Życiorys prof. dra W. L. Wiśniewskiego 1.IX.1904-26.IX.1958

/

PRACE

ARTYKUŁY

DYSKUSJE

WITOLD STEFAŃSKI

ŻYCIORYS

PROF. DRA W. L.

WIŚNIEWSKIEGO

1.IX.1904-26.IX.1958

Urodzony 1

września

1904 r. w woj. lwowskim,

uczęszczał

do

szkoły

powszechnej we Lwowie i w Wiedniu, a do

szkół średnich

w

Białej

i we Lwowie. W r. 1923 W. L.

Wiś

n ie wski

złożył

egzamin

dojrzałośC'i.

w gimnazjum Jordana we Lwowie. W tym samym roku

zapisał się

na

Wydział

Matematyczno-Przyrodniczy Uniwersytetu Warszawskiego, spe-

cjalizując się

w zoologii pod kierunkiem prof. K. Ja n icki ego. Po otrzymaniu absolutorium w r. 1927 zostaje

zaangażowany

jako asystent przy Katedrze Zoologii i Anatomii Porównawczej

Zwierząt

Domowych

„Wiadomości P~ologiczne", t. V, nr 1, 1959

4 WITOLD STEFAl'ilSKI

na Wydziale Rolnym Politechniki Lwowskiej. W czasie

służby

wojskowej (1929/30) przygotowuje

się

do doktoratu. W r. 1931 uzyskuje

stopień

doktora filozofii na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego. W r. 1931 uzyskuje stypendium Funduszu Kultury Naro- dowej na wyjazd do

Jugosławii,

a w r. 1933 stypendium z tego samego

źródła

na badania fauny

pasożytniczej

krajowej (cerkarie) na Polesiu.

W r. 1934 dr

Wiś

n i ew s k i zostaje asystentem przy Katedrze Zoo.:.

logii Uniwersytetu Warszawskiego,

pełniąc tę funkcję

do r. 1939. W r. 1937 uzyskuje

tytuł

doce:nta zoologii,

prowadząc aż

do wojny

vvykłady

mono- graficzne.

W r. 1939 doc.

Wiś

n ie wski zostaje

powołany

do wojska. We wrze~- niu dostaje

się

do niewoli ni,emieckiej, z której udaje mu

się

uciec, jed-

nakże

na granicy

węgierskiej

zostaje zatrzymany przez wojska radzieckie i internowany. W r. 1941 doc.

Wiś

n ie wski

wstępuje

do

organizującej się

podówczas na terenie ZSRR, armii polskiej. W armii tej

przebył służ­

bę wojskową

w ZSRR, Iraku, Palestynie i

Włoszech.

W r. 1944

żeni się

z

Hatliną

Petryna,

pełniącą służbę

w Oddziale Pomocniczym

Służby

Ko- biet. Po wojnie udaje

się

najpierw do Anglii,

skąd odrzucając

oferty pracy w tamtejszych uniwersytetach wraca w r. 1947 do kraju.

Po powrocie powiierzono W. L.

Wiś

n ie ws k iem u

wykłady

z zoo- logii w charakterze docenta etatowego. W r. 1948 zostaje mianowarriy pro- fesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego.

Prof.

Wiś

n ie wski zostaje wybrany w r. 1947

członkiem

korespon- dentem, a w r. 1948

członkiem

zwyczajnym To,warzystwa Naukowego War- szawskiego. Od r. 1951

działa

prof. W

¹

i

śnie

wski jako organi, zator,

a potem dziiekan

Wydziału

Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu War- szaws!kieigo.

Był

ponadto organizatorem Katedry Biologii i

Zakładu

Para- zytologii, którego

p,01Zostawał

k.iierownildem do

końca

srweigo

życfa.

Wirele

zapału

i :pracy

poświęcił

Zmady Ko,mitetowi ParazytoJogiczne- mu PAN na stanowisku sekretarza naukowego oraz

Oddziałowi

War- szar wskiemu Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Korperniika, któ- rego

po1wstawał prz.ewodtn:iczącym

od r. 1952. Na_ tym stanowisku orga- nizuj,e sz,e,reg sesji

poświęconych

najbardziej aktualnym p,mbl,eroom nau- kowym. Sesje t,e

gromadzą

licznych uczest!11ików z

całego·

kraju.

Za

pracę

w Towarzystwie Wiedzy Powszechnej

został

odznaczony

Zło­

tym

Krzyżem Zasługi. Człowiek

olbrzymiej pracy

zmarł

na posterunku

26

wrześni,a

1958 r.

opracowując

pod

względem

pa<razytolog1cznym w trud-

nych warunkach jezioro

Swięcajty.

źYCIORYS PROF. W. L. WlśNIEWSKIEGO 5

DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWA

Prof. W i

ś

n ie ws ki

był

ucZ111fom znaikomitego uczonego i wybitnego p:irazytologa polskiego, prof. K. Ja n icki ego,

toteż

jego

działalność

naukowa, szczególnie w pi,erwszy,ch latach,

pozostawała

pod wydatnym

wpływem

tego uczonego.

Jak wiadomo, Konstanty Ja n icki po

roziwiązaniu

cyklu

życiowego bruzdogłowca

szerokiego uderzony

był

pewnym larwalnym

narządem

tego tasiemca, przydatkiem ogonowym, który

nazwał

cerkamerem.

Obecność

tego przydatku w stadium procerkoidu

miałaby wskazywać

na pewne filo- genetyczne

powiązanie

w

obrębie

grup

należących

do robaków

płasktch.

Dla ugruntowania tej teorii Ja n icki

nastawił swą pracownię

na roz-

wiązywanie

nieznanych wówczas cykli rnzwojowych przywr i tasiemców.

Pomiędzy

ilD.nymi•

dużą wagę przywiązywał

do

bliższego

zbadania cyklu re.zwojowe.go

jednoczłonowych

tasiemców

należących

do rodzaju Archi- gE· tes R. L e u c k.

Tasiemce te

uważane były

wówczas za jedne z najbardziej pierwotnych,

a

zachowa1I1y nawet w

dojrzałej

posfaci wyrostek ogono;wy

wzbudzał

u J a n i c k i e g o

zrozumiałe

zaintere.so, wanie.

Wiś

n ie wski, zgodnie ze

swoją naturą, przystąpił

do

!badań

z

całą sumiennością,

wszechstronnie

opracowując

zarówno pod

względem

morfo- logicznym, jak i rozwoju, zebrany obfity

materiał pochodzący

ze

skąpo­

szczetów.

Sł¹a1by

rozwój bruzd przypisuj· e autor

uwsteczniającemu działaniu

cyklu

życioweg,o, odbywającego się

w

całoiśoi

u

skąposzczetów.

Zgodnie z za:patTywa1 niem N y b e, 1 i n a i J a n i ck i e go, autor

uważa, że

Archi- getes jest

dojrzałym płciowo

neotenicznym ;procekoidem. Autor

zakłada, że

pierwotnie tasiemce z rodzaju Archigetes

odbywały pełny

cykl

właści­

wy innym Pseudophylidea,

przechodząc

kolejno stadia procerkoidu i plero- cerkoidu

aż

do norma1nej strobili, skrócenie

zaś

cy'klu rozwojowego

nastą­

piło

na skutek wymarcia ostatecznego

żywicie.la.

Budowa przydatka ogo- nowego wskazuje, wg auitora, na jego pierwotny charakter w sen.sie teorii cerkomeru J a n i c ki e g o.

N

aileży stwierdzić, że

w

następinych

latach S z

i,

d at, a:

również

J a• n i- s ze wska

donoszą, że

jaja Archigetes,

pasożytujące,go

w

sikąjposzczetach,

nie

są

jeszcze

dojrzałe,

lecz

dojrzewają

, dopiero, kiedy tasiemiec dostanie

s:ę

do jelita ryby, w której

przekształca się

w stadium plerocerkoidu. Za tego rodzaju pl,eroce:rkoid autorzy ci

uważają

tastemce z ,rodzaju Biaceta- bulum zaliczane do rodziny Caryophyllaeidae. Z drugiej strony wiadomo mi,

że

zarówno

Wiś

n ie wskiemu, jak i jego

WS,Półpiracownikom

nie

udało się za1razić

ryb archigetesem

pochodzącym

ze

skąiposzczetów.

Drugim zagadnieniem, któremu W i

ś

n i e ws ki

poświęcał dużo

uwa,-

. g1 w swej monografii,

była

s:praiwa istoty

nabłonka

tasiemców, a w szcze-

6 ^{WITOLD STEFAŃSKI ,}

gólności nabłonka

Archigetes, którego braik w stadium procerkoidu, okry-

wają,cy zaś ciało

oskórek jest produktem wydzielania komórek soma- tycznych.

Monografia o Archigetes jest

jedną

z tych prac, 'które do

dziś

nie stra-

ciły

zna, cz,enia; jest ona cytowana we wszystki1ch oibszerniejszych pod-

ręcznikach.

balsze swoje badani'a w oipaxciu o

teorię Ćerkomeru

!Przeprowadza autor nad rozwojem Cyatocephalus truncatus P a 11 as.

Rozwój tego tasiemca

był

wtedy poznany niezupemie

dokładni'e.

Ba- dania

Wiś

n i ew s k ie go

wykazały, że

Cyatocephalus

osiąga dojrzałość płciową

w stadium plerocerkoidu. Poprzedni badacze natrafili na trud-

ności

w

rozwiązaniu

rozwoju

pasożyta

na skut,ek tego,

że

jaja

pasożyta

dla

osiągnięcia dojrzałości płciowej muszą przebywać

iprzez pewien czas w je- licie ryby, nie

dojrzewają

natomiast w sztucznej kulturze. Oka:zafo

się, że pośrednim żywicielem

te.go tasiemca

są kiełże

(w

Jugosławii

Fontogam- maru.s bosniacus i Rivalogammarus spiricaudatus). Zywiciel, em ostatecz- nym

mogą być

liczne

słodkowodn·e

ryby, które w rnzie silniejsz, ej inwazji

mo,gą .snąć. Pasożytowi

temu aut, oll"

poświęcił

kilka ipublikacji.

Studia nad tymi gaitunkami

zapoczątkowały

serie prac nad przywrami.

W dalszym

ciągu zresztą

studia rozwojowe

,przeważa,ły.

Zainteresowany cerkarfami, których ogonek

według

teorii Ja nr c :kiego jest homolo- giczny do cerkomeru

bruzdogłowca

sz•ernkiego,

Wiś

n ie wski zajmuje

się bliżej

tymi larwami.

W pracy pt. ,,Ueiber di,e Auss, chwarmung der Cockai-ien aus der Schne- cken" autor przeprowadza

tezę, że

i1l!Ilym

prawidłowościom podlegają

cer- karie, które po opuszczeniu

ślimaka ule,gają

ot01rbi-eniu w

środowisku

ze.-

wnętrznym,

inne natomiast przystosowania,

muszą mieć

cerkarie, które

otorbiają się

w

żywkielu pośrednim,

tych ostatnich

muszą

bowiem cerka- rie

poszukiwać

aktywnie. Wynika

stąd, że

taiktyzmy

właściwe

tym larwom

są również

odmienne. Autor ilustruje swe

po,glądy

badainiami

własnymi,

a

również przykłaidami zaczerpniętymi

z

piśmi:ennktwa,.

W tym samym mniej

więcej

czasie W. L.

Wiś

n ie wski

rozpoczął

badania na Polesiu nad

świeżo

opisanym przez L. E j s m o n t a nowym rodzaj.em przywry,

paisiożytującej

u

ł,osia,

Parafasciolopsis fasciolaemorphae Ej s m.

Ogłoszona

w wyda!W'Ilictwach PAU w r. 1937 monografia nad roz- wojem tej przywry

może stan.owić

wzór

dokła,dnaiści, wyczerpując całko­

wicie postawione so,bie zadania. Studia larw przywr Polesia

dostarczyły

niezmiernie bogatego

materiału

do mon,ografii,

którą Wiś

n ie ws k i od~

dał ąo

druku

już

przed

samą wojną.

Niestety, wypadki woj,enne

sprawiły,

.

że rękopis uległ

zniszczeniu. Niemniej jednak

Wiś

n ie wski

p,olZostawał

~YCIORYS PROP. W. L. WiśNIEWSKIEOO 7

najlepszym w Polsce i jednym z najlepszych w ogóle na

świecie

znawców larw przywr.

Działalność

o~ganizacyjna na stanowisku profesora, a

n.aistępnie

dzie- kana nie

pozwoliła

W i

ś

n i e w s k i e m u na

osobistą pracę badawczą

w pierwszych latach powojennych.

Należało przecież zebrać

i usystematy-

zować ocalałą literaturę

i w ogóle

materiały

naukowe, Trzeba

było

przy tym

wyrobić

so•bie

współpracowników,

co

wymagało oczywiście

wielu lat pra,cy dydaktycznej. Zamie.rz·enia

Wiś

n ie wskiego

sięgały zresztą

dalej -

planował zespołową pra,cę,

nie

mającą

dotychcza:s precedensu.

Chodziło

o poznanie

paso·żytniczej

fauny i dróg jej

krąż,enia

w

różnych

ty- pach jezior ..

Była

to praca zakrojona na wiele lat, która

wymagała

od kie- rownika wielkiej

:wytrwałośoi

i opanowania,

dużej

z

konieczności

gro- madki

współpracowników.

Spra.wa

była

tym trudniejsza,

że współpracow­

nky, obok garstki asystentów, rek•rutowali

się głównie

z

początkujących

studentów. Trz,eba

było żeilaznej

woili i

niezwykłej wytrwałości,

aby w tych warunkach

doprowadzić dzieło

do

końca.

Tak szeroko

podjęte

zaga,dni,enie

wywołało,

rzecz prosta,

kom.ieczność

opracowania wielu

zagadnień

pochodnych. Przede wszystkim

więc

opraco- wa'!lJo

faunę ,pasożytów

pta1ków wodnych i ryb badanych jezfo,r, przeba- dano

dziesiątki tysięcy

skorupiaków i

ślimaków,

a

również płazów.

Ro.z-

wiązano kilkadziesiąt

cykli rozwojo,wych przywr i tasi,emców, poznano dro- gi inwazji wielu

pasożytów

i powodowane przez nie choroby.

Trudno jest w ·tej chwili

ocenić doniosłość

wykonanej pracy. Wiele

doniesień

tymczasowych lub ,nawet

wykoń,czonych

fragmentów

ukazało się już

w druku. Niektóre syntezy

refe:-ował Wiś

n i e ws k i na parazyto- logicznych zjazdach naukowych,

wzibudzając

ogromne zainteresowanie,

przeważająca

jednak

część materiałów poz.ostała

nie opracowana.

Należy żywić nadzreję, że materiały

te nile

zginą,

1ecz.

zostainą

wyko,rzystane do dalszych syntez.

WYKAZ PO\ZYCJI DRUKOIWA'NYCH PROF. DRA W. U WIŚNIEWSKiIEGO

1.

Archigetes cryptobothtrius n.

sp. n€1bs,t An,ga:ben fiber die Entwte1klung

iim

Genus

Archigetes

R. L

€

u ck a r t.

Zoolog. Anz.,

LXXVII,

3/6, 1928, pp. 113-124, 3ff.

2.

Rodzaj

Archigetes R.

Le u ck. Studium anatomiczne, histogenetyczne, systema- ty,czn.e i b!ofogiczne:

Sprawozdania Polskiej Akademii Umiejętności,

tom XXXIV.

nr

4,

str.

22-24.

3. Cyathocephalus truncatus

P a I I a s. Rozwój postembrionalny, morfologia i blo- logia.

I. Sprawozdania PAU,

tom XXXVII, nr

7,

str.

10-11.

4. O

dwóch nowych pr.cigenetycznych przywr:a,ch z

bałlk:ańsikiich

Gammaridów.

Spra- wozdania PAU,

tom XXXVII, nr 7, str. 11.

5. Cyathocephalus truncatus

(P a 11 a s)

I.

Rozwój postembrionalny i biologia.

Spra- wozdania PAU,

tom XXXVII, nr

Ił,

str. 18.

8

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

lll.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

WITOLD STEFANSKI

Cyatocephalus truncatus (Pa 11 as) Il. Ogólna morfologia. Sprawozdania PAU, tom XXXVII, nr 8, str. 17.

Das Genus Archigetes R. Le u ck. Eine Studie zur Anatomie, Histogenese, Syste- matik und Biologie. Mem. de l'Acad. Polt'n. Sci. et Let., Ser. B Sci. Nat. 19J0, pp. 1-160, 23ff., 8tt.

Zur rpos,tembryonaJ.en En:twiclclurn,g von Cyathocephalus truncatv.s Pa 11. ZooL Anz. 98, 7/8, 1932, pp. 213-218, lf.

Cyathocephalus truncatus Pa 11 as -- I. Postembryonalentwicklung und Bio- logie. Bull. del'Acad. Polon. Sci. et Lett. Ser. B: Sci. Nat. (Il), 1932, pp: 237-252.

Cyathocephalus trimcatus Pa 11 as,. II. Allgemeine Mo·rphoJoglie. Bull. de l' Acad.

Polon. Sci. et Lett. Ser. B: Sci. Nat. (Il), 1932, pp. 253-327, lf, lpl.

Acrolichanus similis n.sp. trematode nouveau des Salmonides. Ann. Parasitoł.

Humaine et Comparee, XI, 3, 1933, c pp. 188-195, 2ff.

Ueber zwei neue progenetieche Trema,toden aus den ba-Jkanis-chen GammaTid-:m Bull. de Z' Acad. Polon. Sci. et Lett. Ser. B: Sci. Nat. (Il), 1933 a pp, 259--,276, 6ff.

O rodzajach rodziny Coitocaecidae (Trematoda). Archiwum Tow. Nauk. we Lwo- wie, C. VI. 2 1933, pp. 27-39, 2ff.

Beitrag z,ur Systemat:ok der Coitocaecidae (Trematoda).Nicolla g. n., Ozakia g;·

n„

Coitocaecum proawitum sp.n., Mem. de l'Acad. Polon. des Sci. et Lett. Ser. B:

Sci. Nat. 1934, p. 27-41, 3ff.

Prohemistomulum opacum sp.n., eine Larvalform der Cyathocotylidae (Trema- toda). Bull. de l'Acad. Polon. Sci. et

Lett.

Ser. B: Sci. Nat. (li), 1934.

Cercaria dubia sp.n. und d,eren weitere Fm-twkklung in Herpobdella atemaria ..

Bull. de l'Acad. Polon. Sci. et Lett. Ser. B: Sci. Nat. (Il) 1935, pp. 19-35, lt.

Badania doświadczalne nad rozwojem Parafasciolopsis fasciolaemorpha E j s rn.

Sprawozdania Tow. Nauk. Warszawskiego, XXIX, 1936, zesz, 1-3, pp. 119-148.

Ober die Ausschwarmung der Cerkarren aus d.en Schnecken Zoologica Poloniae 2,1, Lwów 1937, pp. 67-97, 6 tabel.

Entwicklungszyklus und Biologie von Parafasciolopsis fasciolaemorp11a Ej s mon t.

Mem. de l'Acad. Polon. Sci. et Lett. Ser. B: 1937, nr 11, p-p. 1-113-.

Cykl rozwojowy i biologia Parafasciolopsis fasciolaemorpha Ej s mon t. Spraw.

PAU, 42, nr 1, 1937, pp. 19-21.

Le cycle evolutif et la biofogi-e de la Parafasciolopsis fasciolaemorpha Ej s mon t.

Academie Polonaise de Sciences et des Lettres. Extrait de C.R.M. des seances de la classe des Sc. Math. et Nat., 193'7, M 1.

Zagadnienia biocenologiczne

w

parazytologii. Wiad. Parazytoz., 1955.

Parasi,tofaun,a of Lake Gołda,piwo. Wiad. Parazytol. 1957 n,r 3, p. 261.

Charakiterizartion of the parasi,tofauna of an eutropic lake (Parasirtofauna of the biocenosis of Drużno Lake - part. I), Acta Parasitol. Pol. VI, 1, 1958, pp.1-64, 24 bibele.

The developmeint cycl·e of Psilochasmus oxyuris Crep 1 ii n 1825. Acta Parasitol.

Pol., VI, 10, 19!58, pp. 273-287, 6ff.

The dwelqpment cycle oof Bunodera luciopercae (0. F. 'M ii lile r). Acta Parasitol.

Pol. VI, 11, 1958, pp. 289-307, llff.

The development cycle of Posthodiplost-Jmum brevicaudatum (V. N ord ma n n, 1832) Ko z icka 1058. Acta Parasitol. Pol. VI, 9, 1958, pp. 251--272, l0ff.

W. L. Wiśniewski, K. Szymanik, K. Bażańska - The formation of structure in tapeworm. Ceskoslovenska Parasitologie, Praha (1958), in pre.ss.

ŻYCIORYS PROF. W. L. WlśNIEWSKIEGO 9

Artykuły

1. Preformacja czy epigeneza? Wykłady Wszechnicy Radiowej wyd,me w zbiorze ,,Przyrodnicze podstawy poglądu na świat", Warszawa 1951, str. 188-197.

2. O stadialności rozwoju przywr, wstężnic i ryb. Materiały konferencji „O stadial-

ności rozwoju zwierząt" PWRiL, Warszawa 1952.

3. Właściwości żywej substancji. Zagadnienia Twórczego Darwinizmu-Materiały

Kursu Biologii w Dziwnowie. PWRiL 19'52, s1tr. W9-12'5,.

4. Dowody ewolucji z dziedziny embriologii. Zagadnienia Twórczego Darwinizmu.

Mia,teriały Kursu Biofogii w Dziwno!Wlie. PWRiL 1900, str. 2!5-43.

5. Preformacja i epigeneza. Zagadnienia Twórczego Darwinizmu - Materiały Kursu Biologii w Dziwnowi,e. PWRiL 19<52, str. 334-345.

6. Zagadnleni,e rozmnażanlia się. Zaga,dnieni,a Twórczegó, Da,rwi:ni'zmu - Ma:teTiały

Kursu Bi10logii w Dziwno;wi,e. PWRiL 1'952, str. 2191-298.

7. Rozmnażanie się bezpłciowe i płciowe zwierząt. Materiały Konferencji Młodej

Kadry Biologów w Kortowie. PWRiL 1954, str. 288-339.

Opracowania, redakcyjne

1. Zeszyty problemowe Kosmosu. Zeszyt 2 -· Statystyka jako metoda poznawcza.

Zagajenie, str. 5-6, 1956.

2. Zeszyty problemowe Kosmos!U. Zes¹zy,t 3^{1 -} Zagadni,enia współczes[llej immunoil.ogiil.

Zagajenie, str. 7-8, 1956.

3. Zeszyty pro-blemowe Ko,smosu. Zeszyt 4 -- Zagadniieni1a (Prl()lcesu StalI"ZeniJa, się

i przedłużania życia. Zagajenie, str. 5-7, 1956.

4. Zes¹zyty pro1blemowe Kosmosu. Zeszyt 5 - Za,gadnieniia de.terminacji płci. Zaga- j-enie, str. 5-7. Podsumowanie, sitr. 119-123, 1956.

5. Zeszyty problemowe Kosmosu. Zeszyt 6 - Zastosowanie izotopów promieniotwór- czych. Zagajenie, str. 5-7, 1956.

tł. Zeszyty problemowe Kosmosu. Zeszyt 7 - Surowce organiczne Polski. Zagajenie, str. 5-7. Zakończenie, str. 225, 1956.

7. Zeszyty problemowe Kosmosu. Zeszyt 8 - Zagadnienia współczesnej genetyki.

Zagajenie, str. 5-6, 1958.