W dniu 22.03.2006 r. w Limie zmar³ nagle w wieku 75 lat dr in¿. Stanis³aw Dunin-Borkowski. By³ nauczycielem co najmniej dwóch pokoleñ geologów z³o¿owych Peru, osob¹ szanowan¹ i wielce ¿yczliw¹, której s³owo otwiera³o drzwi do gabinetów dyrektorów ministerstw, jednostek ba-dawczych i kompanii górniczych. Zaanga¿owa³ siê samo-rzutnie w promocjê KGHM na terenie Peru, któr¹ œmieræ brutalnie przerwa³a. Wspiera³ polskie badania wulkano-logiczne i z³o¿owe w swej drugiej ojczyŸnie (Prz. Geol., vol. 53, nr 4, str. 320–326 i nr 8, str. 639–648), a tak¿e próby nawi¹zania œciœlejszej wspó³pracy naukowej miêdzy uczel-niami Peru i Polski. Do koñca by³ czynny naukowo i dydaktycznie, jesieni¹ 2005 roku odwiedzi³ Polskê, gdzie w Krakowie (AGH i Polskie Tow. Geologiczne) wyg³osi³ odczyt na temat peruwiañskich z³ó¿ wêgla na tle tektoniki globalnej, a we Wroc³awiu (Cuprum) na temat z³ó¿ rud miedzi. Nie omieszka³ zwiedziæ kopalni rud miedzi Rudna, by porównaæ z³o¿e na monoklinie przedsudeckiej z minera-lizacj¹ w permskiej formacji Mitu w Andach. Tchn¹³ twórczym niepokojem i m³odzieñczym entuzjazmem.
Urodzi³ siê 23.08.1931 r. we Lwowie. Jego matk¹ by³a Maria z Go³uchowskich, a jego ojciec, Piotr, by³ wybitnym intelektualist¹ okresu miêdzywojennego. Po œmierci ojca i na skutek zmian polityczno-spo³ecznych i ekonomicznych po drugiej wojnie œwiatowej w Polsce wyemigrowa³ z rodzin¹ do Peru. W latach 1950–1956 studiowa³ na g³ównej uczelni technicznej Peru — Universidad Nacional de Ingeniería w Limie (UNI), za³o¿onej z koñcem XIX wieku przez wybitnego emigranta z Polski, Edwarda Habicha. Uzyska³ stopieñ in¿yniera górniczego. Bezpoœrednio po tym podj¹³ studia doktoranckie w Niemczech, na Uniwer-sytecie Technicznym w Clausthal, które kontynuowa³ do roku 1962. Pod kierunkiem prof. Mauchera wykona³ i obroni³ pracê Lagerstaettenkundliche Untersuchungen an den Eisenerzvorkommen von Acarí — Perú, która przy-nios³a mu 28.02.1966 roku dyplom doktora in¿yniera. ¯adna z tych dat nie oznacza jednak koñca rzeczywistych studiów. Uczestniczy³ w licznych kursach podyplomowych, miêdzynarodowych seminariach i wiêkszoœci peruwiañskich kongresów geologicznych, poszerzaj¹c ustawicznie swoj¹ wiedzê. Oto przyk³adowa tematyka kursów i seminariów: Zagadnienia geologii gospodarczej (1967), Z³o¿a strato-idalne (1978), Geofizyczne metody poszukiwañ (1978), Izotopy promieniotwórcze i ich zastosowanie do badania z³ó¿ (1978), Ewolucja tektoniczna Peru (1982), Zastoso-wanie wêgla w elektrowniach (1984), Geomorfologia w zastosowaniu do gospodarki przestrzennej (1986), Geolo-gia i górnictwo departamentu Ancash (1988). W latach 1990–1991 wykorzysta³ stypendium Komisji Europejskiej na studia w Instytucie Wêgla w ramach Hiszpañskiej Rady Badañ Naukowych.
W³ada³ 6 jêzykami: hiszpañskim, angielskim, niemiec-kim, w³osniemiec-kim, francuskim i piêkn¹ polszczyzn¹ z kreso-wym akcentem.
Zdoby³ rozleg³e doœwiadczenie w zawodzie geologa. Rozpocz¹³ od badañ rud pierwiastków promieniotwórczych i rud ¿elaza, staj¹c siê w latach 1975–1987 szefem poszuki-wañ rud ¿elaza przez instytucje rz¹dowe, a w okresie 1980–1981 doradc¹ Ministra Energii i Górnictwa, po czym konsultantem programu UNIDO (1982–1983). Od roku 1983 jego g³ówne zainteresowania przenios³y siê na rozpo-znanie i wykorzystanie peruwiañskich z³ó¿ wêgla, nad czym pracowa³ do ostatnich chwil ¿ycia. Wypowiada³ siê na ich temat na kilkudziesiêciu konferencjach (z których czêœæ sam zorganizowa³) i podejmowa³ wiele innych ini-cjatyw w celu o¿ywienia narodowej gospodarki Peru. Gre-mia naukowe powierzy³y mu koordynacjê badañ nad wêglem peruwiañskim w okresie 1984–1991; doprowadzi³ wówczas do podpisania umowy o wspó³pracy z Uniwersy-tetem w Oviedo (Hiszpania). W latach 1993–1996 niezwykle intensywnie pracowa³ nad z³o¿ami kopalin niemetalicznych, sektorem górnictwa najbardziej zaniedbanym w Peru, redaguj¹c katalog, a nastêpnie specjalny biuletyn Minera-les IndustriaMinera-les del Perú dla Instytutu Geologii, Górnictwa i Metalurgii. Kto wie, czy to nie ta ksi¹¿ka przynios³a mu najwiêksz¹ s³awê.
Od 1966 r. by³ aktywnym cz³onkiem Peruwiañskiego Towarzystwa Geologicznego i do roku 1983 pe³ni³ ró¿ne funkcje w jego w³adzach. Przyczyni³ siê walnie do wzno-wienia wymiany wydawnictw z Polskim Towarzystwem Geologicznym.
W 1966 r. podj¹³ pracê dydaktyczn¹ na UNI, gdzie w latach 1971–1992 piastowa³ stanowisko profesora zwy-czajnego. Okresowo reprezentowa³ tê grupê pracowników w senacie UNI. Wyk³ada³ na studiach in¿ynierskich: geolo-giê Peru, z³o¿a kopalin niemetalicznych, mineralogeolo-giê i petrografiê, mikroskopiê kruszców, geologiê strukturaln¹, geotektonikê i metalogeniê. Na studiach podyplomowych poœwiêconych poszukiwaniu i wykorzystaniu wêgla prowa-475 Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 6, 2006
dzi³ od 1972 roku zajêcia: Geologia i poszukiwanie wêgla, Wydobycie, przeróbka i poda¿ wêgla na rynek oraz Wêgle i koksy metalurgiczne. Od 1992 roku koordynowa³ wszelkie studia podyplomowe na UNI, a pod koniec swej kariery na tym uniwersytecie (2001–2002) zorganizowa³ wielodyscy-plinarne warsztaty Zasoby naturalne Peru dla rozwoju narodowego. Wypromowa³ wielu wybitnych geologów.
W okresie urlopów naukowych odwiedza³ oœrodki naukowe w Europie (m.in. w roku akademickim 1970/1971 Wydzia³ Geologiczno-Poszukiwawczy AGH), gdzie wyg³a-sza³ odczyty. Po wygaœniêciu stanowiska na UNI podj¹³ pracê na innych uczelniach sto³ecznych: Pontificia Univer-sidad Católica i UniverUniver-sidad de Lima oraz lokalnych w Cerro de Pasco, Huancavelica i Piura. Warto tu przypom-nieæ, ¿e w latach 1985–1993 panowa³ w Peru g³êboki kryzys ekonomiczny, z którego kraj siê wydobywa, g³ównie dziêki zagospodarowaniu nowych z³ó¿ i reformom górnictwa.
¯yciorys dr in¿. Stanis³awa Dunin-Borkowskiego odzwierciedla los powojennego emigranta z Polski, ciê¿k¹
pracê i elastycznoœæ w poszukiwaniu zatrudnienia, a jedno-czeœnie wk³ad intelektualny polskich geologów w tworze-nie warunków do rozwoju krajów, które ich przygarnê³y, oraz wspó³pracy z dalek¹ ojczyzn¹.
Zosta³ wyró¿niony kilkoma nagrodami i odznaczenia-mi: Za zas³ugi (1971) — promocjê in¿ynierów metalurgii UNI; medalem okolicznoœciowym Nicolas Copernico (1974) za organizacjê obchodów 500-lecia urodzin Koper-nika w Limie; Za zas³ugi dla kultury polskiej (1975); dyplomem honorowym Colegio de Ingenieros del Perú za zas³ugi geologiczne (1982); nagrod¹ uniwersytetów lim-skich (1988) za poœwiêcenie i ci¹g³e d¹¿enie do poznania krajowych zasobów wêgla oraz sta³e wsparcie dzia³añ pro-muj¹cych zastosowanie wêgli peruwiañskich.
Odszed³ zas³u¿ony, a przy tym skromny cz³owiek. Z pew-noœci¹ do³¹czy do grona wybitnych Polaków w historii Peru.
Czeœæ Jego Pamiêci!
Andrzej Paulo
T. CZUDEK — Vývoj reliéfu krajiny Èeské republiky v kvartéru. Moravské zemské muzeum, Brno 2005, 238 str., 67 ryc., 11 tab., 33 cz.-b. i kolor. fot., spis lit., sko-rowidz rzecz.
Osiem lat po publikacji rozprawy o czwartorzêdowej rzeŸbie Moraw i Œl¹ska (Reliéf Moravy a Slezska v kvartéru. SURSUM, Tišnov 1997) ukaza³a siê kolejna, wa¿na monografia tego same-go autora, poœwiêcona ewolucji rzeŸby Republiki Czeskiej w plejstocenie i holocenie. Tadeáš Czudek, emerytowany pracow-nik Gabinetu Geomorfologicznego oraz S³u¿by Geograficznej Czechos³owackiej Akademii Nauk (Geografický ústav ÈSAV; 1957–1993), jest wybitnym znawc¹ procesów i form peryglacjal-nych, autorem licznych fundamentalnych prac o wspó³czesnej i kopalnej strefie kriogenicznej (w tym wielu wspólnie z J. Dem-kiem) oraz o osadach i formach plejstoceñskich Czech. Od wielu lat utrzymuje bliskie kontakty naukowe z polskimi geomorfolo-gami i geologeomorfolo-gami.
Tekst zasadniczy, sk³adaj¹cy siê z 14 rozdzia³ów poprzedzo-nych wprowadzeniem, uzupe³niaj¹: spis literatury, obejmuj¹cy 1466 pozycji w kilku jêzykach (w tym 92 autorów polskich); s³ownik terminologiczny, zawieraj¹cy angielskie i niemieckie odpowiedniki terminów czeskich; streszczenie w jêzyku angiel-skim; indeks rzeczowy oraz 33 czarno-bia³e i kolorowe zdjêcia.
W pierwszych rozdzia³ach autor scharakteryzowa³ po³o¿enie granic pliocen–plejstocen oraz plejstocen–holocen, rozwój rzeŸby przedplejstoceñskiej Wy¿yny Czeskiej, zewnêtrznych Karpat Zachodnich i Obni¿enia Morawsko-Œl¹skiego, a nastêpnie przed-stawi³ wzajemne relacje osadów czwartorzêdowych i rzeŸby tere-nu na obszarach detere-nudacyjnych (Wy¿yna Czeska, Karpaty) i akumulacyjnych (strefa glacjalna), w obrêbie depresji u podnó¿a Gór Kruszcowych, na Po³abiu oraz w niezlodowaconej czêœci Obni¿enia Morawsko-Œl¹skiego (Brama Beczwy i Wyszkowska; Obni¿enie Górnomorawskie, Dolnomorawskie i Dyjsko-Swratec-kie). W kolejnych rozdzia³ach opisano przebieg i zasiêg zlodowa-ceñ górskich (Karkonosze, Szumawa), plejstozlodowa-ceñskie ruchy tekto-niczne, rozmieszczenie i ewolucjê wieloletniej zmarzliny, a tak¿e przebieg wietrzenia ska³. Zasadnicz¹ czêœæ ksi¹¿ki poœwiêcono: plejstoceñskim i holoceñskim egzogenicznym procesom morfo-genetycznym (stokowym, rzecznym, eolicznym), przegl¹dowi plejstoceñskich struktur kriogenicznych (struktury
postkrioge-niczne, kliny mrozowe, krioturbacja zwietrzelin i osadów, struktu-ry kriosegregacyjne), plejstoceñskim i holoceñskim formom rze-Ÿby i ich ewolucji, jak równie¿ rozwojowi procesów krasowych, z uwzglêdnieniem zagadnieñ pseudokrasu. Ca³oœæ koñcz¹ roz-dzia³y przedstawiaj¹ce syntetycznie rozwój rzeŸby Republiki Czeskiej w plejstocenie i holocenie oraz znaczenie ówczesnych procesów rzeŸbotwórczych w kszta³towaniu siê krajobrazu Czech. Wiele uwagi poœwiêci³ autor procesom peryglacjalnym, które w istotny sposób zmodyfikowa³y blisko 15% obszaru Czech. Zlo-dowacenie Elstery (Sanu 2) siêgnê³o w Bramie Morawskiej po g³ówny europejski dzia³ wodny, a zlodowacenie Solawy (œrodko-wopolskie) mia³o mniejszy zasiêg. Pozostawi³y one po sobie g³ównie osady glacifluwialne i nie doprowadzi³y do zasadnicze-go przemodelowania pod³o¿a. Dowody na obecnoœæ zlodowaceñ górskich w Karkonoszach i Szumawie przemawiaj¹ za dwukrot-nym zlodowaceniem w trakcie przedostatniego i ostatniego piêtra ch³odnego, ale stopieñ przeobra¿enia rzeŸby przedplejstoceñskiej by³ niewielki. Niewielkie lodowce karowe o suchej podstawie mog³y tak¿e wystêpowaæ w niektórych masywach górskich (np. Hruby Jesenik), wykorzystuj¹c preglacjalne zag³êbienia. Preglacjalne pro-cesy stokowe, rzeczne i eoliczne dokonywa³y siê zarówno w warunkach wieloletniej zmarzliny (ci¹g³ej, nieci¹g³ej i spora-dycznej), jak te¿ g³êbokiego, sezonowego przemarzania. Rozmiary peryglacjalnego cofania siê stoków zbudowanych ze ska³ osado-wych siêgnê³y nawet 1–1,5 km. Procesy fluwialne doprowadzi³y do pog³êbienia dolin preglacjalnych (od 30–40 m do 250 m) i utworzenia nowych, a tak¿e akumulacji rzecznej (miejscami ponad 40 m) i uformowania systemu tarasów. Mi¹¿szoœæ pokryw lessowych siêga 40 m, a rozmiary obni¿enia wierzcho³ków wsku-tek deflacji nie przekroczy³y 1 m. Zmiana procesów morfogene-tycznych w holocenie wi¹za³a siê zarówno ze zmian¹ klimatu, jak równie¿ narastaj¹c¹ od epoki br¹zu antropopresj¹.
Do mankamentów pracy nale¿y zaliczyæ brak zbiorczej mapy z lokalizacj¹ opisywanych rejonów i stanowisk, a tak¿e tabeli stratygraficznej z zestawieniem stosowanych w Republice Czes-kiej podzia³ów plejstocenu. Niemniej jednak, recenzowana ksi¹¿ka zawiera bogaty materia³ faktograficzny, zbierany przez autora i jego wspó³pracowników w trakcie ostatnich 40 lat i w znacznej mierze niepublikowany wczeœniej. Z pewnoœci¹ zainteresuje ona polskich badaczy plejstocenu.
Witold Zuchiewicz
476
