Badanie współzależności pomiędzy odległością od centrum miasta a zmianami użytkowania ziemi na przykładzie Krakowa

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 746. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2007. Bogusław Luchter Katedra Gospodarki Regionalnej. Tadeusz Kudłacz Katedra Gospodarki Regionalnej. Badanie współzależności pomiędzy odległością od centrum miasta a zmianami użytkowania ziemi na przykładzie Krakowa 1. Wprowadzenie W badaniach użytkowania ziemi w przypadku przestrzeni miejskiej istotną rolę w obliczu nasilających się procesów urbanizacyjnych odgrywają związki przyczynowo-skutkowe zachodzące pomiędzy odległością od centrum miasta a rozmieszczeniem użytków, które występują w różnych częściach tych jednostek osadniczych. Są takie formy użytkowania ziemi, które charakterystyczne są tylko dla centralnej części miasta (np. sezonowe place gastronomiczne), są też i takie, które spotkać można niemal wyłącznie na obrzeżach miast, a więc w strefie podmiejskiej (np. grunty orne, lasy, użytki techniczne produkcji rolnej, nieużytki naturalne). Największe bogactwo tych użytków uwidacznia się w strefie przejściowej, zlokalizowanej pomiędzy silnie zurbanizowanym centrum miasta a przedmieściami, w których rozpoczynają się procesy urbanizacyjne (zwłaszcza o podłożu architektoniczno-urbanistycznym). Dotyczy to właściwie – używając nomenklatury Rajmunda Mydla – stref: przejściowej i zewnętrznej. Na ich obszarze spotkać można takie użytki, których nie da się zaobserwować ani w centralnej, ani w podmiejskiej części miasta (np. wydzielone torowiska tramwajowe). . K_746 137. R. Mydel, Rozwój struktury przestrzennej miasta Krakowa, Ossolineum, Wrocław 1979, s. 29.. 7/4/08 1:27:20 PM.

(2) Bogusław Luchter, Tadeusz Kudłacz. 138. Rozwój miasta, wpływ mechanizmów ekonomicznych, a zwłaszcza renty gruntowej, powoduje stałe przeobrażenia tkanki osadniczej. Dlatego też w kręgu zainteresowań badaczy przestrzeni miejskiej, a głównie geografii osadnictwa, znalazły się procesy rzutujące na rozwój tych form użytkowania ziemi w zależności od odległości od historycznego centrum miasta. Przykładem tego typu badań był i nadal pozostaje Kraków. Dowodem na to mogą być opracowania Karola Bromka, R. Mydla, B. Luchtera i Jerzego Skrzypka. Badania prowadzone do tej pory realizowane były dla poszczególnych odcinków czasowych. Przykładowo R. Mydel przyjął 7 przekrojów czasowych: 1785 (t1), 1808 (t 2), 1848 (t3), 1886 (t4), 1921 (t5), 1961 (t6) i 1975 (t 7). Za pomocą różnych funkcji próbował ustalić zmienność rozkładu głównych zespołów użytków: użytków technicznych, nierolniczych użytków zielonych, rolniczych użytków zielonych, wód, a w obrębie niektórych z tych grup – także użytków składowych. K. Bromek przeprowadził badania głównie dla 1960 r., a jako bazę porównawczą przyjął 1848 r. (dane pochodzące z Katastru Galicyjskiego). Podstawowym celem jego zainteresowań były użytki rolne (ogółem i w podziale na: grunty orne, łąki, pastwiska, sady i ogrody), natomiast użytki techniczne zostały uwzględnione łącznie, tj. bez ich rozróżnienia. Współautor niniejszego artykułu w pracy doktorskiej prześledził wpływ rozmieszczenia różnych kategorii (w podziale pierwszego stopnia), grup (w podziale drugiego stopnia) i form użytkowania ziemi (w podziale trzeciego i czwartego stopnia szczegółowości użytków), charakterystycznych dla miast (głównie użytków technicznych) w zależności od odległości od centrum Krakowa. W tym celu posłużył się wybranymi modelami matematycznymi (funkcją logistyczną, potęgową i wykładniczą). Praca swoim zasięgiem przestrzennym objęła Kraków w granicach administracyjnych z 1983 r. (tj. o powierzchni 322 km2), a analizie statystycznej poddano 88 jednostek przestrzennych, tzw. jednostek katastralnych (byłych wsi i miast sukcesywnie przyłączanych do K. Bromek, Użytkowanie ziemi w Krakowie i przyległych częściach powiatu krakowskiego około 1960 r., Zeszyty Naukowe UJ, Kraków 1966, nr 128, Prace Geograficzne, z. 14, Prace Instytutu Geografii UJ, nr 36; R. Mydel, op. cit.; B. Luchter, Przestrzenne związki użytkowania ziemi w Krakowie, Dokumentacja Geograficzna, Warszawa 1990, z. 2/3; B. Luchter, Proces przemian użytków rolnych w Krakowie, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1992, nr 367; B Luchter, J. Skrzypek, Zastosowanie modelu logistycznego do badania przestrzennej struktury użytkowania ziemi w aglomeracjach miejsko-przemysłowych (na przykładzie Krakowa), „Folia Geographica”, Series Geographica-Oeconomica, PAN–Ossolineum, Wrocław 1988, t. 21; B. Luchter, J. Skrzypek, Modelowanie struktury przestrzennej użytkowania ziemi w aglomeracjach miejsko-przemysłowych na przykładzie Krakowa, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1989, nr 296. . . R, Mydel. op. cit., s. 58.. K. Bromek, Użytkowanie ziemi… .. B. Luchter, Kierunki przemian użytkowania ziemi w aglomeracji krakowskiej, praca doktorska, maszynopis. AE w Krakowie, Kraków 1987. . K_746 138. 7/4/08 1:27:21 PM.

(3) Badanie współzależności…. 139. najstarszej części miasta – Śródmieścia). Podobnie jak K. Bromek, prześledził zmiany udziału ważniejszych użytków z odległością od centrum w dwóch przedziałach czasowych, tj. w tym przypadku 1848 i 1983 r. Celem niniejszego artykułu jest ilościowa ocena zachodzących przeobrażeń w użytkowaniu ziemi w Krakowie wraz z odległością w ujęciu globalnym (tj. wszystkich przyjętych do analizy użytków razem) w latach 1983–2001. Okres ten uwzględniał zmiany, jakie miały miejsce w Polsce w następstwie przejścia z centralnie sterowanej gospodarki socjalistycznej do gospodarki rynkowej. 2. Zarys procedury badawczej W badaniach uwzględniono 3 jednostki przestrzenne, tj. byłe dzielnice katastralne . Usytuowane są one w różnych częściach współczesnego Krakowa – w czterech odmiennych strefach urbanistycznych miasta: centralnej (była I dzielnica katastralna miasta Krakowa – Śródmieście), zewnętrznej i przedmiejskiej (była XXII dzielnica katastralna – Podgórze) oraz przedmiejskiej i podmiejskiej (była XXXVI dzielnica katastralna – Bronowice Wielkie – rys. 1). Zostały one podzielone na mniejsze jednostki przestrzenne, ograniczone najczęściej ulicami lub innymi wyraźnymi granicami w terenie – tj. bloki urbanistyczne, co pozwoliło na znaczne zróżnicowanie przestrzenne tych dzielnic. Ogółem wyróżniono 240 tego typu jednostek, z czego 70 w Śródmieściu (rys. 2), 105 w Podgórzu (rys. 3) i 65 w Bronowicach Wielkich (rys. 4). W rezultacie przebadano zmienność struktury użytkowania ziemi na odcinku rozciągającym się od Sukiennic – położonych dokładnie w centrum gospodarczym i historycznym Krakowa – po najdalej wysunięty od centrum miasta blok urbanistyczny na terenie peryferyjnie usytuowanych Bronowic Wielkich odległy o 6,80 km (średnio Bronowice Wielkie oddalone są od Rynku Głównego w Krakowie o 5,17 km) .. Termin „dzielnica – jednostka katastralna” został szeroko omówiony w pracy: B. Luchter, Wykorzystanie bloków urbanistycznych w badaniach przemian użytkowania ziemi (na przykładzie Krakowa), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków, 2004, nr 645. . Podział na strefy urbanistyczne Krakowa przyjęto z pracy: R. Mydel, op. cit., s. 29.. Dla wyliczeń przyjęto umownie – dla bloku urbanistycznego wyznaczonego przez usytuowane centralnie Sukiennice – 0,01 km (wartość 0 uniemożliwiłaby uwzględnienie tego bloku urbanistycznego w analizie statystycznej). . Najdalej wysunięty punkt od centrum miasta Krakowa stanowi jednostka katastralna Wolica (do 1973 r. samodzielna wieś), położona w odległości 19,32 km od Rynku Głównego (dla porównania: Śródmieście – w odległości umownej = 0,01 km, a Podgórze = 2,77 km – por. B. Luchter, Przestrzenne związki…, s. 26). . K_746 139. 7/4/08 1:27:22 PM.

(4) K_746 140. 2. 4. 6. 8. 10 km. P. ..... ..... ......... .. .. ... . . . . .. 8 B, P, Ś 9. 10. 3 4 5. 6 7. . . 2. 1. Źródło: opracowanie własne na podstawie: R. Mydel, op. cit., s. 29.. Rys. 1. Bronowice Wielkie, Podgórze i Śródmieście na tle głównych stref urbanistycznych Krakowa: 1 – strefa podmiejska, 2 – strefa przedmiejska, 3 – strefa zewnętrzna, 4 – strefa przejściowa, 5 – strefa centralna, 6 – granice Krakowa, 7 – granice stref urbanistycznych, 8 – granice wybranych (przyjętych do badań) jednostek katastralnych, 9 – początkowe litery przyjętych jednostek katastralnych (B – Bronowice Wielkie, P – Podgórze, Ś – Śródmieście), 10 – rzeka Wisła. 0. Ś. B. 140. Bogusław Luchter, Tadeusz Kudłacz. 7/4/08 1:27:26 PM.

(5) K_746 141. 64. 61. 67. 68. 60. 65. 66. 59. 58. 500 m. 36. 56. 37. 5. 38. 40. 43. 45. 6. 35. 39. 7. 41. 44. 54. 9. 8. 33. 34. 42. 19. 4. 15. 16. 20. 23. 27 28. 17. 22. 49. 29. 14. 12. 18. 13. 11. 31. 48. 30. 50. 47. 51. 32. 10. 46. 53. 21. 3. 24. 26. 2. 1. 25. Źródło: opracowanie własne.. Rys. 2. Śródmieście – była I dzielnica katastralna miasta Krakowa. Podział na bloki urabanistyczne według stanu z 1 X 1995 r.. 0. 62. 70. 63. 69. 57. 55. 52. Badanie współzależności… 141. 7/4/08 1:27:27 PM.

(6) Bogusław Luchter, Tadeusz Kudłacz. 142. 93 92 91 90. 28. 94. 7 1 89 88 95 8 79 85 2 77 83 98 9 81 44 76 6 99100 96 75 43 11 3 74 97 78 42 10 82 87 40 101 80 84 86 4 39 38 12 5 72 71 70 65 102 48 41 37 66 68 47 73 104 62 45 36 35 64 103 69 34 46 63 14 13 61 67 33 18 57 31 60 58 50 32 59 105 19 49 30 55 56 29 15 54 53. 17. 51. 26. 52. 27. 25 24. 20. 16. 22 21 23 0. 0,5. 1,0 km. Rys. 3. Podgórze – była XXII dzielnica katastralna miasta Krakowa. Podział na bloki urbanistyczne według stanu z 1 I 2001 r. Źródło: opracowanie własne.. K_746 142. 7/4/08 1:27:30 PM.

(7) K_746 143. 0,5. 1,0 km. 61. 62. 63. 49. 60 59. 58. 55 51 52 54 53 56 57. 50. 45. 37. 38. 40. 41. 44. 39 29. 27. 43. 4. 1 3 2 5 8 6 9 28 7 36 26 10 11 35 32 12 22 17 33 24 18 19 34 31 30 23 25 1614 21 15 20 13. 42. Źródło: opracowanie własne.. Rys. 4. Bronowice Wielkie – była XXXVI dzielnica katastralna miasta Krakowa. Podział na bloki urbanistyczne według stanu z 1 I 2000 r.. 0. 64. 47. 48. 46. Badanie współzależności… 143. 7/4/08 1:27:31 PM.

(8) Bogusław Luchter, Tadeusz Kudłacz. 144. Zmiany użytkowania ziemi prześledzono w okresie 1983–200110. Powierzchnię użytków dla 2001 r. przyjęto z badań przeprowadzonych przez B. Luchtera na terenie wspomnianych wcześniej 3 byłych dzielnic katastralnych: dla Śródmieścia – w 1995 r., Bronowic Wielkich – w 2000 r. i Podgórza – w 2001 r.11 W analizie porównawczej uwzględniono różne formy użytkowania ziemi (w kilkustopniowym podziale użytków – na kategorie – według pierwszego, grupy – drugiego i formy użytkowania ziemi – trzeciego i czwartego stopnia podziału użytków). W centralnej części miasta, gdzie występują tylko 3 kategorie użytków: tereny zielone, użytki techniczne oraz nieużytki, przyjęto 29 form użytkowania ziemi, w Bronowicach Wielkich – położonych w strefie przedmiejskiej i podmiejskiej – 59 tego typu form, a w Podgórzu – usytuowanym na pograniczu stref: zewnętrznej i przedmiejskiej – najwięcej, gdyż 66 (tabela 1). Do oceny współzależności pomiędzy odległością od centrum Krakowa a wielkością zmian w zakresie użytkowania ziemi wykorzystano współczynnik korelacji liniowej r yc12, gdzie y (zmienna objaśniająca) oznacza odległość od centrum miasta poszczególnych bloków urbanistycznych i (i – dla Śródmieścia 1, …, 70, dla Podgórza 1, …, 105, dla Bronowic Wielkich 1, …, 65), stąd w dalszej części artykułu przyjęto oznaczenie yi, a c (zmienna objaśniana) wyraża sumaryczne zmiany powierzchni form użytkowania ziemi, liczone także dla poszczególnych bloków urbanistycznych i, dlatego też uwzględnione następnie jako ci. Dla każdego wyliczonego współczynnika korelacji weryfikowano hipotezę: Ho: r = 0, wobec H1: r = 0. Sprawdzianem jest statystyka: t=. r − r2. n − 2,. która przy założeniu prawdziwości Ho ma rozkład t-Studenta z n – 2 stopniami swobody. 10. Dane za 1983 r. zaczerpnięte zostały z pracy: B. Luchter, Kierunki przemian….. B. Luchter, Zmiany w zagospodarowaniu centralnej części Krakowa w okresie transformacji (ze szczególnym uwzględnieniem lat 1992–1995), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1997, nr 483; B. Luchter, Główne kierunki przemian użytkowania ziemi w strefie podmiejskiej Krakowa (na przykładzie Bronowic Wielkich), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 2002, nr 588; B. Luchter, Wpływ transformacji gospodarczej na zmiany użytkowania ziemi w strefie zewnętrznej Krakowa (na przykładzie byłej dzielnicy katastralnej Podgórze), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 2003, nr 617. 11. Obliczeń dokonano na podstawie informacji zawartych w pracy: K. Zając, Zarys metod statystycznych, Wyd. 3 poprawione, PWE, Warszawa 1982, s. 294. 12. K_746 144. 7/4/08 1:27:33 PM.

(9) Badanie współzależności…. 145. Tabela. 1. Wykaz form użytkowania ziemi na terenie byłych dzielnic katastralnych: Bronowice Wielkie, Podgórze, Śródmieście, uwzględnionych w badaniach związku współzależności pomiędzy odległością od centrum miasta Krakowa a zmianami powierzchni przyjętych użytków w latach 1983–2001. Kategorie użytków. Grupy użytków. Formy użytkowania ziemi. Jednostki katastralne Podgórze. Bronowice Wielkie. x. x. łąki. x. x. sady. x. x. ogrody warzywne. x. x. x. x. Śródmieście. grunty orne. użytki rolne. plantacje krzewów owocowych plantacje kwiatów. x. szklarnie, okna inspektowe. Tereny zielone. lasy, tereny lasy zadrzetereny zadrzewione i zakrzewione wione i zakrze- szkółki leśne, plantacje leśne wione. x x x. ogrody działkowe. ogrody ozdobne – przydomowe ogrody jordanowskie cmentarze parki, zieleńce, skwery tereny zielone. zieleń ochronna (izolacyjna) zieleń sportu. zieleń zakwaterowania zbiorowego zieleń osiedlowa. K_746 145. x. parki leśne. zieleń historyczna (w tym podworska). x x. x. x. x. x. x. x. x. x. x. x. x x. x x. x. x. x. x x. x. 7/4/08 1:27:34 PM.

(10) Bogusław Luchter, Tadeusz Kudłacz. 146. cd. tabeli 1 Kategorie użytków. Grupy użytków. Formy użytkowania ziemi. bazy, warsztaty, zaplecza techniczne tereny przemysło- magazyny, hurtownie, składy wo-skłaprzemysł przetwórczy dowe użytki kopalne. Jednostki katastralne Śródmieście. Podgórze. Bronowice Wielkie. x. x. x. x. x. x. x. x. x. administracja. x. gastronomia. x. handel. x. x. x. x. x. kultura – pozostała. x. x. nauka. x. x. x. obiekty wielousługowe. x. x. x. x. x. x. x. x. x. x. x. x. x. x. łączność, telekomunikacja. ochrona zdrowia oświata. pozostałe usługi nieprodukcyjne. x. pozostałe usługi produkcyjne rzemiosło. x. sport turystyka. x. usługi budownictwa usługi komunalne. x. usługi transportowe. sezonowe place gastronomiczne sezonowe place handlowe. ulice, drogi. ciągi, chodniki tereny komunika- parkingi cyjne torowiska tramwajowe wydzielone linie kolejowe. K_746 146. x. x. kult religijny. tereny Użytki techniczne usługowe. x. x. x. x. x. x x. x. x. x. x x x x x. x x. x. x. x. x x. x. 7/4/08 1:27:36 PM.

(11) Badanie współzależności…. 147. cd. tabeli 1 Kategorie użytków. Grupy użytków. Formy użytkowania ziemi zabudowa wielorodzinna zwarta – czynszowa. tereny zabudowy mieszkaniowej. Jednostki katastralne Śródmieście. Podgórze. x. x. zabudowa wielorodzinna zwarta – osiedlowa zabudowa zagrodowa. zabudowa jednorodzina – pozostała. zakwaterowanie zbiorowe. x. Użytki techniczne. tereny budowy. tereny budowy mieszkalne – remontowane. x. x. x. x. x. x. x. x. x. x. K_746 147. x x. x x. x. x x. x. x. x. x. x. wody stojące. x. x. wody płynące. x. x. tereny specjalne. x. x. zespoły wielofunkcyjne. Tereny tereny specjalne specjalne. x x x. pozostałe produkcja rolna użytki techniczne śmietniki obudowane luźno stojące urządzenia hydrotechniczne (wały przeciwpowodziowe). wody płynące. x. x. kopce, kurhany, mogiły pojedyncze (poza cmentarzami). Wody. x. x. x. garaże luźno stojące. wody stojące. x. x. parcele budowlane. urządzenia sieciowe. x. x. tereny budowy niemieszkalne – remontowane chwilowy pustostan. x. x. tereny budowy mieszkalne – nowo realizowane tereny budowy niemieszkalne – nowo realizowane. Bronowice Wielkie. 7/4/08 1:27:38 PM.

(12) Bogusław Luchter, Tadeusz Kudłacz. 148. cd. tabeli 1 Kategorie użytków. Nieużytki. Grupy użytków nieużytki naturalne nieużytki sztuczne. Formy użytkowania ziemi. Jednostki katastralne Podgórze. nieużytki naturalne. Bronowice Wielkie. x. x. nieużytki sztuczne – zielone. x. x. x. x. x. 29. 66. 59. Śródmieście. nieużytki sztuczne – pozostałe. Razem. x – użytki występujące na terenie danej byłej dzielnicy katastralnej Źródło: opracowanie własne.. W praktyce często przekształca się powyższą formułę, otrzymując wartość krytyczną współczynnika korelacji: rk =. tα. n − 2 + tα 2. .. Współczynniki korelacji uznaje się za statystycznie istotne, jeżeli |r| > rk. Można stwierdzić, że w przypadkach gdy współczynniki korelacji zostały zweryfikowane jako statystycznie istotne, istnieje związek korelacyjny pomiędzy cechą uznaną za zmienną objaśnianą, tj. sumarycznymi zmianami powierzchni użytków (ci), a cechą uznaną za zmienną objaśniającą, tj. odległością od centrum miasta (yi), gdy przyjmujemy dalej, że ustalony związek korelacyjny jest związkiem przyczynowo-skutkowym. Zmienną objaśnianą ci, określającą sumaryczne zmiany użytkowania ziemi, obliczono zgodnie z procedurą zaproponowaną w pracy T. Kudłacza i B. Luchtera, według wzoru13: cij =. xij ( 2 ) − xij (1) xij ( 2 ) + xij (1). ,. gdzie: cij – wskaźnik zmian powierzchni użytku j (dla Śródmieścia j = 1, …, 29, dla Podgórza j = 1, …, 66, dla Bronowic Wielkich j = 1, … 59) w i-tym bloku urbanistycznym, T. Kudłacz, B. Luchter, Wybrane metody przemian użytkowania ziemi (na przykładzie Krakowa), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 2005, nr 681. 13. K_746 148. 7/4/08 1:27:41 PM.

(13) Badanie współzależności…. 149. xij(1), – powierzchnia (w ha) j-tego użytku w i-tym bloku urbanistycznym, xij(2) – odpowiednio w okresach (1) i (2), przy czym okres późniejszy (2) to dla Bronowic Wielkich 2000 r., dla Podgórza 2001 r., dla Śródmieścia 1995 r., a okres wcześniejszy (1) dla wszystkich jednostek przestrzennych to 1983 r.. W ten sposób cij może przyjmować wartości zarówno dodatnie (gdy xij(2) > xij(1)), jak i ujemne (gdy xij(2) < xij(1)). Ponadto w celu realizacji powyższych obliczeń przyjęto zasadę, że jeżeli xij(2) + xij(1) = 0, tzn. w i-tym bloku urbanistycznym nie doszło do żadnych zmian w analizowanych okresach czasowych j-tego rodzaju użytku, to cij = 0. Następnie dla każdego bloku urbanistycznego współczynniki cij zsumowano, tj. obliczono ci = � cij . Osobno wyliczone zostały współczynniki korelacji liniowej m. j =1. pomiędzy odległością od centrum Krakowa a wartościami dodatnimi ci+ (czyli m. � cij − ) oznaczającymi przyrosty powierzchni uwzględnionych użytków w czasie, j =1. m. a osobno pomiędzy odległością a wartościami ujemnymi ci– (czyli � cij −) oznaczającymi ubytki powierzchni przyjętych do analizy użytków.. j =1. 3. Prezentacja wyników badań Współzależności pomiędzy odległością od centrum miasta a wielkością zmian powierzchni przyjętych do badań użytków wyliczone zostały zarówno dla wszystkich 3 przyjętych byłych dzielnic katastralnych, jak i dla każdej z nich z osobna (tabela 2). W przypadku 3 dzielnic łącznie, wyliczone współczynniki korelacji liniowej zarówno przy uwzględnieniu użytków, w stosunku do których zarejestrowano względem 1983 r. wzrost, jak i użytków, w przypadku których zaobserwowano w odniesieniu do tego samego okresu spadek, okazały się co do wartości bezwzględnej znacznie wyższe od wyliczonej wartości krytycznej rk = 0,126 (dla α = 0,05, n – 2 = 240 – 2 = 238 s.s. i tα = 1,97). W przypadku zmian dodatnich |r yc| = 0,4698, a w przypadku zmian ujemnych |r yc| = 0,4404. Wyliczone współczynniki zawierają się w przedziale 0,3 < |r yc| < 0,5, co oznacza, że korelacja (współzależność) pomiędzy cechą uznaną za zmienną objaśnianą, tj. zmianami powierzchni użytków (c), a cechą uznaną za zmienną objaśniającą, tj. odległością od centrum miasta (y) kształtuje się na poziomie średnim (tabela 3). Zatem wraz ze wzrostem odległości od Rynku Głównego w Krakowie zmiany w strukturze użytkowania ziemi są bardziej intensywne.. K_746 149. 7/4/08 1:27:45 PM.

(14) Bogusław Luchter, Tadeusz Kudłacz. 150. Tabela. 2. Wpływ odległości od centrum miasta Krakowa na wielkość zmian w użytkowaniu ziemi wyrażonych sumarycznymi wartościami współczynnika ci Lp.. D. Podgórze +. –. Podgórze cd.. D. +. –. Śródmieście. D. +. –. Śródmieście cd. Bronowice Wlk. Bronowice cd. D. +. –. D. +. –. D. +. –. 1 1,81 0,00 0,00 2,36 0,30 -1,05 0,01 0,00 0,00 0,35 1,15 -1,35 2,75 0,00 0,00 3,76 8,61 -5,24 2 1,83 0,00 0,00 2,37 5,28 -2,17 0,08 0,00 0,00 0,35 0,00 0,00 2,90 0,00 0,00 3,80 6,45 -5,72. 3 1,83 0,00 0,00 2,38 4,00 -3,00 0,08 0,00 0,00 0,35 0,00 0,00 2,95 3,44 -4,78 3,90 13,10 -4,45 4 1,87 0,00 0,00 2,38 4,03 -3,43 0,10 2,21 -2,02 0,35 1,00 -0,14 2,96 1,38 -3,00 4,09 1,96 -3,67. 5 1,90 1,30 -3,62 2,40 1,53 -2,00 0,12 0,00 0,00 0,36 2,12 -1,12 2,98 1,16 -1,00 4,10 9,18 -6,89. 6 1,92 1,00 -1,10 2,44 7,00 -3,42 0,14 1,05 -0,05 0,38 2,05 -2,27 3,01 1,51 -1,34 4,30 10,85 -4,00 7 1,93 0,00 0,00 2,45 6,51 -6,56 0,15 4,14 -2,50 0,38 3,00 -0,27 3,07 3,66 -2,21 4,32 9,65 -3,61. 8 1,94 2,00 -1,13 2,46 6,53 -1,28 0,15 1,04 -1,00 0,38 1,00 -1,00 3,10 0,27 -1,62 4,38 3,13 -5,43. 9 1,94 1,00 -1,02 2,48 4,00 -3,03 0,15 3,00 -1,43 0,39 3,11 -1,71 3,15 2,60 -2,15 4,80 7,83 -2,64. 10 1,95 0,00 0,00 2,48 0,33 -2,00 0,15 3,50 -4,79 0,39 1,00 -1,00 3,18 0,45 -3,22 4,80 10,81 -4,79 11 1,96 0,00 0,00 2,50 5,37 -1,11 0,16 3,40 -0,86 0,40 0,00 0,00 3,19 5,48 -1,40 4,90 10,45 -1,86. 12 1,97 0,00 0,00 2,50 0,64 -2,00 0,16 3,53 -1,62 0,41 3,37 -0,85 3,20 3,08 -2,00 4,90 0,11 0,00. 13 1,97 2,51 -2,00 2,51 6,00 -5,42 0,18 3,29 -1,75 0,42 5,10 -0,63 3,21 2,55 -3,66 4,95 8,80 -0,85 14 1,98 1,09 -1,21 2,52 7,45 -3,40 0,20 1,69 -0,37 0,42 0,00 0,00 3,25 1,47 -2,00 5,15 7,53 -3,93. 15 1,98 0,00 0,00 2,52 1,92 -2,40 0,20 2,00 -0,69 0,44 0,00 0,00 3,25 1,41 -1,08 5,20 7,54 -3,27 16 1,99 1,00 -0,06 2,58 12,89 -7,30 0,21 0,27 -0,13 0,45 1,56 -1,00 3,28 0,59 -3,20 5,45 10,11 -3,32. 17 1,99 3,11 -1,24 2,58 4,07 -3,45 0,22 2,02 -0,14 0,45 2,07 -1,25 3,35 0,16 -0,01 5,50 3,52 -4,86. 18 2,00 1,00 -0,02 2,60 5,00 -3,32 0,22 3,00 -1,49 0,46 0,00 0,00 3,35 3,78 -2,00 5,66 2,37 -1,11. 19 2,00 3,27 -3,00 2,62 3,00 -1,45 0,23 3,20 -1,22 0,46 1,16 -2,33 3,35 9,20 -3,00 5,70 2,33 -2,57. 20 2,01 2,66 -2,30 2,62 1,46 -1,03 0,24 1,20 -2,13 0,48 0,00 0,00 3,35 9,28 -5,92 5,72 8,08 -3,48. 21 2,01 6,44 -1,27 2,63 3,67 -1,37 0,25 4,43 -2,16 0,50 1,00 -1,00 3,40 2,08 -3,13 5,75 2,04 -3,23. 22 2,02 3,00 -2,02 2,65 0,19 -0,16 0,26 3,00 -0,29 0,50 3,43 -2,00 3,40 3,00 -1,01 5,77 3,19 -2,25. 23 2,04 1,00 -0,03 2,68 3,19 -3,06 0,26 5,80 -0,96 0,51 0,00 0,00 3,40 4,83 -1,11 5,80 4,06 -2,13. 24 2,05 0,00 0,00 2,68 9,00 -4,20 0,27 0,00 0,00 0,51 0,00 0,00 3,42 3,00 -2,04 5,84 10,21 -3,48 25 2,07 4,11 -2,00 2,68 2,00 -1,00 0,27 2,00 -1,49 0,51 0,00 0,00 3,45 0,00 0,00 5,90 8,92 -1,71. 26 2,07 5,00 -1,92 2,70 5,53 -7,58 0,28 1,38 -2,00 0,52 0,00 0,00 3,48 2,73 -1,39 5,95 12,69 -6,44 27 2,08 1,00 -1,00 2,73 4,00 -2,91 0,28 0,00 0,00 0,54 0,23 -1,31 3,49 0,17 -0,12 6,05 7,56 -2,93. 28 2,08 2,00 -0,12 2,74 9,50 -4,52 0,30 0,25 -0,38 0,55 0,62 0,00 3,50 2,00 -3,00 6,35 5,32 -1,92. 29 2,09 6,09 -3,72 2,76 1,06 -1,06 0,30 1,00 -0,01 0,55 0,00 0,00 3,50 3,33 -2,39 6,45 2,14 -2,05. 30 2,10 0,00 0,00 2,76 3,62 -4,32 0,30 1,00 -1,00 0,56 2,08 -1,11 3,55 6,38 -7,01 6,65 0,00 0,00. 31 2,11 2,12 -2,11 2,78 7,98 -3,44 0,31 1,76 -1,06 0,61 1,00 -0,01 3,56 0,00 0,00 6,72 6,48 -5,81. 32 2,12 1,00 -0,01 2,79 1,69 -1,05 0,31 0,00 0,00 0,66 0,00 0,00 3,57 2,15 -2,60 6,80 1,00 -1,00 33 2,17 1,27 -0,07 2,80 2,00 -0,81 0,32 0,00 0,00 0,67 2,36 -1,53 3,64 4,58 -3,69. 34 2,17 1,71 -1,20 2,80 4,04 -1,48 0,34 0,00 0,00 0,75 1,00 -1,00. K_746 150. 7/4/08 1:27:53 PM.

(15) Badanie współzależności…. 151. cd. tabeli 2 Lp.. D. Podgórze +. –. Podgórze cd.. D. +. –. Śródmieście. D. +. –. Śródmieście cd. Bronowice Wlk. Bronowice cd. D. +. –. 35 2,17 1,05 -1,04 2,81 4,68 -3,14 0,35 1,00 -1,00 0,76 0,00 0,00. D. +. –. D. +. –. 36 2,17 5,06 -3,32 2,89 7,08 -2,07 37 2,18 4,14 -3,86 2,96 5,00 -5,01. 38 2,18 2,00 -0,07 2,97 5,57 -2,79. 39 2,19 5,00 -0,33 2,98 6,14 -4,88. 40 2,20 10,90 -6,15 3,08 7,59 -0,34 41 2,20 4,03 -1,84 3,10 0,59 -0,07. 42 2,20 1,30 -1,03 3,12 1,33 -2,08 43 2,21 8,18 -0,96 3,12 5,19 -3,36. 44 2,21 4,00 -2,07 3,15 9,00 -2,20 45 2,26 1,00 -0,85 3,32 6,40 -8,79. 46 2,26 4,35 -2,00 3,34 1,14 -0,58 47 2,27 0,00 0,00 3,36 6,01 -9,29. 48 2,29 2,28 -1,83 3,38 8,68 -10,12 49 2,29 0,03 -1,00 3,40 15,01 -6,43. 50 2,30 4,20 -2,00 3,59 10,96 -5,09. 51 2,31 4,45 -2,28 3,70 7,38 -6,27. 52 2,31 0,70 -1,21 4,02 15,42 -7,13 53 2,32 1,00 -0,01. D = odległość od centrum miasta, „+” = ci+, „–” = ciŹródło: opracowanie własne.. Spośród 3 wybranych jednostek katastralnych najbardziej wyraźne związki pomiędzy odległością od centrum Krakowa, tj. Rynkiem Głównym, a zmianami użytkowania ziemi w latach 1983–2001 zarejestrować można było na terenie byłej XXII dzielnicy katastralnej Podgórze, zarówno po stronie wzrostu powierzchni jednych użytków, jak i spadku innych. Wyliczone współczynniki korelacji liniowej okazały się nie tylko statystycznie istotne: |r yc| = 0,591277 > rk = = 0,191 (przy ta odczytanym z tablic = 1,983, a = 0,05 i n – 2 = 105 – 2 = 103 stopniach swobody) – dla zmian oznaczających wzrost powierzchni użytków, oraz |r yc| = 0,59571 > rk = 0,191 (przy tych samych parametrach) – dla zmian oznaczających spadek powierzchni innych użytków, ale także zawarły się w obydwu przypadkach w przedziale 0,5 ≤ |r yc| < 1, co pozwala stwierdzić tzw. korelację wyraźną14. Można zatem wysunąć wniosek, że na terenie Podgórza – dzielnicy r yc = 1 oznacza korelację doskonałą (K. Zając, op. cit., s. 281). Tego typu wartości nie uzyskano jednak w badaniach przeprowadzonych w trakcie opracowywania niniejszego artykułu. 14. K_746 151. 7/4/08 1:27:56 PM.

(16) Bogusław Luchter, Tadeusz Kudłacz. 152. reprezentującej strefy urbanistyczne: zewnętrzną i przedmiejską (rys. 1) – zmiany w strukturze użytkowania ziemi były najwyższe spośród innych stref i obszarów miasta Krakowa. Wartość współczynnika bliższa 0,5 niż 1 sugeruje, że wzrost bądź spadek powierzchni użytków wraz z odległością nie był systematyczny, lecz w pewnym stopniu zakłócony większym spadkiem lub wzrostem powierzchni użytków w centralnej części dzielnicy, bądź mniejszym spadkiem lub wzrostem innych użytków w peryferyjnej jej części (tj. na obrzeżach). Potwierdzeniem powyższej opinii może być realizacja obiektów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej (o charakterze budownictwa plombowego), na terenach dotychczas nieużytkowanych, usytuowanych niedaleko Rynku Podgórskiego, tj. w obrębie ulic: Rękawka – Krakusa – Limanowskiego – św. Benedykta (blok nr 70 – rys. 3). Mimo przeobrażeń w centralnej części tej jednostki katastralnej, zmiany zarejestrowane na jej obrzeżach, zaliczanych już do strefy urbanistycznej przedmiejskiej, były na tyle duże, że wpłynęły zasadniczo na ukształtowanie się istotnego statystycznie współczynnika korelacji liniowej. Przeobrażenia te objęły takie użytki, jak: tereny komunikacyjne (przede wszystkim ulice, drogi), tereny zabudowy mieszkaniowej luźnej (osiedlowej), tereny usługowe, nieużytki sztuczne (w przypadku zmian wiążących się ze wzrostem powierzchni użytków), tereny przemysłowe, tereny kolejowe (w ramach terenów komunikacyjnych), tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej zwartej (tzw. czynszowej) – w przypadku zmian oznaczających spadek powierzchni użytków. Mniejsze zmiany zarejestrowano w peryferyjnie usytuowanych Bronowicach Wielkich, reprezentujących obrzeża Krakowa, a zwłaszcza strefy: przedmiejską i podmiejską, w obrębie których dzielnica ta jest usytuowana. Istotny statystycznie okazał się jedynie współczynnik korelacji liniowej wyrażający relację pomiędzy odległością od centrum miasta a wzrostem powierzchni przyjętych do analizy użytków tej dzielnicy. Wyliczony |ryc| = 0,3192 > rk = 0,242 (przy tα = 1,998, α = 0,05 i n – 2 = 65 – 2 = 63 stopniach swobody), chociaż korelacja okazała się średnia, gdyż 0,3 < |ryc| < 0,5. Oznaczało to niesystematyczny wzrost wraz z odległością niektórych użytków, jak np. terenów budowy, terenów komunikacyjnych czy nieużytków sztucznych (zwłaszcza tzw. nieużytków sztucznych – zielonych). Przeobrażenia na terenie tej dzielnicy miały miejsce w środkowej jej części, położonej na pograniczu stref przedmiejskiej i podmiejskiej15. Współczynnik korelacji liniowej obliczony – pomiędzy odległością od centrum Krakowa i spadkiem powierzchni użytków – na terenie Bronowic Wielkich: |r yc| był równy tylko 0,1206 < rk = 0,242 (przy tych samych parametrach jak wyżej), co oznaczało brak istotnej statystycznie współzależności pomiędzy wymienionymi wcześniej cechami. 15. K_746 152. R. Mydel, op. cit., s. 29.. 7/4/08 1:27:57 PM.

(17) K_746 153. 0,188. –0,246. –0,596 0,234. 0,191. 0,242. 0,126. 1,995. 1,983. 1,998. 1,970. 68. 103. 63. 238. r yc–. r yc+; r yc–. r yc+. r yc+; r yc–. r yc+. r yc–. r yc+; r yc–. r yc+. r yc+; r yc–. Wartość Istotność statystyczna Korelacja Stopnie krytyczna tα swobody |r yc| ≥ rk |r yc| < rk współwysoka średnia czynnika α = 0,05 (n – 2) istotny nieistotny 0,5 < |ryc| < 1,0 0,3 < |ryc| < 0,5 korelacji. r yc–. |r yc| < 0,3. słaba. Źródło: opracowanie własne.. r yc+ – współczynnik korelacji liniowej wyliczony pomiędzy odległością od centrum miasta Krakowa (zmienną objaśniającą) a sumarycznymi przyrostami powierzchni użytków (zmienną objaśnianą); r yc– – współczynnik korelacji liniowej wyliczony pomiędzy odległością od centrum miasta Krakowa (zmienną objaśniającą) a sumarycznymi ubytkami powierzchni użytków (zmienną objaśnianą). Śródmieście. 0,591. –0,121. 0,319. Bronowice Wielkie. Podgórze. –0,440. r yc. –. 0,470. r yc. +. Ogółem 3 jednostki przestrzenne. Jednostka przestrzenna. Wartość współczynnika korelacji. Tabela. 3. Wartości współczynników korelacji liniowej wyrażających relację pomiędzy odległością od centrum miasta a zmianami użytkowania ziemi, wyliczone dla wybranych jednostek przestrzennych ogółem oraz osobno dla każdej z nich, ich parametry i istotność statystyczna. Badanie współzależności… 153. 7/4/08 1:27:58 PM.

(18) 154. Bogusław Luchter, Tadeusz Kudłacz. Najmniejsze związki pomiędzy zmianami użytkowania ziemi a odległością od centrum miasta zarejestrowano w przypadku centralnej części miasta, tj. byłej I dzielnicy katastralnej – Śródmieście. Statystycznie istotny okazał się jedynie współczynnik korelacji liniowej wyliczony pomiędzy spadkiem powierzchni użytków a odległością od Rynku Głównego w Krakowie. |r yc| = 0,24579 > rk = 0,234 (przy tα = 1,995, α = 0,05, n – 2 = 70 – 2 = 68 stopniach swobody). Współczynnik ten jest mniejszy niż 0,3, co oznacza korelację niewyraźną. Współczynnik korelacji liniowej wyliczony dla tej dzielnicy pomiędzy wzrostem powierzchni jednych użytków a odległością od centrum Krakowa dla tej części miasta okazał się statystycznie nieistotny, gdyż |ryc| = 0,1206 < rk = 0,242. Niewyraźna korelacja w przypadku związków pomiędzy spadkiem powierzchni użytków a odległością od centrum Krakowa oraz brak korelacji pomiędzy wzrostem powierzchni przyjętych do analizy użytków a odległością wynika ze specyfiki tej części miasta. Polega ona na tym, że centralną część dzielnicy wyznacza Rynek Główny zajmujący 4 ha (tj. ponad 5% powierzchni), a obrzeża wyznaczają Planty. W obydwu tych przypadkach zmiany w okresie 1983–1995 (a także w późniejszych latach) były niewielkie. Na Plantach, poza znajdującym się ówcześnie w remoncie Barbakanem (wykorzystywanym obecnie na imprezy kulturalne), nie zarejestrowano żadnych przeobrażeń strukturalnych o charakterze ilościowym, co niewątpliwie należy uznać za objaw pozytywny, gdyż użytek ten zaliczony jest do terenów zielonych (pozarolniczych i pozaleśnych). Pewne sezonowe i okresowe zmiany zarejestrowano natomiast w obrębie Rynku Głównego. Wiązały się one z przejściowym remontem Sukiennic (z końcem XX w.), a także z wydzielaniem coraz to nowych miejsc pod tymczasowe, funkcjonujące przede wszystkim w okresie letnim, sezonowe placyki gastronomiczne. Największe przeobrażenia na terenie byłej dzielnicy katastralnej Śródmieście uwidoczniły się w latach 1983–1995 (i uwidaczniają się nadal) pomiędzy Rynkiem Głównym a Plantami (tj. na obszarze zabudowanym), co niewątpliwie negatywnie (z punktu widzenia jednak tylko statystycznego) wpłynęło na wartości współczynnika korelacji. Zmiany te można było jednak zaobserwować jedynie w podziale szczegółowym użytków, gdyż przy uwzględnieniu kategorii użytków (podział użytków pierwszego stopnia szczegółowości) były one nieznaczne, a więc bliskie zeru. Dotyczyło to (co potwierdziły także późniejsze badania Zygmunta Górki16) struktury rodzajowej użytków technicznych. Zaobserwowano mianowicie wzrost powierzchni terenów usługowych, a zwłaszcza przeznaczonych na potrzeby kultury, nauki czy turystyki. Uwidocz-. 16 Z. Górka, Krakowska dzielnica staromiejska w dobie społeczno-ekonomicznych przemian Polski na przełomie XX i XXI wieku: Użytkowanie ziemi i funkcje, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków 2004.. K_746 154. 7/4/08 1:27:59 PM.

(19) Badanie współzależności…. 155. niły się działania zmierzające do przywrócenia priorytetu podstawowym funkcjom centralnej części miasta i całego Krakowa17. Znacznie większe jednak przemiany ilościowe (co potwierdziły wartości współczynnika korelacji) zarejestrowane zostały (po stronie spadku powierzchni użytków wraz z odległością) w przypadku terenów budowy remontowanych i terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej zwartej (tzw. czynszowej), zwłaszcza w części położonej pomiędzy Plantami a Rynkiem Głównym. W latach 80. wiele obiektów krakowskiej Starówki znajdowało się w remoncie i przed 1995 r. przekazanych zostało użytkownikom. Niezależnie od tego zaobserwowano w minionym okresie spadek znaczenia funkcji mieszkaniowej (obiekty zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej zwartej zostały przejęte najczęściej pod różnego rodzaju usługi). Zmiany powierzchni obydwu tych form użytkowania ziemi w latach 1983–1995 istotnie wpłynęły na kształtowanie się współczynnika korelacji liniowej. 4. Podsumowanie Przeprowadzone za pomocą współczynnika korelacji liniowej badania wykazały związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy wpływem odległości od centrum miasta a zmianami globalnymi użytkowania ziemi. Wynika z nich, że największe przekształcenia w okresie transformacji gospodarczej na terenie Krakowa miały miejsce w dalszym ciągu w środkowej części miasta, położonej w strefie przedmiejskiej, co potwierdziły badania przeprowadzone na terenie Podgórza, a także w strefie podmiejskiej, zwłaszcza na pograniczu ze strefą przedmiejską, czego przykładem mogą być Bronowice Wielkie18. Intensywność procesów inwestycyjnych na pograniczu strefy przedmiejskiej ze strefą podmiejską można zaobserwować na terenie Bronowic Wielkich w pobliżu skrzyżowania ulic: Pasternik – Jasnogórska – Konrada – Radzikowskiego, a także w innych, byłych dzielnicach katastralnych Krakowa, np. w Borku Fałęckim, Kobierzynie, Opatkowicach, na Prądniku Czerwonym, w Rżące, Toniach i in. W stosunku do opracowań zre-. 17 Po II wojnie światowej, a zwłaszcza w latach siedemdziesiątych XX w., duży nacisk położono na rozwój funkcji przemysłowej Krakowa, w związku z budową i rozbudową ówczesnej Huty im. Lenina. Obok kultury, nauki i turystyki wyspecjalizowana produkcja przemysłowa stanowiła jedną z czterech najważniejszych funkcji miasta i otaczającej go aglomeracji (por. Aglomeracja krakowska: plan zagospodarowania przestrzennego na okres perspektywiczny w granicach województwa miejskiego krakowskiego: synteza, Prezydent Miasta Krakowa, Kraków 1977). W ostatnich latach, w okresie transformacji gospodarczej, zauważa się wyraźny spadek znaczenia funkcji przemysłowej, co szczególnie potwierdziły badania przeprowadzone na terenie Podgórza (B. Luchter, Wpływ transformacji…). 18. K_746 155. B. Luchter, Wpływ transformacji…; B. Luchter, Główne kierunki…. 7/4/08 1:28:00 PM.

(20) Bogusław Luchter, Tadeusz Kudłacz. 156. alizowanych dla Krakowa w połowie lat 70. XX w.19 i z początkiem lat 80. tegoż stulecia20 daje się zauważyć przesuwanie się punktu ciężkości procesów inwestycyjnych na zewnątrz w stosunku do historycznego centrum miasta, tj. z pogranicza stref: zewnętrznej i przedmiejskiej, w kierunku pogranicza strefy przedmiejskiej i podmiejskiej. Oznacza to stopniowe wypełnianie tkanki urbanistycznej miasta, do którego po II wojnie światowej przyłączono sporo terenów rolniczych21. W centralnej części miasta doszło przede wszystkim do zmian struktury rodzajowej użytków technicznych. Wyraźny spadek powierzchni dwóch form użytkowania ziemi: terenów zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej zwartej i terenów budowy remontowanych został wprawdzie zrównoważony wzrostem powierzchni terenów usługowych (zarówno zabudowa mieszkaniowa, jak i tereny obiektów remontowanych zostały przeznaczone głównie pod usługi), ale jednak o różnym charakterze (kultury, nauki, turystyki, co wynikało z głównych funkcji aglomeracji krakowskiej, jak również inne usługi, np. administracji, lub obiekty wielousługowe, użytkowane przez różnego rodzaju usługi, bez wyraźnej dominacji jednej z nich). Zaobserwowano również wzrost powierzchni terenów o mieszanym użytkowaniu, przeważnie mieszkaniowo-usługowym (tzw. zespołów wielofunkcyjnych). Wpłynęło to istotnie na wartość współczynnika korelacji liniowej. Perspektywiczne badania w tym zakresie powinny zmierzać do ustalenia, na ile procesy inwestycyjne przyczyniły się do dalszego zurbanizowania terenów położonych peryferyjnie, tj. na obrzeżach współczesnego Krakowa, na pograniczu stref: przedmiejskiej i podmiejskiej, a także w samej strefie podmiejskiej. Świadczyć powinna o tym wzrastająca wartość współczynnika korelacji liniowej wyrażającego relację pomiędzy odległością od centrum miasta, tj. Rynku Głównego w Krakowie, a zmianami powierzchni form i struktury użytkowania ziemi. Literatura Aglomeracja krakowska: plan zagospodarowania przestrzennego na okres perspektywiczny w granicach województwa miejskiego krakowskiego: synteza, Prezydent Miasta Krakowa, Kraków 1977. Bromek K., Użytkowanie ziemi w Krakowie i przyległych częściach powiatu krakowskiego około 1960 r., Zeszyty Naukowe UJ, Kraków 1966, nr 128, Prace Geograficzne, z. 14, Prace Instytutu Geografii UJ, nr 36.. 19 20. R. Mydel. op. cit.. B. Luchter, Kierunki przemian…. Powierzchnia Krakowa wzrosła po II wojnie światowej ze 165 km 2 w 1945 r. do 327 km 2 w 1986 r. (por. K. Bromek, Zarys historycznego i terytorialnego rozwoju Krakowa, „Folia Geographica”, Series Geographica-Oeconomica, t. 8, PWN, Warszawa 1975, s. 31). 21. K_746 156. 7/4/08 1:28:01 PM.

(21) Badanie współzależności…. 157. Bromek K., Zarys historycznego i terytorialnego rozwoju Krakowa, „Folia Geographica”, Series Geographica-Oeconomica, t. 8, PWN, Warszawa 1975. Górka Z., Krakowska dzielnica staromiejska w dobie społeczno-ekonomicznych przemian Polski na przełomie XX i XXI wieku: Użytkowanie ziemi i funkcje, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków 2004. Kudłacz T., Luchter B., Wybrane metody przemian użytkowania ziemi (na przykładzie Krakowa), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 2005, nr 681. Luchter B., Główne kierunki przemian użytkowania ziemi w strefie podmiejskiej Krakowa (na przykładzie Bronowic Wielkich), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 2002, nr 588. Luchter B., Kierunki przemian użytkowania ziemi w aglomeracji krakowskiej, praca doktorska, maszynopis. AE w Krakowie, Kraków 1987. Luchter B., Proces przemian użytków rolnych w Krakowie, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1992, nr 367. Luchter B., Przestrzenne związki użytkowania ziemi w Krakowie, Dokumentacja Geograficzna, Warszawa 1990, z. 2/3. Luchter B., Wpływ transformacji gospodarczej na zmiany użytkowania ziemi w strefie zewnętrznej Krakowa (na przykładzie byłej dzielnicy katastralnej Podgórze), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 2003, nr 617. Luchter B., Wykorzystanie bloków urbanistycznych w badaniach przemian użytkowania ziemi (na przykładzie Krakowa), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków, 2004, nr 645. Luchter B., Zmiany w zagospodarowaniu centralnej części Krakowa w okresie transformacji (ze szczególnym uwzględnieniem lat 1992–1995), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1997, nr 483. Luchter B., Skrzypek J., Modelowanie struktury przestrzennej użytkowania ziemi w aglomeracjach miejsko-przemysłowych na przykładzie Krakowa, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1989, nr 296. Luchter B., Skrzypek J., Zastosowanie modelu logistycznego do badania przestrzennej struktury użytkowania ziemi w aglomeracjach miejsko-przemysłowych (na przykładzie Krakowa), „Folia Geographica”, Series Geographica-Oeconomica, t. 21, PAN–Ossolineum, Wrocław 1988. Mydel R., Rozwój struktury przestrzennej miasta Krakowa, Ossolineum, Wrocław 1979. Zając K., Zarys metod statystycznych, Wyd. 3 poprawione, PWE, Warszawa 1982. Studies on the Correlation Between the Distance from a City Centre and Changes in Land Use, Based on the Example of Kraków The purpose of this article is to evaluate quantitatively the transformations in land use taking place in Kraków in conjunction with the distance from its centre, i.e., the Main Square, globally (i.e., all land considered in this analysis) in the period from 1983– 1995/2001. In the research, the authors considered three cadastre units (former cadastre districts that were once separate localities) – Bronowice Wielkie (representing peripheral urban zones: suburban and environs), Podgórze (external and environs) and Śródmieście (central) – that comprise the historic core of the city. The authors used linear correlation coefficients to calculate the aforementioned correlations.. K_746 157. 7/4/08 1:28:02 PM.

(22) K_746 158. 7/4/08 1:28:02 PM.

(23)