Józef Łapiński
Porfiriusz Skarbek Ważyński jako
zakonnik i hierarcha unicki
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 28/3-4, 269-274
PRAWA KANONICZNEGO W POLSCE
P r a w o K a n o n ic z n e 28 <1:985) n r 3—4 P O R F IK .IU S Z S K A R B E K W A Ż Y Ń S K I J A K O Z A K O N N IK I H IE R A R C H A U N IC K I P o rfiriiu sz W a ż y ń s k i h e r b u A b d a n k ó w S k a rb k ó w , s y n sęd zieg o z ie m i o s z m ia ń s k ie j, u ro d z ił się n a W ile ń sz c z y ź n ie w 1730 r. M a ją c 18 l a t w r a z ze s w y m b r a t e m w s tą p ił do b a z y lia n ó w w W iln ie. T eo lo g ię u k o ń c z y ł w g re c k im k o le g iu m w R zy m ie. P o ‘p o w ro c ie do k r a j u p r a c o w a ł p o c z ą tk o w o ja k o n a u c z y c ie l, a n a s t ę p n ie b y ł p ro f e s o re m filo zo f ii w P ołoicku i p r e f e k te m sz k ó ł ś w ie c k ic h w B u c zaczu . W r. 1770 zo s t a ł r e k to r e m k o le g iu m w e W ło d z im ie rz u , a d w a l a t a p ó ź n ie j (1772) n a k a p it u le z a k o n n e j w B rz e śc iu z o sta ł w y b r a n y p r o t o a r c h i m a n d r y t ą b a z y lia n ó w . T ę g o d n o ść w z a k o n ie p ia s to w a ł d w u k ro tn ie : w la ta c h 1772— 1780 o ra z 1783— 1790. W m ię d z y c z a sie z o s ta je a r c h i m a n d r y ta k la s z to r u w Ż y d y c z y n ie >. W a ż y ń s k i p o s ia d a ł g r u n to w n ą z n a jo m o ść j ę z y k a ła c iń sk ie g o , w ło sk ie g o i p o lsk ie g o . P o z o s ta w ił po so b ie w ie le p is m , k tó r e św ia d c z ą o jeg o w ie lk im ta le n c ie p is a rs k im . W ięk szo ść jeg o d z ie ł s ta n o w ią k a z a n ia . P r z e tłu m a c z y ł o n z w ło sk ie g o n a ję z y k p o ls k i Ż y w o t y Ś w ię ty c h . D zieło to lic z ą c e li3 to m ó w z o sta ło u z u p e łn io n e p rz e z W a ż y ń sk ie g o ż y c io ry s a m i m .in . ta k ic h p o ls k ic h ś w ię ty c h , ja k : św . S ta n is ła w a b is k u p a i m ę c z e n n ik a , św . W o jc ie c h a , św . K a z im ie rz a , św . J a n a K a o te g o o ra z św . S ta n is ła w a K o stk i. N a le ż y p o d k re ś lić , że to tłu m a c z e n ie z o sta ło o czy szczo n e p rz e z a u to r a z w s z e l k ic h b a je c z n y c h o p isó w i le g e n d . O p ró c z te g o u ło ż y ł m o d lite w n ik p t. M o d litw a P a ń sk a , c ieszący się d u ż ą p o p u la r n o ś c ią w ś ró d d u c h o w ie ń s tw a i w ie rn y c h . P o z o s ta w ił po so b ie ró w n ie ż m n ie js z e d z ie ła i w ie le tł u m a c z e ń 2. N a w z m ia n k ę z a s łu g u je ró w n ie ż to, że W a ż y ń s k i p ro w a d z ił d o k ła d n y d z ie n n ik c a łe j s w o je j d z ia ła ln o ś c i, do k tó re g o z a p is y w a ł n ie m a l c o d z ie n n ie n ie ty lk o s w o je s p r a w y p r y w a tn e , a le p rz e d e w s z y s tk im d ie c e z ja ln e o ra z z d a rz e n ia p o lity c z n e , w k tó r y c h o so b iśc ie u c z e s tn ic z y ł3. 1 A . S. P e t r u s z e w i c z , W ia d o m o ś ć o D ia riu szu , c z y li d z ie n n ik u k s . P o r fir e g o W a ż y ń s k ie g o , P r z e g lą d A rc h e o lo g ic z n y , L w ó w 1882, z. 1, s. 24; E. B a ń k o w s k i , R u ś C h e łm s k a , L w ó w 18817, s. 20—2il. 2 W a ż y ń sk i, S k a r b e k P o r f ir y , E n c y k lo p e d ia K o śc ie ln a , p o d re d . M. N o w o d w o r s k i e g o , t. 30, P ło c k 1(9:10, s. 377. 3 A . S. P e t r u s z e w i c z , dz. cyt., s. '26. O ry g in a ł teg o d z ie n n ik a je s t o b e c n ie n ie o s ią g a ln y . J e g o d o k ła d n e o p ra c o w a n ie p r z e k a z a ł A. S. P e t r u s z e w i c z . 4 D o c u m e n ta P o n tijic u m R o m a n o r u m H is to r ia m TJcrainae I l lu s t r a n - tia , w y d . A. V e l y k y j , t. 2, R o m a e 1,954, s. 285. 5 A . S. P e t r u s z e w i c z , dz. cyt., s. 25.270 M a te r ia ły [2] P o r f ir i u s z W a ż y ń sk i b y ł g o rliw y m m n ic h e m i w ie lk im p r o p a g a t o r e m p o tę g i z a k o n u , p rz e z co b a rd z o często n a r a ż a ł się b is k u p o m , a n a w e t s a m e m u m e tro p o lic ie . J a k o p ro to a rc h im a rn d ry ta z a k o n u w ie le w y s iłk u p o św ię c ił s p r a w ie p o d n ie s ie n ia d y s c y p lin y z a k o n n e j, za co p a p ie ż P iu s V I w r . 1789 p r z e s ła ł m u s p e c ja ln y lis t, w k tó r y m p o d k r e ś l a jeg o w ie lk ie z a s łu g i d la K o śc io ła u n ic k ie g o i d la z a k o n u . O k a z ją do teg o b y ł p o n o w n y w y b ó r W ażyńsfciiego n a u r z ą d p r o t o a r c h i - m a n d r y ty b a z y lia n ó w 4.
N o m in a c ję n a b is k u p s tw o c h e łm s k ie o tr z y m a ł w 1790 r. J e g o k o n s e k r a c ji d o k o n a ł w W a rs z a w ie 2.6 IX 1790 r . m e tr o p o lita T eo d o zy R ostockii w o b e c n o śc i n u n c ju s z a p a p ie s k ie g o , k r ó la , k il k u b is k u p ó w ła c iń s k ic h , w ie lk ie j lic z b y s e n a to ró w , m in is tr ó w i p o słó w *.
J a k o b is k u p z a jm o w a ł się n ie ty lk o s p r a w a m i d u s z p a s te r s k im i sw o je j d ie c e z ji, le c z ta k ż e p o lity k ą , co b y ło p rz y c z y n ą , że po k lę s c e p o w s ta n ia k o ś c iu sz k o w sk ie g o m u s ia ł o p u ścić sw o ją b is k u p ią s to lic ę i s z u k a ć p rz e z p e w ie n czas s c h r o n ie n ia w G a l i c j i 6.
P o s ta ć b is k u p a W a ż y ń sk ie g o , ja k o w ie lk ie g o p a tr io ty , w y b itn e g o o rg a n iz a to r a , c z ło w ie k a p rz e d s ię b io rc z e g o i szcz e rz e o d d a n e g o s p r a w ie r a t o w a n i a k r a j u , w ty m ta k ż e U n ii, z łą c z y ła się n a tr w a ł e z C h e ł m e m w czasie o s ta tn ie g o ro z b io ru P o ls k i. M im o z a c h o d z ą c y c h w R z e c z y p o s p o lite j z m ia n p o lity c z n y c h , b is k u p o d p o w ie d n io d b a ł o s p r a w y s w o je j d iece zji. C z u w a ł n a d o d b y w a n ie m s y n o d ó w d ie c e z ja ln y c h i s t a r a ł siię o z a b e z p ie c z e n ie u p o s a ż e n ia d la d ie c e z ji i p o d le g łe g o m u d u c h o w ie ń s tw a 7. P o d c z a s in s u r e k c ji k o ś c iu s z k o w s k ie j, k ie d y z ie m ia c h e łm s k a , ja k o pieirwsiza p r z y s tą p iła do p o w s ta n ia , n a czoło r u c h u p o p ie r a ją c e g o p o w s ta n ie w y s u n ą ł się s a m W a ż y ń sk i. 6 IV 1794 r. p rz e w o d n ic z y ł z ja z d o w i m ie s z k a ń c ó w z ie m i c h e łm s k ie j, n a k tó r y m p o d ję to d e c z y ję o p r z y s tą p ie n iu do p o w s ta n i a 8. W te d y a k c e s do p o w s ta n ia zgłosiło r ó w n ie ż 50 o b y w a te li z ie m i c h e łm s k ie j z b is k u p e m W a ż y ń s k im n a cze le , k t ó r y w ó w c z a s z o s ta ł w y tb ra n y n a w e t p re z e s e m p o w o ła n e j do ż y c ia K o m is ji P o r z ą d k o w e j9. P r z e g r a n a b itw a poid C h e łm e m 8 I I I 1794 r . z a d e c y d o w a ła o lo sie in s u r e k c ji m ię d z y B u g ie m a Wieiprzetm. W t e j s y t u a c ji b is k u p W a ż y ń s k i s k ie ro w a ł c a ły sw ó j w y s iłe k n a r a t o w a n ie p rz e d w o js k a m i ro s y js k im i w s z y s tk ic h m a te r ia łó w k o m is ji, a z w ła sz c z a k o sz to w n o ś c i i o fia r o b y w a te li ziem i c h e łm s k ie j, k tó r e zo
6 T a m ż e , s. 26. 7 A k t a C h e łm s k ie g o K o n s y s to r z a G re c k o k a to lic k ie g o , sy g n . 11, s. 109—18i2. A k ta te z n a jd u ją się w W o je w ó d z k im A rc h iw u m P a ń s tw o w y m w L u b lin ie . 8 Z b ió r w s z y s tk ic h p is m u r z ę d o w y c h o d z a p is a n ia A k t u P o w s ta n ia N a ro d o w e g o w K r a k o w ie , cz. 1, K r a k ó w 1(794, s. 114—<1116; D. T a r - n a s i e w i c z - B r o d o w s k a , Z d z ie jó w in s u r e k c ji k o ś c iu s z k o w s k ie j w Z ie m i C h e łm s k ie j, w : Z ie m ia C h e łm s k a , L u b lin 1961, s. 189. 9 J . L e w a n d o w s k i , K o m is ja p o r z ą d k o w a c h e łm s k a , R o c z n ik L u b e ls k i 113: 1970, s. 84— 85; D. T a r n a s i e w i c z -B r o d o w s k a, >dz. cyt., s. 1911.
s t a ły złożone n a p o tr z e b y p o w s ta n ia . C ało ść ty c h rz e c z y o ra z 50 ty s. z łp p r z e k a z a ł W a ż y ń s k i do W y d z ia łu S k a r b u R a d y N a jw y ż s z e j N a ro d o w e j 10.
P o k lę s c e p o w s ta n ia k o ś c iu sz k o w sk ie g o b is k u p c a łk o w ic ie z a n ie c h a ł d z ia ła ln o ś c i p o lity c z n e j, a w ię c e j tr o s k i p o św ię c ił s p r a w o m d ie c e z ji. W r. 1795 o d r e s ta u r o w a ł k o śc ió ł w P o k ro w c e , z o rg a n iz o w a ł d r u k a r n ię w C h e łm ie , z a ją ł się d z ia ła ln o ś c ią li te r a c k ą o ra z tłu m a c z e n ie m z ję z y k a w ło sk ie g o h is to r ii p a p i e ż y 11.
P o tr z e c im ro z b io rz e P o ls k i '(17,95 r.) p o d w ła d z ę R o sji p rz e s z ła z n a c z n a część d ie c e z ji c h e łm s k ie j, a m ia n o w ic ie tr z y d e k a n a ty : R a tn o , L u b o m i i K a sz o g ró d , czy li ok. 90 u n ic k ic h p a r a f ii. W n ie d łu g im c z a sie u n itó w ty c h p a r a f ii z a c z ę to w s z e lk im i sp o s o b a m i — często w rę c z p rz e m o c ą — n a w r a c a ć h a p ra w o s ła w ie . W te j s y tu a c ji b is k u p , a b y u tr z y m a ć k le r i w ie r n y c h w je d n o ś c i z K o śc io łe m , w s z y s tk ie p a r a fie za B u g ie m p r z e k a z a ł p o d ju r y s d y k c ję Hemakliiusza L isow skiego^ a rc y b is k u jja p o ło ck ieg o . Ś w ia d c z y o ty m d o k u m e n t o g ło szo n y w C h e ł m ie 18 I 1796 r. 12 B is k u p W a ż y ń s k i u s iln ie d ą ż y ł do teg o , a b y k l e r ty c h te r e n ó w n ie u le g a ł n a c is k o m w ła d z c a rs k ic h , a le c a łk o w ic ie p o z o s ta ł w ie r n y a r c y b is k u p o w i L is o w s k ie m u . W o d p o w ie d z i n a to, w ła d z e r o s y js k ie z a b r o n iły ta m te js z e m u d u c h o w ie ń s tw u w s z e lk ic h k o n ta k t ó w z m a c ie rz y s tą d ie c e z ją , a zw ła sz c z a z je j o r d y n a r iu s z e m w C h e łm ie 13. W w y n ik u trz e c ie g o r o z b io r u p o z o s ta ła część d ie c e z ji c h e łm s k ie j z 79 c e rk w ia m i p a r a f ia ln y m i, z C h e łm e m i 'z d w o m a k la s z to r a m i b a z y lia n ó w z o s ta ła w c ie lo n a do A u s tr ii, k tó r e j r z ą d z d e c y d o w a ł się n a c a łk o w itą je j lik w id a c ję . C h c ia ł p rz y d z ie lić p a r a f ie te j d ie c e z ji do d ie c e z ji lw o w s k ie j lu b p rz e m y s k ie j, c z e m u sp rz e c iw ił się b is k u p W a ż y ń sk i, u s iln ie z a b ie g a ją c o u tr z y m a n ie te g o sz c z ą tk o w e g o ‘b is k u p s tw a u .
S y tu a c ję b is k u p a W a ż y ń sk ie g o , j a k i p o z o s ta ły c h b is k u p ó w u n ic k ic h , k tó r z y z n a le ź li się p o d r z ą d a m i A u s tr ii, k o m p lik o w a ł fa k t, że z o sta li z u p e łn ie p o z b a w ie n i m e tro p o lity . M e tro p o lita T eo d o zy R o s to c k i z a w ie sz o n y b y ł w s w o ic h c z y n n o śc ia c h i p rz y m u s o w o p r z e b y w a ł w P e t e r s b u r g u . W z w ią z k u z ty m b is k u p W a ż y ń s k i w r a z z in n y m i b is k u p a m i z G a lic ji z a czął z a b ie g a ć o w z n o w ie n ie m e tro p o lii h a lic k ie j. P i e r w sz e s ta r a n i a p o d ję to je szcze w 1796 r., p ó ź n ie j p ro ś b ę w t e j s p r a w ie p o n o w io n o w r. Ii804. Z a b ie g i ib isk u p a W a ż y ń sk ie g o z a o w o c o w a 10 A k t a C h e łm s k ie g o K o n s y s to r z a G re c k o k a to lic k ie g o , sy g n . lii, s. 160; T. M e n c e l , G a lic ja Z a c h o d n ia 1795— 1809, S tu d i u m z d z ie jó w z a b o r u a u s tr ia c k ie g o p o I I I r o z b io rz e , L u b lin 1976, s. 170. 11 J . P e l e s z , G e s c h ic h te d e r U n io n d e r r u th e n is c h e n K ir c h e m it R o m v o n d e r ä lte s te n Z e it e n b is a u f d ie G e g e n w a r t, b d . 2, W iirz - butrg—-W ien 1881, s. 710. 12 C h e lm s k o - w a r s a w s k ij je p a r a c h ia ln y j w ie s t n ik za 1896 god, s. 375. 13 J . P e l e s z , dz. c y t. ,s. 710. 14 E n c y k lo p e d ia K o śc ie ln a , t. 30, dz. cyt., s. 376.
272 M a te r ia ły [4] ły , a le d o p ie ro po jeg o śm ie rc i. C e s a rz F r a n c is z e k I I p r z y c h y la ją c się do ty c h ż ą d a ń , p rz e d s ta w ił c a łą s p r a w ę p a p ie ż o w i P iu s o w i V II, k tó r y w r . 1807 w z n o w ił m e tro p o lię h a łic k ą z p re r o g a ty w a m i p r z y s łu g u ją c y m i m e tro p o lii k ijo w s k ie j. K a te d r a lw o w s k a z o s ta ła p o d n ie s io n a do r a n g i s to lic y a r c y b is k u p ie j, k tó r e j n a s ta łe p o d p o rz ą d k o w a n e z o s ta ły k a te d r y : p rz e m y s k a z sam b o irsk ą i sa n o c k ą o ra z c h e łm s k a i b e ł s k a 15.
D ie c e z ja c h e łm s k a , k t ó r a jesz c z e w p o ło w ie X V I I I w . lic z y ła 538 p a r a f ii i o k o ło 158 ty s . w i e r n y c h ls, w r . 17'96 — za rz ą d ó w b is k u p a W a ż y ń sk ie g o — p o s ia d a ła z a le d w ie 5 d e k a n a tó w o b e jm u ją c y c h 81 p a r a f i i i około 35 ty s. w i e r n y c h 17.
J e d n a k fu n k c jo n o w a n ie d ie c e z ji c h e łm s k ie j o b r z ą d k u g re d k o - k a to lic - k ie g o b y ło b ez w ą tp ie n ia czy m ś w y ją tk o w y m w c a łe j h is to r ii K o śc io ła u n ic k ie g o w R z e c z y p o sp o lite j. C iąg ło ść t r a d y c ji u n ij n e j w te j d ie c e z ji b y ła n ie p r z e r w a n a , a je d n o c z e ś n ie n a jd łu ż s z a , b o tr w a ją c a a ż do r . 1875. T o n a le ż y z a w d z ię c z a ć m .in . w y b itn e j p o s ta c i b is k u p a P o rfiriu siz a W a ż y ń sk ie g o . D zięk i je g o w ie lk ie j g o rliw o śc i p r o p a g a n d a p r a w o s ła w ia n ie tr a f ił a t u n a p o d a tn y g r u n t, ja k to m ia ło m ie js c e w in n y c h d ie c e z ja c h u n ic k ic h . W y ją te k s ta n o w ią tu ty lk o p a r a f ie l e żące n a p r a w y m b rz e g u B u g u . W d ie c e z ji C h ełm sk iej częściej w y s tę p o w a ło z ja w is k o p rz e c h o d z e n ia w ie r n y c h ma o b rz ą d e k ła c iń s k i n iż n a p ra w o s ła w ie .
P o r f ir i u s z W a ż y ń s k i b y ł b is k u p e m g o rliw y m i p e łn y m d u s z p a s te r sk ie g o z a p a łu . Z u s p o s o b ie n ia b y ł c z ło w ie k ie m ła g o d n y m . W sw o je j d z ia ła ln o ś c i n ig d y n ie s to s o w a ł g w a łto w n y c h m e to d . J e d y n ie g d y ch o d ziło o o b ro n ę p o d s ta w o w y c h i ż y w o tn y c h in te r e s ó w U n ii, p o tr a f ił b y ć z d e c y d o w a n y m i n ie u g ię ty m . B y ł c z ło w ie k ie m łu b ia n y m i s z a n o w a n y m p rz e z d u ch o w ień stw o * .a zw ła sz c z a p rz e z w ie r n y c h d ie c e z jils. N ie z a p o m n ia ł ró w n ie ż o p o tr z e b a c h k la s z to r u c h e łm sk ie g o b a z y lia n ó w , k tó r e m u p o d k o n ie c ż y c ia p o d a r o w a ł s w o ją p r y w a tn ą b ib lio te k ę 19. O c e n ia ją c c a ło k s z ta łt d z ia ła ln o ś c i b is k u p ie j W a ż y ń sk ie g o n a le ż y r ó w n ie ż zw ró c ić u w a g ę i n a z a rz u ty , k tó r e w y s u w a się p o d je g o a d r e sem .
Zarzuca się biskupowi Ważyńskiemu m.in. zbyt wielką uległość
wobec bazylianów i nadawanie im wyższych godności kościelnych.
15 J . P e l e s z , dz. cyt., s. 71.1— 712; P . S z y m a ń s k i , W y k a z p r a w i p r z y w i le j ó w ciągłego z w y c z a j u (...), P rz e g lą d P o z n a ń s k i 32: 1861, s. 23,1—252. 16 L . B i e ń k o w s k i , O rg a n iz a c ja K o śc io ła W s c h o d n ie g o w P olsce X V I — X V I I I w ., w : Kościiół w P o ls c e , t. 2, K r a k ó w 1960, s. 1038. 17 A k t a C h e łm s k ie g o K o n s y s to r z a G r e c k o k a to lic k ie g o , sy g n . l l a , s. 1—6. 18 W . S e r e d y ń s k i , P isa r ze d z ie jó w P o lsk i, t. 4, K r a k ó w 1878, s. 317. 19 A . K o s s o w s k i , B la s k i i c ie n ie u n ii k o ś c ie ln e j w P o lsce w
S ta w ia się ró w n ie ż z a rz u t, że za m a ło d b a ł o n a le ż y te w y k s z ta łc e n ie kleriu św ie c k ie g o . D o w o d em teg o m ia ł b y ć f a k t, że za jeg o rz ą d ó w d ie c e z ją , p a r a f ia m i a d m in is tr o w a li k się ż a , k tó r z y z a le d w ie p o tr a f ili czyitać 20.
N a le ż y zazn aczy ć, że z b y t n is k i p o zio m in t e le k tu a ln y k le r u b y ł z ja w is k ie m p o w s z e c h n y m u n ic k ie j c e r k w i 21, a n ie ty lk o d ie c e z ji c h e ł m s k ie j. I n ie s łu s z n y m w y d a je s ię to, a b y c a łą o d p o w ie d z ia ln o ść za w y k s z ta łc e n ie k le r u p rz y p is y w a ć b iskupow i. W ażyńsikiem u. To, że d b a ł o o d p o w ie d n ie w y k s z ta łc e n ie k le r u , św ia d c z ą n ie z b ic ie p o s ta n o w ie n ia lic z n y c h s y n o d ó w , n a k a z u ją c e p o d s a n k c ja m i d o k s z ta łc a n ie d u c h o w ie ń s tw a o ra z k s z ta łc e n ie m ło d e g o p o k o le n i a 22.
N a d a w a n ie p rz e z W a ż y ń sk ie g o b a z y lia n o m w y ż sz y c h g o d n o śc i k o ś c ie ln y c h w y d a je się b y ć u z a s a d n io n e , p o n ie w a ż o d z n a c z a li s ię o n i w y ż s z y m p o z io m e m in te le k t u a ln y m n iż uinicki k l e r św ieck i.
M o ż n a je d n a k z a s ta n o w ić się n a d ty m , d lacz eg o b is k u p W a ż y ń sk i n ie p rz e p r o w a d z a ł o so b iście w iz y ta c ji d ie c e z ji, w y rę c z a ją c się o fic ja łe m luib w iz y ta c ja m i d z ie k a n ó w 23. U s p ra w ie d liw ie n ie m m o ż e b y ć to, iż b y ł sła b e g o z d ro w ia , a p rz y ty m ch o d ziło m u je d y n ie o to, a b y z r a c j i jeg o w iz y ta c ji n ie n a r a ż a ć p ro b o s z c z ó w n a ja k ie ś w ię k s z e w y d a tk i, a ty m s a m y m n ie p o w ię k sz a ć u b ó s tw a w iz y to w a n y c h c e r k w i24. O d b y w a n ie w iz y ta c ji d ie c e z ji p fz e z d e le g a ta b is k u p ie g o b y ło ró w n ie ż przew idziainie w p o s ta n o w ie n ia c h sy n o d u z a m o js k ie g o 2S.
M ó w ią c o b is k u p ie W a ż y ń s k im tr z e b a u w z g lę d n ić ró w n ie ż i to, że o d r . 11791 b y ł a d m in is tr a t o r e m części d ie c e z ji p o ło c k ie j, z n a jd u ją c e j
20 T. M e n c e l , dz. cyt., s. 171.
21 W . S m o l e ń s k i , P r z e w r ó t u m y s ło w y w P o lsce w i e k u X V I I I , W a rs z a w a 1949, s. 2i2il; J . T a z b i r , H is to r ia K o śc io ła K a to lic k ie g o w
P o lsce 1460— 1795, W a rs z a w a 1966, s. 159.
22 S y n o d y d y e c y z y i c h e łm s k i e j ob. w sc h ., w y d . E. L i k o w s - k i, P o z n a ń 1902, s. 11, 18, 28, 41, 49, 56.
23 T. M e n c e l , dz. cyt., s. Ii71.
24 S y n o d y d y e c e z y i c h e łm s k ie j, dz. cyt., s. 62i: „ P a s te rz o św ia d c z y ł, że d o g a d z a ją c ż ą d a n iu n a d a w n ie js z y m sy n o d z ie z a p a d ły m , ch o cia ż s a m o so b ą s w o ją m ia ł o d p ra w ić w iz y tę g e n e ra ln ą , a le t a k d la s ła b o ści sw o je j, ja k o te ż d la n ie d o ista tk u i u b ó s tw a k a p ła n ó w , w s tr z y m a ł, z te m w s z y s tk im , a b y p o rz ą d e k w te jż e d y e c e z y i b y ł z a c h o w a n y , p r o p o n o w a ł o b r a n ie O ffic y a ła , n a w z ó r in n y c h d y ecezy ó w , do czego c a ła d y e c e z y a p r z y c h y la ją c się, z g o d n ie n a t e n u r z ą d W P W JX . S ie rz - pu to w sfcieg o r e k t o r a S e m in a r iu m C h ełm , o b ra li i og ło sili. T u d z ie ż d o p e łn ie n ie ta k o w e j, w iz y ty g e n e r a ln e j w ty m r o k u n a s tą p i i p o c z ą te k sw ó j w eźm iie od D e k a n a tu C h ełm ., z a p o p rz e d z a ją c y m w p rz ó d o b w ie sz c z e n ie m ” .
25 S y n o d u s P r o v in c ia lis R u th e n o r u m h a b ita in C iv ita te Z a m o sc ia e
A n n o M D C C X X , R o m a e 1724, ti t. V I, s. 96: „T en -eatu r i t a g u e ąu-ilibet
B p isc o p u s D io e c e sim s u a m si ą u o ta n n i s to ta m , p r o p te r e ju s la tiitu d in e m n o n p o te s t, s a lte m biem nio v is ita re , a u t p e r se ip s u m , a u t p e r V i- s ita to r e s a s e specia-liter d e sig n a n d o s, a c moirium p r o b ita te , p r u d e n t ia d o c tr in a , d is c ip lin a e ą u e E cclesiaisticae p e r itia , a t ą u e us-u p ra e s ta n te s ,...” .
274 M a te r ia ły [6] s ię n a te r e n a c h 'R z e c z y p o s p o lite j26. W ażyńsfci z a rz ą d z a ł t ą częścią d ie c e z ji p o ło c k ie j do d ru g ie g o r o z b io ru R z e c z y p o sp o lite j, tj. do r. 1793, k ie d y c a łe te r y to r iu m te j d ie c e z ji z n a la z ło się p o d z a b o re m r o s y js k im 27.
B isk u p W ażyńsfci po tr z e c im ro z b io rz e (1795 r.) s p r a w o w a ł ró w n ie ż w ła d z ę ju r y s d y k c y jn ą n a d częścią u n ic k ie j d ie c e z ji b rz e sfc o -łu c k ie j. W ó w czas część te j d ie c e z ji z n a la z ła siię p o d zabo-rem a u s tr ia c k im i z o s ta ła p rz y łą c z o n a do d ie c e z ji c h e łm s k ie j, g d zie b e z p o ś r e d n ia w ł a dzę s p r a w o w a ł w ik a riu s z g e n e ra ln y , m ia n o w a n y p rz e z b is k u p a W a- ż y ń sk ie g o w H a n n ie . N a le ż y zazn aczy ć, że s ie d z ib a b is k u p a d ie c e z ji b rz e s fc o -łu c k ie j w r a z z częścią p arafiii z o sta ła z a g a r n ię ta p rz e z R o sję . W ażyńsfci, k ie r u ją c się d u s z p a s te rs k ą tr o s k ą o d o b ro te j r o z b ite j p rz e z z a b o ry d iece zji, z a b ie g a ł o o d p o w ie d n i je j ro z w ó j. Ś w ia d c z ą 0 ty m n ie z b ic ie sy n o d y o d p ra w io n e w H a n n ie m .in . w r . 1799, 1801 ii 1'802, k tó r e zw o ła ł d la d u c h o w ie ń s tw a t e j s z c z ą tk o w e j d ie c e z ji28.
B is k u p W a ż y ń s k i ż y ł 74 la t a . Z m a r ł 9 I I I 1804 r. Z o s ta ł p o c h o w a n y w C h e łm ie p rz e z b is k u p a ch ełm sk o -Ł u b elsk ieg o o b r z ą d k u ła c iń s k ie go —■ S k a rs z e w s k ie g o 28.
S zczeg ó ło w a d z ia ła ln o ś ć b p a Porfiiriiusza S k a r b k a W a ż y ń sk ie g o w u n ic k ie j d ie c e z ji c h e łm s k ie j z o s ta n ie p rz e d s ta w io n a w n a s tę p n y c h ze s z y ta c h k w a r ta l n ik a P ra w o K a n o n ic z n e . O. J ó z e f Ł a p iń s k i O F M C o n v. B IS K U P W A C Ł A W W Y C IS K (1912— 1984) B is k u p W . W y c is k n a le ż y do p io n ie ró w ż y c ia k o ś c ie ln e g o w y o d rę b n io n e j w 1945 r. A d m in is tr a c ji A p o s to ls k ie j Ś lą s k a O p o lsk ieg o a p r z e k s z ta łc o n e j w 1972 r . w sa m o d z ie ln ą D ie c e z ję O p o ls k ą *.
U ro d z ił się 14 lu te g o 1912 r. w ro d z in ie r o l n ik a W ilh e lm a W y c is k a 1 A g n ie sz k i z d. J a n u s z w O lb ra e h c ic a c h w d. p o w ie c ie p r u d n ic k im n a O polsizczyźnie ja k o n a js ta r s z y z 8 dziec i w te j ro d z in ie . O ch rzczo
26 A k t a C h e łm s k ie g o K o n s y s to r z a G re c k o k a to lic k ie g o , sy g n . 9, s. 1—4. D o k u m e n t w te j s p r a w ie w y s to s o w a ł W a ż y ń s k ie m u 17 I I I 1791 r . T e o d o z y R o sto c k i, m e tr o p o lita k ijo w s k i.
27 E n c y k lo p e d ia P o w s z e c h n a , t. 30, dz. cyt., s. 366. 28 A k t a C h e łm s k ie g o K o n s y s to r z a G r e c k o k a to lic k ie g o , sy g n . 13, s. 62; sy g n . 15, s. 67; sy g n . 16 s. 72— 73; T. M e n c e l , dz. cyt., s. 170. 29 T a m ż e , s. 171. 1 P o d s ta w o w e d a n e b io g ra fic z n e b p a W. W y c is k a p o d a w a n e b y ły w o d e z w a c h i k a z a n ia c h b is k u p ó w o p o ls k ic h F . J o p a i A. N o sso la a ta k ż e w p r a s ie k a to lic k ie j w z w ią z k u z n o m in a c ją b is k u p ią i k o n s e k r a c j ą , 2 5 -leciem k a p ła ń s tw a w 1961 r., ju b ile u s z e m 2 5 -lecia s a k r y o ra z po zgoniie. N a d to zob. K . D o l a , K o śc ió ł k a to lic k i n a O p o lsz c zy -
ź n ie w la ta c h 1945—-1965, N a sz a P rz e s z ło ść t. 22: 1065 s. 109; J . K o
p i e c b io g r a m za m ie sz c z o n y w : P o lsc y k a n o n iś c i, p o d r e d . J. B a r a , W a rs z a w a 1981 cz. 2 s. 239—240 (nie podp.).
