Surowce mineralne deficytowe dla polskiej gospodarki
– propozycja nowego podejœcia do surowców strategicznych i krytycznych
S³awomir Mazurek
1, Joanna Roszkowska-Remin
1,
Krzysztof Szama³ek
1, 2, Marcin Tymiñski
1, Agnieszka Malon
1Scarce mineral commodities for the Polish economy – a new proposal for approach to strategic and critical mineral commodi-ties. Prz. Geol., 69: 273–286.
A b s t r a c t. The authors analyze the national deficit of mineral commodities (classified as strategic and critical mineral commodities) against the volume of mineral deposits in Poland, from which these commodities are obtained. The assignment of types and subtypes of minerals that are the source of extraction to the corresponding strategic and critical mineral commodities is presented. A comparison was made between the annual extraction of minerals-sources of mineral commodities and their reserves in documented deposits and the volume of exports and imports of strategic and critical mineral commodities. It was found that Poland does not have a number of mineral deposits useful as sources of mineral commodities (strategic and critical) or documented mineral reserves are not sufficient to cover the needs of the national economy for these mineral commodities. Therefore, most of the critical and strategic mineral raw materials are scarce for Poland. A new approach to the classification of critical and strategic mineral commodities and the definition of the scarcity of mineral com-modities in the country was proposed. The task of the geological survey is to conduct research to increase the base of mineral resources, especially those of fundamental importance for the economy. Such works are carried out at the Polish Geological Institute for the bene-fit of the project of State Raw Materials Policy (still under consideration) and should be continued in subsequent years.
Keywords: Mineral raw materials deficit, critical and strategic mineral raw materials, balance of Polish critical and strategic mineral raw materials
Surowcami deficytowymi nazywamy te, których poda¿ – ze Ÿróde³ krajowych oraz importu – nie pokrywa ujawnia-nego przez przemys³ i gospodarkê zapotrzebowania iloœ-ciowego, a czasem tak¿e jakoœciowego. W istocie rozwa-¿ania dotycz¹ce deficytu surowców nale¿y wi¹zaæ przede wszystkim z niedoborami ich zasobów w krajowych z³o¿ach kopalin. Wiedza o zasobach kopalin jako o Ÿródle pozyskiwania surowców mineralnych ma podstawowe zna-czenie dla bezpieczeñstwa kraju i podejmowania decyzji odnoœnie strategii gospodarczej pañstwa (Szama³ek, 2020). Zapewnienie bezpieczeñstwa surowcowego kraju wymaga sta³ego i systematycznego gromadzenia wiedzy o stanie zasobów kopalin na wszystkich etapach rozpoznawania i eks-ploatacji ich z³ó¿ (Szama³ek, 2011; Galos i in., 2012a, b, c). W przypadku kopalin, które s¹ pierwotnym Ÿród³em po-zyskiwania surowców mineralnych, w tym energetycz-nych, oraz wód uznanych za kopaliny itp., ich niedobór jest skutkiem zbyt ma³ej wielkoœci krajowego wydobywania kopalin, wynikaj¹cej z niedostatecznej iloœci zasobów tych surowców w z³o¿ach kopalin. Okreœlaj¹c najwiêksz¹ mo¿liw¹ do uzyskania poda¿ surowców, nale¿y uwzglêd-niaæ ograniczenia i uwarunkowania techniczne,
œrodowi-skowe, spo³eczne, infrastrukturalne i inne, wp³ywaj¹ce na dostêpnoœæ z³ó¿ kopalin (tj. mo¿liwoœæ ich zagospodaro-wania) czy op³acalnoœæ wydobycia.
Bariery w dostêpie do surowców (ograniczaj¹ce ich iloœæ i jakoœæ), mimo tego ¿e do tej pory wystêpuj¹ jedynie okresowo i lokalnie (tzn. nie ma potwierdzonego braku dostêpnoœci jakiegoœ surowca mineralnego w ogóle), sta-nowi¹ na tyle istotn¹ przeszkodê w rytmicznej produkcji, ¿e sk³oni³y poszczególne pañstwa do opracowania w³asnych list surowców niezbêdnych do rozwoju gospodarczego. Surowce te s¹ ró¿nie nazywane, np. surowce kluczowe, strategiczne, krytyczne i deficytowe.
Pojêcie surowców krytycznych zosta³o wprowadzone w UE oraz USA. Zarówno Komitet ds. Surowców Krytycz-nych dla Gospodarki Stanów ZjednoczoKrytycz-nych (Committee on Critical Mineral Impacts on the US Economy) w 2008 r. (Eggert, 2008), jak i specjalna Komisja UE ds. Przegl¹du Wykazu Surowców Krytycznych dla UE i Wdra¿ania (od 2011 r.) Inicjatywy na rzecz Surowców (COM (2020) 474 final), przygotowa³y w³asne listy surowców krytycznych. Podstawowym kryterium ich wyznaczania by³a przewi-dywana przez te instytucje istotnoœæ surowca dla wyzwañ
1
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; slawomir.mazurek@pgi.gov.pl, joanna.roszkowska-remin@pgi.gov.pl, marcin.tyminski@pgi.gov.pl, agnieszka.malon@.pgi.gov.pl
2
Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki i Wigury 93, 02–089 Warszawa; krzysztof.szamalek@uw.edu.pl A. Malon
S. Mazurek J. Roszkowska-Remin
i potrzeb gospodarki w XXI w. oraz ryzyko zwi¹zane z ich dostawami, a nie skala wielkoœci importu danego surowca do jednego kraju. Opracowuj¹c te listy dla USA i UE brano pod uwagê niedobory i ryzyko w szerszej skali ni¿ dla jed-nego kraju (odpowiednio dla USA i globalnie oraz dla UE i globalnie). W obu przypadkach nie sprecyzowano gra-nicznego parametru deficytowoœci, ale wskazano, ¿e zale-¿y on od stopnia znaczenia i dostêpnoœci surowca dla potrzeb gospodarczych: …all minerals and mineral products could be or could become critical to some degree, depending on their importance and availability (Eggert, 2008).
W Polsce problematykê ograniczeñ poda¿y surowców mineralnych na tle krajowej bazy zasobowej oraz produk-cji podejmowa³o wielu specjalistów (m.in. Galos, 2006, 2012a, b, c; Galos i in., 2010; Galos, Szama³ek, 2011; Nieæ i in., 2014; Galos, Lewicka, 2016; Witkowska-Kita i in., 2017). Obecnie wiêkszoœæ z nich wyra¿a pogl¹d, ¿e do surowców deficytowych (pochodz¹cych z wydobycia lub przetwórstwa kopalin) nale¿¹ te, na które popyt krajowy jest zaspokajany w wiêkszoœci poprzez import (ryc. 1), bez rozró¿niania, czy dotyczy to surowców kluczowych, stra-tegicznych czy krytycznych (Galos i in., 2020a).
Ró¿nice w definiowaniu surowców krytycznych i stra-tegicznych w Polsce i Unii Europejskiej wynikaj¹ z innego postrzegania problematyki zapotrzebowania na surowce, jak i ich deficytowoœci w skali kraju czy œwiata (tab. 1).
W artykule przedstawiono zasobnoœæ Polski w kopali-ny wykorzystywane do pozyskiwania surowców krytycz-nych i strategiczkrytycz-nych, wydobycie tych kopalin, a tak¿e analizê ich importu i eksportu (por. Galos i in., 2020b) oraz zu¿ycia wybranych surowców w odniesieniu do rosn¹cego zainteresowania surowcami strategicznymi i krytycznymi, z uwzglêdnieniem problematyki surowców kluczowych. Analizie poddano surowce uznane za krytyczne dla UE (COM (2020) 474 final) i Polski (wg Galos i in., 2020a, b). Opisane zagadnienia s¹ analizowane w PIG-PIB w ramach zadania pn. Wsparcie dzia³añ G³ównego Geologa Kraju w zakresie prowadzenia Polityki Surowcowej Pañstwa – czêœæ II. Baza wiedzy o z³o¿ach kopalin – realizowanego na podstawie umowy z NFOŒiGW.
SUROWCE STRATEGICZNE I KRYTYCZNE
Proponowana lista surowców strategicznych i nych dla polskiej gospodarki oraz lista surowców krytycz-nych dla UE ró¿ni¹ siê pod wzglêdem liczby tych surowców (tab. 1). Na polskiej liœcie zosta³o wymienio-nych 17 surowców, a na europejskiej 30, przy czym w niniejszym artykule wyró¿niono 28 krytycznych surow-ców dla UE, poniewa¿ metale ziem rzadkich ujêto w jedn¹ grupê (bez rozdzielania na lekkie oraz ciê¿kie) i wykluczo-no z analiz kauczuk naturalny, gdy¿ nie jest on surowcem mineralnym. Warto te¿ zwróciæ uwagê na to, ¿e np. dla polskiej gospodarki surowcami krytycznymi s¹ ropa naf-towa i gaz ziemny, a dla UE nie (tab. 1). Ró¿nice wystêpuj¹ tak¿e w stosowanym nazewnictwie surowców. W Polsce za krytyczne uznaje siê np. pierwiastki ziem rzadkich, w UE natomiast metale ziem rzadkich. Konsekwencj¹ owej ró¿nicy jest brak precyzji w stosowaniu tej terminolo-gii w polskim prawie geologicznym i górniczym (Nieæ,
2018). Poniewa¿ pierwiastki ziem rzadkich s¹ metalami, to chyba lepszym rozwi¹zaniem by³oby stosowanie tak¿e w Polsce okreœlenia metale ziem rzadkich.
W tabelach 2 i 3 zestawiono dane z lat 2000–2018 dotycz¹ce zu¿ycia pozornego (tj. bez uwzglêdnienia pro-dukcji w toku i stanów magazynowych) surowców stra-tegicznych i krytycznych dla polskiej gospodarki (Galos i in., 2020a, b) z danymi o wielkoœci ich importu i eksportu pozyskanymi z bazy MIDAS prowadzonej przez PIG-PIB na podstawie tabulogramów Centrum Analitycznego Izby Administracji Skarbowej w Warszawie. Bardzo sk¹pe dane na temat zu¿ycia pozornego oraz importu i eksportu surow-ców strategicznych dla Unii Europejskiej (tab. 3) mog¹ œwiadczyæ o tym, ¿e obrót niektórymi surowcami uznany-mi za krytyczne przez Kouznany-misjê Europejsk¹ jest w Polsce nieewidencjonowany lub te¿ znikomy albo siê nie odbywa.
BAZA MIDAS
A SUROWCE STRATEGICZNE I KRYTYCZNE
Do 1991 r. zdecydowana wiêkszoœæ polskich z³ó¿ kopalin nale¿a³a do pañstwa (na mocy dekretu Prawo gór-nicze z 1953 r.). W zwi¹zku z tym poszukiwanie, rozpozna-wanie i dokumentorozpozna-wanie z³ó¿ kopalin by³o finansowane ze œrodków bud¿etu pañstwa, a jeœli nawet rozpoznawanie finansowa³y przedsiêbiorstwa, to by³y to przedsiêbiorstwa pañstwowe. Obowi¹zywa³y zatem jednolite kryteria dzia-³alnoœci geologiczno-z³o¿owej, które – choæ ewoluowa³y w czasie i zmienia³y siê – to jednak okreœla³y pewn¹ stan-daryzacjê, której podlega³y dokumentacje geologiczne, metody i dok³adnoœæ szacowania zasobów oraz oznaczanie parametrów geologicznych z³o¿a, a tak¿e jakoœci kopaliny. Naturaln¹ rzecz¹ by³o te¿ scentralizowane ewidencjono-wanie zasobów z³ó¿, realizowane w ówczesnym Instytucie Geologicznym (obecnie PIG-PIB). Dzia³alnoœæ ta do dziœ jest systematycznie prowadzona, a jej winiki s¹ publiko-wane w formie corocznego Bilansu Zasobów Z³ó¿ Kopalin w Polsce, w którym sukcesywnie jest uwzglêdniane wyczerpywanie siê zasobów jednych z³ó¿ oraz odkrywanie i dokumentowanie nowych.
U¿ywanie s³owa bilans sugeruje, ¿e w bazach zasobów prowadzonych w PIG-PIB dokonywano i dokonuje siê ewidencji iloœciowej grup kopalin, co powinno byæ po-wi¹zane tak¿e z oszacowaniem wartoœci tych zasobów. Jed-nak w latach 1945–1989, w czasach gospodarki centralnie planowanej, wartoœæ surowców i kopalin nie mia³a w Polsce istotnego znaczenia, liczy³y siê przede wszystkim potrzeby spo³eczne, inwestycje centralne i poda¿ surowców niemo¿-liwych do pozyskania na rynkach miêdzynarodowych – choæby z powodu ograniczeñ wynikaj¹cych z listy Komite-tu Koordynacyjnego Wielostronnej Kontroli EksporKomite-tu3. Równie¿ obecnie, z powodu trudnoœci z okreœleniem metod wyceny z³ó¿ kopalin bêd¹cych w³asnoœci¹ Skarbu Pañstwa, z³o¿a te nie podlegaj¹ systemowej, okresowej wycenie ich wartoœci, choæ jest to postulowane przez œrodowisko geolo-giczne (por. np. Galos, 2018).
Bilans Zasobów Z³ó¿ Kopalin w Polsce jest syntetycz-nym zestawieniem tabelaryczno-opisowym informacji za-wartych w bazie danych MIDAS, aktualizowanych na podstawie nowych dokumentacji geologicznych w cyklach
3
COCOM – Coordinating Committee for Multilateral Export Controls; w latach zimnej wojny, tj. 1947–1994, wprowadza³ embargo na transfer technologii i sprzeda¿ do krajów bloku wschodniego niektórych surowców o znaczeniu militarnym (https://op.europa.eu/en/web/eu-vocabularies/at-concept/-/resource/authority/corporate-body/COCOM). W 1976 r. by³y to m.in. su-rowce niklu, kobaltu, rudy uranu, beryl i lit (https://www.scribd.com/document/22775427/CoCom-Lists-1976)
sprawozdawczych, a tak¿e informacji zawartych w opera-tach ewidencyjnych z³ó¿ kopalin – w formie zdefiniowa-nych tabel sprawozdawczoœci przedsiêbiorców górniczych prowadz¹cych dzia³alnoœæ regulowan¹ ustaw¹ Prawo geo-logiczne i górnicze.
W bazie danych MIDAS s¹ gromadzone informacje o ko-palinach oznaczonych kodem kopaliny – tzw. ID. Wiêk-szoœæ kopalin ma kilka podtypów (równie¿ oznaczonych ID). Architektura bazy MIDAS by³a na bie¿¹co dostosowywana do zmian prawa geologicznego i górniczego w Polsce,
Tab. 1. Surowce o znaczeniu strategicznym i krytycznym dla Polski (wg Galos i in., 2020a, b) i UE (COM (2020) 474 final) w 2020 r. Table 1. Strategic and critical mineral commodities in Poland (after Galos et al., 2020a, b) and EU (COM (2020) 474 final) in 2020
Polska / Poland Unia Europejska / European Union
Surowce strategiczne Strategic mineral commodities
Surowce krytyczne Critical mineral commodities
Gaz ziemny / Natural Gas Gaz ziemny / Natural Gas Ropa naftowa / Crude Oil Ropa naftowa / Crude Oil Aluminium metaliczne / Aluminum metal
Antymonu surowce / Antimony Antymonu surowce / Antimony Antymon / Antimony Beryl / Berylium Bizmut / Bizmuth Boksyty / Bauxite Boksyty / Bauxite Chromu surowce / Chromium Chromu surowce / Chromium
Cyna metaliczna / Tin metal Cynk metaliczny / Zinc metal
Gal / Gallium German / Germanium Hafn / Hafnium Ind / Indium Kobalt / Cobalt
Krzem metaliczny / Silicon metal Krzem metaliczny / Silicon metal Krzem metaliczny / Silicon metal Lit / Lithium
Magnez metaliczny / Magnesium metal Magnez metaliczny / Magnesium metal Manganu surowce / Magnagese Manganu surowce / Magnagese Molibdenu surowce / Molybdenum Molibdenu surowce / Molybdenum Nikiel metaliczny / Nickel metal
Pierwiastki ziem rzadkich
Rare Earth Elements
Pierwiastki ziem rzadkich
Rare Earth Elements
Metale ziem rzadkich
Rare Earth Metals
Niob / Niobium
Platynowce / Platinum Group Metals Platynowce / Platinum Group Metals Platynowce / Platinum Group Metals Skand / Scandium
Stront / Strontium Tantal / Tantalum Tytanu rudy i koncentraty
Titanium ores and concentrates
Tytan / Titanium
Wêgiel kamienny koksowy / Coking Coal Wêgiel kamienny koksowy / Coking Coal Wêgiel koksuj¹cy / Coking Coal Wanad / Vanadium
Wolfram metaliczny / Tungsten metal Wolfram metaliczny / Tungsten metal Wolfram / Tungsten metal ¯elaza rudy i koncentrat
Iron ores and concentrates
¯elazostopy / Ferroalloys
Baryt / Baryte Boran / Borate Bursztyny / Amber
Fluoryt / Fluorspar Fosfor elementarny / Phosphorus Fosfor elementarny / Phosphorus Fosfor / Phosphorus Fosforany wapnia / Phosphate rock Fosforany wapnia / Phosphate rock Fosforyty / Phosphate rock Grafit naturalny / Natural Graphite Grafit naturalny / Natural Graphite Grafit / Natural Graphite Sole potasowe / Potassium Salts
Surowiec – zu¿ycie pozorne [Mg]
Mineral commodity – domestic demand [Mg] 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Gaz ziemny wysokometanowy gazowy/High Methane Natural Gas 10 510 000 10 852 000 10 500 000 11 922 000 12 536 000 12 926 000 13 029 000 12 988 000 13 269 000 Eksport / Export 29 685 57 551 30 214 30 648 30 375 26 501 brak danych / no data Import / Import 5 956 634 6 097 720 5 789 985 6 460 187 6 226 121 7 118 528 10 354 000 9 598 000 10 619 000 Ropa naftowa (zu¿ycie rzeczywiste) / Crude Oil (real demand) 18 118 873 18 114 702 17 878 107 17 460 204 18 067 882 17 920 020 19 751 468 19 829 774 21 245 141 Eksport / Export 128 931 439 625 497 088 161 087 138 253 216 249 243 688 287 673 34 870 Import / Import 18 039 804 17 558 327 17 942 195 17 448 291 17 316 135 17 641 268 19 476 155 20 690 447 20 917 854 Aluminium metaliczne niestopowe / Non–alloy Aluminum metal 54 018 56 124 83 781 133 185 130 808 62 270 140 787 164 557 117 515
Eksport/ Export 451 73 173 242 41 139 168 48 1 426
Import / Import 54 469 49 259 74 302 88 056 85 001 62 409 83 335 105 869 71 398 Boksyty i alumina / Bauxite and Aluminum 178 212 172 565 171 868 214 287 230 928 205 502 219 280 235 016 220 790 Alumina / Aluminum 151 150 134 787 122 393 146 434 151 153 144 819 155 660 163 971 152 075 Boksyty / Bauxite 27 062 37 778 49 475 67 853 79 775 60 683 63 620 71 045 68 714
Antymonu surowce / Antimony 650 544 701 1 006 1 108 1 227 1 405 1 352 1 051
Eksport / Export 2 628 157 20 9 11 54 95 106 71
Import / Import 864 847 950 1 125 1 122 1 290 1 509 1 465 1 128
Chromu surowce / Chromium 22 358 25 993 6 933 11 121 12 757 8 885 15 513 38 216 37 893
Eksport / Export 9 874 4 639 5 209 3 202 3 509 3 813 4 126 2 225 1 895
Import / Import 26 622 26 808 9 559 13 392 15 773 10 979 17 635 42 939 46 664
Cyna metaliczna / Tin metal 1 138 977 1 327 1 091 1 098 1 316 1 389 341 1 856
Eksport / Export 4 9 15 18 59 115 189 1 483 259
Import / Import 1 154 983 1 293 1 065 1 162 1 286 1 483 1 777 1 814
Cynku koncentraty (brutto) / Zinc concentrates (brutto) 231 142 241 582 203 015 267 913 210 843 150 372 194 427 195 742 225 184 Eksport / Export 21 200 29 223 61 378 64 486 44 257 63 967 61 604 61 438 58 104 Import / Import 95 443 118 106 112 193 114 013 114 800 78 739 129 431 127 580 150 887 Cynk metaliczny (w tym stopowy) / Zinc metal (including alloys) 105 407 96 278 93 313 109 099 113 500 92 002 110 408 114 197 97 575 Eksport / Export 77 977 88 458 80 341 67 497 73 462 72 306 65 106 73 622 81 347 Import / Import 10 493 10 113 14 788 22 396 31 467 26 813 41 458 45 943 36 920 Fosfor elementarny / Phosphorus 14 865 17 160 17 520 0 25 832 15 561 13 842 12 442 8 412
Eksport/ Export 0 0,1 2 120 3 659 533 31 627 2 281 6 269
Import / Import 14 865 17 160 19 640 20 721 26 364 15 591 14 469 14 723 14 680 Fosforany wapnia / Phosphate rock 1 457 061 1 633 353 1 405 026 1 452 730 1 884 842 1 558 006 1 658 266 1 689 120 1 448 579
Eksport / Export 14 989 2 700 2 515 2 507 1 1 0,3 201
Import / Import 1 472 050 1 636 053 1 407 541 1 452 732 1 885 349 1 558 007 1 658 266 1 689 120 1 448 780 Grafit naturalny / Natural Graphite 3 708 2 818 2 697 3 327 3 038 3 034 3 639 5 619 4 122
Eksport / Export 19 37 3 2 2 4 2 72 82
Import / Import 3 727 2 856 2 700 3 328 3 039 3 038 3 640 5 691 4 204
Krzem metaliczny / Silicon metal 6 695 5 656 6 201 10 459 9 753 9 256 11 684 13 568 10 850
Eksport / Export 69 9 8 129 63 361 262 370 892
Import / Import 6 764 5 665 6 208 10 632 9 961 958 9 617 11 945 13 938 11 743 Magnez metaliczny / Magnesium metal 1 471 1 416 1 366 1 266 1 334 2 056 2 889 5 414 4 610
Eksport / Export 30 5 2 4 9 17 47 55 85
Import / Import 1 070 1 032 963 1 270 1 337 1 540 2 683 5 386 4 558
Mangan surowce / Magnagese 42 716 49 141 18 578 14 680 205 715 –390 9 252 36 900 56 809
Eksport / Export 19 151 74 136 124 43 344 1 458 751 250
Import / Import 44 100 50 949 20 335 16 919 212 812 47 621 16 096 42 118 60 875
Molibdenu surowce / Molybdenum 155 112 75 37 63 42 6 133 228
Eksport / Export 0,4 30 21 17 10 95 99 197 219
Import / Import 197 137 36 18 30 12 24 571 890
Nikiel metaliczny (w tym stopowy) / Nickel metal (including alloys) 1 773 2 300 1 593 1 608 2 133 1 247 2 367 1 960 3 161
Eksport / Export 308 59 3 44 110 481 317 470 275
Import / Import 2 083 2 334 1 596 1 636 2 213 1 728 2 688 2 467 3 437
Pierwiastki ziem rzadkich, itr i skand / Rare Earth Elements, Yttrium, Scandiun 20 2 10 166 8 45 37 30 31
Eksport / Export 2,88 0,02 0,23 0,1 0,34 0,03 0,22 33,27 27,29
Import / Import 22,78 1,66 10,46 165,82 7,89 45,01 36,79 63,66 58,21
Platynowce (dane niepe³ne) / Platinum Group Metals (incomplete data) 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Eksport / Export 8,17 27,87 0,72 13,82 31,04 0,1 0,33 0,33 7,42
Import / Import 2,94 2,29 0,54 0,35 0,25 12,16 5,57 0,45 0,61
Sole potasowe / Potassium Salts 772 552 751 246 783 155 849 731 1 088 328 874 665 792 073 1 025 729 841 066
Eksport / Export 270 847 647 1 488 1 638 783 3 104 2 852 8 854
Import / Import 769 622 742 393 776 102 846 964 1 085 286 873 048 793 277 1 022 581 843 920 Tytan surowce / Titanium 87 456 95 734 73 628 101 297 98 220 100 508 95 060 100 014 91 217 Eksport / Export 21 290 24 455 30 752 24 268 20 858 24 598 25 680 21 836 21 437 Import / Import 113 790 119 874 103 684 131 930 127 945 134 008 133 899 149 104 136 154 Wêgiel koksowy / Coking Coal 13 332 000 13 609 000 12 905 000 13 773 000 13 684 000 11 157 000 12 975 000 13 643 000 13 011 000 Eksport / Export 5 682 516 3 787 278 3 521 453 2 709 763 3 035 959 3 150 737 3 600 578 2 363 215 1 683 125 Import / Import 570 686 459 894 362 660 400 511 602 496 609 641 1 422 132 2 267 976 3 499 617
Wolfram metaliczny / Tungsten metal 156 243 54 59 18 116 90 92 103
Eksport/ Export 147 113 0,9 0,1 35 57 68 70 105
Import / Import 152 233 34 15 9 23 26 12 17
Bursztyn(1)
/ Amber(1)
200 144 120 100 90 90 57 57 b.d.
¯elaza rudy i koncentraty / Iron ores and concentrates 9 734 777 7 706 057 6 956 749 8 589 642 10 924 626 6 788 605 8 576 314 8 746 718 7 773 252
Eksport / Export 2 003 3 075 250 1 523 9 499 0,1 0 27 10 198
Import / Import 9 736 781 7 709 132 6 956 999 8 589 642 10 931 978 6 788 655 8 576 314 8 746 744 7 783 450 ¯elazostopy / Ferroalloys 156 875 120 588 127 004 229 534 278 431 121 580 138 890 186 620 131 435 Eksport / Export 59 795 61 413 47 096 86 308 152 375 87 704 29 806 69 411 93 886 Import / Import 141 671 112 901 124 100 135 640 156 091 126 184 147 896 179 831 132 821
Objaœnienia: kolorem szarym oznaczono te surowce strategiczne, które s¹ zarazem surowcami krytycznymi;
(1)
bursztyn stanowi wyj¹tek – jest surowcem krytycznym, nie zosta³ jednak wyznaczony jako surowiec strategiczny; b.d. – brak danych.
Tab. 2. Krajowe zu¿ycie (pozorne) surowców strategicznych dla polskiej gospodarki oraz ich import i eksport w latach 2000–2018 (lista surowców
strategicznych i ich zu¿ycie pozorne wg Galos i in., 2020a, b; import i eksport – baza danych MIDAS PIG-PIB wg tabulogramów Centrum Analitycznego Izby Administracji Skarbowej w Warszawie)
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 CommentsUwagi 12 770 000 14 010 000 13 970 000 14 819 000 14 773 000 14 484 000 14 608 000 15 617 000 16 491 000 17 208 000 dane w tys. m3
/ data in thou. m3 brak danych / no data
9 436 000 10 325 000 11 174 480 11 605 030 11 818 100 11 200 000 11 458 000 13 882 510 14 876 820 b.d. od 2006 r. dane z Min. Gosp. / since 2006 data from Ministry of Economy 20 482 298 22 449 819 23 354 256 25 150 521 24 203 176 24 131 919 26 108 951 26 301 592 24 377 943 27 007 033 14 966 3 190 186 730 211 223 402 667 420 124 254 479 223 709 319 281 241 218 19 954 768 22 088 335 22 871 985 24 629 744 23 134 843 23 578 043 26 154 430 25 098 301 23 981 224 27 197 251 87 874 133 140 134 406 121 612 120 890 95 580 140 044 159 199 159 926 185 373 1 424 8 831 5 345 1 949 2 045 12 174 19 223 6 932 9 928 21 472 72 446 126 018 125 879 112 471 106 920 91 435 150 054 157 867 161 546 195 525 99 040 97 287 97 127 117 479 110 270 111 029 120 711 112 292 137 947 147 184 50 699 62 054 60 847 62 083 63 592 66 950 67 118 63 993 93 162 87 852 48 341 35 233 36 280 55 395 46 678 44 079 53 593 48 299 44 785 59 332 973 1 042 987 925 837 938 859 903 962 1 091 127 75 100 84 114 72 91 169 172 81 1 135 1 155 1 095 1 036 994 1 063 950 1 072 1 134 1 172 11 397 27 272 28 324 26 799 29 310 24 833 27 024 22 597 33 124 29 430 1 265 8 847 11 276 3 726 5 095 7 107 9 202 8 092 10 294 10 430 15 899 33 358 38 432 28 958 31 511 27 432 29 748 26 287 37 258 32 798 2 063 1 813 1 889 2 295 2 319 2 578 809 1 946 1 787 2 302 251 404 529 512 527 672 388 277 813 1 256 1 591 1 281 1 517 1 229 1 061 921 933 938 893 1 206 200 185 285 377 256 285 347 299 302 131 297 547 298 988 284 977 322 156 300 066
44 284 0 0 0 3 2 858 0 500 1 578 rudy i koncentraty / ores and concentrates
128 968 114 132 92 190 205 668 157 234 141 867 150 235 144 623 186 467 167 003 rudy i koncentraty / ores and concentrates 80 314 97 358 82 491 88 216 69 978 11 550 47 165 108 541 132 629 145 437
88 864 101 718 112 189 113 796 137 201 195 944 176 159 112 651 96 643 84 202 niestopowy, stopy / non-alloy, alloys 30 036 64 023 50 546 63 345 61 249 53 439 61 675 59 262 65 848 68 382 niestopowy, stopy / non-alloy, alloys
7 051 11 346 14 645 15 012 20 362 18 028 14 550 12 668 16 514 20 330 2 262 2 019 456 27 4 125 9 325 8 243 8 048 9 821 9 921 9 313 13 365 15 100 15 039 24 487 27 354 22 793 20 716 26 335 30 251 458 918 1 301 757 1 437 418 1 237 610 947 387 1 264 622 1 248 132 1 312 894 1 213 105 1 172 508 4 42 415 226 910 600 1 599 264 34 55 458 922 1 301 800 1 437 834 1 237 836 948 297 1 265 222 1 249 732 1 313 158 1 213 139 1 172 562 2 809 6 976 9 770 5 841 6 542 7 142 6 140 7 560 11 487 12 326 66 232 589 976 796 600 610 504 702 120 2 875 7 208 10 359 6 817 7 338 7 742 6 750 8 064 12 189 12 447 10 854 16 290 16 190 16 128 20 592 23 456 23 907 22 689 22 548 30 693 1 089 803 1 383 1 674 2 165 1 400 2 570 4 179 2 579 4 366 11 943 17 093 17 573 17 801 22 757 24 856 26 477 26 867 25 127 35 060 3 402 4 832 6 002 5 708 7 939 8 856 8 601 9 185 8 898 10 399 299 172 196 192 54 115 219 203 224 174 3 622 4 821 5 713 5 177 6 455 7 176 7 392 7 737 7 676 9 314 3 999 6 331 4 887 6 040 7 068 111 862 142 609 60 657 53 084 –2 528 751 3 229 406 452 490 591 470 32 874 62 785 113 572 8 492 11 263 10 373 11 075 12 576 117 174 148 125 98 965 122 443 116 727 143 252 281 302 274 334 519 576 –248 600 182 333 342 429 411 630 878 1 322 2 310 1 216 633 829 1 529 289 337 547 912 1 152 1 074 1 065 1 349 1 654 2 516 2 352 672 –663 2 177 3 281 3 169 3 638
1 680 1 888 258 891 2 622 3 682 2 116 965 709 620 niestopowy, stopowy, proszki i p³atki / non-alloy, alloys, powders and flakes 3 088 3 542 2 781 3 243 3 299 3 017 4 726 4 246 4 038 4 411 niestopowy, stopowy, proszki i p³atki / non-alloy, alloys, powders and flakes
18 51 –42 11 36 11 124 572 6 59 0,25 4,42 63,24 2,67 4,71 5,18 2,62 0,7 0 0 18 55,4 21,09 14,06 40,23 15,94 126,91 554,24 52,3 21,88 0 –1 –97 0 0 1 2 3 4 5 2,24 5,93 106,71 142,67 469,58 554,99 199,28 127,19 126,48 136,2 0,13 0,52 0,41 1,21 33,34 193,4 118,52 52,9 62,85 58,82 191 405 818 063 789 857 812 325 823 454 912 773 937 797 1 048 794 1 117 566 1 101 969 19 166 10 037 9 692 3 835 16 335 29 759 14 512 11 940 19 456 26 444 208 171 822 700 799 509 816 140 830 726 920 706 867 330 971 164 982 967 990 501 84 384 105 665 100 746 84 160 96 903 92 476 89 113 81 157 103 107 75 186 20 953 22 728 23 647 20 263 20 024 18 858 20 705 23 967 27 084 27 316 129 678 153 605 163 240 129 218 145 513 144 543 148 100 148 462 178 944 170 249 9 907 000 12 336 000 11 903 000 11 626 000 12 638 000 12 549 000 13 457 000 13 178 000 13 056 000 12 707 000 1 724 514 1 923 354 1 670 457 1 586 912 2 252 406 2 141 581 2 303 146 2 437 799 2 753 037 2 922 582 2 258 698 3 329 628 2 266 107 1 597 351 2 250 396 2 404 007 2 691 903 2 209 898 3 630 236 3 519 857
84 119 96 70 –52 –14 105 158 84 126 nie obrobiony, proszki, odpady, z³om / raw, powders, waste, scrap
120 144 161 86 337 294 166 129 197 290 10 36 30 4 94 73 5 11 13 38 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. 3 777 028 6 473 030 5 973 061 6 574 944 6 610 372 7 001 824 7 142 510 7 039 716 7 368 959 7 494 631 14 893 16 357 4 304 1 573 29 700 97 782 22 046 292 16 530 18 550 3 791 921 6 489 387 5 977 364 6 576 517 6 640 072 7 099 607 7 164 555 7 040 009 7 385 489 7 513 182 110 558 105 317 133 682 124 082 119 547 156 229 151 916 165 503 188 473 193 675 38 696 77 410 86 540 83 223 143 414 160 146 150 417 163 319 150 553 169 632 133 653 128 427 146 023 128 005 187 392 228 007 224 773 238 623 248 429 266 439
Explanations: marked in grey are those strategic mineral commodities that are also the critical mineral commodities; (1)
amber is an exception – it is a critical mineral commodity; however, it is not included in the strategic mineral commodities; b.d. – no data.
Table 2. Comparison of domestic demand, import and export of strategic and critical mineral commodities for Polish economy in 2000–2018 years (list of
strategic raw materials and domestic demand – after Galos et al., 2020a, b; import and export – MIDAS PIG-PIB data, basebased on data collected by the Polish Custom Service)
Surowiec – zu¿ycie pozorne [Mg]
Mineral commodity – domestic demand [Mg] 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Antymon surowce / Antimony 650 544 701 1 006 1 108 1 227 1 405 1 352 1 051
Eksport / Export 2 628 157 20 9 11 54 95 106 71 Import / Import 864 847 950 1 125 1 122 1 290 1 509 1 465 1 128 Baryt/ Baryte 8 957 9 538 9 114 11 212 9 452 8 236 10 853 12 148 14 181 Eksport / Export 14 3 17 72 7 1 5 0 0 Import / Import 6 970 7 041 6 430 8 385 6 252 5 837 8 758 12 148 13 881 Beryl / Beryllium 1 4 2 1 4 0 0 2 1 Eksport / Export 0,145 0,018 0 0 0 0 0 110,09 0 Import / Import 0,036 2,148 0 0 0,033 0 0,176 0,001 0 Bizmut / Bizmuth 9 8 4 7 6 14 11 14 21 Eksport / Export 0,025 0,007 0 7,8 0 2,08 0,002 0,684 3,124 Import / Import 9,126 8,826 4,188 6,084 6,004 8,037 10,982 5,483 23,777 Boksyty / Bauxite 27 062 37 778 49 475 67 853 79 775 60 683 63 620 71 045 68 714
Boru surowce / Borate 1 918 1 104 1 875 60 334 67 68 121 1 313
Eksport / Export 2 0 0 0 0 0 0 0 35
Import / Import 1 920 1 127 1 875 60 334 67 68 121 1 348
Fluoryt / Fluorspar 5 387 4 880 5 567 4 687 7 302 6 294 7 562 9 734 9 022
Eksport / Export 0 1 42 45 10 4 20 0 23
Import / Import 5 387 4 881 5 609 5 987 7 302 6 299 7 582 9 734 9 044
Fosfor elementarny / Phosphorus 14 865 17 160 17 520 0 25 832 15 561 13 842 12 442 8 412
Eksport / Export 0 0,1 2 120 3 659 533 31 627 2 281 6 269
Import / Import 14 865 17 160 19 640 20 721 26 364 15 591 14 469 14 723 14 680 Fosforany wapnia / Phosphate rock 1 457 061 1 633 353 1 405 026 1 452 730 1 884 842 1 558 006 1 658 266 1 689 120 1 448 579
Eksport / Export 14 989 2 700 2 515 2 507 1 1 0,3 201
Import / Import 1 472 050 1 636 053 1 407 541 1 452 732 1 885 349 1 558 007 1 658 266 1 689 120 1 448 780
Gal, Ind, Tal metaliczny / Gallium, Indium, Thallium metal 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Eksport / Export 0 0 0 0 0,012 0 0 0,01 0,004
Import / Import 0,135 0,075 0 0 0,019 0,015 0,085 0,022 1,365
Germanu surowce / Germanium 25 21 43 41 29 30 17 34 28
Eksport / Export 1 0,4 0 1,2 0 0,2 0,2 0 0
Import / Import 26,5 21,7 43,1 40,8 29,4 30,1 17,6 34,2 27,5
Grafit naturalny / Natural Graphite 3 708 2 818 2 697 3 327 3 038 3 034 3 639 5 619 4 122
Eksport / Export 19 37 3 2 2 4 2 72 82
Import / Import 3 727 2 856 2 700 3 328 3 039 3 038 3 640 5 691 4 204
Hafn / Hafnium dane niepe³ne, znikome wartoœci / incomplete data, small value
Eksport / Export 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Import / Import 0 0 0 0 0 0 0,002 0,001 0,001
Ind / Indium
Eksport / Export razem z galem i talem / with Gallium and Thallium Import / Import
Kobaltu surowce / Cobalt 58 71 70 88 62 151 98 70 64
Eksport / Export 22 14 0,7 0,5 21 21 4 8 17
Import / Import 85 92 37 30 76 164 102 77 77
Krzem metaliczny / Silicon metal 6 695 5 656 6 201 10 459 9 753 9 256 11 684 13 568 10 850
Eksport / Export 69 9 8 129 63 361 262 370 892
Import / Import 6 764 5 665 6 208 10 632 9 961 958 9 617 11 945 13 938 11 743
Lit / Lithium 127 121 120 144 237 238 214 392 193
Eksport / Export 3,1 3,7 3,5 5,1 21,8 26 35,9 33,7 20,7
Import / Import 130,2 124,3 123,3 143,7 248,6 10,3 250,1 425,3 214,2
Niob i ren / Niobium and Rhenium dane nierozdzielone lub brak danych / unseparated or lack of data
Eksport / Export 0 0,101 0 0 0 0 0 0 0
Import / Import 0 0,201 0 0 0,009 0 0,11 0,001 0,004
Pierwiastki ziem rzadkich, itr i skand / Rare Earth Elements, Yttrium, Scandium 20 2 10 166 8 45 37 30 31
Eksport / Export 2,9 0 0,2 0,1 0,3 0 0,2 33,3 27,3
Import / Import 22,8 1,7 10,5 165,8 7,9 45 36,8 63,7 58,2
Platynowce (dane niepe³ne) / Platinum Group Metals (incomplete data) 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Eksport / Export 8,173 27,874 0,719 13,82 31,037 0,104 0,331 0,333 7,417
Import / Import 2,94 2,292 0,544 0,351 0,252 12,162 5,565 0,445 0,606
Skand / Scandium razem z itrem w pierwiastki ziem rzadkich, itr i skand / together with Yttrium in Rare Earth Elements, Yttrium, Scandium
Strontu wêglan / Strontium Carbonate 2 358 2 750 2 052 0 0 2 293 1 993 1 212 486
Eksport / Export 0 0 0 0 0 0 0 0 15
Import / Import 2 358,30 2 750,00 2 052,10 2 560,60 1 674,90 2 393,20 2 126,80 1 369,30 651,2
Tantal metaliczny / Tantalum metal 0 9 0 0 0 0 0 0 0
Eksport/ Export 0,207 0,013 0 0 0 0 0 0,065 0
Import / Import 4765 8188 0 0 0,004 0,003 0,003 0,337 0,091
Tytan surowce / Titanium 87 456 95 734 73 628 101 297 98 220 100 508 95 060 100 014 91 217 Eksport / Export 21 290 24 455 30 752 24 268 20 858 24 598 25 680 21 836 21 437 Import / Import 113 790 119 874 103 684 131 930 127 945 134 008 133 899 149 104 136 154 Wêgiel koksowy / Coking coal 13 332 000 13 609 000 12 905 000 13 773 000 13 684 000 11 157 000 12 975 000 13 643 000 13 011 000 Eksport / Export 5 682 516 3 787 278 3 521 453 2 709 763 3 035 959 3 150 737 3 600 578 2 363 215 1 683 125 Import / Import 570 686 459 894 362 660 400 511 602 496 609 641 1 422 132 2 267 976 3 499 617
Wanad metaliczny / Vanadium metal 0 0 –1 0 0 31 34 0 0
Eksport / Export 0 0 0,551 0 0 0,91 0,165 0 0
Import / Import 0 0,003 0 1,268 0,027 0 0 0,002 0,001
Wolfram metaliczny / Tungsten metal 156 243 54 59 18 116 90 92 103
Eksport / Export 147 113 0,9 0,1 35 57 68 70 105
Import / Import 152 233 34 15 9 23 26 12 17
Tab. 3. Krajowe zu¿ycie (pozorne) surowców krytycznych dla UE (COM 2020 (474) final) oraz ich import i eksport w latach 2000–2018 (zu¿ycie pozorne
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 CommentsUwagi 973 1 042 987 925 837 938 859 903 962 1 091 127 75 100 84 114 72 91 169 172 81 1 135 1 155 1 095 1 036 994 1 063 950 1 072 1 134 1 172 7 520 11 105 13 592 20 104 9 705 14 537 12 163 10 750 11 454 11 569 0 5 15 31 29 43 218 68 99 152 7 520 11 109 13 607 20 135 9 734 14 580 12 381 10 818 11 552 11 721 0 –1 0 0 1 1 0 0 0 81 0 0 0 0 0 0 0 0 0,24 0 0 0,038 0,03 0,003 0,001 0 0 0 48,414 0,001 17 30 20 21 31 26 32 36 36 26 0,556 2,708 2,588 1,298 2,243 2,862 3,343 3,071 2,799 1,457 16,822 32,002 17,99 18,92 29,419 26,949 25,495 33,742 30,768 22,526 48 341 35 233 36 280 55 395 46 678 44 079 53 593 48 299 44 785 59 332 1 436 1 869 1 535 1 588 2 081 3 979 6 435 2 767 2 646 2 548 0 0,01 0 8 0 1 2 2 035 2 491 2 708 1 436 1 869 1 535 1 596 2 081 3 980 6 437 4 802 5 137 5 256 9 492 9 166 11 218 11 435 8 020 8 894 6 466 8 229 9 427 6 417 1 80 10 0,2 31 336 267 12 76 151 9 493 9 246 11 228 11 435 8 051 9 230 6 733 8 241 9 502 6 568 7 051 11 346 14 645 15 012 20 362 18 028 14 550 12 668 16 514 20 330 2 262 2 019 456 27 4 125 9 325 8 243 8 048 9 821 9 921 9 313 13 365 15 100 15 039 24 487 27 354 22 793 20 716 26 335 30 251 458 918 1 301 757 1 437 418 1 237 610 947 387 1 264 622 1 248 132 1 312 894 1 213 105 1 172 508 4 42 415 226 910 600 1 599 264 34 55 458 922 1 301 800 1 437 834 1 237 836 948 297 1 265 222 1 249 732 1 313 158 1 213 139 1 172 562 0 20 0 0 0 0 0 0 0 1 0,008 0,031 0,007 0 0,005 0 0,002 0,017 0,011 0,398 0,076 20,086 0,115 0,101 0,687 0,341 0,108 0,353 0,36 0,941
3 15 77 57 51 18 32 14 24 57 razem z galem i talem / wtih Gallium and Thallium 19,7 0 0,5 2,9 4,4 0,5 4,3 2 15,1 0 razem z galem i talem / wtih Gallium and Thallium
23 15 77,3 60,1 55,4 18,2 36 15,9 39,3 57,4
2 809 6 976 9 770 5 841 6 542 7 142 6 140 7 560 11 487 12 326
66 232 589 976 796 600 610 504 702 120
2 875 7 208 10 359 6 817 7 338 7 742 6 750 8 064 12 189 12 447 dane niepe³ne, znikome wartoœci / incomplete data, small value
0 0 1,134 0 0 0 0 0,001 0 0,13
0,016 0,003 0,006 0,001 0,002 0,001 0,001 0,001 0 0,001
razem z galem i talem / with Gallium and Thallium
46 39 138 46 44 48 28 29 25 28 razem z galem i talem / wtih Gallium and Thallium
7 14 7 4 15 9 23 10 14 16 razem z galem i talem / wtih Gallium and Thallium
55 55 147 51 52 59 46 42 39 40 10 854 16 290 16 190 16 128 20 592 23 456 23 907 22 689 22 548 30 693 1 089 803 1 383 1 674 2 165 1 400 2 570 4 179 2 579 4 366 11 943 17 093 17 573 17 801 22 757 24 856 26 477 26 867 25 127 35 060 208 228 254 266 223 249 241 310 220 218 34,2 46,3 36 52,2 48,4 59,1 39 38,9 49,2 32,2 242,3 274,3 290,2 317,8 271,4 308 280,3 348,6 269,5 249,8 dane nierozdzielone lub brak danych / unseparated or lack of data
0 0 0 4,728 3,031 0,561 0,304 0,116 2,866 1,151 0 0,008 0,008 0,003 0,003 0,001 0 0,004 0,002 0,002 18 51 –42 11 36 11 124 572 6 59 0,2 4421 63,2 2,7 4,7 5,2 2,6 0,7 0 0 18 55,4 21,1 14,1 40,2 15,9 126,9 554,2 52,3 21,9 0 –1 –97 0 0 1 2 3 4 5 2,237 5,932 106,712 142,668 469,578 554,991 199,277 127,185 126,478 136,203 0,128 0,517 0,408 1,213 33,338 193,395 118,522 52,901 62,852 58,815 razem z itrem w pierwiastki ziem rzadkich, itr i skand” / together with Yttrium in Rare Earth Elements, Yttrium, Scandium
80 144 195 168 174 232 224 257 719 1 182 0,4 22,2 1,1 1 0,1 3,4 23,8 15,6 10,6 91,5 176,8 326,4 306,1 278,3 282,6 360,7 328,3 365,9 870,8 1 394,50 0 0 0 0 –1 0 1 –2 –2 –1 0 0,221 0,042 0,032 0,011 0 0 0,106 1,419 0,998 0,023 0,002 0,034 0,01 0,003 0,001 0,009 0 0,009 0,162 84 384 105 665 100 746 84 160 96 903 92 476 89 113 81 157 103 107 75 186 20 953 22 728 23 647 20 263 20 024 18 858 20 705 23 967 27 084 27 316 129 678 153 605 163 240 129 218 145 513 144 543 148 100 148 462 178 944 170 249 9 907 000 12 336 000 11 903 000 11 626 000 12 638 000 12 549 000 13 457 000 13 178 000 13 056 000 12 707 000 1 724 514 1 923 354 1 670 457 1 586 912 2 252 406 2 141 581 2 303 146 2 437 799 2 753 037 2 922 582 2 258 698 3 329 628 2 266 107 1 597 351 2 250 396 2 404 007 2 691 903 2 209 898 3 630 236 3 519 857 –4 0 –12 –1 –52 0 0 0 0 0 4,271 0 11,892 1,116 51,928 0,107 0 0 0 0 0,022 0,003 0,017 0,002 0,004 0,002 0,004 0,001 0,001 0 84 119 96 70 –52 –14 105 158 84 126 120 144 161 86 337 294 166 129 197 290
10 36 30 4 94 73 5 11 13 38 nieobrobiony, proszki, odpady, z³om / raw, powders, waste, scrap Table 3. Polish domestic demand, import and export of mineral commodities critical for EU in 2000–2018 (COM 2020 (474) final; domestic demand – after
okreœlaj¹cego wykaz i nazewnictwo kopalin dokumento-wanych w z³o¿ach.
Zakres statystyki prowadzonej w Bilansie Zasobów… wynika z zasobu danych geologiczno-z³o¿owych, nato-miast statystyka publiczna GUS, udostêpniana poprzez bazê o nazwie PRODPOL, by³a prowadzona z punktu widzenia surowcowego (PRODPOL, 2020), wynikaj¹cego z potrzeb produkcji przemys³owej, na co wskazuje sama nazwa tej bazy!
W praktyce z³o¿owej do rzadkoœci nale¿y tak prosta relacja, w której jeden typ (lub podtyp) kopaliny jest wyko-rzystywany do produkcji jednego surowca. Przewa¿nie jednemu surowcowi mo¿na przypisaæ kilka podtypów kopaliny, czasem nie bez k³opotów. Ponadto jeden podtyp kopaliny mo¿e byæ przypisany do kilku surowców odrêbnie ujmowanych w statystyce GUS, np. dolomity s¹ stosowane do produkcji kruszywa, nawozów i kamieni blocznych (jest to kopalina wielosurowcowa). A z³ó¿ niektórych kopalin po prostu w Polsce nie ma, poniewa¿ nie zosta³y odkryte albo udokumentowane.
Z analizy zestawienia surowców strategicznych i krytycz-nych dla gospodarki Polski i UE (GUS i PRODPOL) z odpo-wiednimi typami i podtypami kopalin wyró¿nionymi w bazie MIDAS (PIG-PIB) wynika, ¿e wiele surowców kry-tycznych (dla UE i Polski), a nawet o znaczeniu strategicz-nym dla kraju w XXI w. nie ma swoich odpowiedników wœród kopalin ewidencjonowanych w krajowym Bilansie Zasobów… (2019). Oznacza to, ¿e nie ma udokumento-wanych z³ó¿ tych kopalin w Polsce – do których nale¿¹ m.in. hafn, tantal, metale ziem rzadkich czy lit (tab. 4).
POLSKIE ZASOBY KOPALIN NIEZBÊDNYCH DO WYTWARZANIA SUROWCÓW STRATEGICZNYCH I KRYTYCZNYCH
W celu oszacowania deficytowoœci oraz mo¿liwoœci zwiêkszenia produkcji surowców strategicznych i kry-tycznych dla polskiej gospodarki dokonano analizy stanu zasobów bilansowych z³ó¿ kopalin koniecznych do ich wytwarzania (zagospodarowanych i niezagospodarowa-nych) oraz ich krajowego wydobycia na podstawie Bilan-su Zasobów Kopalin w Polsce wg stanu na 31.12.2018 r. (tab. 5), a tak¿e perspektyw zwiêkszenia zasobów tych kopalin. W wiêkszoœci przypadków dane te potwierdzaj¹ niewielkie znaczenie dla polskiej gospodarki w³asnych zasobów surowców uznanych za strategiczne oraz surow-ców uznanych za krytyczne – tak dla Polski, jak i UE.
Na zlecenie ministra œrodowiska trwaj¹ obecnie w PIG-PIB prace zmierzaj¹ce do opracowania 5-letniego planu poszukiwania, rozpoznawania i dokumentowania z³ó¿ kopalin, z których s¹ uzyskiwane surowce kluczowe dla polskiej gospodarki. Efekty tych dzia³añ mog¹ siê przy-czyniæ do zwiêkszenia bazy zasobowej kopalin wykorzy-stywanych do produkcji najistotniejszych surowców. Jednak wedle danych zawartych w Bilansie Perspektywicz-nych Zasobów Kopalin Polski (2020) nie nale¿y siê spo-dziewaæ znacz¹cych przyrostów tych zasobów. Oprócz tego PIG-PIB prowadzi na obszarze ca³ego kraju ewidencjê ha³d pogórniczych i poprzemys³owych (zawie-raj¹cych ska³y p³onne, przydatne w drogownictwie i bu-downictwie). W ramach realizacji tego zadania, zgodnie z zasadami circular economy, dok³adnej analizie poddano ocenê zawartoœci w tych ha³dach pierwiastków szczególnie
cenionych (np. REE), nie tyle pod k¹tem przydatnoœci samych ha³d do celów eksploatacji ze wzglêdu na zawar-toœæ tych substancji i pierwiastków – ile ze wzglêdu na wytypowanie obiektów z³o¿owych po dawnym górnictwie, które obecnie nale¿y szczegó³owo rozpoznaæ, gdy¿ (na co dawniej nie zwracano uwagi) mog¹ one zawieraæ inne, cenne dziœ, pierwiastki i substancje. Zakoñczenie tych prac planuje siê w 2021 r.
DEFICYTOWOŒÆ SUROWCÓW W GOSPODARCE KRAJOWEJ
Ze wzglêdu na wielokierunkowo prowadzon¹ miêdzy-narodow¹ wymianê surowców mineralnych, obejmuj¹c¹ eksport, import, a tak¿e reeksport, precyzyjne okreœlenie deficytowoœci danego surowca mo¿e sprawiaæ k³opot. Przyjêta skala deficytowoœci surowców (ryc. 1) jest uza-le¿niona od stosunku wielkoœci importu do sumy importu i wydobycia surowca, ale nie uwzglêdnia ona wielkoœci eksportu. Uzasadnienie wyboru i zastosowania takiej for-mu³y zosta³o podyktowane przez definicjê deficytowoœci – okreœlon¹ jako niedobór zasobów w³asnych.
Wychodz¹c z za³o¿enia, ¿e Ÿród³a pozyskania danego surowca dla kraju s¹ tylko dwa: wydobycie – w tym ze Ÿró-de³ pierwotnych oraz wtórnych, np. odzysk ze zu¿ytego sprzêtu elektrycznego i elektronicznego (ZSEE) – albo import, otrzymujemy przejrzysty obraz, w jakim procencie popyt na dany surowiec w kraju jest kompensowany przez import. W tej analizie pomija siê rozwa¿ania, jaki jest cel tej potrzeby – czy krajowy, czy te¿ zwi¹zany z dalszym handlem tym surowcem w obrocie miêdzynarodowym. Na ten cel mog¹ siê sk³adaæ: zu¿ycie, reeksport lub zmagazy-nowanie danego surowca, jednak¿e rozpatrywanie tych poszczególnych parametrów wymaga ju¿ indywidualnych analiz z uwzglêdnieniem specyfiki danego surowca.
Niew¹tpliwie poprawnoœæ metodyczna nakazywa³aby uwzglêdniæ odzysk surowców krytycznych i strategicznych, które podlegaj¹ krajowemu zu¿yciu, a pochodz¹ z odzysku ze Ÿróde³ wtórnych. Jednak¿e brakuje wiarygodnych danych o skali takiego odzysku, w zwi¹zku z czym element ten nie zosta³ uwzglêdniony w rozwa¿aniach. Oszacowana deficytowoœæ nie uwzglêdnia tak¿e tej czêœci surowców, która jest importowana jedynie w celu dalszej dystrybucji poza granice kraju. Tak zdefiniowana deficytowoœæ ozna-cza wiêc nie tylko potrzeby wewn¹trz kraju, zwi¹zane np. z rozwojem przemys³u, ale i potrzeby krajowe zwi¹zane z wymian¹ miêdzynarodow¹, bo prowadzony z zyskiem reeksport równie¿ jest elementem tworzenia PKB, a nie tylko produkcja krajowa.
ANALIZA DEFICYTOWOŒCI W GRUPACH SUROWCOWYCH
Absolutna wiêkszoœæ surowców krytycznych (dla gospodarki Polski i UE), jak i surowców strategicznych nale¿y do grupy surowców deficytowych (ryc. 1). Rodzi siê zatem pytanie, czy wynika to z faktu, i¿ Polska nie posiada z³ó¿ kopalin, które mog³yby zaspokoiæ krajowe potrzeby surowcowe, czy te¿ ich eksploatacja jest mniej op³acalna ni¿ import.
Porównanie œredniego zu¿ycia pozornego surowców krytycznych dla Polski oraz UE w 2020 r. z ich udo-kumentowanymi zasobami w Polsce (Bilans..., 2019; Galos i in., 2020a) przedstawiaj¹ tabele 6 i 7. Z obserwacji
Tab. 4. Surowce strategiczne i krytyczne dla Polski (wg Galos i in., 2020a, b) i UE (wg COM (2020) 474 final) oraz odpowiadaj¹ce im
rodzaje kopalin wyró¿nione w bazie danych MIDAS
Table 4. Strategic and critical mineral commodities in Poland (after Galos et al., 2020a, b) and EU (COM (2020) 474 final) in 2020,
and associated types and subtypes of minerals from the MIDAS database
Surowce strategiczne dla Polski 2020
Strategic mineral commodities PL 2020
Surowce krytyczne dla Polski 2020
Critical mineral commodities PL 2020
Surowce krytyczne dla UE 2020
Critical mineral commodities EU2020
Liczba kopalin wyró¿nionych w bazie MIDAS(1)
Number of minerals
from MIDAS(1)
Gaz ziemny / Natural Gas Gaz ziemny / Natural Gas 7
Ropa naftowa / Crude Oil Ropa naftowa / Crude Oil 4
Aluminium metaliczne / Aluminum metal Nie dotyczy
Not applicable
Antymonu surowce / Antimony Antymonu surowce / Antimony Antymon / Antimony 0
Beryl / Berylium 0
Bizmut / Bizmuth 0
Boksyty / Bauxite Boksyty / Bauxite 1(2)
Chromu surowce / Chromium Chromu surowce / Chromium 0
Cyna metaliczna / Tin metal Cynk metaliczny / Zinc metal
Gal / Gallium 0(3)
German / Germanium 0(3)
Hafn / Hafnium 0
Ind / Indium 0
Kobalt / Cobalt 0(3)
Krzem metaliczny / Silicon metal Krzem metaliczny / Silicon metal Krzem metaliczny / Silicon metal 0
Lit / Lithium 0
Magnez metaliczny / Magnesium metal Magnez metaliczny / Magnesium metal 0
Manganu surowce / Magnagese Manganu surowce / Magnagese 0
Molibdenu surowce / Molybdenum Molibdenu surowce / Molybdenum 1
Nikiel metaliczny / Nickel metal 1
Pierwiastki ziem rzadkich Rare Earth Elements
Pierwiastki ziem rzadkich Rare Earth Elements
Metale ziem rzadkich / Rare Earth Metals
0 Niob / Niobium
Platynowce / Platinum Group Metals Platynowce / Platinum Group Metals Platynowce / Platinum Group Metals 0
Skand / Scandium 0
Stront / Strontium 1
Tantal / Tantalum 0
Tytanu rudy i koncentraty Titanium ores and concentrates
Tytan / Titanium
1
Wêgiel kamienny koksowy / Coking Coal Wêgiel kamienny koksowy / Coking Coal Wêgiel koksuj¹cy / Coking Coal 6
Wanad / Vanadium 0(3)
Wolfram metaliczny / Tungsten metal Wolfram metaliczny / Tungsten metal Wolfram / Tungsten metal 2
¯elaza rudy i koncentraty
Iron ores and concentrates 4
(2)
¯elazostopy / Ferroalloys Nie dotyczy
Not applicable
Baryt / Baryte 1
Boran / Borate 0
Bursztyny / Amber
Fluoryt / Fluorspar 2
Fosfor elementarny / Phosphorus Fosfor elementarny / Phosphorus Fosfor / Phosphorus Nie dotyczy
Not applicable
Fosforany wapnia / Phosphate rock Fosforany wapnia / Phosphate rock Fosforyty / Phosphate rock 1(2)
Grafit naturalny / Natural Graphite Grafit naturalny / Natural Graphite Grafit / Natural Graphite 0
Sole potasowe / Potassium Salts 3
Objaœnienia / Explanations:(1)liczba kopalin odpowiada liczbie podtypów kopalin w bazie MIDAS (o odrêbnym numerze ID). Na przyk³ad ropa naftowa ma 4 pod-typy kopalin: kondensat (ID 301), ropa bezparafinowa (ID 302), ropa parafinowa (ID 303), ropa naftowa nie klasyfikowana (ID 304) / number of minerals corre-sponds to the number of mineral subtypes in the MIDAS database (with a separate ID number). For example, crude oil comprises 4 types of minerals due to its properties: condensate (ID 301), non-waxed crude oil (ID 302), paraffinic crude oil (ID 303), unclassified crude oil (ID 304);
(2)
skreœlone z bilansu lub pozabilansowe / deleted from the balance of mineral resources or anticipated sub-economic resources; (3)
Tab. 5. Zasoby geologiczne bilansowe z³ó¿ kopalin w Polsce na tle listy surowców krytycznych i strategicznych dla Polski i UE
(Ÿród³o danych: Bilans..., 2019; baza danych MIDAS)
Table 5. Indicated economic resources of minerals in Poland (data source: Bilans..., 2019; MIDAS database)
Unia Europejska
European Union
Polska
Poland
Surowce krytyczne
Critical mineral commodities
Surowce strategiczne i krytyczne
Strategic and critical mineral commodities
Zasoby udokumentowane wg stanu na 31.12.2018 r.
[mln Mg]
Indicated economic resources as of 31.12.2018 [mln Mg]
Krajowe wydobycie kopalin w 2018 r. [tys. Mg]
Domestic production in 2018 [thousands of Mg]
Gaz ziemny / Natural Gas 139,929(1, 2)
4 926(3)
Ropa naftowa / Crude Oil 23,56(2)
937,04
Aluminium metaliczne / Aluminum metal 0 0
Antymon / Antimony Antymonu surowce / Antimony 0 0
Beryl / Berylium 0 0
Bizmut / Bizmuth 0 0
Boksyty / Bauxite Boksyty / Bauxite 0(4)
0
Chromu surowce / Chromium 0 0
Cyna metaliczna / Tin metal 0,023
Cynk metaliczny / Zinc metal 3,6
Gal / Gallium 0,00013 0
German / Germanium 0,00003 0
Hafn / Hafnium 0 0
Ind / Indium 0 0
Kobalt / Cobalt 0,11969 0
Krzem metaliczny / Silicon metal Krzem metaliczny / Silicon metal 0 0
Lit / Lithium 0 0
Magnez metaliczny / Magnesium metal 0 0
Manganu surowce / Magnagese 0 0
Molibdenu surowce / Molybdenum 0,295 0
Nikiel metaliczny / Nickel metal 0 0
Metale ziem rzadkich / Rare Earth
Metals Pierwiastki ziem rzadkichRare Earth Elements 0 0
Niob / Niobium 0 0
Platynowce / Platinum Group Metals Platynowce / Platinum Group Metals 0 dn.(8)
Skand / Scandium 0 0
Stront / Strontium 0 0
Tantal / Tantalum 0 0
Tytan / Titanium Tytanu rudy i koncentraty
Titanium ores and concentrates 0 0
Wêgiel koksuj¹cy / Coking Coal Wêgiel kamienny koksowy / Coking Coal 17 946(5)
9 181,57(6)
Wanad / Vanadium 4,1 (V2O5)(7) 0
Wolfram / Tungsten metal Wolfram metaliczny / Tungsten metal 0,238 0
¯elaza rudy i koncentraty
Iron ores and concentrates 0
¯elazostopy / Ferroalloys Nie dotyczy
Not applicable
Baryt / Baryte 5,67
Boran / Borate 0
Bursztyny / Amber
Fluoryt / Fluorspar 0,54
Fosfor / Phosphorus Fosfor elementarny / Phosphorus Nie dotyczy
Not applicable
Fosforyty / Phosphate rock Fosforany wapnia / Phosphate rock 0(4)
Grafit / Natural Graphite Grafit naturalny / Natural Graphite 0
Sole potasowe / Potassium Salts
Objaœnienia / Explanations:(1)mld m3;(2)zasoby wydobywalne / exploitable resources;(3)mln m3;(4)zasoby skreœlone z bilansu / resources removed from the balance; (5)
z uwzglêdnieniem zasobów typu 34 / including coal type 34 resources;(6)dane bez uwzglêdniania wêgla typu 34, który jest wykorzystywany równie¿ do celów
energetycznych / data excluding coal type 34, which is used also for energetic purposes;(7)zasoby pozabilansowe / anticipated sub-economic resources;(8)dane
nierozdzielone – niewielka produkcja ze szlamów anodowych pochodzi z rodzimych z³ó¿ polimetalicznych i obcych koncentratów, ale bez rozdzielania Ÿród³a, wiêc zrezygnowano z ich zamieszczania / unselected data – small-scale production from anode sludge comes from domestic polymetallic deposits and concentrates, but without separating the source; therefore, they are not included; kolorem szarym oznaczono te surowce strategiczne, które s¹ zarazem surowcami krytycznymi. Bursztyn sta-nowi wyj¹tek – jest surowcem krytycznym, nie zosta³ jednak wyznaczony jako surowiec strategiczny / by grey color those strategic mineral commodities are marked which are also the critical mineral commodities. Amber is an exception – it is a critical mineral commodity, however it’s not belong to the strategic mineral commodities.
zale¿noœci pomiêdzy parametrami wydobycia, importu, eksportu i zu¿ycia pozornego, np. kopalin energetycz-nych, jasno wynika, ¿e generalny wzrost zu¿ycia tych
kopalin w wieloleciu 2000–2018, mimo i¿ Polska posiada pewne zaplecze zasobowe, w wiêkszoœci jest kompensowany przez rosn¹cy import (ryc. 2).
Ryc. 1. Deficytowoœæ surowców strategicznych i krytycznych dla Polski (wg Galos i in., 2020a, b) oraz krytycznych dla Unii
Europejskiej (COM (2020) 474 final), wyliczona na podstawie danych z roku 2018 (Bilans..., 2019; baza danych MIDAS PIG-PIB – dane Centrum Analitycznego Izby Administracji Skarbowej w Warszawie):*wydobycie wêgla koksowego wyliczone na podstawie sumy wydobycia wêgli typu 35–38 ze wzglêdu na nierozdzielenie typu 34 miêdzy energetykê i koksownictwo;**gaz ziemny wg danych z roku 2017 – brak danych dotyczy importu z 2018 r.;***dane dotycz¹ce platynowców niepe³ne
Fig. 1. Scale of national deficit of strategic and critical mineral commodities for Polish economy (Galos et al., 2020a, b), and mineral
commodities critical for EU (COM (2020) 474 final). The parameter was calculated from data for 2018 (Bilans..., 2019; MIDAS PIG-PIB database – data source Centre Analytical Chambers of Tax Administration in Warsaw):*production of coking coal calculated based on sum of type 25–28 coal production, due to failure to separate type 34 of coal for the energy industry and coking industry;**natural gas data as of 2017
Analiza danych na temat zu¿ycia pozornego surowców o najwiêkszym wolumenie wydobycia w Polsce i obrotów handlowych nimi (w latach 2000–2018) wskazuje równie¿, ¿e udzia³ importu w zu¿yciu pozornym zdecydowanie roœnie. Rodzi to pytania o kwestie ekonomiki i cen w handlu miêdzynarodowym w kontekœcie dostêpnoœci finansowej i formalnoprawnej dla inwestycji krajowych ukierunkowa-nych na produkcjê tych surowców. Ka¿dy przypadek jest nieco inny i wymaga odrêbnego zdefiniowania.
Wzrost importu do Polski w latach 2000–2018 niektó-rych surowców uznanych za krytyczne dla gospodarki UE (ryc. 3) wskazuje na systematyczne zwiêkszanie siê zapo-trzebowania kraju na wiêkszoœæ z tych surowców. Dotyczy to zarówno surowców importowanych rokrocznie, jak i takich, których zakupy (ze wzglêdu na niewielki wolumen trans-akcji) odbywaj¹ siê raz na kilka lat. Skala tych jednorazo-wych zakupów (one-off) wzrasta zw³aszcza w ostatnim czasie (ryc. 3B).
Tab. 6. Krajowe zu¿ycie pozorne w 2019 r. surowców krytycz -nych dla UE (wg Galos i in., 2020a, b) i ich zasoby udokumento-wane w Bilansie Zasobów Kopalin w Polsce wg stanu na 31.12.2018 r.
Table 6. Data sheet of average domestic demand (after Galos et al.,
2020a, b) and indicated economic resources of mineral commodities critical for EU 2020, documented in Bilans Zasobów Kopalin w Polsce wg stanu na 31.12.2018 r.
Surowce krytyczne dla UE Critical mineral commodities EU
Zu¿ycie pozorne w 2019 r. Domestic demand in 2019 Zasoby bilansowe w 2019 r. Indicated economic resources in 2019 [tys. Mg] / [thou. Mg]
Antymonu surowce / Antimony 0,98 0
Baryt / Baryte 11,38 5 667,00
Beryl / Beryllium 0,01 0
Bizmut metaliczny
Bizmuth metal 0,02 0
Boksyty i alumina
Bauxite and Aluminummetal 158 0
Boru surowce / Borate 1,78 0
Fluoryt / Fluorspar 7,85 542
Fosfor elementarny / Phosphorus 14,53 0 Fosforany wapnia / Phosphate
rock 1 356,91 0
Germanu surowce / Germanium 0,03 0 Grafit naturalny
Natural Graphite 5,72 0
Hafn / Hafnium 0 0
Ind / Indium 0 0
Kobaltu surowce / Cobalt 0,06 0 Krzem metaliczny / Silicon metal 15,13 0
Lit / Lithium 0,22 0
Niob i ren
Niobium (and Rhenium) 0 0
Pierwiastki ziem rzadkich, itr i skand
Rare Earth Elements, Yttrium, Scandium
0,06 0
Platynowce (dane niepe³ne)
Platinum Group Metals
(incomplete data) 0 0 Skand / Scandium 0 0 Stront / Strontium 0,87 0 Tantal metaliczny Tantalum metal 0 0 Tytan / Titanium 92,43 0
Wêgiel koksowy / Coking Coal 12 696,72 17 946 000 Wanad metaliczny
Vanadium metal 0 4100
Wolfram metaliczny
Tungsten metal 0,09 238
Objaœnienia: kolorem szarym zaznaczono te surowce, które s¹ w 100%
importowane do Polski (brak krajowego wydobycia – ryc. 1), pomimo i¿ udokumentowano ich zasoby w z³o¿ach kopalin (bez rozdzielania na bilansowe i pozabilansowe). Nie wyró¿niono fosforanów wapnia (fos-forytów), których udokumentowane zasoby skreœlono z Bilansu
Zasobów Kopalin w Polsce... w 2006 r., choæ obecnie warto by³oby
powróciæ do oceny perspektyw ich wystêpowania.
Explanations: grey colour – mineral commodities imported to Poland (no domestic production – Fig. 1), despite the fact that their resources of mineral deposits have been documented (the separation into economic or sub-economic resources was not applied here). Calcium phosphates (phosphates), whose documented resources were deleted from the Balance of Mineral Resources in Poland in 2006, are not distinguished, although it would be worth to assess the prospects for their occurrence again.
Tab. 7. Krajowe zu¿ycie pozorne w 2019 r. surowców krytycz -nych dla Polski (wg Galos i in., 2020a, b) i ich zasoby udokumen-towane w Bilansie Zasobów Kopalin w Polsce wg stanu na 31.12.2018 r.
Table 7. Data sheet of average domestic demand (Galos et al.,
2020a, b) and documented indicated economic resources of mineral commodities critical for Polish economy (PL 2020) in Bilans Zasobów Kopalin w Polsce wg stanu na 31.12.2018 r.
Surowce krytyczne dla Polski Critical mineral commodities PL
Zu¿ycie pozorne w 2019 r. Domestic demand in 2019 Zasoby bilansowe w 2019 r. Indicated economic resources in 2019 [tys. Mg] / [thou. Mg]
Gaz ziemny / Natural Gas 13 541 158 139 929,31(1, 2) Ropa naftowa / Crude Oil 21 682(3) 23 555,79(1) Boksyty i alumina
Bauxite and Aluminum metal 158 0
Antymonu surowce / Antimony 1 0
Chromu surowce / Chromium 23 0
Fosfor elementarny / Phosphorus 15 0 Fosforany wapnia / Phosphate rock 1 357 0 Grafit naturalny
Natural Graphite 6 0
Krzem metaliczny / Silicon metal 15 0 Magnez metaliczny
Magnesium metal 5 0
Mangan surowce / Magnagese 44 0 Molibdenu surowce
Molybdenum 0 295
Pierwiastki ziem rzadkich, itr i skand
Rare Earth Elements, Yttrium, Scandium
0 0
Platynowce (dane niepe³ne)
Platinum Group Metals (incomplete data)
0 0
Wêgiel koksowy / Coking Coal 12 697 17 946 000,00 Wolfram metaliczny
Tungsten metal 0 238
Bursztyn / Amber dane niepe³ne
incomplete data 1,33 Objaœnienia:(1) zasoby wydobywalne,(2) mln m3 ,(3) zu¿ycie rzeczywiste. Explanations:(1) exploitable resources,(2) mln m3 ,(3) real domestic demand.
¬
Ryc. 2. Wydobycie, eksport, import oraz zu¿ycie pozorne kopa -lin energetycznych w Polsce w latach 2000–2018: A – gazu ziem-nego; B – ropy naftowej i C – wêgla koksowego (dotyczy tylko wydobycia wêgla typu 35–38). ród³o danych: Galos i in., 2020a; Bilans Zasobów…, 2019; baza danych MIDAS PIG-PIB
Fig. 2. Production, export, import and domestic demand of energy
raw materials in the years 2000–2018: A – gas; B – oil; C – coking coal (production of types 35–38 only). Data source: Galos i in., 2020a; Bilans Zasobów…, 2019; MIDAS PIG-PIB database
Ryc. 3. Import wybranych surowców krytycznych dla UE w 2020 r.,
które w Polsce nie s¹ pozyskiwane ze z³ó¿ kopalin: A – w skali tysiê-cy Mg; B – w skali setek Mg (wg bazy danych MIDAS PIG-PIB)
Fig. 3. Data sheet for selected critical mineral commodities (taken
from EU2020 list of critical mineral commodities) expressed in: A – thousands Mg, B – hundreds Mg (after MIDAS PIG-PIB database)
PODSUMOWANIE
1) W UE oraz USA, ze wzglêdu na szczególne wyzwania i potrzeby gospodarki w XXI w., zosta³o wpro-wadzone pojêcie surowców krytycznych.
2) W Polsce w trakcie przygotowywania Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (w latach 2010/2011) pos³ugiwano siê pojêciem surowców strate-gicznych i z³ó¿ stratestrate-gicznych, a w gospodarce równie¿ – surowców deficytowych. Potem zaczêto siê pos³ugiwaæ innymi terminami. Obecnie wyró¿nia siê surowce kluczo-we, surowce strategiczne, a tak¿e – surowce krytyczne dla polskiej gospodarki (choæ ich lista ró¿ni siê od listy surow-ców krytycznych dla UE). Wydaje siê, ¿e takie zwiêkszanie liczby kategorii surowcowych w Polsce niewiele wnosi do rozpatrywanego problemu istotnoœci surowców dla gospo-darki, a nawet powoduje, ¿e kryteria wydzielania grup surowcowych staj¹ siê mniej przejrzyste.
3) W wyniku opisanej w artykule analizy stwierdzono niewielk¹ ró¿nicê pomiêdzy skal¹ deficytowoœci surow-ców krytycznych (dla UE oraz dla polskiej gospodarki wg Galos 2020a, b). W zwi¹zku z tym, nale¿a³oby zredukowaæ liczbê kategorii surowców do dwóch: 1) krytyczne (wg UE) oraz 2) strategiczne – jako surowce niebêd¹ce na liœcie kry-tycznych wg UE, w po³¹czeniu z czêœci¹ surowców nazy-wanych obecnie kluczowymi, wydzielanych na podstawie wy¿szego progu obrotów ni¿ jest to rekomendowane przez IGSMiE PAN (Galos i in., 2020a), tj. na poziomie 40 mln z³/rok, i to z uwzglêdnieniem wp³ywu danego su-rowca na krajow¹ gospodarkê (kryterium iloœciowo-jakoœ-ciowe). Liczba surowców kluczowych, zaproponowanych przez IGSMiE PAN (Galos i in., 2020a), jest znaczna, w zwi¹zku z tym w niniejszym artykule, ze wzglêdu na ograni-czenia objêtoœci tekstu, nie analizowano ich deficytowoœci. 4) Ró¿nice w metodyce statystycznej stosowanej przez GUS i PIG-PIB (surowce vs. kopaliny) generuj¹ problemy formalno-statystyczne, a w niektórych obszarach utrudniaj¹ prowadzenie szczegó³owych analiz. Ze wzglêdu na odmien-noœæ danych o z³o¿ach kopalin i gospodarce surowcami mine-ralnymi prowadzenie analiz z³o¿owo-surowcowych pod k¹tem deficytowoœci kopalin ka¿dorazowo wymaga szczegó³owego podejœcia do sektora danego surowca i danej kopaliny.
5) Dane Bilansu Zasobów Z³ó¿ Kopalin w Polsce wska-zuj¹, ¿e brakuje w naszym kraju z³ó¿ wielu kopalin przy-datnych do produkcji surowców krytycznych. Na podstawie aktualnego stanu rozpoznania nale¿y nawet stwierdziæ, ¿e polska baza zasobowa jest uboga w z³o¿a takich kopalin, co sprawia, ¿e istotna czêœæ surowców krytycznych i strate-gicznych jest w 100% deficytowa dla polskiej gospodarki.
6) Istniej¹ przes³anki geologiczne uzasadniaj¹ce pogl¹d o mo¿liwoœci wystêpowania w Polsce niektórych kopalin przeznaczonych do produkcji surowców strategicznych i krytycznych. Przes³anki te jednoznacznie wskazuj¹, ¿e PIG-PIB powinien podj¹æ starania o intensyfikacjê prac w celu udokumentowania z³ó¿ tych kopalin. Zadanie to wymaga sfinansowania prac przez Skarb Pañstwa, gdy¿ doœwiadczenia ostatniego 30-lecia wskazuj¹, ¿e intensywne zainteresowanie podmiotów prywatnych dotyczy (w ogromnej przewadze) tylko tych kopalin, których znacz¹ce z³o¿a zosta³y ju¿ udokumentowane (np. polimetaliczne z³o¿a rud mie-dzi, cynku i o³owiu).
LITERATURA
BILANS Perspektywicznych Zasobów Kopalin Polski wg stanu na dzieñ 31.12.2019 r. – Szama³ek K., Szuflicki M., Mizerski W. (red.). Pañstw. Inst. Geol.-PIB, 2020.
BILANS Zasobów Kopalin w Polsce wg stanu na 31.12.2018 r., Szuflicki M., Malon A., Tymiñski M. (red.). Pañstw. Inst. Geol.-PIB, 2019.
COM (2020) 474 final – Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spo³ecznego i Komitetu Regionów, 2020 – Odpornoœæ w zakresie surowców krytycz-nych: wytyczanie drogi do wiêkszego bezpieczeñstwa i bardziej zrówno-wa¿onego rozwoju dla UE 2020, Bruksela.
EGGERT R.G. (red.) 2008 – Minerals, Critical Minerals, and the U.S. Eco-nomy. Committee on Critical Mineral Impacts on the U.S. Economy, Nat. Res. Council of the National Acad. Washington (D.C.), Washington: 208. GALOS K. 2006 – Bilansowanie gospodarki surowcami mineralnymi na œwiecie i w Polsce. Gosp. Sur. Miner., 22 (3): 59–67.
GALOS K. 2018 – O potrzebie wyceny z³ó¿ kopalin objêtych w³asnoœci¹ górnicz¹ Skarbu Pañstwa. Zesz. Nauk. IGSMiE PAN, 106: 27–38. GALOS K., LEWICKA E. 2016 – Ocena znaczenia surowców mineral-nych nieenergetyczmineral-nych dla gospodarki krajowej w latach 2005–2014. Zesz. Nauk. IGSMiE PAN, 92: 7–36.
GALOS K., SZAMA£EK K. 2011 – Ocena bezpieczeñstwa surowcowe-go Polski w zakresie surowców nieenergetycznych. Zesz. Nauk. IGSMiE PAN, 81: 37–58.
GALOS K., SMAKOWSKI T., LEWICKA E. 2010 – Podstawowe trendy zmian w gospodarowaniu surowcami mineralnymi w Polsce na prze-strzeni ostatnich dwudziestu lat. Zesz. Nauk. IGSMiE PAN, 79: 7–30. GALOS K., NIEÆ M., RADWANEK-B¥K B., SMAKOWSKI T., SZA-MA£EK K. 2012a – Bezpieczeñstwo surowcowe Polski – ocena sytuacji w zakresie kopalin nieenergetycznych. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 452: 33–42. GALOS K., NIEÆ M., RADWANEK-B¥K B., SMAKOWSKI T., SZA-MA£EK K. 2012b – Bezpieczeñstwo surowcowe Polski – bariery pokry-cia krajowych potrzeb surowcowych w zakresie kopalin nieenergetycz-nych. Biul. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 452: 53–58.
GALOS K., NIEÆ M., RADWANEK-B¥K B., SMAKOWSKI T., SZA-MA£EK K. 2012c – Bezpieczeñstwo surowcowe Polski w Unii Europej-skiej i na œwiecie. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 452: 43–52.
GALOS K., SMAKOWSKI T., LEWICKA E. (red.) 2015 – Bilans Gospodarki Surowcami Mineralnymi Polski i Œwiata 2013, PIG-PIB, IGSMiE PAN; Warszawa–Kraków.
GALOS K., BURKOWICZ A., GUZIK K., KAMYK J., KOT-NIE-WIADOMSKA A., LEWICKA E., NIEÆ M., SZLUGAJ J. 2020a – Wytypowanie kopalin s³u¿¹cych do pozyskiwania surowców kluczowych dla gospodarki narodowej. [W:] Mazurek S., Roszkowska-Remin J., Sza-ma³ek K., Tymiñski M., Malon A., Piêcioletni plan udokumentowania przez Pañstwow¹ S³u¿bê Geologiczn¹ obszarów prognostycznych w kat. D kopalin s³u¿¹cych do pozyskiwania surowców kluczowych dla gospodarki. Raport koñcowy z realizacji zadania Wsparcie dzia³añ
G³ównego Geologa Kraju w zakresie prowadzenia Polityki Surowcowej Pañstwa. NAG Pañstw. Inst. Geol. – PIB, Warszawa, 1367/2021.
GALOS K., LEWICKA E., BURKOWICZ A., GUZIK K., KOT-NIE-WIADOMSKA A., KAMYK J., SZLUGAJ J. 2020b – Approach to iden-tification and classification of the key, strategic and critical minerals important for the mineral security of Poland. Res. Policy, w druku; https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2020.101900
https://op.europa.eu/en/web/eu-vocabularies/at-concept/-/resource/auth ority/corporate-body/COCOM/
https://www.scribd.com/document/22775427/CoCom-Lists-1976 MIDAS – System Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych Polski MIDAS PIG-PIB 2019 – modu³ Gospodarka Surowcami Mineralnymi – dane dotycz¹ce eksportu i importu za: tabulogramy Centrum Analitycz-nego Izby Administracji Skarbowej w Warszawie.
NIEÆ M. 2018 – Pierwiastki ziem rzadkich – surowiec w Polsce nie-po¿¹dany? Uwagi na temat stanowienia Prawa geologicznego i
górnicze-go. Zesz. Nauk. IGSMiE PAN, 106: 127–132; doi: 10.24425/124402
NIEÆ M., GALOS K., SZAMA£EK K. 2014 – Main challenges of mine-ral resources policy of Poland. Res. Policy, 42: 93–103.
PRODPOL – https://stat.gov.pl/Klasyfikacje/doc/prodpol/opis_mc2020.html REICHL CH. (red.) 2019 – World Mining Data. Federal Ministry for Sustainability and Tourism, Wiedeñ.
SZAMA£EK K. 2011 – Bezpieczeñstwo surowcowe pañstwa. [W:] Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.XII.2009 r., red. Wo³kowicz S. i in. Pañstw. Inst. Geol.-PIB: 7–11. SZAMA£EK K. 2020 – Wstêp. [W:] Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na dzieñ 31.12.2019 r., Szama³ek K., Szuflicki M., Mizerski W. (red.). Pañstw. Inst. Geol.-PIB, 2020 w druku. WITKOWSKA-KITA B., BIEL K., BLASCHKE W., ORLICKA A. 2017 – Analiza mo¿liwoœci pozyskiwania deficytowych surowców mineral-nych w Polsce. Rocz. Ochr. Œrod., 19: 777–794.
Praca wp³ynê³a do redakcji 6.10.2020 r. Akceptowano do druku 3.12.2020 r.
