie/ nazwy szkół i lala ich ukończenia/

Matura - Lice u m dla pracujacych -koniec lat pięćdziesiątych Dyplom pielęgniarski ooęzątek lat oięćdziesiątych

2.Micjscc zamieszkania przed 1939 rokiem

Od urodzenia mieszkałam w Wiskitkach z rodzicami*

3..Czy tu zajmowała siy przed 1939 rokiem / nauka, praca - jaka ?/ ' .... h " ’ Nauka - szkoła podstawowa.

' " ' ; tf| i|.I

: 4.Przynależność do ZHP, PWK, PCK, Związek Młodzieży Wiejskiej, Sodałicja Mariańska

Należałam do ZHP i PCK. ’'! ? * 'r

4

Udział w obronie cywilnej.

Służba sanitarna, w Wiskitkach.

IV. D A N E Z O K R E S U L A T 1 9 3 9 - 1 9 4 5

\rauka, praca, udział w konspiracji /ja k ie j ? /

Nauka na tajnym, komplecie - program gimnazjum nie dokończone.

Udział w k o n s n i r a c j i ,od lutego 1942 roku w Armii K r a j o w e j

I, Kiedy i w w i W S f a ^

Nie byłam wywieziona,ani nie byłam aresztowana. . , i jwakuacja, m iejsce pobytu - charakter p ra cy f

Zagrożenie aresztowanig przez Gestapo - ucieczka z Warszawy na lubelszczyznę do Rejowca.

Po wkroczeniu na ten teren Wojska Polskiego zgłosiłam się ochot­

niczo do 4 Samodzielnego Batalionu Sanitarnego - 4 Dywizji Pie­

choty im. Jana Kilińskiego. . . ;

2. Moja droga do wojska polskiego / m obilizacja, za cią g ochotniczy /

K oni e c lipca lub początek sieronia 1944 roku zgłosiłam się ochotniczo do wyżej wymienionego Batalionu Sanitarnego 4 DP

w Lublinie. i

3. Data rozpoczęcia służby w wojsku i data zdemobilizowania.

J a k w pkt. 2, po załatwieniu formalności w Komendzie Uzupełnień w Lublinie rozpoczęłam służbę.. Zdemobilizowana - marzec 1946 r.

4. Nazwy k olejny c?i ł&8^frf&ffywala służbę wojskoWą

W czasie' działań wojennych dywizji nie zmieniałam jednostki. Po zakoń­

czeniu wojny skierowano mnie do II-giej A r m i i ; WP, 1 6 Bataliióni> Sanitarny 13 Dyw.Pi e c h o t yf po reorganizacji jednostki skierowano mnie do 8-go Szpitala Chirurgicznego.W tych jednostkach pełniłam służbę starszej siostry. ' • *'! -j rii»n.i ..-.I.,,,,-,. ,iiv* v • . 5. Jakie wykonywała zadania i jakie zajmowała stanowiska w wojsku

Wykonywanie zleceń l e k a r s k i c h ,j e k :i n i e k c j e ,transfuzje krwi (konserwowej) podawanie dożylnie k r o olówek płynów infuzyjnyeh,bańki zwykłe i cię-te asystowanie przy operacjach rannych i inne potrzeby opieki chirurgicz- 6. Jakie przeszła przeszkolenie w wojsku / szkoły, kursy, itp. / ne j .

1 zsze przeszkolenie PCK',kolejne w m acierzystym Batalionie Sanitarnym w Lublinie. Równocześnie wojskowe i medyczne,,doszkolenie podczas służby 7. \^/rj?$ic?iwl?i?\vac1

brała udział / m iejscow ość, data, odniesione rany i kontuzje, g d zie i

ir- i ? / batalion Sanitarny 4 DP uczestniczył we wszystkich walkach Dywizji K iea y. / 0(~j Lublina do Łaby*

5

8. Stopień wojskowy w chwili demobilizacji i obecnie / data /

W chwili demobilizacji stopień wojskowy chorąży (dokument otrzymałam w DÓźniejszym terminie).

Obecnie stopień wojskowy porucznik z dnia 18.01.2000 r.

9. Odznaczenia' bojowe, państwowe i społeczne

Medal Zasłużónym na Bólu Chwały, kwieci eń19445 r. i... , \ Brązowy Krzyż Z a s ł u g i , kwiecień,, 1 945 r.

Krzyż O f i c e r s k i ,Krzyż K a w a l e r s k i ,Krzyż AK,Medal za udział-w.-walkach

o Berlin,Angielski Medal za udział w wojnie 1939-1945.Łącznie wszyst- V / / Y O O K Y S P O W O J E N N Y kich odznaczeń posiadam 26.

1. Dalsze kształcenie się. Warunki rodzinne. Praca zawodowa i działalność społeczna. Wpływ służby wojskowej na życic powojenne.

Podczas służby w 8 Chirurgicznym Szpitalu zachorowałam i po długim leczeniu isszKniN,Komisja Lekarska Wojskowa zd y s k w a l i f i k o w a ł a .mnie i zwolniła ze służby z 3-cią ^ u p ą inwalidzką, w juarcu. 1946 .fokukii przeszłam do cywila.

W grudniu 1945 roku wyszłam za mąż.Mój mąż również został zdemobilizo­

wany i zamieszkaliśmy w Bielsku.Pd kilku m i e s i ą c a c h ’podjęłam pracę w służbie zdrowia w Bielsku.Warunki życia były bardzo trudne bo nasze dochody z pracy były bardzo niskie-Rodzina męża wróciła z Kazachsta­

nu i mieszkała z nami.W styczniu 1947 roku urodziłan syna, za półtora roku urodziła się córka.W krótkim czasie po urodzeniu córki mój maż wyjechał do Warszawy na studia a ja wychowywałam dzieci i utrzymywałan dom i pomagałam mężowi finansowo podczas studiów.Mój Ojciec zmarł w wieku 51 lat w roku 1947 na skutek odniesionych ran w czasie okupacji n i e m i e c k i e j .Na mnie spadł obowiązek pomocy mojej mamie.W roku 1951 mój maż po ukończeniu studiów otrzymał pracę w Ministerstwie Kolei i w związku z tym przeprowadziliśmy się do Piastowa koło Warszawy.

Ja podjęłam pracę w przychodni lekarskiej kole j o w e j , pcjdwóch latach przeprowadziliśmy się do W a r s z a w y ,mąż pracował nadal ^Ministerstwie a ja podjęłam prace w Przychodni Lakarskiej w M in i s t e r s t w i e ’k b i e i . Dopiero w tym okresie mogłam podjąć decyzję dalszej uzupełniającej 2. 7, jakimi trudnościami życiowymi borykała się po wyjściu z wojska. mojej n a u k i .

Warunki życia były byrdzo trudne,wojna i okupacja Kraju-, wyniszczyła dobytek większości społecz e ń s t w a .Rodzina męża i mąż również wywiezie­

ni byli do Kazachstanu i stracili wszystko.Moi Rodzice- byli na m i e j ­ scu, ale wkrótce zmarł mój Ojciec. Ojciec mojego męża zamordowany w w więzieniu w Związku Radzieckim. My,młodzi ludzie' dóJ poniewierce f r o n t o w e j ,musieliśmy sami borykać się z trudnościami. Mnie osobiście wojsko nauczyło jak rozwiązywać trudności i nie tracić nadziei na lepsze jutro. Mamy troje dzieci .wszyscy skończy.! studia wyższe, i są 3. Obecne /.todlo utrzymania / emerytura, renta z ogolnego stanu dtrowta, rem a m wm nty

dla nas bardzo dobre, kochane.Mamy również trzy dorodne wnuczki i jed- wojennego, renta rolna, renta wdowia, proszę uwzględnić grupy inwalidztwa /

ną prawnticzkę. Mąż mój jest po studiach, ale ja musiałam zrezygnować ze studidiów na korzyść rodziny-Pozostałam z dyplomem pielęgniarskim i maturą.Niczego w życiu nie żałuję i dziękuje losowi,że dane mi było służyć w polskiej Armii,nieść pomoc rannym nie szczędząc swoich,^ił.

Pamiętam słowa jednego,już starszego żołnierza,który na odjazd do

4 . O b e c n y s « m , z d r o w i a

do szpitala p o l o w e g o

dziękował mi za opiekę i serce

tymi słowy " Niech Pan Bóg wynagrodzi siostrzycce dobrym M ężem"

i tak się stało.

6

Od 1950 pracowała w Kolejowej Służbie Zdrowia i z tej służby ko­

rzystałam do czasu reformy Służby Zdrowia w Polsce.

, < i ______•... ... .../ . „ „ . / i Itih im' rodzimi, aresztowania, Śledztwo,

okoliczności, data. m ie js c e /

Moja rodzina nie była reoresjonowana p d :‘ #ó j n i e , ani rodzina-męża.

7 K r ó l k a c h n i n k l c r y s l y k n n a j b l i ż s z e j r o d z i n y ^ j e j l o s y w o j e n n e , n t a k ż e s z c z e g ó l n i e j s z e s y t u a c j e ż y c i o w e l o d / . i c ó w . r o d z e ń s t w a , m ę ż a , d z i e c i - i c h w y k s z t a ł c e n i e , z a w o d y ,

z a j m o w a n e s t a n o w i s k a .

Moja siostra starsza nyła ranna w Powstaniu Warszawskim,

wyleczei zajmowała się domem i d z i e ó c m i .Rodzice zmarli po wo j n i e ,ojciec pod­

czas okupacji był raniony przez żandarma n i e m i e c k i e g o ,zmarł w wieku 51 1.

mama w dwa lata p ó ź n i e j ,również po przeżyciach okupacyjnych.

Młodsza siostra po wojnie ukończyła szkołę przemysłu Iniarskiego ale nie Dozostała w Bielsku,wróciła do mamy. Młodszy brat odbył służbę wojskowy a

zakończeniu służby ożenił się i mieszkał w Łodzi-Po ukończeniu szkoły oracował w Przedsiębiorstwie Autobusowym,

F V j ; ! r . : i c z a l n e z e n i e :

j /1lj / i I *

. d o k u m e n t ó w , w s p o m n i e ń i f o t o g r a f i i d o t y c z ą c y c h o k r e s ó w p r z e d w o j e n n e g o , k a m p a n i i

w r z e ś n i o w e j o r a z o k r e s u w o j e n n e g o .

• w y k a z u k s i i p / e k i a r t y k u ł ó w , w k t ń r y e ł i w z m i a n k u j e s i ę o s ł u ż b i e w o j s k o w e j a u t o r k i

C z y t e l n y p o d p i s

7

Ą ~ j f

Wanda Batkowska

Por. rez. w st. spocz.

kjj . J*f t«-Vi C-lciL 4 S W. £

(fj) Sin u W l <!! w . f J

7 1 < , »'i , 1 ! ( • 2 .

Moje drogi frontowe

Wiosną 1939 roku ukończyłam kurs 1-ej pomocy org a n i z o w a n y przez Polski C zerwony Krzyż oraz kurs obrony przeciwlotniczej. We wrześniu 1939 roku w moich rodzinnych Wiskitkach, podczas n a p a ś ­ ci hi t l e r o w s k i c h Niemiec na Polskę, jako harcerka brałam czyn­

ny udział w obronie przeciwlotniczej ludności cywilnej oraz op a trywałam rannych żołnierzy i ludność cywilną - uciekinierów z zachod n i c h terenów Polski. W miarę przesuwania się linii f r o n ­ tu w głąb Polski przybywało u c i e k i n i e r ó w i rannych żołnierzy.

Ciężej rannych cywilów i żołnierzy p r z e k a z y w a ł a m do miejscowego Ośrodka Zdrowia, gdzie z a i m p r o w i z o w a n o mały s z p i t a l i k z jednym lekarzem dr M a r i ą Śmigielską i jedną p i e l ę g n i a r k ą p. Heleną W a w ­ rzyniak. Br a k o w a ł o personelu medycznego, zg ł o s i ł a m się więc do pomocy przy pielęgnowaniu rannych i do pomocy w zabiegach.

Rannymi opiekowałyśmy się do czasu zajęcia W iskitek przez wojska niemieckie. Z ciężkim sercem odda w a ł y ś m y rannych polskich ż ołnierzy pod opiekę n i e p r z y j a c i e l s k i c h lekarzy. W porozumieniu z k i e r o w n i c z k ą Ośrodka Zdrowia - S zpitalika p i e l ę g n i a r k a p. W a w ­ rzyniak i ja uczyniłyśmy ws z y s t k o co możliwe dla przechowania lekko rannych żołnierzy, w czym pomogli moi Rodzice. W roku 1940 wyjec h a ł a m do Warszawy i z a m i e s z k a ł a m u mojej zamężnej siostry.

W W a r s z a w i e pracowałam i uczyłam się na tajnym komplecie.

W lutym 1942 roku wstąpiłam do AK, przeszłam szkolenie wojskowe, sanitarne i łączniczki pozostając w Zgrup o w a n i u "Anna" do lipca 1944 roku. W związku z zagrażającym n i e b e z p i e c z e ń s t w e m a r e s z t o ­ wania przez Gest a p o opuściłam W a r s z a w ę i w y j e c h a ł a m do Rejowca na Lu b e l s z c z y z n ę do krewnych mojego ojca.

Z powodu z b l i ż ającego się frontu s t a c j onująca w majątku Rejowiec n iemiecka jednostka SS zmusiła do ewakuacji p r a c o w n i k ó w cukrowni, gorzelni i administracji majątku Rejowiec, w tym moich krewnych i mnie.

Pod m i e j s c o w o ś c i ą Piski Luterskie na trasie do Lublina, pod o s ł o ­ ną nocy udało się nam zbiec z t r a n s p o r t u i p r z e d o s t a ć do wsi Popławy, gdzie mój wujek miał gospodarstwo. Tam 24 lipca 1944 roku w y z w o l i ł y nas jednostki Armii Radzieckiej, a na drugi dzień przyszły jednostki Wojska Polskiego.

8

W pierwszych dniach po wyzwoleniu zgłosiłam się o chotniczo do 4-go Samodzielnego Batalionu Sanitarnego, który stacjonował w Lublinie. W Batalionie przydzielono mnie odrazu służbę w namio­

cie zakaźnym, przy chorych na czerwonkę. Nie był to przyjemny przydział służby, ale w krótkim czasie uporałam się z zadaniami.

Po pierwsze - chorych, leżących w namiocie przywitałam po polsku słowami: dzień dobry, co poruszyło wszystkich chorych. Po dru­

gie - powiedziałam chorym czego będę wymagała:

a) myó porządnie ręce po użyciu "latryny" - warunki do mycia rąk były;

b) wodę pić tylko przegotowaną, której zapas jest w stojącym s a m o w a r z e ;

c) uważnie słuchać co mówi lekarz w czasie obchodu i ściśle wyko nywaó jego zalecenia.

Takie było moje spotkanie z 4-ą D y w i z j ą Piechoty im. Jana Kiliń­

skiego. w Lublinie.

W krótkim czasie moich chorych wywieziono do szpitala polo- wego, a ja musiałam przejść d e z y n f e k c j ę i dopiero po niej mogłam mieć kontakt z rannymi.

Otrzymałam przydział do Plutonu Szpitalnego, który dzielił się na część chirurgiczną, do której mnie przydzielono i część in­

ternistyczną, do której p r z y d zielono Zoję Malukową. Była to ciężka i odpowiedzialna służba. W wa r u n k a c h szybko p r z e s u w a j ą ­ cej się linii frontu Batalion S a n i t a r n y też musiał szybko się przemieszczać wślad za walczącymi jednostkami.

Pierwszymi rannymi żołnierzami po rozpoczęciu służby w 4-ym Batalionie Sanitarnym opiekowałam się już w Lublinie. Była to lekcja wytrzymałości fizycznej i równocześnie psychicznej.

Nasz Batalion przemieścił się do A n i n a pod Warszawą. Przywożono nam rannych żołnierzy z walk na Wars z a w i e - P r a d z e i z rejonu Wis­

ły. Pewnego dnia przywieziono do B a t a l i o n u bardzo ciężko ranną na ulicach Pragi kobietę w mun d u r z e kapitana. Jak się okazało, była to kapitan Stanisława Sowińska, pseudonim "Barbara", oficer do zleceń Naczelnego Dowódcy W o jska Polskiego generała Michała Żymierskiego. Kapitan Sowińska była ciężko ranna w brzuch, stan rannej był bardzo ciężki. N a t y c h m i a s t przystąpiono do operacji, która trwała kilka godzin. Po operacji ranną p r z e n i e s i o n o do plutonu s z p italnego pod moją opiekę.

9

Na drugi dzień po operacji ranną kpt. Sowińską p r z e n i e s i o n o na łużku-noszach do Szpitala Chirurg i c z n e g o 1-ej Armii W o j s k a P o l ­ skiego, który stacjonował również w Aninie, około 600 m e t r ó w od naszego Batalionu. Ku mojemu zaskoczeniu, na rozkaz ge n e r a ł a Żymierskiego do opieki i czuwaniem nad przebiegiem l e c z e n i a r an­

nej kpt. S o w i ń s k i e j oddelegowano lekarkę dr B i e l i m ę - P a s t e r n a k i mnie.

Przez 9 dni i n o c y walczyłyśmy o życie rannaj. W r ó c i ł y ś m y do B a ­ talionu kiedy na s t ą p i ł a widoczna poprawa zdrowia rannej. ( Po wojnie to w y d a r z e n i e opisała już pułkownik Sowińska w s w o j e j • księżce p.t. "Lata walki").

Po powrocie do B a t a lionu przydzielono mnie służbę w p l u t o n i e szpitalnym, na chirurgii. W czasie mojego odd e l e g o w a n i a do S z p i ­ tala C h i r u r g i c z n e g o 1-ej Armii WP przybyła do naszego p l u t o n u jeszcze jedna s i o s t r a Nina, z p o c hodzenia Czuwaszka. P r z e z kilka dni i nocy p e ł n i ł y ś m y na zmianę służbę. Po kilku d n i a< 8 ^ u r ó w zauważyłam z m ianę w zachowaniu lekarki dr Pinziakowej i starszej siostry p l u t o n u szpitalnego p o d p o r u c z n i k Nowikowej. C z e k a ł a m cierpliwie i z a s t a n a w i a ł a m się co n o wego wybuchnie. N a p i ę c i e wzrastało, aż s t a r s z a siostra Now i k o w a postawiła mnie zarzut, że bardzo powoli p r a c u j ę i zadała pytanie: jak sobie p o radzę, kiedy Dywizja będz i e wjboju i będzie dużo rannych ? W y s ł u c h a ł a m s p o k o j ­ nie i o d p o w i e d z i a ł a m pytaniem: czy 3 litry soli f i z j o l o g i c z n e j można rannemu p r z e l a ć dożylnie sys t e m e m kropelkowym w c i ą g u pół godziny ? S i o s t r a Nowikowa odpowiedziała, że o czywiście nie m o ż ­ na. Nic w i ęcej n ie mówiłam, poszłam do rannego żołnierza, k t ó ­ remu przed c h w i l ą podłączyłam k r o p lówkę z soli f i zjologicznej.

Do końca w o j n y n ie było uwag ani wątp l i w o ś c i ze strony m o i c h przełożonych do mojej pracy. A siostrę Ninę p r z e n i e s i o n o do in­

nych zajęć.

W drugiej p o ł o w i e stycznia 1945 roku 4DP ruszyła wrgg z fro n t e m na p ó łnocny zachód. Mróz i śnieg oraz brak benzyny p o w o d o w a ł y przymusowe p o s t o j e na drodze do Bydgoszczy. Odczuł to n a s z B a ­ talion i inne jednostki 4-ej DP. Po wielu trudach i k ł o p o t a c h do tarliśmy do B y d goszczy. Przez miasto przejec h a l i ś m y w n o c y i z a ­ trzymaliśmy się kilka kilometrów dalej w dużym gospod a r s t w i e . Po k i l k u d n i o w y m post o j u ruszyliśmy na przedpola Wa ł u P o m o r s k i e g o

10

Odgłosy ciężkich walk zmobilizowały cały personel Batalionu Sanitarnego. Znane są i opisane walki o poszczególne miasta jak np. o Jastrowie, Złotów i wiele innych miast i wsi. Rannych żołnierzy umieszczaliśmy w opuszczonych budynkach mieszkalnych.

Często ranni leżeli na rozścielonej na p odłodze słomie p r z y k r y ­ tej prześcieradłami. W takich warunkach zabiegi przy rannych musiałyśmy wykonywać często w pozycji klęczącej, a bywało, że przy transfuzji krwi same leżałyśmy na brzuchu. Tego wymagał stan rannych. Po przełamaniu Wału P o m o r s k i e g o Batalion podążał za pułkami Dywizji w kierunku Drawska Pomorskiego, a ranni l e ż ą ­ cy w plutonie szpitalnym zostali p r z e w i e z i e n i do szpitali polo- w y c h .

Następnie były walki o Drawsko Pomorskie. Śnieg i mróz utrudniał bardzo rozstawianie namiotów szpitalnych. V/szyscy w Batal i o n i e ciężko pracowali, bo czas naglił, a walki trwały. Namioty n a l e ­ żało ogrzać. Ranni, szczególnie po c i ę ż k i c h operacjach, nie m o g ­ li leżeć w zimnym namiocie. Ogrzewanp te namioty blaszanymi p i e ­ cykami, na których gotowałyśmy s t e r y l i z a t o r y z narzędziami p o ­ trzebnymi przy różnych zabiegach. C i ę ż k i e walki o Drawsko k o s z ­ towały wiele istnień ludzkich i wielu rannych.

Front przesuwał się dalej, a w namiocie szpitalnym było 40-u ciężko rannych po operacjach, po k t ó r y c h nie można ich było od razu ewakuować na tyły. Pluton c h i rurgiczno-operacyjny oraz p o ­ zostałe plutony przemieszczały się w ś l a d za Dywizją. N a miot z rannymi po operacjach pozostał na d o t y c h c z a s o w y m miejscu p o s t o ­ ju, w lesie i bez osłony wojska. Z rannymi pozostał lekarz in- ternicta dr Siemaszko, ja i dwóch sanitariuszy. Wszystkie z l e ­ cone zabiegi rannym musiałam wykonać sama. Namiot nie miał o ś ­ wietlenia, bo prądotwórczy agregat jechał zawsze z plutonem c h i r u r g i c z n o - o p e r a c y j n y m . Do o ś w i e t l a n i a namiotu służyły tak zwane "kopciłki" - lampy zrobione z łusek pocisków a r t y l e r y j s ­ kich, nie bardzo bezpieczne w użyciu. Innych możliwości o ś w i e t ­

lania namiotu nie było, a zabiegi m u s i a ł y być wykonane. Po trze dobach przyjechały samochody z n a j b l i ż s z e g o szpitala p o l o w e g o i rannych ewakuowaliśmy. Po kilku g o d z i n a c h przyjechał po nas samochód z naszej Dywizji. Zwinęliśmy n a m i o t szpitalny i niel u d ko zmęczeni ruszyliśmy do miejsca p o s t o j u naszego Batalionu w miejscowości Czernin w pobliżu Kołobrzegu.

11

Ciężkie walki o Kołobrzeg to kolejny etap walki Batalionu S a n i ­ tarnego o życie każdego rannego żołnierza. Z a j ę liśmy opuszczone przez miesz k a ń c ó w domy i rannych po o e r a c j a c h r o z m ieściliśmy na pol w y c h łóżkach ale w budynkach. W K o ł o b r z e g u trwały krwawe w a l ­ ki i znowu było bardzo dużo ciężko rannych. Lżej rannych, po opatrzeniu ran ewakuowano do szpitali na tyłach frontu. Ciężko rannych, po operacjach w plutonie chirurgicznym, p r z enoszono do plutonu szpitalnego. Długotrwałe, ciężkie walki u trudniały b a r ­ dzo s a n i t a r i u s z o m wynoszenie rannych z pola walki. W k o n s e k w e n ­ cji d o c ierało do naszego Batalionu dużo rannych ze zgorzelą g a ­ zową. Wymusiło to podział plutonu s z p i t a l n e g o na chirurgię c z y ­ stą, gdzie dyżur bez przerwy pełniła siostra Szura W o ł k o w a , a ja pełniłam też n i e p r z e r w a n y dyżur przy rannych ze zgorzelą. Nasza służba trwała bez przerwy 10 dni i nocy. W o s t a n i ą noc wyszłam na korytarz, który dzielił nasze p o m i e s z c z e n i a i zauważyłam, że u Szurki jest cicho, nie słychać jej obecności. Zajrzałam do p o ­ miesz c z e n i a i p rzerażona zobaczyłam, jak Szur k a stojąc śpi i kłuje w żyłę rannego żeby podłączyć krew. B e z p i e c z e ń s t w o r a n n e ­ go, było ważniejsze. Narus z y ł a m obow i ą z u j ą c y nakaz w y c hodzenia z m o j e g o pomieszczenia, gdzie leżeli ranni ze zgorzelą, o d s u n ę ­ łam Szurkę i z a b e z p i e c z y ł a m kłutą żyłę rannego. Szurka padła na podłogę i tak mocno zasnęła, że nie w i e d z i a ł a co się z nią d z i e ­ je. Po kilku g o d z inach "dopadło" i mnie, z tą różnicą, że nie zasnęłam, ale p r z e s t a ł a m rozumieć co sią do mnie mówi, co mówił dowódca plutonu dr Siemaszko. Wezwano dow ó d c ę Batalionu, który również był lekarzem. Ocenił on Szurki i mój stan jako kompletne wycz e r p a n i e i polecił zaprowadzić nas do b e z p i e c z n e g o miejsca, żebyśmy mogły się wyspać. Za posłanie słu ż y ł a podłoga, za podusz- Y/^kę w o j s k o w a czapka, a za kołdrę własny płaszcz. Spałyśmy bez

przerwy dobę. Po prz e b u d z e n i u dano nam jeść i p r z y s t ą p i ł y ś m y do pełnienia służby.

Po k i l k u d n i a c h rannych przewieziono do Sz p i t a l i Polowych, a B a ­ talion S a n i t a r n y 4-ej DP przejechał do G o ś c i n a (dawniej Gross Jestin) n i e d a l e k o Kołobrzegu. P r z y g o t o w y w a l i ś m y się do dalszych walk. Personel medyczny nabierał kondycji. P r z y g o t o w y w a n o m a t e ­ riały opatrunkowe, sprawdzano sprzęt i n a r z ę d z i a potrzebne p o d ­ czas działań bojowych.

Był k o niec m a r c a lub początek kwietnia 1945 roku. Zbliżała się Wielkanoc. Przy pomocy sanitariuszy u p i e k ł a m ciasto drożdżowe dla całej kompanii medycznej, a kuchnia b a t a l i o n o w a zorganizo-

12

wała, przy naszej pomocy, uroczyste wielkanocne śniadanie. W czasie postoju w Gościnie przyjechał do nas dowódca naszej D y ­ wizji generał Bolesław Kieniewicz. Odbyło się uroczyste w r ę c z a ­ nie żołnierzom i oficerom odznaczeń. W tej grupie i ja się z n a ­ lazłam. Otrzym a ł a m od razu Brązowy Krzyż Zasługi i Medal Z a s ł u ­ żonym na Polu Chwały.

W połowie kwietnia 1945 roku nastąpiła ofenzywa. Jednostki 4-ej DP, w tym nasz Batalion Sanitarny, przeprawiliśmy się przez Odrę pod Siekierkami. Kilka kilometrów za p r z e prawą Batalion rozwinął się w miejscowości niedaleko miasta Wriezen, tym razem w opustoszałych budynkach mieszkalnych. W kilka g o dzin po nas przybyła jednostka dział samobieżnych, a w krótkim czasie "zło­

żyły na wizytę" niemieckie samoloty i zrzuciły kilka bomb. Dwie z nich trafiły w pobliżu budynku gdzie na parterze była "sala operacyjna" Batalionu, a na piętrze leżeli ranni żołnierze po operacjach. Na nasze i rannych szczęście obie bomby nie w y b u c h ­ ły. Nalot niem i e c k i c h samolotów nie wyrządził w i ę k szych szkód, kilku żołnierzy z obsługi dział samobieżnych było rannych. I z n o ­ wu po pr z e w i e z i e n i u rannych do szpitala polowego Bat a l i o n w y r u ­ szył w kie r u n k u Berlina.^

W Berlinie zatrzymaliśmy się w dzielnicy W eissensee przy ulicy Di m itroffstrasse (nazwa z czasów NRD), gdzie na p a rterze i pi e r ­ wszym piętrze kilkupiętrowego budynku u r z ą d ziliśmy dywizyjny szpital. Byli ranni żołnierze. Po kilku dniach przekaz a l i ś m y ich do naj b l i ż s z e g o szpitala polowego i ruszyliśmy w kierunku Ora- nienburga i dalej w kierunku miasta Nauen, gdzie toczyły się o to miasto walki.

Nasz Batalion zatrzymał się w miejscowości Wansaorf. Miejscowość wyludniona, pusta. Zajęliśmy jeden z n a j w iększych budynków, k t ó ­ ry służył nam za szpital. Na parterze była sala operacyjna, sala przeci w s z o k o w a i segregacja rannych. Ma 1-ym piętrze r o z m i e s z ­ czeni byli ranni ^ pooperacyjni żołnierze. Rann y c h było bardzo dużo. P r z y w ieziono do nas rannych żołnierzy z Kompanii Fizylie- rów, wśród nich ciężko ranna dowódcę plutonu por. Czesławę Wulf.

Miała ona u r waną lewą ręką i lewą stopę.

Z opowiadania rannej wynikało, że Kompania została zaatakowana w marszu przez ukryte w lesie niemieckie czołgi. Ranna por. Wulf dzielnie walczyła z cierpieniem. Najgorsze było jednak to, że ta młoda, 24-letnia dziewczyna, tak tragicznie poszkodowana, nie

13

wiedziała przez pierwsze dni, że nie ma również stopy. Skarżyła się tylko, że nie może poruszać palcami lewej stopy. Nie miałam odwagi p owiedzieć jej, że tej stopy nie ma. Czekałam, żeby prawd rannej powiedzieli lekarze, ale oni też nie mogli tego uczynić.

Czekali na poprawę stanu zdrowia rannej, a ona nie mogła się p o ­ ruszać, bo m i a ł a również rany cięte pośladków. P r z e ż y w a ł a m to bardzo mocno. Po kilku dniach r anną por. Wulf p r z e w i e z i o n o do szpitala polowego. Na miejscu zostali ranni, k t ó r y c h nie można było ewakuować na tyły.

Po kilku d n i a c h Batalion wyruszył w kierunku N a u e n . Na miejscu w Wansdorf po z o s t a ł o jeszcze 2 0 - u ciężko rannych. Z rannymi p o ­ została chir u r g dr C z e r w i a k o w s k a i ja oraz dwóch s a n i t a r i u s z y i kuchcik. U jednego z rannych należało amputować nogę. S t w i e r ­ dziła to dr C z e r w i a k o w s k a na drugi dzień po w y j e ź d z i e Batalionu.

Zgodnie z wy m o g a m i aseptyki chirurgicznej p r z y g o t o w a ł y ś m y r a n ­ nego do operacji. Podałam rannemu narkozę. S a n i t a r i u s z p o d t r z y ­ mywał nogę rannego^ p o d a wałam już narzędzia do a m p u t a c j i i w tym momencie z o s t a l i ś m y z a a l a rmowani przez c y w i l a - P o l a k a , że w o g r o ­ dzie obok n a s z e g o budynku skrada sią kilku u z b r o j o n y c h ż o ł n i e ­ rzy n i e m i e c k i c h i grozi nam niebezpieczeństwo. D e c y z j a była n a ­ tychmiastowa. Dr Cze r w i a k o w s k a została z pacjentem znaj d u j ą c y m się w narkozie. Sanitariusze, kuchcik i ja, u z b r o j e n i w karabiny próbowaliśmy zaskoczyć nieprzyjaciela. Na nasze s z c z ę ś c i e udało się to nam. U r a t o w a l i ś m y p o w i e r z o n y c h naszej opiece 20-u rannych i nasze życie. Ranny został zoperowany, amputacja się udała.

Po dwóch dniach, razem z p o zostałymi rannymi został p r z e w i e z i o ­ ny do szpitala polowego.

A my w z i ę l i ś m y do niewoli 8-u żołnierzy W e h r m a c h t u i 2-ch SS- manów. Z d o b y l i ś m y 8 a u t o matów z amunicją i 2 pistolety. Jeńców pilnowali s a n i t a r i u s z e i ż o ł n i e r z - k u c h c i k . Kilka g o d z i n później przekazaliśmy naszych jeńców do kolumny jeńców p r o w a d z o n y c h przez ż o ł n i e r z y Armii Radzieckiej.

Niedługo po tym przyjechał c i ę ż a r o w y samochód z Dywizji. Z w i n ę ­ liśmy nasz sprz ę t i polowe łóżka po rannych i r u s z y l i ś m y do

miejsca p o s t o j u Batalionu. P o w r ó t do Batalionu nie odbył się bez niespodzianek. Ł a d o w a l i ś m y do samochodu nasz sprzęt w pośpiechu, co było p r z y c z y n ą dużego kłopotu, nikt bowiem nie zwrócił uwagi na d o k u m e n t a c j ę zmarłych rannych żołnierzy.

7

14

Wynosząc łóżka sanitariusze potraktowali szpitalne do k u m e n t y jako niepotrzebne i odłożyli je na podłogę. Dr Czerwiakowska dokumentów tych nie zabrała, a ja przed odjazdem z a pomniałam o nie zapytać. U j e chaliśmy od Wa n s d o r f już ponad 20 k i l o m a t r ó w kiedy uświadomiłam sobie ten fakt. Nie pozostało nic innego jak tyko wrócić po zosta w i o n ą dokumentację. Tak też uczyniłam. W r a ­ całam do Wansdorf. Najpierw szłam pieszo, później jechałam k o n ­ nym wozem z radzieckimi żołnierzami jadącymi po prowiant i dalej przygodnym, w y p r o s z o n y m samochodem wojskowym, którego ki e r o w c a zgodził się mnie podwieźć. Bez jedzenia i picia dotarłam w r e s z ­ cie do Wansdorf, do opuszczonego przez nas domu. Byłam uzbrojona w zdobyczny pistolet, który zwisał mnie prawie do kolan. O s t r o ż ­ nie weszłam do domu. Na wszelki wypadek wystrzeliłam na postrach.

Odpowiedziała cisza więc udałam się do właściwego pokoju i tam na podłodze zn a l a z ł a m dokumentację. Była rozrzucona po całym p o ­ mieszczeniu. P o z b i e r a ł a m te dokumenty i wyszłam na drogę szukać możliwości powr o t u do Batalionu. Długo czekałam, ale s z c zęście dopisało. Nadjechał radziecki ciężarowy samochód wiozący ż o ł n i e ­ rzy na linię frontu. Miejsca nie było, ale wepchnęłam się na trzeciego do szoferki i tak d o j e c h a l i ś m y do Nauen.

Znacznie trudniejsza była dalsza droga. Mimo spisanych m i e j s c o ­ wości, przez które należało przejechać, trudniej było o p r z y g o d ­ ne środki transportu. Po drodze napotkałam ekipę naszego B a t a l i o ­ nu, która została z rannymi. Oka z a ł o się, że Batalion wyruszył dalej, bliżej frontu. Szosa, którą najkrócej było do nowego m i e j ­ sca postoju B a t a l i o n u była pod ostrzałem. Trzeba było podążać

leśną drogą w dużym leśnym masywie. Zrozpatttczona siadłam na p r z y ­ drożnym kamieniu i czekałam na kol e j n ą okazję, bo dotych c z a s szczęście mnie dopisywało. Niedługo po tym nadjechał samochód marki Willis ze znakami 4-ej DP. Jechał właśnie do mojego B a t a ­

lionu. Szczęście nie miało granic. Dotarłam wreszcie do Batalion!

ale bałam się s p o tkania z dowódcą Batalionu dr Pszonką. T y m c z a ­ sem wysiadam z Willisa, a tu n a p r z e c i w mnie idzie dowódca B a t a ­ lionu i naczelny lekarz 4-ej DP. Przywitali mnie serdecznie i życzliwie, z adowoleni że wróciłam. Po przespaniu całej nocy, podjęłam nastę p n e g o dnia rano służbę przy rannych po operacjach.

15

V/ tym czasie, jak się okazało, dogasały walki drug i e j Wojny Światowej. Kilkanaście godzin później dotarły do nas wieści, że w o j n a skończona.

Dla nas w B atalionie walka o życie rannych nie zost a ł a z a k o ń ­ czona, a rannych było wielu.

Zgodnie z r o zkazem Dowództwa w y cofano nasze j e d n ostki na tyły.

Wyjechali w s z y s c y lekarze, personel medyczny i s ł użba p o m o c n i ­ cza. Do opieki nad rannymi, zgodnie z rozkazem d o w ó d c y Batalionu zostałam z dwoma sanitariuszami i dwoma wartownikami. Zostawiono mnie zle c e n i a dla k i l k u d z i e s i ę c i u ciężko rannych. Zostawiono krew w a m p u ł k a c h 500 m i l i l i t r o w y c h , płyny infuzyjne oraz leki.

Wokół nasz e g o miejsca postoju była pustka. Zdani byl i ś m y w y ł ą c z ­ nie na w ł asne siły. Ciężko ranni wymagali stałej opieki, t r a n s ­ fuzji krwi i płynów infuzyjnych, zgodnie z z a l e c e n i a m i lekarzy.

Musiałam tym zadaniom podołać. Po kilku dniach p r z y j e c h a ł y sz­

pitalne s a m ochody i w dwóch rzutach ranni zostali ewakuowani do polowych szpitali. Następnie nasz skromny zespół spakował sprzęt i w r ó c i l i ś m y do Batalionu.

Te ostanie dni to był n a j t r u d n i e j s z y etap mojej p i e l ę g niarskiej służby w wojsku. O d p o w i e d z i a l n o ś ć za p o z o s t a w i o n y c h pod moją opieką k i l k u d z i e s i ę c i u rannych bardzo ciążyła. Do tego dochodził dodatkowy stres z powodu poc z u c i a zagrożenia. M o g l i ś m y zostać napadnięci przez ukrywających się niemieckich żołnierzy. Ciężko byłc/z p o c z u c i e m o d p o w iedzialności za życie p o w i e r z o n y c h mnie rannych oraz ciążyła świadomość, że w razie z a g r o ż e n i a liczyć możemy tylko i wyłącznie na własne siły - a p r z e c i e ż miałam wtedy z a ledwie 20 lat.

Po d o ł ą c z e n i u do Batalionu z astałam inne warunki i potrzeby służby medycznej. Pluton sz p i t a l n y był bez p r z e r w y gotów p r z y ­ jąć chor y c h lub rannych, ale nastawi a l i ś m y się na powrót do kraju. Ostani postój Batalionu na terenie Niem.iac był w m i e j ­ scowości O b e r s d o r f koło miasta Minc h e n b e r g (około 40 km na wschód od Berlina). P r z e b y w a l i ś m y tam tydzień, p o c z y m n a s t ą p i ­ ły p r z y g o t o w a n i a do w y j a z d u do Polski. Na stację w Minchenbergu p o dstawiono p o ciąg z krytymi wagonami. Ładowanie naszego d o b y t ­ ku trwało praw i e dobę, a p r zejazd do Pruszkowa ko ł o Warszawy trwał 6 dni. B r a k owało lokomotyw, które k i e r o w a n o do p i l n i e j ­ szych p o t r z e b przewozowych, a my musieliśmy czekać.

9

16

wana. Poszczególne jednostki przeszły do innych formacji lub z o s ­ tały rozformowane tak jak nasz Batalion. Radziecki personel B a ­ talionu wyjechał do Związku Radzieckiego. Polski personel p r z e j ę ­ ły jednostki Wojska Polskiego. Mnie skierowano do 2-ej Armii Wojska Polskiego, do 13-ej Dywizji i 16-go Samodzielnego Bata­

lionu Sanitarnego na stanowisko starszej siostry. Po kilku m i e ­ siącach Batalion przeniesiono do Koźla koło Kądzierzyna. R o z m i e ś ­ ciliśmy się w starym budynku szpitalnym. B a t a l i o n pełnił rolę szpitala dla wszystkich. Byli również żołnierze ranni przy roz- minowywaniu. Po kilku miesiącach Batalion zreorganizowano. Mnie skierowano do 8-go Chirurgicznego Szpitala w Iłowie koło Żagania na stanowisko starszej siostry. Po pewnym czasie zachorowałam i przewieziono mnie do wojskowego Szpitala w R o k i t n i c y na Śląsku.

Po wielu tygodniach leczenia Wojskowa Komi s j a lekarska uznała mnie za trwale n i e z dolną do służby wojskowej i zostałam z d e m o b i ­ lizowana z grupą inwalidzką.

W grudniu 1945 roku wyszłam zamąż za por. Stefana Batkowskiego i zamieszkaliśmy w Bielsku na Śląsku. Tam pod j ę ł a m pracę w S ł u ż ­ bie Zdrowia.

Po kilku latach mąż został przeniesiony do pracy w warszawie w M i nisterstwie Kolei. Przenieśliśmy się do t y m c z asowego m i e s z k a ­ nia w Piastowie koło Warszawy, a następnie do Warszawy. W P i a s t o ­ wie zaczęłam pracować w Kolejowej Służbie Zdrowia. Pracę tę k o n ­ tynuowałam w Warszawie na różnych s t a n o w i s k a c h : w Przychodni L e ­ karskiej Ministerstwa Kolei; jako p rzełożona personelu pielęg­

n iarskiego w Centralnym Ośrodku Badawczym K o l e jowej Służby Z d r o ­ wia, a następnie w Dyrekcji Kolejowej S ł użby zdrowia na s t a n o w i s ­ ku starszego radcy. Pracując uczyłam się dzięki czemu w p i e r w ­ szych latach pracy uzyskałam dyplom p i e l ęgniarki i zdałam maturę.

W roku 1979 Centrala Międ z y n a r o d o w e g o C zerwonego Krzyża w Genewie przyznała mnie, na wniosek P o l skiego Czerwonego Krzyża, najwyższe, nadawane na świecie pielęgn i a r k o m odznaczenie: Medal Florence Nightingale. Zostałam zaliczona do tego nielicznego g r o ­ na Polek, które tym medalem uhonorowano. W ten sposób u h o n o r o w a ­ no i mnie za trud i poświęcenie w czasie w a l k na froncie w s z e ­ regach 4-ej Dywizji Piechoty im. J. Kil i ń s k i e g o . -

c K . /l0- © . ^ o ® v'- /t/(U^ Lct % cj ^ s o ^ J U c ^

17

18

LE C O M I T E

decerne a

M m e W m d a B a t k o w s k a

LA MfiDAILLE F LO R EN C E N I G H T I N G A L E

creee et reglementee par les Conferences internationales de la Croix-Rouge tenucs cn 1912,1934 et 1952, pour etre remise aux infirmieres et auxiliaires volontaires de la Croix-Rouge qui se sont

distinguees d’une faęon exceptionnelle par leur grand devouement.

Pour le Comite International de la Croix-Rouge

Geneve, le 12 m a i 19*79 LePresident: /

/ t w

INTERNATIONAL D E LA C R O I X - R O U G E

19

20

22

a U\vjainiŁojfJza

Warszawa, 13 czerwca 2001

Pani Wanda Batkowska UL Inflancka 15 nu 84 00-189 Warszawa

Szanowna Pani,

Dziękuję za miły list i Pani zajmujące wspomnienia.

Każdy dowód pam ięci i uznania sprawia mi zawsze dużą przyjemność.

Życzę Pani oraz mężowi kolejnych wspólnych lat życia, pogody ducha i samych radości

Z serdecznością i sympatią,

/

24

Toruń, dnia 4 09 200 lr.

. d z

IVSK

Pani Janina Batkowska

ul. Inflacka n 15 ^m 84

00 - 189 W arszaw a

Szanowna, Droga Pani,

U przejm ie inform uję, że za pośrednictwem p. Adeli Żurawskiej z W arszaw y w sierpniu br.

otrzym ałam Pani relację ze służby wojennej, także w spom nienia „ Moje drogi frontow e” . Relacja Pani jest bardzo cenna i interesująca. W Archiwum WSK została założona teczka osobow a o num erze inw entarza 2900/ WSK na Pani nazwisko panieńskie Barburska zam. Batkowska.

Teczkę należy jeszcze uzupełnić innymi dokum entam i, które zapewne Pani posiada. Proszę o kserokopie legitymacji odznaczeń bojowych, kserokopię dokum entu nom inacji na stopień porucznika, także zdjęcie ( frontowe, lub z pkresu po wojnie).

Zachęcam Panią do napisania oddzielnej relacji o służbie wojennej Siostry. Bardzo się cieszę, że poznałam P anią na konferencji w maju w W arszawie. Podpisała Pani w ów czas zgłoszenie do M em oriału generał M arii Wittek. Mam nadzieję, że zechce Pani w spółpracow ać z naszym Archiwum. Zapraszam P anią do Torunia na XI listopadow ą sesję Fundacji, która odbędzie się w pięknym D worze Artusa. Przy tej okazji będzie Pani naszym miłym gościem A rchiw um WSK.

W im ieniu Pani Profesor E. Zawackiej i zespołu pracow ników Fundacji serdecznie Panią pozdrawiam, życzę wiele zdrowia i zachęcam do współpracy z M emoriałem .

Z wyrazami głębokiego szacunku ,Jł<DjeuS<ć<t mgr A nna Rojewska

25

Wanda Batkowska

ul. Inflancka 15 m 84 00-189 Warszawa

Warszawa, dnia 6 listopada 2001r

- -rp-5

Fundacja Archiwum Pomorskie Armii Krajowej

ul. Wielkie Garbary 2 87-100 Toruń

Biup Of&uAjd/^

Szanowna Pani Ania Rojewska

Z podziękowaniem potwierdzam odbiór Pani listów z 4 września i 12 października b.r. Z wielką przykrością muszę powiadomić, że nie będę mogła uczestniczyć w XI-ej Sesji Naukowej w dniu 17 listopada b.r.

Pod koniec pobytu w Kolejowym Szpitalu Uzdrowiskowym w Aleksand­

rowie Kujawskim nastąpiło, w połowie października b.r. gwałtow­

ne pogorszenie się stanu mego zdrowia. Po przyspieszonym powro­

cie do Warszawy i wizytach u lekarzy leczę się intensywnie, co wyklucza podróżowanie.

Przesyłam Pani 3 fotografie - do wykorzystania według Pani uz­

nania. Odnośnie dosłania dokumentów, o które Pani prosiła w liście z 4 września informuję, że gromadzę potrzebne kserokopie i w możliwie niedługim czasie będę mogła je Pani przesłać.

Rozważyłam Pani zachętę do napisania "oddzielnej relacji o służbie Siostry". Wszystko co mogłarazapamiętać i napisać zna­

lazło się w moich wspomnieniach "Moje frontowe drogi", które są w Pani dyspozycji. Niezależnie od złego stanu zdrowia, który uniemożliwia podjęcie takiego zadania myślę, że narazie nie mogłabym nic nowego i innego na ten temat napisać.

Przesyłam Pani dodatkowo kserokopię listu Małżonki Prezydenta Rzeczypospolitej pani Jolanty Kwaśniewskiej.

Serdecznie pozdrawiam

y f y -

26

28

30

32

34

36