Leśna mapa numeryczna w zagospodarowaniu turystycznym obszarów leśnych

ROCZNIKI GEOMATYKI 2012 m T X m Z 5(55)

LEŒNA MAPA NUMERYCZNA

W ZAGOSPODAROWANIU TURYSTYCZNYM

OBSZARÓW LEŒNYCH*

A DIGITAL FOREST MAP IN TOURISM DEVELOPMENT

OF FOREST AREAS

Joanna Adamczyk

Katedra Urz¹dzania Lasu, Geomatyki i Ekonomiki Leœnictwa, Wydzia³ Leœny Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

S³owa kluczowe: leœna mapa numeryczna, turystyka leœna Keywords: digital forest map, forest tourism

Wprowadzenie

Dostêpnoœæ: zawsze. D³ugoœæ pobytu: dowolna. Opcje dojazdu: wszystkie, najlepiej pie-szo albo rowerem. Zakwaterowanie: od œródleœnej polany po komfortowe pokoje w oœrod-kach wypoczynkowych. Wyposa¿enie: œwie¿e powietrze, œwiêty spokój, przyjazne otoczenie. Wy¿ywienie: najzdrowsze z mo¿liwych. Atrakcje: najlepsza sala treningowa, uzdrowisko i gabinet psychologiczny w jednym; wiêcej rozrywek ni¿ w jakiejkolwiek galerii handlowej; piêkne widoki i zdjêcia, których pozazdroszcz¹ znajomi. Las – najlepsza oferta na wakacje!

(Trêbski, 2012).

Ten cytat najlepiej oddaje pierwsz¹ z myœli przewodnich tego artku³u. Jest on wizytówk¹ programu „Czas w Las” (2012) prowadzonego przez Oœrodek Rozwojowo-Wdro¿eniowy Lasów Pañstwowych w Bedoniu. Doskona³ej wizytówki dzia³añ prowadzonych przez Lasy Pañstwowe w kierunku realizacji funkcji spo³ecznych lasu, które obejmuj¹ miêdzy innymi kszta³towanie korzystnych warunków zdrowotnych i rekreacyjnych dla spo³eczeñstwa i wzbogacaj¹caj¹cych rynek pracy zdefiniowanych w dokumencie Polityka Leœna Pañstwa (MOŒZNiL, 1997). Przyk³adów takich jest wiele i ka¿dy z nich jest przejawem jednego z

*Praca wykonana w ramach projektu „Koncepcja rozwoju infrastruktury turystycznej na przyk³adzie LKP Lasy Warszawskie” sfinansowanego ze œrodków Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospo-darki Wodnej, projekt nr 586/10/WN50/NE-PE-PX/D.

najwiêkszych podawanych przez Laurowa (2006) walorów turystycznych lasów: przygoto-wania merytorycznego, otwartoœci na odwiedzaj¹cych i goœcinnoœci.

Spo³eczeñstwa do odwiedzania lasów nie trzeba zachêcaæ, s¹ one podstawowym miej-scem rekreacji i turystyki. Zainteresowanie to wzrasta, wraz z konfliktami i zagro¿eniami wynikaj¹cymi z uarunkowañ ekologicznych, spo³ecznych i ekonomicznych. Nieprzystoso-wanie rozwoju infrastruktury turystyczej wzglêdem narastaj¹ch potrzeb skutkuje niekontro-lowanym wykorzystaniem terenów leœnych, co w rezultacie mo¿e przyczyniaæ siê do ich degradacji. Sprostanie tym potrzebom wymaga budowania kompromisu pomiêdzy g³ówny-mi funkcjag³ówny-mi lasu, tak¿e strategicznego myœlenia i dzia³ania, jak równie¿ koordynacji pog³ówny-miê- pomiê-dzy jednostkami, w których kompetencjach jest zagospodarowanie turystyczne tych sa-mych terenów. Istnieje potrzeba rozwi¹zañ kompleksowych w tym zakresie (Cieszewska i inni,, 2011). Do tej pory jest ich niewiele, jednym z przyk³adów jest zakoñczony w 2011 projekt pt. „Koncepcja rozwoju infrastruktury turystycznej, na przyk³adzie LKP Lasy War-szawskie”, przedstawiaj¹cy przyk³ad takiego rozwi¹zania.

Celem niniejszego artyku³u nie jest jednak przedstawianie tych rozwi¹zañ, lecz leœnej mapy numerycznej (LMN) jako narzêdzia, które jest szczególnie u¿yteczne ze wzglêdu na swoje walory w zakresie tworzenia, przechowywania i analizowania informacji przestrzennej. Rolê tê najlepiej okreœla, ju¿ przytaczany przez Ok³ê (2010), cytat z referatu prof. Heronima Olen-derka wyg³oszonego w okresie powstawania leœnej mapy numerycznej w roku 1998:

Generalne uzasadnienie koniecznoœci budowy systemów informacji przestrzennej na po-trzeby leœnictwa, zw³aszcza z mo¿liwoœci¹ zastosowania ich na wszystkich szczeblach zarz¹-dzania (od poziomu leœnictwa do dyrekcji generalnej oraz ministerstwa), wi¹¿e siê z wprowa-dzaniem wielofunkcyjnej gospodarki leœnej, polegaj¹cej na kszta³towaniu po¿¹danej struk-tury lasów, wykorzystania ich w sposób zapewniaj¹cy trwa³e utrzymanie bogactwa biologicz-nego, a jednoczeœnie wysokiej produkcyjnoœci, z zachowaniem jednak¿e potencja³u regenera-cyjnego do wype³niania teraz i w przysz³oœci wszystkich wa¿nych ochronnych, gospodarczych i socjalnych funkcji na poziomie lokalnym, narodowym i globalnym, bez szkody dla innych ekosystemów.

Ka¿dy kto korzysta z leœnej mapy numerycznej wie, ¿e zastosowanie tego zasobu nie odbêdzie siê wprost. Bêdzie ona punktem wyjœcia do przygotowania zasobu danych dla potrzeb opracowañ z zakresu turystyki. Jednak potrzeby informacyjne wykraczaj¹ poza zakres obecnego zasobu, gdy¿ zosta³ on opracowany przede wszystkim w celu wspomaga-nia gospodarki leœnej.

Celem artyku³u jest przedstawienie potrzeb informacyjnych zwi¹zanych z opracowania-mi z zakresu planowania turystycznego oraz zalet LMN w tym zakresie, a tak¿e mo¿liwoœci uzupe³nienia zasobu. Warto podkreœliæ, ¿e ³¹czenie LMN z innymi danymi powinno zacho-dziæ we wspó³pracy pomiêdzy instytucjami, maj¹cymi w zakresie swoich obowi¹zków gro-madzenie danych o obszarze bêd¹cym przedmiotem opracowania (m.in. jednostkami samo-rz¹dowymi, zarz¹dami obszarów chronionych, organizacjami turystycznymi).

Opracowania wykonywane w planowaniu turystycznym

Dla warunków polskich zakres opracowañ s³u¿¹cych planowaniu turystycznemu zosta³ okreœlony nastêpuj¹co (Cieszewska, Giedych 2011): diagnoza stanu turystyki i rekreacji, okreœlenie zasad sporz¹dzania strategii rozwoju funkcji turystycznej w podziale na: analizê

problemów rozwoju turystyki i rekreacji i tworzenie strategii rozwoju, wskazania do rozwoju funkcji turystycznej i rekreacyjnej. Oprócz tego typu opracowañ, dzia³ania dotycz¹ce roz-woju turystyki wymagaj¹ równie¿ planowania prac zwi¹zanych z budow¹ lub utrzymaniem infrastruktury oraz akcji informacyjno-promocyjnej.

We wszystkich tych dzia³aniach przygotowywane s¹ mapy przedstawiaj¹ce konkretny aspekt zagospodarowania turystycznego. Przyk³adowa lista dzia³añ mo¿e byæ nastêpuj¹ca:

m inwentaryzacja stanu infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej oraz bazy uzupe³niaj¹cej, m analiza stanu szlaków, utrudnieñ, pojemnoœci turystycznej, inwentaryzacja zagro¿eñ

dla przyrody ze strony turystyki,

m analiza konfliktów wystêpuj¹cych na szlakach oraz zagro¿eñ dla turystów,

m analizy przebiegu szlaków i ich odpowiednioœci dla zapotrzebowania na danym terenie, m waloryzacja przyrodnicza, kulturowa, krajobrazowa i zdrowotna,

m analiza konfliktów pomiêdzy funkcj¹ turystyczn¹ terenów a innymi funkcjami np. komunikacyjn¹, produkcyjn¹, mieszkaniow¹,

m uwarunkowania przyrodnicze projektowania infrastruktury turystycznej, m analiza dostêpnoœci komunikacyjnej, wyposa¿enia w parkingi.

Wymienione opracowania wymagaj¹ podk³adu sytuacyjno-wysokoœciowego, pozwalaj¹-cego na zlokalizowanie wyników analiz w przestrzeni oraz, oczywiœcie, bêd¹pozwalaj¹-cego Ÿród³em danych do tych analiz.

Zasób danych potrzebny do wykonania opracowañ z zakresu planowania turystycznego

Okreœlenie potrzebnego zasobu danych jest podstawowym etapem wszystkich opraco-wañ odnosz¹cych siê do przestrzeni. Poni¿ej przedstawiono propozycjê grup tematycznych jakie powinien on zawieraæ, aby mo¿liwe by³o wykonanie wiêkszoœci z wy¿ej wymienionych opracowañ:

m Zagospodarowanie turystyczne – zasób podstawowy uwzglêdniaj¹cy wszystkie elemen-ty infrastruktury, jej stan obecny oraz konflikelemen-ty z ni¹ zwi¹zane.

m Gospodarka leœna – warstwy z LMN zgromadzone w granicach LP. Z za³¹cznika (tabela) wybrano tylko te warstwy, które znajduj¹ bezpoœrednie zastosowanie w tego typu opra-cowaniach. Szczególn¹ rolê pe³ni¹ tu warstwy wydzieleñ, do których nale¿y do³¹czyæ dane dotycz¹ce istotnych cech drzewostanów, obszary, na których bezwzglêdnie ruch turystyczny nie mo¿e zostaæ dopuszczony (np. uprawy, powierzchnie doœwiadczalne) oraz elementy mapy sytuacyjnej.

m Szata roœlinna – ze wszystkimi walorami i ograniczeniami dotycz¹cymi planowania tury-stycznego, zarówno zwi¹zanymi z ch³onnoœci¹ turystyczn¹, jak i zdrowotnymi.

m Komponenty œrodowiska inne ni¿ szata roœlinna – czyli uwarunkowania zwi¹zane z funk-cjonowaniem lasów: budowa geologiczna i rzeŸba terenu, klimat, stosunki wodne, gleby i œwiat zwierzêcy. Szczególnie istotne s¹ komponenty charakterystyczne, determinuj¹ce sposób wykorzystania danego terenu dla potrzeb turystyki.

m Formy ochrony przyrody – istotne jest uwzglêdnienie wszystkich podstawowych form ochrony przyrody, w koordynacji z warstwami LMN, z porównywaln¹ szczegó³owoœci¹. m Zagospodarowanie i przeznaczenie terenów – wspomagaj¹ce analizy otoczenia lasów oraz

m Jednostki podzia³u administracyjnego – u³atwiaj¹ orientacjê w zasiêgu obszarów bêd¹-cych w gestii poszczególnych jednostek samorz¹dów terytorialnych.

m Mapa sytuacyjna – uzupe³niaj¹ca warstwy leœne z punktu widzenia szczegó³ów tereno-wych. Jest dobrym materia³em s³u¿¹cym jako podk³ad do inwentaryzacji oraz podstawa prezentacji wyników.

m RzeŸba terenu – warstwy umo¿liwiaj¹ce wykonanie numerycznego modelu terenu, ale równie¿ pomocne w wizualizacji relacji wysokoœciowych na mapie sytuacyjnej.

m Warstwy rastrowe – szczególn¹ rolê odgrywaj¹ materia³y lotnicze (w formie ortofotoma-py) i satelitarne, które stosowane s¹ jako materia³ referencyjny do aktualizacji i uzupe³nia-nia zasobu danych, jak równie¿ stanowi¹ doskona³y podk³ad sytuacyjny, daj¹cy wyobra-¿enie o rzeczywistych warunkach terenowych. W przypadku braku niektórych danych, zasób danych mo¿e zostaæ uzupe³niony o gotowe materia³y wystêpuj¹ce w formie warstw rastrowych, na przyk³ad mapy topograficzne.

Wykorzystanie leœnej mapy numerycznej dla potrzeb opracowañ z zakresu turystyki

Leœna mapa numeryczna stanowi podstawowy zasób informacyjny do opracowañ stra-tegicznych z zakresu uwarunkowañ uprawiania turystyki. Przede wszystkim przedstawia on informacje o powierzchniach leœnych z dok³adnoœci¹ i wiarygodnoœci¹ niedostêpn¹ w Pañ-stwowym Zasobie Geodezyjnym i Kartograficznym (PZGiK). Dotyczy to warstw zwi¹za-nych z gospodark¹ leœn¹, ale równie¿ inzwi¹za-nych informacji, na przyk³ad o sieci drogowej i zabudowie.

Analizê sposobu wykorzystania zasobu informacyjnego LMN, przygotowanego wed³ug Standardu (2005) z punktu widzenia omawianych opracowañ, zawarto w za³¹czonej tabeli. Oznaczono w niej warstwy, które znajduj¹ w nich zastosowanie, dziel¹c je na dwa rodzaje (nie wskazano warstw, które nie znajduj¹ bezpoœredniego zastosowania):

m ciemno szare – ich zastosowanie jest najszersze zarówno w zadaniach zwi¹zanych z analizami przestrzennymi, jak i, w razie potrzeby, w formie warstw podk³adowych, m jasno szare – wykorzystywane s¹ przede wszystkim jako podk³ad sytuacyjny. Dla ka¿dej z oznaczonych warstw podano przyk³ady zagadnieñ, do których mog¹ lub powinny zostaæ zastosowane. Nie zamykaj¹ one listy mo¿liwych opracowañ z tego zakresu, lecz maj¹ za zadanie zilustrowanie ró¿nic pomiêdzy kierunkami wykorzystania poszczegól-nych warstw. Ogólny podzia³ zastosowañ omówioposzczegól-nych w tabeli warstw jest zwi¹zany z charakterem zawartych w nich informacji:

m Podk³ad sytuacyjny opracowañ turystycznych – w ten zakres wchodz¹ wszelkiego ro-dzaju warstwy, które nie s¹ bezpoœrednio stosowane w analizach, lecz stanowi¹ wa¿ne elementy podk³adu mapowego, pozwalaj¹cego na usytuowanie w przestrzeni wyników analiz, np. sieæ komunikacyjna, zabudowa, cieki, podzia³ administracyjny terenu. m Niektóre z warstw podk³adu sytuacyjnego – wykorzystywane s¹ równie¿ do analiz

prze-strzennych. Na przyk³ad obecnoœæ zasobu danych „komunikacja do analiz sieciowych” mo¿e pomóc w projektowaniu sieci szlaków.

m Turystyka – w standardzie LMN uwzglêdniono informacje bezpoœrednio zwi¹zane z tu-rystycznym wykorzystaniem lasów, dotycz¹ce szlaków i obiektów turystycznych. m Uwarunkowania przyrodnicze – warstwy s³u¿¹ce jako Ÿród³o informacji o

zagro-¿enie alergiczne). Szczególnie istotnymi zasobami s¹ warstwy dotycz¹ce siedlisk i roœlin-noœci rzeczywistej oraz jej charakterystyk.

m Ochrona przyrody – warstwy dotycz¹ce ró¿nych form ochrony przyrody s¹ istotne we wszelkiego rodzaju opracowaniach. W wiêkszoœci pochodz¹ ze Ÿróde³ zewnêtrznych. m Ukszta³towanie terenu – warstwy reprezentuj¹ce ukszta³towanie terenu, takie jak:

war-stwice, linie nieci¹g³oœci, linie szkieletowe oraz dodatkowo punktowe obiekty o znanej wysokoœci, mog¹ byæ baz¹ to utworzenia numerycznego modelu terenu. Jego obecnoœæ w zasobie danych umo¿liwia przeprowadzenie wielu analiz zwi¹zanych z walorami krajo-brazowymi, projektowaniem infrastruktury turystycznej itp. Rola NMT jest szczególnie istotna dla obszarów górskich, w których rzeŸba terenu warunkuje zagospodarowanie turystyczne. Równie¿ dla terenów nizinnych informacja o rzeŸbie terenu pozwala na uzy-skanie danych s³u¿acych na przyk³ad do analizy atrakcyjnoœci turystycznej (zró¿nicowa-ny krajobraz jest bardziej atrakcyj(zró¿nicowa-ny), analizy przebiegu szlaków pod k¹tem miejsc zagro-¿onych erozj¹, wyszukania punktów widokowych.

m Gospodarka leœna – warstwy przedstawiaj¹ce dzia³ania zwi¹zane z gospodark¹ leœn¹ (np. dzia³ki zrêbowe, powierzchnie nie stanowi¹ce wydzielenia, szkó³ki, obiekty ³owieckie), jak-kolwiek nie stanowi¹ podstawowej informacji zwi¹zanej z analizami uwarunkowañ upra-wiania turystyki, jednak s¹ bardzo przydatne w planowaniu infrastruktury turystycznej. Aktualnie prowadzone i planowane dzia³ania gospodarcze s¹ jednym z najwa¿niejszych uwarunkowañ projektowania infrastruktury turystycznej. W przypadku wykonywania ta-kich analiz zalecane jest wygenerowanie z nich warstwy ograniczeñ rozwoju turystyki. Z punktu widzenia wykorzystania w kompleksowych opracowaniach dotycz¹cych pla-nowania turystycznego, leœna mapa numeryczna, opracowana wed³ug standardu, posiada pewne ograniczenia. Najwa¿niejszym z nich jest zakres przestrzenny danych zawartych w LMN, który zazwyczaj koñczy siê na granicy w³asnoœci Lasów Pañstwowych (rysunek). Oczywiste jest tak¿e, ¿e lasy w granicach w³asnoœci LP nie obejmuj¹ ca³ego area³u po-wierzchni leœnych. Sytuacja ta powoduje wiele problemów zwi¹zanych z wykorzystaniem tego materia³u w opracowaniach o charakterze strategicznym.

Zazwyczaj brakuje pe³nej informacji na temat przeznaczenia obszarów leœnych, innych ni¿ znajduj¹ce siê pod zarz¹dem LP, które s¹ najczêœciej lasami prywatnymi, obszarami rol-nymi objêtymi naturaln¹ sukcesj¹ lub zadrzewieniami. Ich przysz³e przeznaczenie bêdzie zale¿a³o od zapisów w dokumentach planistycznych oraz od innych uwarunkowañ kszta³tu-j¹cych zagospodarowanie danego terenu (np. presji urbanizacyjnej) (rysunek). Nie wiadomo zatem jak kszta³towaæ zagospodarowanie turystyczne na tych terenach. Brak te¿ informacji o cechach tych lasów, co powoduje ¿e mapy dotycz¹ce np. uwarunkowañ przyrodniczych rozwoju turystyki, mo¿na wykonaæ jedynie w granicach lasów Skarbu Pañstwa.

Nie zawsze w ramach rozbudowy LMN gromadzone s¹ informacje o s¹siaduj¹cych ob-szarach chronionych – s¹ one kluczowe z punktu widzenia analiz w zakresie turystyki, gdy¿ sieæ turystyczna musi byæ planowana ca³oœciowo dla tych ró¿nych form zarz¹du terenów. W tym zakresie potrzebne s¹ przynajmniej granice: parków narodowych, krajobrazowych, obszarów ochrony œcis³ej, obszarów Natura 2000, pomników przyrody. Wa¿ne jest, ¿eby analizy prowadzone by³y przy uwzglêdnieniu wyników podobnych opracowañ dla obszarów na przyk³ad parków narodowych.

W warstwach LMN brak informacji o otaczaj¹cym lasy pokryciu i u¿ytkowaniu terenu oraz uwarunkowaniach komunikacyjnych. Informacje te s¹ kluczowe we wszelkiego rodza-ju analizach dotycz¹cych uwarunkowañ uprawiania turystyki (np. presji urbanizacyjnej,

zja-wiska sukcesji na obszary rolne), jak równie¿ analiz dotycz¹cych komunikacji, dostêpnoœci i zagro¿eñ z tym zwi¹zanych.

Poza granicami LP informacja o komponentach œrodowiska, z koniecznoœci, zbierana jest w sposób bardziej zgeneralizowany. Dla lasów prywatnych sporz¹dzane s¹ uproszczone plany urz¹dzania lasu, jednak czêsto nie przybieraj¹ one formy cyfrowej o wymiarze prze-strzennym, podobnej do leœnej mapy numerycznej. W przypadku posiadania szczegó³owych danych o powierzchniach leœnych dla lasów prywatnych, wskazane jest uwzglêdnienie ta-kich samych informacji, jak charakterystyki przypisane do wydzieleñ w LP.

W standardzie LMN, warstwy o tematyce turystycznej nale¿¹ do fakultatywnych. W standardzie przewidziano wyposa¿enie tej bazy w nastêpuj¹ce dane:

m Sieæ szlaków – obiekty liniowe szlaków turystycznych, konnych, kajakowych, œcie¿ek dydaktycznych, wyci¹gów narciarskich oraz inne obiekty turystyczne o charakterze li-niowym.

m Obiekty punktowe – biwak, hotel, motel, k³adka, miejsce palenia ognisk, miejsce wypo-czynku, obozowisko, harcerskie, oœrodek jazdy konnej, oœrodki wczasowo-wypoczyn-kowe, parking, plac, zabaw, pla¿a, k¹pielisko, pole, kempingowe, punkt informacji tury-stycznej, ruiny, sanitariat, schronisko, stanica wodna, zadaszenie, wiata, schron. Jednak, jak stwierdzono w cytowanym powy¿ej projekcie, pewne ich kategorie czasem nie s¹ gromadzone lub pozyskiwanie z innych instytucji. Do tej grupy zaliczyæ mo¿na infor-macje, bez których bardzo trudno wyobraziæ sobie planowanie turystyczne, a ich istnienie warunkuje rozwój turystyki na obszarach leœnych. Dotycz¹ one:

m szlaków wytyczonych w ostatnim czasie przez inne jendostki i utrzymywanych przez nie obiektów turystycznych,

m aktywnoœci, które nie s¹ bezpoœrednio zwi¹zane z u¿ytkowaniem turystycznym la-sów (np. wodnych, je¿eli ciek jest oddalony od granicy lasu),

m zewnêtrznej bazie turystycznej (poza granicami w³asnoœci) np. noclegi, oœrodki kon-ne, wypo¿yczalnie sprzêtu,

m informacji jakoœciowych o ww. obiektach, m.in. ich stanu i przeznaczenia.

Je¿eli nawet dane te s¹ dostêpne w zasobie, istnieje wiele miejsc, w których przebieg szlaków turystycznych i lokalizacja obiektów punktowych nie zawsze odpowiada stanowi rzeczywistemu. Warto podkreœliæ, ¿e jest to ogólna tendencja wszystkich zasobów danych, przygotowywanych bez koordynacji przez ró¿ne jednostki, których komptencje w zakesie turystyki krzy¿uj¹ siê na danym terenie. Mo¿e to dotyczyæ danych posiadanych przez gminy, parki krajobrazowe i inne instytucje. Czêsto zdarza siê, ¿e dane posiadane przez te instytucje pochodz¹ z ró¿nych okresów aktualizacji. Co wiêcej, taka sytuacja widoczna jest równie¿ na mapach turystycznych dla jednego terenu, publikowanych przez ró¿ne wydawnictwa.

Mo¿liwoœci uzupe³nienia zasobu

Oczywiœcie nie jest wymagane, aby wszystkie dane dotycz¹ce zagospodarowania tury-stycznego w lasach i szeroko pojêtej okolicy by³y przygotowywane od podstaw przez jed-nostki Lasów Pañstwowych. Uzupe³nienie zasobu danych przede wszystkim powinno byæ przeprowadzone na drodze wspó³pracy z jednostkami, które s¹ zobligowane do ich groma-dzenia i aktualizacji. Idea infrastruktury informacji przestrzennej, realizowana w Polsce na mocy ustawy o IIP (Ustawa, 2010), wi¹¿e siê z jednokrotnym gromadzeniem danych, w formie pozwalaj¹cej na wielokrotne ich wykorzystanie. T¹ drog¹ mo¿na zgromadziæ prawie

kompletny zasób danych, z niewielkimi (choæ niejednokrotnie pracoch³onnymi) uzupe³nie-niami metodami inwentaryzacji terenowej b¹dŸ interpretacji materia³ów teledetekcyjnych. Poni¿ej przedstawiono propozycje sposobu uzupe³nienia wy¿ej wymienionych grup brakuj¹-cych informacji.

Dane o innych obszarach leœnych

Rozwi¹zaniem mo¿e byæ uzupe³nianie bazy danych o lasach prywatnych przez nadleœnic-twa sprawuj¹ce nadzór nad lasami prywatnymi w danym starostwie o informacje potrzebne do zagospodarowania turystycznego. Je¿eli jednak baza danych wykonana zosta³a przez firmê prywatn¹ lub instytucjê w innym standardzie ni¿ LMN, problemem mo¿e byæ integra-cja tych danych, zarówno pod wzglêdem geometrycznym, jak równie¿ semantycznym. In-formacje o przeznaczeniu lasów prywatnych oraz niektóre dane o ich cechach przyrodni-czych mo¿na pozyskaæ z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, opracowa-nia ekofizjograficznego, inwentaryzacji przyrodniczej gminy – je¿eli takie opracowaopracowa-nia zo-sta³y dla danej gminy wykonane.

Dane o innych obszarach leœnych mo¿na te¿ uzupe³niæ na podstawie warstw pokrycia/ u¿ytkowania terenu z zasobu Corine Land Cover. Jest to warstwa tematyczna sporz¹dzona przez agencjê Unii Europejskiej, udostepniana nieodp³atnie na stronie internetowej. W chwili pisania niniejszego artyku³u dostêpna by³a baza z aktualnoœci¹ na rok 2006 (EEA, 2011). Taki sposób dzia³ania wydaje siê wygodny, ale posiada istotne ograniczenia:

m warstwy te s¹ standardowo aktualizowane co 10 lat, co mo¿e nie byæ wystarczaj¹ce dla terenów, na których zachodz¹ bardzo intensywne zmiany (np. urbanizacja); m przygotowane zosta³y dla skali 1:100 000 (najmniejszy uwzglêdniony na nich obiekt

ma 25 ha), która jest przydatna przede wszystkim do opracowañ o charakterze ogól-nym; zasadniczo nie nale¿y tego typu zasobów ³¹czyæ z mapami bardziej szczegó³o-wymi, a stanowczo z mapami w skali powy¿ej 1:50 000;

m w praktyce stwierdzono, ¿e wyniki interpretacji przeprowadzonej w ramach przygo-towania Corine nie we wszystkich miejscach s¹ zgodne z rzeczywistym stanem tere-nowym, dlatego warstwa ta wymaga weryfikacji poprzez interpretacjê porównawcz¹ z treœci¹ ortofotomapy;

m poziom szczegó³owoœci zawartej w niej informacji o obszarach leœnych ogranicza siê do klasyfikacji lasów, z rozró¿nieniem na: 3.1.1 lasy liœciaste 3.1.2 lasy iglaste 3.1.3 lasy mieszane – nie wnosi on wiele do opracowan o omawianym charakterze. Pokrycie/u¿ytkowanie terenu

W uzupe³nianiu informacji o pokryciu/u¿ytkowaniu terenu czêœciowym rozwi¹zaniem mo¿e byæ ³¹czne wykorzystanie danych z Pañstwowego Zasobu Geodezyjnego i Kartogra-ficznego (PZGiK) (m.in. zabudowy) i warstwy pochodz¹cej z zasobu danych Unii Europej-skiej, pokazuj¹cej pokrycie lub u¿ytkowanie terenu (m.in. obszary objête sukcesj¹, rodzaje zabudowy). W ramach tej grupy tematycznej mo¿na te¿ zaproponowaæ dwie alternatywne formy przedstawienia pokrycia i u¿ytkowania terenu: 1) ³¹cznie – w formie warstwy Corine Land Cover; 2) oddzielnie – wed³ug klasyfikacji LUCAS stosowanej przez Eurostat.

Pierwsze z tych rozwi¹zañ posiada nastêpuj¹ce ograniczenia:

m W klasyfikacji Corine obszary objête sukcesj¹ mog¹ nale¿eæ do nastêpuj¹cych klas: 3.2.4 Lasy i roœlinnoœæ krzewiasta w stanie zmian; 2.4.3 Tereny zajête g³ównie przez rolnictwo

z du¿ym udzia³em roœlinnoœci naturalnej; 2.4.4 Tereny rolno-leœne. W przypadku pierw-szej z klas obszary te mog¹ byæ zarówno objête sukcesj¹, jak i degradacj¹. Dwie nastêp-ne, pod pewnymi warunkami, mog¹ byæ interpretowane jako objête sukcesj¹, ale mog¹ równie¿ reprezentowaæ zalesione tereny rolne. We wszystkich wymienionych przypad-kach zasób ten wymaga weryfikacji interpretacyjnej przy u¿yciu aktualnej ortofotomapy. m W razie potrzeby analizowania na przyk³ad terenów objêtych szczególn¹ presj¹ urbaniza-cyjn¹, co wykonano dla przyk³adu ujêtego na rysunku, nie ma mo¿liwoœci pozyskania tego typu danych z ogólnie dostêpnych Ÿróde³, konieczne jest wykonanie interpretacji. Drugi rozwi¹zanie – klasyfikacja LUCAS jest znacznie bardziej u¿yteczna i ³atwiejsza do interpretacji, jednak nie istniej¹ gotowe warstwy poligonowe przedstawiaj¹ce pokrycie i u¿yt-kowanie terenu, s¹ to jedynie obiekty punktowe, których mo¿na u¿yæ przy wytworzeniu takich warstw.

Przy weryfikowaniu istniej¹cych zasobów danych nale¿y pamiêtaæ, ¿e przy interpretacji ortofotomapy istnieje du¿e prawdopodobieñstwo pope³nienia b³êdu, ze wzglêdu na specyfikê sposobu odzwierciedlania sytuacji terenowej przez ten zasób. Przyk³adowo, jednym ze sto-sunkowo czêstych b³êdów jest zakwalifikowanie zabudowy letniskowej jako lasów prywat-nych. Jest to mo¿liwe, ze wzglêdu na niewielkie udzia³y pokrycia powierzchni zdjêcia obsza-rami zabudowanymi (czêsto s¹ one niewidoczne), w stosunku do koron drzew. Z tego po-wodu interpretacja ortofotomapy powinna byæ wykonywana przez doœwiadczonego opera-tora i w oparciu o dobre rozeznanie terenowe.

Szczegó³y sytuacyjne, zabudowa, rzeŸba terenu, komunikacja

Grupa informacji obejmuj¹ca szczegó³y sytuacyjne, zabudowê, rzeŸbê terenu, komunika-cjê, jest bardzo pomocna w przedstawieniu t³a sytuacyjnego otoczenia lasów, ale równie¿ we wszelkiego rodzaju analizach na przyk³ad dostêpnoœci komunikacyjnej, presji urbanizacyjnej na obszary leœne, planowaniu infrastruktury. Istnieje mo¿liwoœæ uzyskania tych warstw z PZGiK. Obszary chronione

Informacje dotycz¹ce s¹siaduj¹cych obszarów chronionych s¹ kluczowe z punktu wi-dzenia analiz w zakresie turystyki. Niezbêdne s¹ przynajmniej granice: parków narodowych, krajobrazowych, obszarów ochrony œcis³ej, obszarów Natura 2000, pomników przyrody. Wa¿ne jest te¿, ¿eby analizy prowadzone by³y przy uwzglêdnieniu wyników podobnych opracowañ dla obszarów np. parków narodowych. Dane te mog¹ zostaæ pozyskane dziêki wspó³pracy pomiêdzy jednostkami zarz¹dzaj¹cymi s¹siaduj¹cymi terenami. Wiêkszoœæ za-kresów jednostek ochronnych dostêpnych jest w PZGiK w ramach Bazy Danych Ogólnoge-ograficznych, jednak trzeba zwróciæ uwagê na datê aktualizacji, szczególnie gdy ostatnio przeprowadzano zmiany w tym zakresie. Dla granic alternatyw¹ jest ich wektoryzacja z istniej¹cej mapy np. turystycznej lub topograficznej, pod warunkiem ¿e bêdzie ona wiary-godna i aktualna.

Warstwy turystyczne

Uzupe³nienie warstw turystycznych stanowi wyzwanie. W wy¿ej opisanych przypad-kach rozwi¹zaniem mog¹ byæ nastêpuj¹ce dzia³ania: przeprowadzenie porównania treœci map turystycznych (zdarza siê, ¿e nie wszystkie zawieraj¹ tê sam¹ treœæ turystyczn¹),

wspó³pra-ca z innymi jednostkami zajmuj¹cymi siê tworzeniem infrastruktury turystycznej, przynaj-mniej w celu uzyskania danych. W przypadku braku mo¿liwoœci uzyskania tych danych lub w celu ich weryfikacji, konieczna jest inwentaryzacja terenowa po³¹czona z konsultacj¹ z pracownikami terenowymi.

Warunkiem wykorzystania wy¿ej wymienionych danych ³¹cznie jest pokonanie ewen-tualnych niezgodnoœci geometrycznych, które mog¹ zachodziæ na stykach warstw po-chodz¹cych z ró¿nych zasobów. Istnieje te¿ prawdopodobieñstwo niezgodnoœci semantycz-nych, zwi¹zanych z ró¿nicami w nazewnictwie i klasyfikacji warstw (zw³aszcza tematycz-nych). Szczególnie mo¿e to dotyczyæ danych o powierzchniach leœnych gromadzonych z ró¿nych Ÿróde³ (np. styk lasów Skarbu Pañstwa i prywatnych). Jednak, ze wzglêdu na niewielkich rozmiarów bazê danych, informacje te powinny byæ mo¿liwe do zintegrowania.

Podsumowanie

W czasach spo³eczeñstwa informacyjnego oraz rosn¹cego zapotrzebowania na aktywny wypoczynek, wzrasta znaczenie zintegrowanej informacji o lasach, przygotowanej pod k¹-tem potrzeb turystycznych i rekreacyjnych. Coraz wiêksze znaczenie zaczyna odgrywaæ wspó³praca miêdzy instytucjami, których kompetencje dotycz¹ podobnych obszarów. Jak wykazano powy¿ej, wspó³praca taka mo¿e równie¿ dotyczyæ przygotowania zasobu danych bazowych do planowania turystycznego. Baza taka, raz zgromadzona, jest na tyle uniwersal-na, ¿e mo¿e byæ wykorzystywana równie¿ w póŸniejszym utrzymaniu infrastruktury tury-stycznej oraz we wszelkich dzia³aniach informacyjnych i promocyjnych.

Wiele regionów, dziêki wspó³pracy lokalnych instytucji i organizacji, buduje produkty turystyczne zak³adaj¹ce zwiêkszenie zainteresowania ich obszarami turystycznymi. Jest to istotna droga do rozwoju, prowadzi ona równie¿ do rozwoju w innych dziedzinach zwi¹za-nych miêdzy innymi ze zwiêkszaniem liczby lokowazwi¹za-nych w danym regionie inwestycji. Ostat-nio, przyk³adem takich udanych dzia³añ jest inwestycja „Piêkny Wschód” obejmuj¹ca swoim zasiêgiem 5 województw wschodniej Polski.

Dobrym, integruj¹cym narzêdziem wspó³pracy, pozwalaj¹cym na wielokrotne wykorzy-stanie danych, mo¿e byæ system informacji przestrzennej bazuj¹cy na uzupe³nionej w zapro-ponowany przez autorkê sposób, leœnej mapie numerycznej. Jego wartoœci trudno nie doce-niæ, szczególnie w kontekœcie promocji terenów udostêpnianych jako turystyczne. Walory przyrodnicze i kulturowe obszarów leœnych pozwalaj¹ na przyci¹gniêcie znacznie szerszej ni¿ dotychczas rzeszy turystów o ró¿nych zainteresowaniach. Udostêpnienie za pomoc¹ Internetu zintegrowanej informacji o infrastrukturze i dostêpnoœci komunikacyjnej zachêca turystów, którzy chêtniej wybieraj¹ siê w miejsca, o których mo¿na wiêcej dowiedzieæ siê zawczasu. Narzêdzia takie umo¿liwiaj¹ znacznie sprawniejsze kierowanie ruchem turystycz-nym. Przyk³adowo zagra¿aj¹cy przyrodzie kierowcy quadów, chêtniej wybior¹ siê w miej-sce zagospodarowane pod ich k¹tem (np. do Nadleœnictwa Bia³owie¿a), zamiast pracowicie szukaæ w lasach pojedynczych atrakcyjnych miejsc. Warunek podstawowy – informacja musi byæ dostêpna w sposób ³atwy i czytelny.

Leœna mapa numeryczna oraz zawarte w SILP informacje o lasach powinny byæ najwa¿-niejszym elementem takiego systemu informacji przestrzennej. Zasób informacji LMN jest unikalny w stosunku do innych danych i najwiêcej wnosi do zasobu z punktu widzenia uwarunkowañ przyrodniczych uprawiania turystyki oraz zwi¹zanych z tym atrakcji. Jak

wykazano powy¿ej, posiada ona walor rozszerzalnoœci i mo¿liwe jest efektywne po³¹czenie jej z innymi danymi. W dobie, wspominanych, za³o¿eñ infrastruktury informacji przestrzen-nej, przygotowanie tego typu zasobów nie jest ju¿ tak kosztowne jak kiedyœ. Do ustalenia jeszcze pozostaje kwestia organizacyjna, kto mia³by zajmowaæ siê gromadzeniem takiego zasobu danych. Nie ma obowi¹zku prawnego ich wykonywania, ani zastrze¿onego prawnie obowi¹zku prowadzenia takich danych. Z praktyki wynika ¿e zazwyczaj jest to instytucja inicjuj¹ca powstanie tego typu opracowañ. Mimo to warto myœleæ o turystyce w sposób strategiczny, gdy¿ daje to szansê na zapobieganie wielu problemom.

Literatura

Cieszewska A., Adamczyk J., Giedych R., Wa³dykowski P., Jaworska A., Gancarz K., Siatecka E., 2011: Koncepcja rozwoju infrastruktury turystycznej na przyk³adzie Leœnego Kompleksu Promocyjnego War-szawa. Dokumentacja projektu, Wydzia³ Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Wydzia³ Leœny, Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

Cieszewska A., Giedych R., 2011: Koncepcja rozwoju infrastruktury turystycznejna na przyk³adzie Leœne-go Kompleksu PromocyjneLeœne-go Lasy Warszawskie – za³o¿enia projektu, Studia i Materia³y Centrum Eduka-cji Przyrodniczo Leœnej, R.13, z. 3(28): 317-322.

EEA, 2011: Corine Land Cover 2006, http://sia.eionet.europa.eu/CLC2006/

Laurów Z., 2006: Niewykorzystane walory turystyczne polskich lasów, Studia i Materia³y Centrum Eduka-cji Przyrodniczo Leœnej, R. 8, z. 3(13): 121-129.

MOŒZNiL, 1997: Polityka Leœna Pañstwa. Ministerstwo Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa, Wydawnictwo Œwiat, Warszawa.

Ok³a K., 2010: Historia geomatyki ... [W:] Geomatyka w Lasach Pañstwowych, Czêœæ I. Podstawy. Centrum Informacyjne Lasów Pañstwowych, Warszawa.

Trêbski K., 2012: Wakacje w lesie, http://www.lasy.gov.pl/wakacje-w-lesie (dostêp lipiec 2012). Ustawa z dnia 4 marca 2010 o Infrastrukturze Informacji Przestrzennej, Dz.U. 2010 nr 76, poz. 489. Zarz¹dzenie nr 34 Dyrektora Generalnego Lasów Pañstwowych, z dnia 20.04.2005 r., w sprawie

zdefiniowa-nia standardu leœnej mapy numerycznej dla poziomu nadleœnictwa oraz wdra¿azdefiniowa-nia systemu informacji przestrzennej w nadleœnictwach.

Abstract

In the paper, issues connected with the use of a digital forest map in tourist development of forest areas are presented in conjunction with data about broad natural, cultural and social background. Oppor-tunities in this respect provided by the digital forest map are discussed and a concept of supplementing it in such a way that it could be used in development of strategic analyses is put forward. Basic role of this data set and its information value is emphasized. Integrated information about forests may be also used in promotion of forest areas accessible for tourism.

dr Joanna Adamczyk

Tabela. Wykorzystanie zasobu danych opracowanego wed³ug Standardu Leœnej Mapy Numerycznej w opracowaniach z zakresu turystyki (Ÿród³o zestawu danych: Zarz¹dzenie nr 34 Dyrektora Generalnego

Lasów Pañstwowych, 2005) Za³¹cznik y w t s r a w a w z a N Przyk³adyzastosowañ i k y t s y r u t u s e r k a z z h c ai n a w o c a r p o w ) y p a m e w o d a ³ k y z r p ( 1 2 3 e n j y r o t a g il b o y w t s r a W 1 . 1 . 3 e w o t k n u p y t k e i b O (punktyosnowygeodezyjnej ) h c y n j y c n e d i w e k e ³ ai z d ci n a r g ñ a m a ³ a z y t k n u p i ñ el ei z d y w i w ó ³ ai z d d o w ó si p o ai c êi n u s e z r p y r o t k e W h c y w o i n il w ó t k ei b o w ó si p o a j c a zi l a k o L ) e w o t k n u p ( e z ci n d o r y z r p i c œ o w il b o s O waloryturystyczne,materai³ypromocyjne e w o i n il y t k e i b O (mi.n.drogiró¿nychkategor,iiwziur,y y w o r , ei n ei m u rt s ,i k o t o p ,y ³ a n a k ,i k e z r ,i k ¿ ei c œ e w o i n il y t k ei b o e ³ a t s o z o p ) e n n i i e n œ el ( e n j y c a r o il e m , e w o k z c e n a s y r o t , e n z ci n a r g y w o r , e w o j el o k ei n il . p n ,i g ¹i c o r u r , o g e w o i n h c z r ei w o p u ³ ai z d o p ei n il ,y d a rt s o tr a n e n n i i u n e r e t ai n e j o r b z u y t n e m el e , e n n o r h c o y ³ a w ,j e n z c y t s y r u t y r u t k u rt s a rf n i ei n a w o t k e j o r p , e z ci n d o r y z r p y r o l a w , ñ ei n d u rt u a zi l a n a . e w o r u tl u k , e w o k o d i w h ci k t s y z s w e w – y n j y c a u t y s d a ³ k d o p h c a p a m ) y n o g il o p ( e w o i n h c z r ei w o p y t k ei b O e w o w a t s d o p y t k ei b O a k si l d ei S analziauwarunkowañprzyrodncizych– j e n z c y t s y r u t i c œ o n m e j o p a zi l a n a , ai n ei n d u rt u e w o b ê r z i k ³ ai z D analziauwarunkowañprzyrodncizych– y r u t k u rt s a rf n i ei n a w o t k e j o r p ; ai n ei n d u rt u j e n z c y t s y r u t ai n el ei z d y w e c ¹i w o n a t s ei n ei n h c z r ei w o P e w o i n h c z r ei w o p y t k ei b o e n n I podk³adsytuacyjny ) e w o i n h c z r ei w o p ( e z ci n d o r y z r p i c œ o w il b o s O waloryturystyczne,materai³ypromocyjne e z r u t k u r t s j e n o l œ e r k o o e n w y t a tl u k a f y w t s r a W 2 . 1 . 3 e w o i n il y t k ei b O i c œ o ³ g ¹i c ei n ei n i L numerycznymodelterenu–projektowanei ai n ei n d u rt u ,j e n z c y t s y r u t y r u t k u rt s a rf n i , e w o k o d i w y r o l a w ,i k y t s y r u t ai n ai w a r p u y n j y c o m o r p y ³ ai r e t a m e w o t el ei k z s ei n i L e ci w t s r a W y n j y c a u t y s d a ³ k d o p ) y n o g il o p ( e w o i n h c z r ei w o p y t k ei b O i k ³ ó k z S projektowaneiinrfasrtukturyturystycznej e c ³ ó k z s a n y r e t a w K e w o t k n u p e n d o h c o p y w t s r a W ñ el ei z d y w y si p O h c y w o i n il w ó t k ei b o y si p O podk³adsytuacyjny w ó ³ ai z d d o y si p O podk³adsytuacyjny a w o n s o i i k i n z ci n a r G e w o k si l d ei s ei n h c z r ei w o p e n z ci g o l o p y T y d o r y z r p y n o r h c o y t k ei b o e w o t k n u P waloryprzyrodncize u s al y n o r h c o y t k ei b o e w o t k n u P waloryprzyrodncize j e n a w o s o t s i k y t e n e g j e n œ el y t k ei b o e w o t k n u P e n j y r ei n y ¿ n i y t k ei b o e w o t k n u P ei k c ei w o ³ y t k ei b o e w o t k n u P

cd. za³¹cznika 1 2 3 e n z c y t s y r u t y t k ei b o e w o t k n u P mapyturystyczne,promocja,projektowanei y r u t k u rt s a rf n i j e n j y c a u t y s y p a m y t n e m el e e w o t k n u P podk³adsytuacyjny . ¿ o p p y n o r h c o y t k ei b o e w o t k n u P i c œ o k o s y w j e n a n z o y t k ei b o e w o t k n u P podk³adsytuacyjny e z ci n d o r y z r p i c œ o w il b o s o e w o t k n u P waloryturystyczne,materai³ypromocyjne e w o i n il e n d o h c o p y w t s r a W w ó ³ ai z d d o e ci n a r G k si l d ei s e ci n a r G e w o p ê t s o ei n i L podk³adsytuacyjny a j c a k i n u m o K analziykonfilktów y n j y c a u t y s d a ³ k d o p h c y w o i c ei s zi l a n a o d a j c a k i n u m o K badaneidostêpnoœcikomunikacyjnej . ¿ o p p i g o r D u n e r e t ai n e j o r b z u y t n e m el e e w o i n i L ew.projektowaneiinrfasrtuktury j e n z c y t s y r u t y n j y c a u t y s d a ³ k d o p i k ei C projektowaneiinrfasrtuktur,ywalory e z ci n d o r y z r p , e w o z a r b o j a r k y n j y c a u t y s d a ³ k d o p e n z c y t s y r u t i k al z S inrfasrtukturaturystyczna,projektowanei y zi l a n a ,j e n z c y t s y r u t y r u t k u rt s a rf n i i c œ o n p ê t s o d ei n a d a b , w ó t k il f n o k .. .. , ñ ei n d u rt u y zi l a n a ,j e n j y c a k i n u m o k – i k y t s y r u t e c ¹ z c y t o d y p a m ei k t s y z s w t n e m el e y w o w a t s d o p ) y n o g il o p ( e w o i n h c z r e i w o p e n d o h c o p y w t s r a W ai n el ei z d y W podk³adsytuacyjny ) h c ai n el ei z d y w w ( u n a t s o w e z r d y w o k n u t a g d a ³ k S analziauwarunkowañprzyrodncizych– , e z ci n d o r y z r p y r o l a w , ai n ei n d u rt u ei g r el a , e n t o w o r d z , e w o k o d i w y ³ ai z d d O podk³adsytuacyjny a w t ci n œ e L ew.podk³adsytuacyjny e n œ el y b ê r b O ew.podk³adsytuacyjny o w t ci n œ el d a N ew.podk³adsytuacyjny w ó k t y ¿ u y r u t n o K e n j y c n e d i w e i k ³ ai z D e n j y c n e d i w e y b ê r b O y n i m G podk³adsytuacyjny y t ai w o P podk³adsytuacyjny a w t z d ó w e j o W podk³adsytuacyjny i k ³ ó k z S y r e t a w K i k n y d u B podk³adsytuacyjny y d o r y z r p y n o r h c o y m r o f e w o i n h c z r ei w o P waloryprzyrodncize,projektowanei j e n z c y t s y r u t y r u t k u rt s a rf n i ei k c ei w o ³ y d o w b O o g e w o r a ¿ o p ai n e ¿ o r g a z e n j y c a r e p o y f e rt S j e n j y c a u t y s y p a m y t n e m el e e w o i n h c z r ei w o P podk³adsytuacyjny

Rys. Usytuowanie zasiêgu granic w³asnoœci Lasów Pañstwowych na tle otoczenia (Ÿród³o: Cieszewska i inni, 2011)

tereny zabudowy zwartej na obszarach leœnych TERENY KOMUNIKACJI

droga krajowa droga wojewódzka linia kolejowa TERENY LEŒNE

lasy nie bêd¹ce w³asnoœci¹ Skarbu Pañstwa oraz zadrzewienia (w tym równie¿

na gruntach rolnych) INNE TERENY OTWARTE

lasy Skarbu Pañstwa

tereny wód