"Islam", John Alden Williams, New York 1961 : [recenzja]

Jerzy Nosowski

"Islam", John Alden Williams, New

York 1961 : [recenzja]

Collectanea Theologica 34/1-4, 206-208

1963

206 Recensiones

b u ty boskie — S u ra ta 2), p ie lg rzy m k i, h isto rie p a tria r c h ó w i p ro ro k ó w b i­ b lijn y ch , h isto rii o b ja w ie n ia p o p rze z K sięgi — B iblię i K o ra n , są d o s ta ­ teczn y i za g ad n ien ia eschstologiczne, p ro b le m a ty k a k a ry . D erm e n g h em p rz y ­ tacza też w o b szern y m za k resie fra g m e n ty K o ra n u tra k tu ją c e o Je z u sie S y n u M ary i (p arafra zy a p o k ry fó w chrześcijańskich).

P o k ilk u ‘w ie rsz a c h m isty cz n y ch ’ a u to r p rzechodzi d o c y to w a n ia fr a g ­ m e n tó w z a h a d it, o życiu M ahom eta, o relig ii p raw d ziw e j, o poście, o r a ju , o osobie H ad ig y (żony M ahom eta), o sp raw ie d liw o śc i itp.

D alsze fra g m e n ty w y p isó w z lite r a tu r y d o ty czą n a u k praw niczych» D erm enghem p rz y ta c z a Ib n H a ld u n a — O źró d ła ch p ra w a m uzułm ańskiego, A bu H udga — P ię ć F ilaró w , a n a s tę p n ie c y tu je u ry w k i z d zie ła A l-G a za - lego (którego k ró tk i życiorys załącza) — K sięgi m iłości Boga, S id i A b d e r- ra h m a n a — O 'zasługach z re c y ta c ji K o ra n u , O m a ra I b n - F a rid a — n a j ­

w iększego poety m istycznego a ra b sk ie g o (także z załączonym życiorysem ) — O m iłości m isty cz n ej; p o e ty p e rsk ie g o G am i’ego — O p ię k n ie a b so lu tn y m , F a rid -E d -D in a A tta ra — p o ety p ersk ie g o z 13 w., Ib n A rabiego — filo ­ zofa z 13 w., — G ala l-E d -D in a R um i, tw ó rcy sław nego M evlevi czyli D e r­ w iszów tańczących. N a zakończenie D erm an g h em p rzy ta cz a k ilk a n aście ‘sen ten cji, an g e d o t i w ie rsz y ’ ró żn y ch a u to ró w m u z u łm a ń sk ich .

C ytow ane fra g m e n ty dzieł k lasycznych au to ró w m u z u łm a ń sk ich ilu s tro ­ w an e s ą w k sią żc e D erm e n g h em a licznym i in te re su ją c y m i re p ro d u k c ja m i m in ia tu r a ra b s k ic h i p e rsk ic h z różnych o k resó w ro zw o ju sz tu k i i islam u.

P ra c a D erm e n g h em a je s t zw ięzłą, ja k k o lw ie k w y c z e rp u ją c ą syntezą n ajw a ż n ie jsz y c h zag ad n ień zw iązanych z relig ią islam u i życiem m u z u łm a ­ nów zarów no w h isto ry c zn y m ro zw o ju ja k i w s tr u k tu rz e w spółczesnej. A u to r n ie p o w strz y m u je się o d w łasn y ch re fle k s ji i in te p re ta c ji, choć je u jm u je w sposób (powściągliw y i m oże n a w e t n ie z b y t w n ik liw y . Je d n a k ż e w p ro p o rc ji do sw ych za m ie rz eń czyni to w sposób zad aw a lający . D ziełko to p o sia d a w a rto ść n ie ty le d la sp e cja listó w — islam istó w i h isto ry k ó w relig ii — z u w ag i n a ogólne, sy n te ty c z n e p o tra k to w a n ie te m a ty k i isla m u — ile d la szerszych w a rs tw czytelników zain te re so w an y c h islam e m ze w zg lę d u n a ożyw ienie się k o n ta k tó w ze św ia tem m u z u łm a ń sk im w o sta tn ic h czasach. P o p u la rn y c h a ra k te r k sią żk i zaznacza się ta k że w jej żyw ym , ła tw y m ję zy k u o ra z w a tra k c y jn y c h ilu s tra c ja c h .

J e rzy N o so w sk i

Jo h n A ld en W i l l i a m s , Islam , N ew Y ork 1961.

Z a in tereso w a n ie k r a ja m i a ra b sk im i w o sta tn ic h la ta c h sięg a n ie ty lk o za k resu zagadnień p o lityczno-społecznych, ale i hiisto ry czn o -k u ltu raln y ch . K u ltu ra a ra b s k a zaś p rz e n ik n ię ta je st re lig ią islam u, islam bow iem je st

Recensiones ₂₀₇

czym ś w ięcej an iżeli relig ią fo rm a ln ą : je s t to in te g ra ln a d ro g a życiow a. J e d n ą z iprób c h a ra k te ry s ty k i ty c h pro b lem ó w szczególnie zaś w y ja ś n ie n ie m w p ły w u re lig ii islam u n a życie polityczno-społeczne k ra jó w m u z u łm a ń sk ich , je s t ro z p ra w a W illiam sa, w y k ład o w c y h isto rii islam u w In sty tu c ie S tu d ió w Islam isty c zn y c h n a U n iw ersy te cie M c-G illa w M o n trea lu , ab o slw en ta U ni- w e rsy te u w A rk a n za s i P rin c e to n (do k to ra filozofii), stu d iu ją c e g o tak że n a A m ery k a ń sk im U n iw ersy te cie w B e jru c ie i n a U n iw ersy te cie w M onachium , a n a s tę p n ie sty>pendys>ty po d o k to ra c ie z fu n d u szó w F u lb rig h ta , R o ck efellera i A m ery k ań sk ieg o O śro d k a B a d a ń w K airz e o ra z in n y c h o śro d k ó w d la b a ­ d a ń n a d cyw ilizacją islam u . M onografia W illiam sa o islam ie o b e jm u je w sześciu ro d ziałach p o d sta w o w e zagad n ien ia zw iązane z genezą i z a sa d n i­ czym i w y ty cz n y m i te j sto su n k o w o n ajm ło d sz ej z w ielk ich relig ii a p o k a lip ­ ty czn y ch : poprzez c h a ra k te ry s ty k ę pod staw o w eg o źró d ła islam u , K o ra n u o ra z osoby je j rzeczyw istego a u to ra M ah o m eta (M uham m ada), a u to r o b ra ­

zuje isto tn e idee d o k try n y re lig ijn e j, p ra k ty k i ry tu a ln e , a n a s tę p n ie -kierunki w n a u c e m u z u łm a ń sk ieg o p ra w a i teologii, n a jw y b itn ie jsz e p o zy cje z z a k resu lite r a tu r y m isty cz n ej islam u i w reszcie p rz e d sta w ia h isto ry c zn y rozw ój n ajw ą ż n ie jsz y c h odłam ów , se k t p o w sta ły ch w łonie isla m u w ciągu w ieków .

U kład p rz y ję ty przez W illiam sa je st zasadniczo zbieżny z tra d y c y jn y m i o p rac o w a n ia m i zag ad n ień islam u. W p o ró w n a n iu zaś z o sta tn io o p u b lik o ­ w a n y m i ipracam i n a te n ż e te m a t (jak np. G ru n e b a u m a czy D erm enghem a) d zieło W illiams® je s t ra c z e j zw ięźlejsze i b ard z iej o g ran ic zo n e d o cyto w an ia te k stó w źródłow ych bez u c ie k a n ia się do w iększych, o ry g in a ln y c h sy n te z czy w niosków losobistych a u to ra .

O m ów ienie K o ra n u w rozdz. I o p a rte je s t n a liczn y ch c y ta ta c h z te j księgi, n a to m ia st życiorys i c h a ra k te ry s ty k a M ahom eta — n a nielicznych d a ­ n y ch z K o ra n u o ra z tra d y c ji m u z u łm a ń sk ie j. W trze cim ro zd z iale W illiam s przechodzi d o zo b ra zo w an ia sy ste m u d o k try n a ln e g o isla m u : po p rzez c h a ­ ra k te ry s ty k ę in sty tu c ji stu d iu m p ra w a m u z u łm a ń sk ieg o (śaria) oraz jego zach o w an ia (sunna) p rze z u czonych (u lam a’) i p ra w n ik ó w (fu ą a h a ’), n a u ­ czycieli p raw a, poprzez opis p ra w a ry tu a ln e g o aż do p ięciu głów nych zasad w ia ry (filarów ) islam u W illiam s przechodzi do za g ad n ień h isto ry c zn e j o rg a ­ n iz a c ji społeczności relig ijn o -p o lity c z n e j A ra b ó w po śm ierci M ahom eta.

R ozdział c z w arty pośw ięcony je s t w e w n ę trz n e j, d u ch o w e j tre ś c i re lig ii islam u o ra z s tr u k tu r z e społeczności m u z u łm a ń sk iej. A u to r c h a ra k te ry z u je k o lejn o poszczególne k ie ru n k i m istycyzm u d zieląc je n a g ru p y : ascetyków , e k s ta ty k ó w o ra z c y tu ją c fra g m e n ty poezji m isty czn ej w y b itn ie jsz y c h pisa rz y m istycznych.

Rozdział p ią ty za ty tu ło w a n y je s t K a la m ’, orzeczenie teologów . W illiam s om aw ia k o lejn o poglądy n a jw y b itn ie jsz y c h teleogów islam u z w czesnego o k re su ro zw o ju te j relig ii, c y tu ją c n a jb a rd z ie j c h a ra k te ry sty c z n e fra g m e n ty ich dzieł.

208 Recensiones

m u z u łm a ń sk iej, p rz e c iw sta w ia ją c y c h isię su u n ito m czyli tra d y c jo n a listo m i uw ażan y ch p rz e z ty c h o sta tn ic h za odstępców .

Dzieło W illiam sa je s t raczej sy ste m a ty z a c ją zag ad n ień ilu stro w a n y ch odpow iednim i c y ta ta m i z te k stó w o ry g in aln y ch m u zu łm a ń sk ich . Całość książki .możnaby zaliczyć d o je d n eg o z p rzy czy n k ó w w za k resie h isto rii lite r a tu r y m u z u łm a ń sk iej o c h a ra k te rz e m onograficznym ze szczególnym u w zg lę d n ie ­ n ie m te m a ty k i teologicznej i m isty czn ej islam u. S ty l i ję zy k k sią ż k i je s t ła tw y , p ro sty i zw ięzły je d n ak ż e zbytnie p rz e ła d o w a n ie c y ta ta m i te k stó w źródłow ych czyni p ra c ę m a ło o ry g in aln ą, ja k k o lw ie k w p ew n e j m ierze p o ­ żyteczną d la ty c h , k tó rz y p ra g n ą rozpocząć bliższe s tu d ia n a d re lig ią islam u .

J e rzy N o so w ski

A rth u r J e f f e r y , A re a d e r on Islam , P assag es fro m sta n d a rd A rabie w ritin g s illu s tra tiv e of th e beliefs an d p rac tice s of M uslim s, H ague 1962, 678

R e ad e r on Islam — to zbiór w ypisów z n a jb a rd z ie j ch a ra k te ry sty c z n y c h i sy m p to m aty czn y c h te k stó w źródłow ych — z K o ra n u ii tra d y c ji m u z u ł­ m ań sk iej d o k o n an y p rze z A rtu r a J e ffe ry i z a o p atrz o n y p rz e z tegoż uczonego k ró tk im i k o m e n ta rz a m i w p ro w a d z a ją c y m i do (poszczególnych fra g m en tó w . W ybór te k s tó w został d o k o n an y p rz e z m u zu łm an ó w d la u n ik n ię c ia n ie b ez­ pie cz eń stw a ek sp o n o w a n ia ta k ic h fra g m en tó w , k tó re p rz e z n ie -m u zu łm a n ó w m ogły by być u w a ż a n e n ie słu sz n ie za n a jb a rd z ie j re p re z e n ta ty w n e d la islam u.

C elem k sią żk i je s t u m ożliw ienie badaczom islam u, zw łaszcza h isto ry k o m lite r a tu r y m u z u łm a ń sk iej i p rzed staw icielo m h isto rii p o ró w n a w cz ej re lig ii — d o k ład n iejszeg o w g lą d u i zro z u m ien ia sy stem u relig ijn eg o , k tó ry odznacza się zdolnością trw a łe g o u trz y m y w a n ia licznych zw o le n n ik ó w i sta łe g o p o ­ zy sk iw an ia n o w y ch w yznaw ców , sy stem u , k tó ry jednocześnie p rze z n ie - m uzułm anów b y w a częstokroć n ie zro zu m iały i tr a k to w a n y n ie s p ra w ie ­ dliw ie.

W szystkie fra g m e n ty w ypisów dokonane zostały b ezpośrednio z o ry ­ gin a ln y ch te k stó w ara b sk ic h . K siążk a je s t p ie rw sz ą te g o ty p u i ja k o ta k a sta n o w i cenną p o zy c ję zw łaszcza d la ty c h stu d iu ją c y c h isla m isty k ę , k tó rzy z ró żn y ch w zględów n ie m a ją d o stę p u d o p ie rw o tn y c h te k s tó w a ra b sk ich .

Poszczególne fra g m e n ty w yp isó w po p rzed zo n e s ą p rzedm ow am i A. Je ffe ry a n a s tę p n ie — ta b lic ą d a t o b ejm u ją c y c h n a jw a ż n ie jsz e w y d a rz e ­ n ia w dziejach islam u.

R e ad e r on Islam o b ejm u je n a s tę p u ją c e g ru p y p rze k ład ó w te k stó w źródłow ych: K o ra n (z 4 -ch o k resó w p o w sta w a n ia te j k sięgi: w czesno,