Dziękuję za dotychczasową pracę, jesteście w większości bardzo pilni i wykonujecie prace na bieżąco Martwi mnie milczenie kilku osób, mam nadzieję, że jeszcze się odezwą. Mam nadzieję, że u Was wszystko w porządku i pozytywnie patrzycie w przyszłość A ja postaram się jak najszybciej sprawdzić to, co ostatnio przysłaliście. Pozdrawiam Was ciepło!
(podręcznik str.106-110) (temat i punkty wpisać do zeszytu) Podane zadanie na końcu to praca domowa do wykonania w zeszycie pod tematem. (przepisz i rozwiąż w zeszycie, na razie nie przysyłaj)
Temat: Tektonika płyt litosfery.
Dlaczego zachodnie wybrzeża Afryki pasują do wschodnich wybrzeży Ameryki Południowej? Dlaczego zachodnie wybrzeża Madagaskaru wyglądają, jakby oderwano tę wyspę od Afryki? Wyjaśnienie tych zagadek dręczyło świat nauki aż do stworzenia teorii płyt litosfery (analiza mapy świata w atlasie)
Rewolucyjna hipoteza dryfu kontynentów powstała na podstawie analizy podobieństwa kształtu fragmentów ich linii brzegowych tzw. teoria Wegenera
Już wiesz (przypomnij podane pojęcia):
co to jest i z czego się składa litosfera;
jaka jest wewnętrzna budowa Ziemi;
że płaszcz ziemski jest półpłynny, a litosfera sztywna.
Nauczysz się:
wyróżniać na Ziemi główne płyty litosfery;
wyjaśniać zależności między poruszającymi się płytami litosfery;
wykazywać związek między tektoniką płyt litosfery a budową powierzchni Ziemi i dna oceanów;
podać zjawiska zachodzące w strefie spredingu i subdukcji.
omówić typy granic między płytami litosfery.
1. Jak zbudowana jest skorupa ziemska?
Geologia od początków swego istnienia stawiała pytania o to, jak powstawały góry, dlaczego wulkany wybuchają, co powoduje trzęsienia ziemi. Niewiele ponad 100 lat temu, w 1912 roku, zrodziła się rewolucyjna hipoteza dryfu kontynentów, nazywana obecnie, od nazwiska swego twórcy, teorią Wegenera. Nie potrafił on wówczas wyjaśnić przyczyny powolnego ruchu płyt kontynentalnych i oceanicznych, ale koncepcja ta wraz z upływem czasu zdobywała coraz szersze uznanie. Dopiero badania dna oceanicznego prowadzone kilkadziesiąt lat później pozwoliły potwierdzić trafność hipotezy Wegenera i rozwinąć ją w naukową teorię tektoniki płyt litosfery. Teoria ta daje odpowiedzi na większość pytań stawianych przez współczesną geologię. Zakłada, że litosfera dzieli się na ogromne płyty, które pokrywają całą planetę i unoszą się na plastycznym płaszczu ziemskim. Mogą się one rozsuwać, tworząc miejsca zwane strefą spreadingu (rozrostu). Jeżeli dwie płyty zderzają się ze sobą, to zwykle jedna z nich (przeważnie oceaniczna) wsuwa się pod drugą (najczęściej lądową), a linię takiej kolizji nazywamy strefą subdukcji. Płyty litosfery mogą także przemieszczać się równolegle względem siebie wzdłuż linii uskoków.
Polecenie 1
Z mapy tektonicznej świata odczytaj nazwy największych płyt litosfery. Wypisz je do zeszytu
2. Czy ruch płyt litosfery wpływa na powierzchnię naszej planety?
Główną przyczyną ruchu płyt litosfery są prądy konwekcyjne w płaszczu ziemskim.
Unoszące się z wnętrza Ziemi masy rozgrzanej materii po dotarciu do sztywnych płyt
litosfery rozpływają się na boki, rozrywając i rozsuwając sąsiadujące płyty. Najczęściej są to relatywnie cieńsze płyty oceaniczne. Następuje wówczas:
a) spreading, (na dnie oceanu pojawia się dolina ryftowa, a po obu jej stronach, symetrycznie formuje się grzbiet oceaniczny. Powstaje nowe dno oceaniczne).
Ziemia ma swój stały kształt i rozmiary, więc jeżeli w jednym miejscu tworzy się nowa skorupa ziemska, w innym musi jej ubywać. Dzieje się to w:
b) strefach subdukcji, gdzie dwie sąsiednie płyty litosfery zbliżają się do siebie.
Jedna z nich wsuwa się pod drugą i jest wciągana w głąb płaszcza. Efektem tego są inne zjawiska.
Ciekawostka
Zjawisko spreadingu i tworzenia się doliny ryftowej występuje przeważnie w dnie oceanu, ale może mieć także miejsce na płycie kontynentalnej. Współcześnie zjawisko takie obserwujemy we wschodniej Afryce.
Tworząca się dolina ryftowa we wschodniej Afryce
Ciekawostka
Subdukcja przebiega zwykle w miejscach, gdzie cienka płyta oceaniczna wsuwa się pod grubą płytę kontynentalną. Możliwa jest także subdukcja dwóch płyt lądowych, a na powierzchni występuje wówczas zgniatanie obu płyt i tworzą się wysokie góry. Himalaje powstały w miejscu kolizji lądowej płyty euroazjatyckiej i lądowego fragmentu płyty indoaustralijskiej. Subdukcja może zachodzić także na granicy płyt oceanicznych.
Subdukcja w strefie kolizji dwóch płyt kontynentalnych jest przyczyną powstania Himalajów
Ciekawostka
Najlepiej znaną strefą równoległego przemieszczania się dwóch płyt litosfery jest tak zwany uskok San Andreas w południowej Kalifornii (USA), przy którym dwie płyty przesuwają się w tempie kilku centymetrów rocznie, co owocuje częstymi, czasem katastrofalnymi w skutkach, trzęsieniami Ziemi w zachodniej części Ameryki Północnej.
Uskok San Andreas w Kalifornii na granicy dwóch przesuwających się płyt litosfery
Podsumowanie
Teoria tektoniki płyt litosfery, wywodząca się z teorii Wegenera, tłumaczy większość zjawisk geologicznych w litosferze.
Litosfera pęka, jest rozciągana i rozbudowuje się w strefach spreadingu.
W strefach subdukcji następuje zderzenie płyt litosfery; jedna z nich jest wchłaniana w głąb płaszcza ziemskiego.
Ruch płyt litosfery powoduje powstawanie gór fałdowych, gór zrębowych, ryftów, grzbietów oceanicznych i rowów oceanicznych.
W sąsiedztwie stref spreadingu, subdukcji i wielkich uskoków tektonicznych najsilniej zachodzą zjawiska wulkaniczne i najczęściej występują trzęsienia ziemi.
Słowniczek
dolina ryftowa ryft to podłużne obniżenie terenu długości setek lub nawet tysięcy kilometrów, leżące wzdłuż szczeliny powstającej wskutek spreadingu
dryf kontynentów
ruch kontynentów względem siebie i względem powierzchni globu pod wpływem ruchu płyt litosfery, który wywołany jest prądami konwekcyjnymi w płaszczu Ziemi
prądy konwekcyjne
powolne ruchy mas skalnych w płaszczu Ziemi, spowodowane ciepłem pochodzącym z jądra naszej planety
rów (rów tektoniczny)
obniżenie terenu ograniczone co najmniej dwoma uskokami, ciągnące się na długości dziesiątek, a nawet setek kilometrów, powstałe w wyniku ruchów górotwórczych
ruchy epejrogeniczne
powolne ruchy wznoszące lub obniżające duże fragmenty skorupy ziemskiej; ruchy te nie powodują wyraźnych deformacji ani fałdowania skał
spreading
proces rozsuwania się płyt litosfery i tworzenia nowych powierzchni skorupy ziemskiej, najczęściej w dnie oceanicznym
subdukcja
proces wciągania fragmentów płyt litosfery w głąb płaszcza ziemskiego; zwykle jest to wciąganie płyty oceanicznej pod kontynentalną
teoria tektoniki płyt litosfery
teoria, która tłumaczy przyczyny i skutki ruchu płyt litosfery, w tym także zjawisko dryfu kontynentów
teoria Wegenera
inna nazwa teorii dryfu kontynentów uskok
deformacja mas skalnych powstająca w wyniku pionowego lub poziomego przesunięcia masywu skalnego wzdłuż rozdzielającej je płaszczyzny
Alfred Wegener 1.11.1880–1930
Alfred Wegener był niemieckim geofizykiem, astronomem i meteorologiem. Na podstawie podobieństwa kształtu fragmentów linii brzegowych kontynentów przedstawił hipotezę dryfu kontynentów. Słusznie zakładał, że kontynenty przesuwają się po półpłynnym podłożu magmowym.
Zadanie
Skutki ruchu płyt litosfery
Oceń prawdziwość przedstawionych poniżej stwierdzeń. Wpisz obok zdań odpowiednie litery: Prawda /P/ Fałsz/F/
Rowy oceaniczne mogą występować w strefach subdukcji.
Góry fałdowe mają pochodzenie wulkaniczne.
Wulkany i trzęsienia ziemi występują tylko w górach zrębowych.
Grzbiety oceaniczne towarzyszą strefie subdukcji.
Dolina ryftowa towarzyszy strefie spreadingu.
