Anna Lebiedzińska, Marta Stachowicz1, Marta Bochenek1,
Justyna Brzezicha-Cirocka1, Karolina Kaźmierczak-Siedlecka2,
Beata Kosińska, Jakub Czaja, Jan K. Karczewski
OSZACOWANIE ZAWARTOŚCI WITAMINY D W DIETACH SPORTOWCÓW I AKTYWNYCH FIZYCZNIE STUDENTÓW Zakład Zdrowia Publicznego Państwowej Szkoły Wyższej im. Papieża Jana Pawła II
w Białej Podlaskiej
Kierownik: prof. dr hab. J. Karczewski 1 Katedra i Zakład Bromatologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego
Kierownik: dr hab. M. Grembecka 2 Katedra i Klinika Chirurgii Onkologicznej
Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik: prof. dr hab. med. J. Jaśkiewicz
Celem podjętych badań była ocena zawartości witaminy D w dietach aktyw-nych fi zycznie studentów z Białej Podlaskiej i sportowców trenujących w trój-miejskich ośrodkach sportowych. Zawartość witaminy D w analizowanych racjach pokarmowych studentów i sportowców nie realizowała rekomendacji żywieniowych.
Hasła kluczowe: witamina D, niedobory żywieniowe, diety studentów i sportow-ców.
Key words: vitamin D, dietary defi ciencies, daily food ration of students and ath-letes.
Witamina D (kalcyferol) jest wytwarzana w organizmie z cholesterolu z udziałem promieniowania UVB lub dostarczana egzogennie wraz z dietą. Nazwą tą określa się dwa związki: cholekalcyferol (witamina D3) syntetyzowany w skórze człowieka
i zwierząt lub pozyskiwany ze źródeł pokarmowych (głównie ryby) i ergokalcyfe-rol (witamina D2), syntetyzowana przez rośliny i grzyby. Biorąc pod uwagę niskie
spożycie pokarmów bogatych w witaminę D w Polsce, jej podstawowym źródłem jest synteza skórna pod wpływem światła słonecznego, która jest efektywna jedynie od kwietnia do września (1, 2, 3).
Odkrycie receptora witaminy D (VDR) w komórkach poza szkieletowych zasu-gerowało jej rolę nie tylko w układzie kostno-szkieletowym, ale również w innych układach i narządach człowieka (4, 5, 6). W wielu badaniach potwierdzono, że witamina D wpływa na wydolność układu ruchu poprzez oddziaływanie na
mi-neralizację kości oraz stymulację zwiększenia masy, siły i wytrzymałości mięśni (7, 8, 9, 10). Wykazano, że witamina D cechuje się podobną budową i mechani-zmem działania do globuliny wiążącej hormony steroidowe we krwi, podwyższe-nia syntezy testosteronu i estrogenu. Ponadto, witamina D pozytywnie wpływa na zmniejszenie ilości tkanki tłuszczowej i poprawę kompozycji ciała, chroni przed wystąpieniem chorób neurodegeneracyjnych i autoimmunologicznych oraz bierze też udział w mobilizowaniu układu odpornościowego (9–14). Prawidłowe stężenie kalcyferolu jest również niezbędne dla funkcjonowania układu nerwowego, w tym zachowania równowagi i szybkiego czasu reakcji.
Poniżej przedstawiono rolę witaminy D w utrzymaniu sprawności osób aktyw-nych fi zycznie i sportowców (9–18).
W wielu badaniach wykazano, że w związku z uwarunkowaniami środowisko-wymi narażenie na niedobór witaminy D populacji polskiej jest duże, szczególnie w miesiącach jesiennych, zimowych i wiosennych. Sportowcy, ćwiczący najczę-ściej w zamkniętych salach treningowych powinni zwrócić szczególną uwagę na dostarczenie witaminy D wraz z dietą, rozważając ewentualną suplementację diety (18–22).
Celem pracy była ocena zawartości witaminy D w dietach aktywnych fi zycznie studentów z Białej Podlaskiej i sportowców trenujących w trójmiejskich ośrodkach sportowych.
MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono w okresie od 6. listopada 2017 do 28 marca 2018 r. metodą sondażu diagnostycznego za pomocą kwestionariusza wywiadu żywienio-wego. Wywiad żywieniowy z ostatnich 24 godzin prowadzono z każdym z uczest-ników indywidualnie posługując się Albumem fotografi i potraw i produktów.
W badaniu uczestniczyło 121 studentów aktywnych fi zycznie z Białej Podlaskiej: 104 kobiety (K) w wieku od 19. do 32. lat, 17 mężczyzn (M) w wieku od 19. do
26. lat i 50. sportowców (24 K od 19 do 26 lat i 26 M od 19 do 35 lat) różnych dyscyplin z trójmiejskich ośrodków sportowych w Gdańsku. Całodzienne racje po-karmowe badanych respondentów przeanalizowano za pomocą programu „Dieta 5” (IŻŻ w Warszawie).
Wyniki badań ankietowych opracowano w programie Statistica 12, StatSoft. War-tości znamienne statystycznie przyjęto przy p<0,05.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych wykazano że studenci po-dejmują aktywność fi zyczną od 2 do 6 razy w tygodniu, a ich trening trwał zwykle godzinę w grupie kobiet i półtorej w grupie mężczyzn. Sportsmenki najczęściej trenują 3 razy w tygodniu (50% badanych) po półtorej godziny, a sportowcy 5 razy w tygodniu po dwie godziny (46% badanych).
Większość ankietowanych osób cechuje się prawidłową wartością wskaźnika masy ciała. Średnia wartość BMI studentek wynosi 21,91, studentów 23,51, tsmenek 20,33, a sportowców 24,45. Biorąc pod uwagę płeć ankietowanych, spor-tsmenki stanowiły najbardziej liczną grupę osób, która wykazywała wartość BMI w granicach normy (83%). W grupie sportowców wartość BMI powyżej 25 doty-czyła 9. mężczyzn, jednak fakt ten nie musi świadczyć to o nadwadze, a o zwięk-szonej zawartości masy mięśniowej związanej z uprawianą dyscypliną sportu (12 ). Wartość energetyczna całodziennych racji pokarmowych studentów i sportowców była zróżnicowana w zależności od płci i od aktywności fi zycznej (tab. I).
Ta b e l a I. Zawartość witaminy D i wartość energetyczna całodziennych racji pokarmowych aktywnych fizycznie studentów i sportowców (średnia ± SD) oraz częstość suplementacji diety omawianą witaminą badanych Ta b l e I. The content of vitamin D, and the energy value of daily food rations examined physically active students and athletes (mean ± SD) and frequency of dietary supplementation with the vitamin discussed in the study
Badana wartość Studentki
n – 104 Studenci n – 17 Sportsmenki n – 24 Sportowcy n – 26 Energia (kJ) 6249 ± 1577 (3303 – 11539) 9623 ± 2108 (6610 – 14627) 7315 ± 1822 (4245 – 11010) 10102 ± 3128 (5943 – 16157) Energia (kcal) 1493 ± 377 (789 – 2757) 2298 ± 503 (1578 – 3494) 1747 ± 436 (1006 – 2629) 2414 ± 748 (1418 – 3860) Białko ogółem (g) 68,4 ± 21,7 (24,2 –123,4 114,3 ± 36,9 (54,2 – 196,0) 78,8 ± 24,1 (42,2 – 140,7 120,6 ± 45,1 (50,9 – 240,9) Tłuszcze (g) 53,7 ± 22,0 (15,2 – 122,5) 94,4 ± 28,5 (49,6 – 158,5) 67,0 ± 21,1 (25,0 – 102,2) 98,6 ± 47,1 (45,8 – 260,5) Węglowodany (g) 196,4 ± 63,8 (63,9 – 425,4) 254,3 ± 65,2 (144,2 – 417,3) 224,4 ± 74,2 (139,1 – 488,9) 282,3 ± 91,4 (167,2 – 472,3) Witamina D (μg) 1,81 ± 1,35 (0,28 – 8,45) 2,92 ± 2,12 (0,58 – 7,77) 2,69 ± 2,41 (0,12 – 11,64) 4,40 ± 3,52 (0,42 – 13,6)
Suplementacja diety witaminą D n = 17 16,8% n = 7 41,1% n = 4 16,6% n = 7 26,85%
W przypadku studentek średnia dzienna podaż energii wynosiła 1493 ± 377 kcal (od 789 do 2757 kcal), a diety studentów M dostarczały 2298 ± 503 kcal (od 1578 do 3494 kcal).
Sportsmenki z całodzienną dietą dostarczały średnio 1747 ± 436 kcal (od 1006 do 2629 kcal), a sportowcy 2414 ± 748 kcal (1418–3860 kcal). W dietach badanych studentów i sportowców zawartość witaminy D była zbyt niska w odniesieniu do obowiązujących norm (2). Zapotrzebowanie na tę witaminę dla osób dorosłych wynosi 15 μg/osobę/dobę. Najniższy średni poziom witaminy D odnotowano w die-tach kobiet: 1,81 ± 1,35 μg w grupie studentek i 2,69 ± 2,41 μg w całodziennych racjach pokarmowych w grupie sportsmenek. W przypadku obu grup mężczyzn również odnotowano znacząco niższe wartości w stosunku do aktualnych zaleceń IŻŻ: studenci spożywali wraz z dietą średnio 2,92 ± 2,12 μg, a sportowcy 4,40 ± 3,52 μg witaminy D. Należy w tym miejscu podkreślić, że rekomendacje żywie-niowe z 2017 r. określają zapotrzebowanie dzienne na poziomie 15 μg omawianej witaminy. Średnia dzienna podaż witaminy D wraz z dietą wszystkich badanych była znacząco niższa w odniesieniu do norm IŻŻ z 2017 r. proponowanych dla populacji polskiej (2).
W ocenianych dietach kobiet i mężczyzn w grupach studentów i sportowców zawartość witaminy D nie osiągała rekomendowanej wartości równej 15 μg w ca-łodziennej diecie, a suplementację omawianą witaminą stosowało tylko 11 osób z grupy sportowców i 24 osoby z grupy aktywnych fi zycznie studentów. Podobne wyniki badań odnotowali inni naukowcy: w badaniach prowadzonych wśród lek-koatletów (21% defi cyt, 59% niedobór) wykazano, że zapotrzebowanie dotyczące sportowców jest wyższe i może wynosić ok. 20 μg witaminy D na dobę (6). W ba-daniach Pudłowskiego (5), wykazano, że w skali całego roku 67% elity polskich sportowców ma niewystarczające stężenie witaminy D we krwi (61% lekkoatletów i 80% trenujących w halach). Analiza sezonowa wykazała, że w okresie zimy pro-blem ten dotyka 80% badanych sportowców. W badaniach prowadzonych w 2009 r., w których uczestniczyło 593. dorosłych respondentów ok. (219 M i 374 K), zawar-tość omawianej witaminy była podobna.W grupie kobiet w wieku od 19 do 33 lat zawartość witaminy D w całodziennych dietach wynosiła średnio 2,4 ± 1,3 μg, natomiast w grupie badanych mężczyzn w wieku od 19 do 36 lat była nieznacznie wyższa: wynosiła średnio 3,3 ± 1,8 μg/osobę/dobę (20).
Osiągnięcie i utrzymanie prawidłowego zaopatrzenia organizmu w witaminę D w Polsce jest możliwe tylko w miesiącach letnich pod warunkiem spędzania od-powiedniej ilości czasu na powietrzu z właściwą ekspozycją na słońce (3). W tym kontekście istotne są zalecenia, aby podawać witaminę D w postaci preparatów farmaceutycznych nie tylko niemowlętom czy osobom starszym, również osobom aktywnym fi zycznie (18, 19). Ze względu na występujący powszechnie na świecie niedobór witaminy D zaleca się jej suplementację doustną.
Zalecane docelowe stężenia 25-hydroksy-witaminy D, odzwierciedlające stan za-opatrzenia organizmu w witaminę D, są przedmiotem sporów naukowych (6), gdyż suplementacja diety witaminą D może prowadzić do hiperkalcemii i hiperkalciurii, choć nie jest jasne, jak wysokie dawki powodują efekty toksyczne. W rekomenda-cjach wielu towarzystw zaczynają pojawiać się opinie o stosowaniu jedynie leków, zarówno do suplementacji, jak i leczenia niedoborów (18). W wielu badaniach
wykazano, że niedobór witaminy D jest ważnym i powszechnym problemem zdro-wotnym w Polsce. Niezależnie od wieku, niedobór witaminy D jest związany ze znacznym wzrostem ryzyka rozwoju wielu chorób oraz wielu negatywnych skutków zdrowotnych (19).
WNIOSKI
1. Średnia zawartość witaminy D w całodziennych racjach pokarmowych sportowców i aktywnych fi zycznie studentów była niewystarczająca niezależnie od płci.
2. Wykazano, że sposób żywienia badanych nie odpowiada racjonalnym zasa-dom i prowadzi do niedoboru witaminy D, co może sprzyjać rozwojowi przewle-kłych chorób zakaźnych.
3. Niedobór witaminy D w całodziennych racjach pokarmowych aktywnych fi -zycznie studentów i sportowców jest wskazaniem do rozważenia zwiększenia sta-tusu tej witaminy poprzez dietę i ekspozycje na słońce oraz suplementację diety.
A. L e b i e d z i ń s k a, M. S t a c h o w i c z, M. B o c h e n e k, J. B r z e z i c h a-C i r o c k a, K. K a ź m i e r c z a k-S i e d l e c k a, B. K o s i ń s k a, J. C z a j a, J. K. K a r c z e w s k i
EVALUATION OF VITAMIN D CONTENT IN SPORTS DIETS AND PHYSICALLY ACTIVE STUDENTS
S u m m a r y
Introduction. Nutrition of athletes and physically active people is an area which, taking into account various physiological and biochemical aspects, should allow for the fastest possible adaptation of the body in response to a training stimulus. Vitamin D contributes to maintaining the effi ciency of the musculoskeletal system, by affecting the bone mineralization and muscle mass, strength and endurance.
Aim. The aim of the study was to assess the content of vitamin D in physically active diets of stu-dents from Biała Podlaska and athletes training in Tri-city sports centers.
Material and methods. The research was conducted in 2017 and 2018 by means of a diagnostic survey using the author’s interview questionnaire. The research covered 121 physically active students from Biała Podlaska (104 women (K) and 17 men (M) and 50 athletes (24 K and 26 M) from various disciplines from Tri-City sports centers in Gdańsk. weekly, and their training usually lasts an hour in the group of women and one and a half in the group of men. The results of the survey were developed in Microsoft Excel, and the daily food rations of respondents were analyzed using the program „Diet 5” (IŻŻ in Warsaw).
Results. The energy value of all-day food rations varied; in the group (M) of students, 2,298 kcal, and in the group of sportsmen, 2,414 kcal, and in the group (K) the student diet provided an average of 1493 kcal, and sportsmen an average of 1747 kcal. The content of vitamin D in the diets of the sub-jects was insuffi cient; in the student and student groups it amounted on average to 1.81 ± 1.35 (0.28 to 8.45) and 2.92 ± 2.12 (0.58–7.77) μg/person/day, while in groups of athletes it was slightly higher and amounted to: K: 2.69 ± 2.41 (0.12–11.64) and M: 4.40 ± 3.52 (0.42–13.6) μg/person/day.
Conclusions. The average content of vitamin D in the analyzed food rations of all students and athletes was defi nitely insuffi cient in relation to nutritional recommendations.
PIŚMIENNICTWO
1. Płudowski P., Karczmarewicz E., Bayer M. et al.: Practical guidelines for the supplementation of vitamin D and the treatment of defi cits in Central Europe – recommended vitamin D intakes in the general population and groups at risk of vitamin D defi ciency. Endokrynol Pol. 2013; 64: 319-327. – 2.
Jarosz M. (red.): Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Instytut Żywności i Żywienia
2017. – 3. Kmieć P., Sworczak K.: Korzyści i zagrożenia wynikające z suplementacji witaminą D. Forum Medycyny Rodzinnej. 2017; 11(1): 38-46. – 4. Malesa-Ciećwierz M., Usydus Z.: Vitamin D: can fi sh food-based solutions be used for reduction of vitamin D defi ciency in Poland? Nutrition. 2015; 31(1): 187-192. – 5. Płudowski P., Karczmarkiewicz E., Chlebna-Sokół D. i wsp.: Witamina D: Rekomendacje dawkowania w populacji osób zdrowych oraz w grupach ryzyka defi cytów – wytyczne dla Europy Środkowej 2013 r. Standardy Medyczne 2013. – 6. Misiorowski W., Misiorowska J., Dębski R. i in.: Stanowisko Zespołu Ekspertów w sprawie stosowania wysokich dawek witaminy D w zapobieganiu i leczeniu jej niedoboru. Medycyna po Dyplomie 2017; 9: 36-45. – 7. Płudowski P., Holich M.F., Grant
W.B., et al. Vitamin D supplementation guidelines. J Steroid Biochem Mol Biol. 2018; 175: 125-135. –
8. Darling A.L., Hart K.H., Gibbs M.A., Gossiel F., et al.: Greater seasonal cycling of 25-hydroxy-vitamin D associated with increased parathyroid hormone and bone resorption. Osteoporos Int , 2014; 25: 933-941. – 9. Stachowicz M., Lebiedzińska A.: The role of vitamin D in health preservation and exertional capacity of athletes. Post Hig Med Dośw, 2016; 70: 637-643. – 10. Constantini N.W., Arieli
R., Chodick G., Dubnov-Raz G.: High prevalence of vitamin D insuffi ciency in athletes and dancers.
Clin J Sport Med, 2010; 20: 368-371.
11. Cannell J.J., Hollis B.W., Sorenson M.B., Taft T.N., Anderson J.: Athletic performance and vita-min D. Med Sci Sports Exerc, 2009, 41: 1102-1110. – 12. Bouillon R., Gielen E., Vanderschueren D.: Vitamin D receptor and vitamin D action in muscle. Endocrinology, 2014; 155: 3210-3213. – 13.
Blom-berg Jensen M.: Vitamin D metabolism, sex hormones, and male reproductive function. Reproduction,
2012, 144: 135-152. – 14. Stachowicz M., Lebiedzińska A.: Dieta a testosteron w organizmie sportowca. Bromat Chem Toksykol; 2015; 48(1): 88-96. – 15. Główka N., Zegan M., Michota-Katulska E.: Spożycie wybranych składników pokarmowych w aspekcie występowania potencjalnych konsekwencji zdro-wotnych u pływaków. Bromat. Chem. Toksykol., 2019; 52(1): 39-46. – 16. Orysiak J., Mazur-Rozycka
J., Fitzgerald J., Starczewski M., et al.: Vitamin D status and its relation to exercise performance and
iron status in young ice hockey players. PLoS One., 2018; 9; 13(4). – 17. Constantini N.W., Arieli R.,
Chodick G., Dubnov-Raz G.: High prevalence of vitamin D insuffi ciency in athletes and dancers. Clin
J Sport Med, 2010; 20: 368-371. – 18. Misiorowski W., Misiorowska J., Dębski R.: i wsp.: Stanowisko Zespołu Ekspertów w sprawie stosowania wysokich dawek witaminy D w zapobieganiu i leczeniu jej niedoboru. Medycyna po Dyplomie. 2017; 9: 36-45. – 19. Rusińska A., Płudowski P., Walczak M., i in.: Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r. Postępy Neonatologii. 2018; 24(1). – 20. Lebiedzińska A., Rypina M., Czaja J., Szefer P.: Analysis of chosen macronutrients and vitamin D in daily food rations of elderly men and women in the context of calcium-phosphorus homeostasis. J. Elem. 2013; 649-658.
