Andrzej Wiśniewski
"Pojęcia materialne w prawie
cywilnym. Studium z zakresu
metodologii nauki prawa cywilnego.
Rozważania ogólne", S. Ritterman,
Kraków 1962 : [recenzja]
Palestra 7/11(71), 64-65
61 A n d t z e t W i ś n i e w s k i Nr 11 (71)
P rz e p isy naszego p ra w a spadkow ego sp e łn ia ją za te m ju ż obecnie — choć z p e w nością w sposób jeszcze n ie p ełn y — fu n k c je socjalistycznego p ra w a spadkow ego. W zm acn iają cn e spoistość rodziny, u rz e c z y w istn ia ją zasadę o chrony w łasności d ro b - n o to w aro w ej, a zw łaszcza ochroną in d y w id u a ln y c h g o sp o d a rstw p ra c u ją c y c h chło pów , z a p e w n ia ją rozw ój w łasności osobistej ja k o n arz ę d z ia stałego p odw yższania m a te ria ln e g o i k u ltu ra ln e g o poziom u życia m as p rac u jąc y ch , s tw a rz a ją siln ą zach ętą do zw ię k sz an ia in te n sy w n o ści p rac y i p odnoszenia je j w ydajności.
P r ie z r e a l za cję ty c h fu n k c ji p ra w o sp ad k o w e p rzy c zy n ia się ta k ż e do dalszeg o ro zw o ju sił w y tw ó rc zy c h k ra ju .
O m aw iana k sią żk a je s t d ru g im w y d an iem u n iw ersy te ck ieg o p o d ręczn ik a p ra w a spadkow ego, k tó reg o pie rw sz e w y d an ie z 1961 r. szybko zniknęło z półek k s ię g arsk ic h . W sk azu je to zarów no n a żyw otność p ro b le m a ty k i p ra w a spadkow ego, ja k i n a rza d k o ść o p raco w ań z tego za k resu . O becne w y d a n ie ' tylk o n ieznacznie ró ż n i się od poprzedniego. U staw o d aw stw o , orzecznictw o i p iśm ien n ictw o u w zg lę d nio n e je s t do ko ń ca w rz e śn ia 1962 r.
A
Praw o c y w i ln e i k o d e k s rodzinny. W y d . V. W y d . P raw n. W a rsza w a 1963 r., s. 384.
K olejne, z a k tu a liz o w a n e w ed łu g sta n u p ra w n e g o n a dzień 1 czerw ca 1963 r. w y d an ie zb io ru p rzepisów za w ie ra p rze p isy ogólne p ra w a cyw ilnego, p ra w o rz e czow e, p ra w o o k się g ac h w ieczystych, k o d ek s zobow iązań, p ra w o spadkow e i ko d ek s ro d zin n y w ra z z p rze p isam i w p ro w a d z a ją c y m i o raz m ięd zy n aro d o w e p ra w o p ry w a tn e .
Z b ió r ten , ze w zg lę d u n a p o w ażnie za aw a n so w an y to k p ra c le g isla cy jn y c h n a d p ro je k te m now ego kodeksu cyw ilnego o raz k o d ek su rodzinnego i o p ie k u ń czego, będzie ju ż p raw d o p o d o b n ie o sta tn im zbiorem p rzep isó w obecnie o bow ią zujących.
S. R i t t e r m a n : Pojęcia m a terialne w p r a w ie c y w i ln y m . S t u d i u m z z a k r e s u
m eto dologii n a u k i p r a w a cywilnego. R ozw a ż a n ia ogólne. Z e s z y t y N a u k o w e U n i w e r s y t e t u Jagiellońskiego. R o z p r a w y i studia. T o m X L V I I . N a k ła d e m UJ. K r a k ó w 1962 r., s. 338.
P rz ed m io tem p ra c y je st, ja k pisze a u to r, m eto d a m a te ria ln a tw o rze n ia n au k o w o - -do g m aty czn y ch pojęć p raw n y ch , w szczególności p raw n o cy w iln y ch . T a m eto d a m a te ria ln a , w p rze ciw ie ń stw ie do m etody czysto fo rm a ln e j nie w ychodzącej w k o n stru k c ja c h poza e lem e n ty z a w a rte w sam ej tre śc i norm p raw n y ch , sięga do podłoża społecznego norm i z niego czerpie sk ła d n ik i do łączenia elem en tó w treści p rzep isó w p o zy ty w n y ch w p ojęcia naukow e. M etoda ta, k tó re j zalążki z n a jd u je m y ju ż w do g m aty ce b u rż u a z y jn e j, h o łd u ją c e j je d n a k p rze w a żn ie m etodzie fo rm a ln e j, z n a jd u je — zdaniem a u to ra — g ru n t do p ełnego ro zw o ju w d ogm atyce so c jali sty czn ej d zięk i o d m iennym podstaw om te o re ty cz n y m te j o sta tn ie j oraz d zięk i o k re ślonej te n d e n c ji polity czn ej, ja k a cech u je so cjalisty c zn ą n a u k ę p ra w a , a polega na u ja w n ia n iu tre śc i k la so w ej p raw a.
W dziedzinie n a u k i p ra w a k arn e g o , w p ew n y m sensie św iad o m ie od ró żn ia się p o jęcia fo rm a ln e od p o jęć m a te ria ln y c h , co znalazło w y ra z w ta k ic h ok reślen iach , ja k „p rz estę p stw o w zn acz en iu fo rm a ln y m ” i „ p rz estę p stw o w znaczeniu m a te r ia
ł-N r 1. (71) P rzegląd w y d a w n ic tw p ra w n ic zy ch 65
n y m ”. N a to m ia st w, n au c e p ra w a cyw ilnego n ie uśw iadom iono sobie jeszcze d o sta te czn ie te j różnicy m etodologicznej. W n a s tę p stw ie tego p o stę p o w i cyw iliści p rz y s tę p u ją w p ra w d zie do b a d a n ia in s ty tu c ji p ra w n y c h od stro n y ich podłoża społecznego, «jednakże nie p rz e p ro w a d z a ją w sw ej sy stem a ty ce p o d ziału po jęć na fo rm a ln e i m a te ria ln e . A by te m u sta n o w i rzeczy zaradzić, a u to r o p rac o w a ł m o n o g raficz n e p ro b lem y d o g m atycznych p o jęć m a te ria ln y c h w n au c e p ra w a p rz y szcze gólnym u w zg lęd n ien iu p ro b le m a ty k i p ra w a cyw ilnego.
P o czą tk o w e ro zdziały k sią żk i pośw ięcone są p rz e d sta w ie n iu p raw n ic zy ch pojęć nauk o w y ch , ideopoznaw czego c h a r a k te ru n au k o w y c h pojęć dogm atycznych, z a g a d n ie n iu p o ję ć m a te ria ln y c h , fo rm a ln y m i m a te ria ln y m pojęciom dogm atycznym . W iększa część p rac y pośw ięcona je s t om ów ieniu różn y ch d o k try n b u rż u a z y jn y c h , p o czy n ając od szkoły p ra w a n a tu ry , a n a te o ria c h P etraży ck ieg o , K elsen a, a m e ry k a ń s k ie j szkoły socjologicznej i R ossa kończąc. W o sta tn ie j części m o n o g rafii, d o ty czącej p ro b le m a ty k i szczegółow ej, a u to r o m a w ia p ojęcia p ra w a cyw ilnego, osoby p ra w n e , p ra w o podm iotow e, p ra w o w łasności, d e lik t cyw ilny.
J. B a l i c k i : P r o b le m y k o l iz y jn e p r a w a spadkowego. P W N . W a rsza w a 1963 r., s. 124.
W lite r a tu r z e p o lsk iej n ie w iele je s t o p raco w ań m o nograficznych pośw ięconych części szczegółow ej m iędzynarodow ego p ra w a p ry w a tn e g o . O m aw ia n a p ra c a w y p ełn ia tę lu k ę w sto su n k u do p ro b le m a ty k i k o liz y jn e j p ra w a spadkow ego.
S ąd polski, m a ją c do ro zstrz y g n ięc ia p ro b lem sp ad k o w y z elem en tem obcym , a w iec ro z p a tru ją c sp raw ę sp ad k o w ą po cudzoziem cu z m arły m w P olsce albo po o b y w a te lu polskim zm arły m za g ra n ic ą lu b też m a ją c do czynienia ze spadkiem , w skład k tó reg o w chodzi m ien ie z n a jd u ją c e się za g ra n ic ą — m u si u sta lić p rz e d e w szy stk im , ja k ie p raw o je s t w łaściw e w ty c h sp raw ach . Cży w łaściw e w ięc je s t p ra w o polskie, czy też obce, a jeśli obce, to p ra w o jakiego m ianow icie k ra ju ? Od tego bow iem zależy, w edług jak ieg o p ra w a m a być ocenione dziedziczenie u s ta w ow e, dziedziczenie te sta m en to w e , zdolność te sto w an ia, zdolność dziedziczenia, fo r m a te sta m e n tu , bezdziedziczność sp a d k u itd. Z z a g ad n ien ia m i tym i, na k tó re z n a j d u je m y odpow iedź w książce, sty k a się p o lsk i u rzę d n ik k o n su la rn y . S ty k a się z nim ta k ż e n o ta riu sz sp o rzą d za jąc y te s ta m e n t cudzoziem ca albo o b y w a te la p o l skiego, je śli te s ta m e n t te n o b e jm u je ta k ż e m a ją te k położony za g ra n ic ą . Z p ro b le m a m i tego ty p u m oże się te ż z e tk n ą ć w sw ej p ra k ty c e a d w o k a t. T rz e b a bow iem p am iętać, że w ok resie o sta tn ic h k ilk u n a s tu la t sp ra w i p ro b lem ó w k o liz y jn o - -sp ad k o w y ch było w ięcej n iż w okresie, k tó ry u p ły n ą ł m iędzy w y d a n ie m p o lsk iej u sta w y o p ra w ie p ry w a tn y m m ięd zy n aro d o w y m (1926 r.) a w y b u ch em II w o jn y św iato w ej.
A u to r p ra c y n ie om aw ia w niej (co w y n ik a z re sztą z ty tu łu książki) p rzep isó w m a te ria ln y c h , m ery to ry c zn y c h p ra w a spadkow ego. P o m in ię te też są p ro b lem y m iędzynarodow ego p rocesu cyw ilnego — poza om ów ieniem w łasności sądów p o l skich w sp ra w a c h spadkow ych z elem e n te m obcym . N ie o m aw ia się też w p ra c y p o d sta w o w y c h pojęć m iędzynarodow ego p ra w a p ry w a tn e g o . A u to r w ychodzi bo w iem z założenia, że po jęcia te są cz y te ln ik o w i znane, a w każd y m ra z ie m oże on zn aleźć ich w y ja śn ie n ie w licznych, ta k ż e p o w o jen n y ch o p rac o w a n iac h .
P ra c a rozp o czy n a się od p o d a n ia i o m ó w ien ia źródeł p ra w a . Z kolei p rz e d s ta w ione są n a s tę p u ją c e zag ad n ien ia : p ra w o w łaściw e d la sp ra w sp a d k o w y c h (s ta tu t spadkow y), zdolność dziedziczenia, zdolność te sto w an ia, fo rm a te sta m e n tu , sp ad ek
