Elementy geograficzne i ich symbolika w herbach państw Afryki Środkowej

Pełen tekst

(1)~~~~~~~~~~~~~Li~ ~ J ~6~1~7~__________________~2~O~O~3 Akadomll Ekonomiczno' w Krakowlo. Jerzy Wrona. i ich. w herbach państw. l. Wprowadzenie należy do najważniejsz ych oficjalnych symboli każdeg o państwa. Znaj o m ość wyglądu flag i herbów PaJlstwowyc h oraz ich podstawowej symboliki wchodzi w pewnym stopniu w zakres zaintere sowań. Herb - obok !lagi i hymnu -. geografii politycznej . Barwy i elementy graficzne thg oraz herbów wiciu palistw nawiązują bow iem. oczywiście w sposób uproszczon y. do geografii tych krajów - charakterystycznych cech ich środ o wiska przyrodniczego i ż.ycia spoleczno-gospodarczego. Tematem niniejszego opracowania są herby. a zwłaszcza ich elementy geograficzne. państw Afryki Srodkowej, jednego z trzech (poza Afryką Północną i Afryką Poludniową ) duż yc h regionów kontynentu afrykarlskiego '. Pall stwa omawianego regionu . w liczbie 25. podziel ono na 3 grupy o pewnych podobieństwach geografIczno-historycznych : kraje Afryki Zachodniej. Równikowej i Wschodniej . Przynale ż n ość niektórych państw - zwlaszc za lei.,)cyc h na pograniczu tych podregionów - może być dyskusyjna. Nal eży zauważyć. że ponieważ zwykle brak oficjalnej (zawartej w dokume ntach państwowych ') wykladni znaczenia poszczególnych elementów herbowych. interpretacja symboliki herbów w poszczególnych źródłach czasem w detalach nieco s ię różni .. I AHC. .~wi(J t. Aji-yka /, A.fi'yka // . rcd . W , Maik, Wydawnictwo Kurpisz , POZtlill; ]99X, 19(N,. cz. 2. s. H-9. 2 K(U!.\'tyt/l(jt> pwistw (~/i'ykcUiskich, oprac. L. GC'I bc rg . t . 1- 3, PW N. Warsl.'l w a l lJ6J, l ()65 . 1966..

(2) Jer:\' \l'''OIta. Z uwagi na ograniczon.) objętosc opracowania. analizie poddano tylko zasadnicze i n<ljciekawsze z geograficznego punktu widzenia element y herbów palist IV Afryk i Środkowej . W opisie niektóryc h herbów Jlomini~1O ścisł;, hcrald ycznq za""I~ kolejnośc i omawiania poszczegó ln ych jego dCml!nlów (tzn . zaczyn ania 00 tarczy herbowej). zwra<.:ajq(: przede wszystkim uwagc; na detale geograficznil!.. 2. Podstawowe. wiadomości. o herbach. W Polsce . w języku codziennym. IV publicy styce prasowej . a nawet w aktach ustawodawczych - w przypadku gdy chodzi o symbol I',rr',stwowy ... poję(' .. hero" i .. g odło" u żyw a s ię najczę Śl.: icj zamiennie . \V heraldyce S~I one jednak wy rai.nic rozrói.nianc . Godło lo podstawowy element herhu . Umiesz czane jest zwykk pośrodku tarczy herbowej. ale zdarza się. że znajduje się te ż poza ni:.). Godlem s~ł zwykle figury geometryczne uzy ska ne z prostych podziałów larczy herbowej lub przedstawienie 'I.wierz~lt (najczęściej lwów i orłów), roślin. poslaci ludzkich. ciał niehieskich oraz rói,ncg o rodzaju przedm iotów . np . krzyży '. Obok godla. najważniej sz:, rolę w he rbie odgrywa barwa (tynktura). Pozostalymi elementami skladowymi herbu S'I' klejnot (np. wachlarz z pawich piór lub pióropusz z piór strusich). korona rangowa, trzymacze (postacie ludzkie lub zwierzęta podt rzymuj"ce t''''czę herbow'I). Trzymacze zwykle stoj'l na postumencie (murawie. skale. w przypadku stworzeń morsk ich SOI to falc). Tarcza herbowa bywa zwiericzolla heJmem z labrami (ozdobnym obramowaniem hclnul w postaci tkaniny. piaszcza. liści akantu)'. W heraldyce pali stwowej trzymacze podtrzymują tarczę herbowq - w domyśle strzeg', bezpieczeństwa kraju reprezentowanego przez jego herb . W niektórych herbach lIie występują trzymacze. lecz tarczę herbow'l (lub godło) otacza wieniec roślinn y . utworzony z klosów zbóż czy li śc i określonych drzew. Wiele herbów pallstwowych posiada też dewizę. umieszczom, najczęśc iej lIa wstędze pod tarcz'l herbow'l. Początków pierwszych godel paristwowych doszukiwać się mOżlla we wczesnym ś redniowieczu . Pan feudalny ruszający na wyprawę wojcnn,! zabierui cho",giew jako znak rozpoznawczy. Zwykle zawierala olla lIa barwnym tle jakiś znak wyróżniający jej wlaścieicla . Znaki te , przecJlOdz'IC z o jca na syn" , stawały s i~ dziedzicznymi. Przeobra żać się więc zaczęly w stale znaki rodzinne. tzw . herby (z niem . Erb" - dziedzictwo)'. J A. Zn:.łlnit·ro", ~ k i. SllI'or: olly do dllmly . ElI il iom, - SpoIk an ia. W:m.z:lwa I iJt)) , ~ . l .'\<)- 241) . ..I P. Dud ziil.'>k i . Alfolbel hal/Myc "y . Wydawnklwo Di ogl'lh' .~ . Świa t K s i:,żk i . Wars /ilw:1 1 1)97 . s. 15-32: 0 , N C llhl~ rkcr, Haa ld,.y: SOI/raJ. Srlll!lol.\· (/}/(/ M l'llIIil/ .~ . T\.h:Graw -Jl ill. N('w York 1976, s. 42-2 21 , :'i 5, Rus sod i. S,K . Kuczyll ski. 1. Willaumc , (jor/to. hann' i IIrll/1/ R;,cc;'V/)O.I'IJllJirf'j, Wiedza Powszechna . Warszawa 1910.~ . 19 ..

(3) E/ell/t'lII.\" gl'ogf(~/j' ('~tI() i ich .. Gdy w hełm. po ł ow ie. XII. w . pojawił s ię nowy . . kment uzbroje nia ry~crskicgo. twarz _. a ui.y\vana j uż wCl.csniej dui.a tarcza zas łaniała postać rycerza. rozróżnienie wojowników Ila polu bitwy s tało s ię prawi e nicmożliv."c. Dotych(.·zas używana I:horqgil.·\. ."ze znakiem włatky jui. nie wystarczała. Dlatego te ż zaczę to umieSI.CZl.IC na t;.m..'zach rycerzy - wySlt;pujące P(K~Z(ltkowo tylko na chol',}gwiach - znaki panóv,l, tj . hnhy. Herb s kł a d ał sic.; z wlasciwcgo rysunku. czy li god ła oraz tla . inaczej .. pula" tan.:zy . Tarczę l. wizerunkiem nos ił rycer/. . s l ~ld I t!i- strony w opisie herbu okreslanc s~ lak. jakby je o pi sywal on sam. He rby i reguly heraldyczne pojawiły si~ w XII w .. nicmai n', w noczdnic w Wiciu paliSIwach Europ y Zac hodniej i Środkowej. S:,dzi sic naja,sc iL·j. ie reguły heraldyczne opraco wano na Bliskim Wschodzie w c zasi e drugiej wyprawy krzyżowej ( 1147- 1149). a powrac aj :lcć ryccrsl\\'o przćnioslo do swych krajów gotowe wzorce . Herby malowa no bilrwami her~dtl yczl1ymi.lzw . tynkturami . Do barwienia larcz.y he rbowej u żyw ano Iylko kolorów czyslych . nasyconyc h i dobrze widocznyL"i1. gdyż he rb musi al być rozpoznawalny Z duićJ odleglosci . Byly lo barwy: czerwuna. błękitna. zielona i czarna, rzad ziej purpurowa. Wyk orzystywa no ró wnież owa metale: złoto i srebro. Dość rygorystycznie przestrze.ga no zasady, aby melal klaść Iylko na barwę. a barwę Iylko na melal. Na chor:,gw iach (a dziś na /lagach ) melale oddawano ko lorami: złolO - i.óll ym. srebro .. b ia ł ym. Barwa cze rw ona , jako dobrze odrói.niaj:'lc<.I się od innyc h, miali.! st anow isko uprzywilejowane . Ze wzgl~dów oplycznych zwykle w he rbi e występowala j L,<ln :. barwa i jeden melal. Zdarzaj:1 s ię jedl",k częsle od Slęp slwa od lej zasady . Najczęściej powlarzajqcy mi s ię mOl ywam i godcl i herbów hy ly rys unki zwierząl - lwów. gryfów i Plaków (orłów) oraz roślin .. rÓŻ i lilii . W hćraldyee szczególnie ceniono lwy i o rł y . jako symbole odwagi. władzy i męSlw a. W śre dniowiecz u wicie znaków heraldycznych ks zlallowalo si, pod wpływem ikonogra fi i c hrześcijańskiej . Niektóre znaki . obce przy rodzie i IraJy c.l i e uropejsk iej. prawdopodobnie przcjęlo z Bi za ncjum i od Arabów pockzas wojen ga rn czkowy. os łaniająl:Y e:.t ł;:1. krzyżowych .. Herb rodowy k s ięcia pe lnil rolę herbu rZ'ldzonego przez niego IcrylOriull1 . W miarę likwidacji feudalnego podzialu na dzi elnice. herby władców dokonującyc h zjednoczenia pańsIw zaczę ly Siawać si9 herbami palisl wow ymi . Wsp ó łcześnie kan ony heraldyki zachowane są Z reguły w herhac h palisIw () długi ej historii i prz ywią za niu do Iradycj i. Palisiwa nowe. jak większość paliSIw afrykaJiskieh. ulworzo nyc h w lalach 60. XX w" zwykle wzo ruj:1 si ... na herbach (i Ilagach) pansIw. z klórymi były zw ią zane w prze sz lo ści (np . jako kolonie). CzęSIO jednak Iworzą one nowe . oryg inałne znaki palisl wowc. lu źn o lub w ogó łe. nic nawi " zująec do reguł herald ycznyc h".. G . Os wa ld , Lc,rikol1 da Heraldik. VEB Bihliograph i:\~ h l,.'s Instj\ut, Ll'ipl.i ~ 1'1:-;4: !J. Vis.w!". FI(/ggj~ lI . WaJ Jpl' lI. HVI/II/ t'II. Ballcnberg. Augshurg IlJlJ4. h.

(4) 3. Rys historyczno-polityczny regionu Nie mog'lc pokonać' Sa hary i jeszue trudniejszej bariery , jak'l w pólnocnej Afryce slwo rzy l islam , Europejczycy z a cz~li pOZl1a wac "Czarn y Ko nt y ne nt " od stron y rnorz~1. Pierw szy mi że g lar za mi . kt órzy zapocz i}tkowa li wyprawy odkrywcze, a nast~pni e podbój Afr yki. byli Portugalczycy i Hiszpanie .. Wypnl\\'Y Po rtu galczyk ów, podcjnlOwanc pocz,ltkow o z inicjatywy. księcia. He nry ka Zeglarza, prz yczy nił y si, m .in. do odkrycia w 1445 r. Przy l'ldka Zielonego, IV 144X r. uj ścia Ga mhii, a IV 1482 r. uj ścia Ko ngo . W 14Xg r. Portu galczyk Bartolomco Diaz oplyn'll Przy l"dek Dnbre j NaJz ie i, a d z.iesię<' lat pM-. niej inn y Portugalczyk. Vasco da Gama .-. \V. drodze do Indii ._. dotarl do. wybrzeży. dzisiejszej Kenii. Wyprawy w gl'lb Afryk i u nie Jllożliwlal y brak dróg, chorohy tropikalne , drapiel.niki i wrogosc micszkallcó\\' . Niech<;c tubylców wobec ..biał yc h" wywo1;1I1t1 hy ł a g ł ów ni e faktem . że od pocz,Jłku wiel kich od kr y(' geograficznych w Afryce Europcjczycy (obok Arabów) s wkali tu m-in , niewolników. W pozyskiv.'aniu I/W ... czarnego z łOi a" pośrednic zy li wodz()\vie nadmorskich plemion, prowadząc między sob" lic zne walki maj,!cc na cel o pojmani e je liców by odsprzcda(' ich handlarzom niewolników . Migracje ludnosc i i pllsto sz~ł(: e kon tynent wojny uniemoż li w il y przetrwa nie lllurzYlis kich kudaln yc h palis tw, które lic zni e powstawały jl1Ż od IV w . w strefach sawann i la sów równikowych, Do ważniejszych z tyc h palistw za lic z yć należ.y Ghanę, Songhaj, Benin,. Kongo.. Bugandę .. Handcł. ni ewolnikami (obok handlu zlote m, srehrem i ko śc i,! s l o niową> zapocz'ltkolVany na zachodnim wybrzeżu Afryki w XV IV . przez Po rtugalczyków, ro zwi ni~to na du żij s kalę w p óź niej szyc h wiekach, przy udziale inn ych europejskich narodowości . Byly to nicw,!tpliwie najtragiczniejsze karty nowoży tnej historii kontynentu afrykaliskiego. Wiek XIX, który przyniósl Afryce kres handlu nie wolnikami (w 1838 L formalnie zniesiono niewo lnic tw o w imperium brytyjs kim , a w 1848 L w koloniach fran c uskich ), jednocześ nie pozwol i I na pozn a nie wnętrza kontynentu , Lowców niewo lników zasl<)pili teraz kupcy i misjona rze , co poprawił o wize runek Europejczyków w oczach tubylców i pozwoli lo na wyprawy w g łqb l'ldu. W ś lad za odkrywcami pod , ! ż" l y jednak wojska moca rstw europejski c h, które dostrzcgly gospodarcze oraz strategiczne walory Afryki , Wkrótce caly kont yne nt zostal poznany, a na poclCltku XX w , zakOlil'lono jego koloni z a cj ę . Na obszarze Afryki Środkowej największe imperia kol onialne posiadali Francuzi (Francuska Afryka ZachoJnia, Francuska Afryka Równikowa), Anglicy (np. Brytyjska Afryka Wschodn ia, Nigeria) , Belgowie ( Kongo Belgij sk ic ), Niemcy (Niemiecka Afryka W schodnia, Kam e run ). Hi szp'lIlic i Portug alc zycy. Przed I wojn" ś wiatow'l jedynymi niepodlcgl ymi krajami w Afryce hyly Abisy nia (dzisiejsza Etio pia) i Liberia (utworzona w 1847 r. l. Pic l'W sl..a wojna ;wi atowa przyniosla kl9 s kę Niemiec i utratę prz.ez nich kolonii, kt óre najpierw jako tery-. toria mandat owe Ligi Nanx!<")\v. a póiniej terytoria pow iernicze ONZ. przeszł y.

(5) Element\' t:cOr.:ro/iC211C i ich , . ". .. pod zarząd Wielkiej Brytanii. Francji. Bclgii i Zwi'IZku Południowej Afryki (RPA). Dekolonializacja Afryki naSI<jpiła po II wojnic światowej. ajcj szC/yt przypadł na koniec lat 50. i lata 611. XX w. Przełomowy był 1960 r .. kicdy to "zerwało pęta kolonializmu" aż 17 pallstw tego kontynentu. w tym większość' krajów Afryki Srodkowcj7. 4. Opis herbów I symbolika wybranych elementów 4.1.. Pań siwa. Afryki Zachodniej. Region tcn obejmuje przede wszystkim krajc Ici.,!ce nad Zatoką Gwinejsk'l. Pośrodku zielono-złotej tarczy herbu Kamerunu, na czerwonym klinie, umieszczono błękitny kontur mapy kraju i zlot,! gwiazdę symbolizuj'!c" jedność Kamerunu powstałego z Kamerunu Wschodniego (francuskiego) i południowej czę ści Kamerunu Zachodniego (brytyjskiego). Na tlc mapy znajduj,! się czarny miecz i złote szale "wagi sprawiedliwości". Za tarcz~ł herbow . ,- dwie skrzyż.o wane wiązki zlotych rózeg liktorskich ze srebrnymi toporami. U góry herbu widnieje molto: "Pokój. Praca. Ojczyzna" (w języku francuskim: Paix. Tra"ai/, Patrie i języku angielskim: Peace, Work, Father/alld). U dol u herbu, na zlotej wstędze, widać nazwę palistwa: "Republika Kamerunu" w obu oficjalnychjęzy kach paristwowych (Repllhliqlll' "" Ci/memUII, Repuhlic o/Camerooll). Kartograficzny element znajduje się również w herbie paristwowym Nigerii. Glównym elementem tarczy herbowej jest stylizowany - w kształcie litery Y bieg Nigru i jego glównego (lewostronnego, wschodniego) doplywu Benue. Rzeki te oznaczono kolorem srebrnym na tlc czarnej tarczy, co symbolizuje urodzajną ziemię nigeryjską (zwlaszcza czarne gleby tropikalne utworzone na podłożu bazaltowym, które występuj,! w płn.-wsch. części kraju). Nigcr i Benue w swych dolnych biegach pozbawione są progów i wodospadów, dlatego też stały się ważnymi drogami wodnymi Nigerii. Tarczę herbową podtrzymuj" białe rumaki reprezentuj'lce państwo i jego honoL Herb wieńczy czerwony orzeł zrywający się do lotu. Napis na złotej wstędze u dołu herbu brzmi: Ulli/y (llId F(lith, Peacl' (llId Progres,,' - "Jedność i Wiara, Pokój i Postęp". Herb Burki"'l Faso (z 1997 L) przypomina znak paristwowy sprzed 1984 r.' Czerwono-zieloną mal'ltarczę (tzw. sercową), ze złotą pięcioramienną gwiazd,! Z. Długosz. Historia odkry(' g{'ogl"i1jic:.nych i 1'(I:.nallUI Zi/'lIIi, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warsl.<lwa 2001. s. H3-91; Ellcyklopedia Gl'ograf/Cl1ll .\'1\'111 la , t. "}, Afryka, Wyd. OPRESS, Kraków 1997. s. 12-21: 111,\"((1/";11 AFvki dO/J(lc:.qrkll XIX \\'., red. M. "·ymowski. OssoIlnculll. Wrocław 1996; Pr:~egll{dm1'.\' Ar/liS ,S·II·jata, Ali·rka. red. R. Mydel. J. (Jmch, Oficyna 7. V\"'vdawnic/a Focra, Kraków 199X. s. 17--30: S. WilkosI.. WS:'\".l"lko Wars/awa 19X2. _. o.. ~. •. (I. Ali·\'("{'. Nava . .. K.'>I~l:'arnia, L. Popr/l'dni, ,.rewolucyjny" hl'rh Burkin:! Faso (d. Gm'Tlej Wolty) ohowi;l/.ywal w latach. ! \)X4-1997. W czerwonym l.J,:halym kok. na 7ó!tym tle, ulllies/(:IO!1() m.in. (ZerWOII" pi~('ioralllienn" gwiazd!,-' oral ~ skrlyżowane ze SOOi' - afryk:ulskillllotykt; i pis[olt:t !llilS/y!Hl\\'y Kałasznikow'l..

(6) •. WrOl/lI. poś rodku . podtrzymują. dwa biale. wspi,tc. wierzchowce. Za ta,,'7." '"11icszczono dwie skrzyinw3nl.! włócznie symbolizuj'ICC zdecydowanie lllicszkuI1CÓW do ohrony swej ojczyzny . U góry herbu znajduje się wstęga z nazw" kraju [Jurkillil Faso. u dolu dewiza (w języku francuskim): Ul/ile - J>rogres .Iu.\lice - .. Jedność. Postęp. Sprawiedliwość". W dolnej części he rbu ulllieszczona jest ,lIwarta k s ię ga i dwa i.lii.bla prosa (wg innych źrl)del - smga). Ksi" ż ka symbolizuje poszu kiwanie wiedzy. natomiast proso (sorgo) ma przypominac. że samowystarczalność żywnościowa jest priorylclowym zadaniem kraju . gdzie rolniclwo ponos i często duże straty z powodu susz'J , Dla Gwinei glówn" ro si in" żywieniow" (uprawian" IV dolinach rzek i na. bagnistych glebach namorzynowych) jest złotej. ryż . Waż, nym. elementem cz.erwonozielona (z żóltymi kłosami i ziarnami). tarczy herbu Gwinei jest więc gal'lzka ryl.u. które, trzyma IV dziobie biala golębica. Na tle gal"zki ryżowej przedstawiono. skrzyżowane. srebrny miecz (ze zloq rękojeścią ) i równici. w tej , ,,mej harwic strzelbę (z br"zow" kolb,,). PrI.edmioty te maj" dcmollstro-. wai', że naród gotowy jesl hronić swej suwerennosci . Bezpośrednio pOUlarCZl:} herbow" znajduj" się trzy pola w barwach lI"rodowych czerwollo-żółto -zielo nych. Poniżej. n" białej wstędze, dewiza pa)'l stwa w języku francuskim ''': Tra vail. JlIsI;ce, Sofidarile - " Praca. Sprawiedliwość, Solidarność". W centralnej części herbu Gwinei-Bissau (do 1973 r. posiadlości portugalskiej) widnieje czarna pięcioramienna gwiazda. symbolizująca (podobnie jak na nadze) kontynent "Czarnej Afryki" i jego mieszkańców . Gwiazdę otacza wieniec palmowych liści. u dolu którego umieszczono zlot'lmu sz lę (symbol darów morza i nawi'Jz"nie do emblematu dawnej Afrykmiskicj P"rtii Niepodleglośc i Gwinei i Wysp Zielonego Przyl"dka) . Herb dopelnia dewiza w języku portugalskim: UI/idad,' Lilia Progres.l·o - "Jedność, Walka. Po s tęp" . Zrozumiale jest. że godlem Wybrzeża Kości Sloniowej jest sloń". Slonie i inne duże zwierzęta występują powszechnie w tym kraju, choć dziś już nie tak licznie jak dawniej. W 1878 r .. kiedy część wybrzei.a afrykaliskiego nad Zatok" Gwinejsk" - między rzekami Comoe i Cavally - nazwano Wybrzeżem Kości Sloniowej. tych największyc h l<jdowych ssaków by lo tutaj bardzo dużo . W cz,,sach kolonialnych slonic zostaly w znacznej mierze wytępione dla pozyskania 'I. ... P. Fojtik. R. Klimd.Nm't,.' :, /wk\'.lłllrkillo FliS/}, .. YexiloJo!.!ic" 199X. nr IO'.',~ . 206()- 2070 . . .. 10 Dewizy lub oficjalne nazwy pallstwa w j~zyku fr'lIll'uskim. w herbach wicIu krajów arry" kańskich. zwłaszcza Afryki Zachodniej. wynikaj.) z te go. że kicdy.~ były one posiadłościami fran· cuskimi (Iuh belgijskimi) . Analogiczn:) sytuacj~ spotykamy w niektórych Ilerhill'h p:ulslwowych kmjów Afryki (i in nych knntynent<'lw), b~dących w pt7.c)o;d()~ci ("'zt;sci:1 imperiuJll hrylyj.'Ikicgo. a dli ~ Itllkż'jcyd lllo brytyjSkiej Wspólnoty N,tro(J("v . I I AfrykI,' - na putuLlnit' od Suhary ~ I.illllit'szkujl' s loń afrykilJiski (Lo.rodlllllll (~/i'i('mUl) _ k st un Tlic«1 większy od swegu krew niaka azj;l1ych:,!!o . mic l"/y lin 4 Jl) wy s nko~l'i, dOfO)o ly o.\uhnik wa;;,)' ) - 7 ton. CharaktcrYMyan;, ozllob;j sloni. b.,;d:)GI jednak powodem id\ 1X'IJilo)oncgtl wyhija lilii tld najdawnicjsz)'ch czasów. S;) UW;\ siekacze sz c zęki górnej, tzw . ciosy (hłt;dn i (~ nazywane klalllil. ('cniolll' jako tzw . kose słoniowa. li s!olli afryk.uiskicb ciosy wyst~puj;) \I ohu pki. LI samców wał, ;1 najol,'ścil'j 15- 20 kg . li samic p{)l()w~·ll1ni (~j . Afrykanskie "lonit' lc ś ll ~: (ok. 1."0 tYS.l uzna w'\Ile Sil od 11 ieu .. wna I,a oudzi(: lin'. , tr/l'C i gal lIllck SIOl1 i ( Lo.\'odol/f(/ crd . o/ i,l') ..

(7) E!cl1lel1ry geoMrc~/rc:.IU' i ich symfmlik(/ ... kośc i s ło niowej ,. Do zmniejszania pogłowia słoni przyczy niał o si\, lel_ zajmowanie znacznych obszarów sawanny pod uprawy plantacyjne . Obecnie. mimo zalożenia na Wybrzeżu Kośc i SlonioweJ i w innych krajach a l'rybli skich wiciu parków narodowyc h i rczerwatów przyrody . w ktorycll c hroni się dzikie zwierzęta. sloniom nadal grozi niebezpicczcli stwo. Poluj'lna nie klusowni cy. pozysk uj'lc kość sloniową na zlecenie niclega lnych handlarzy. Szacuje s ię. żc o ile przed slU laty liczba sloni na kontynencie al'rykańskim wynosila ok . 4 mln . to obecnie żyje ich ok. 400 tys .. z czego na W ybrzeżu Kośc i Sloniowej ty lko 3 tysi'lce ". Tarc zę herbow'l Wybrzeża K ości Sloniowej z bialq g low'l slonia (symbolu sily. wladzy i m"drości) otacz"j'l zlote sy lwetki dwóch palm " (z dużymi pierzastymi li śćm i ) . sy mbolizuj 'lce ś wiat roś linny kraju. He rb uwpel niajw tarc za słoneczna wyłaniająca s ię zza tarcz)' ht!rbowej oraz wsti;ga z na zw ą pallstwa w język u fran c usk im : Ref>/lh/iIJ/l1' dl' Cli /e d'/ vII ;r/, - .,Republika W y brzeża Kości Sloni owej". Lew". poj edync zo lub parami. caly lub tylko jego glowa . w ró ż nych pozach i kolorystycc (najczęściej jednak zloty). wyst ę puje w herbach kilkunastu krajów afrykańskich . Zlote lw y. jede n kroCZ<Icy na tarcz y herboweJ i dwa stoj'lcc ... trzymacze tarczy. zdobiq herb (z 1960 r.) S ierra Leone - .. G óry Lwów" . Tak,! nazwę (Se rra Ldo) nadali temu krajowi i.eg larze portugalscy. którz y dotarli tu w 146 1 r. Pó lwyse p w rejonie dzisiej szego rrcctown i pln.zach. część kraju s'l terenami górzystymi. jedynymi na wybrzeżu Afryki Zachodniej. na zachód od ujścia Nigru. Do nazw y kraju nawi'lzuj'I styli zowane. zielone wierzc holki górs kie z tarczy herbowej. Sw iat zw ierzęcy S ierra Leone zostal s ilnie przetrzebiony i lwy - kied yś liczne - dziś lU nic wy stępujq . Blękitno -bi a le fali ste linie w dolnej części ta rczy he rbowej mów i,! o polożeniu pallStwa nad Oceanem Atlantyckim . Czarny kolor pochodni symbo lizuje ludność afrykańską. zaś zlote plomi e nie - d 'lżenie do woln ości. Plonqce pochod nie naw iązują ró wnież do faktu. że pi erwsze s tałe osiedl e - Frcetown 12 S ł o nic (zarówno afryka llsk ic, jilk i azjaty': kic, którycII jest ok . J5--40 ty s.) wp isa nc zos tał y ml li !'> t~ gOlt unk6w giHljcych i S;ll:hronillllc prl.e pls.ulIi K OIlWCIKj i Was l.y nglollskil:j . l.I Jakl.:o lwid d OS I~p l"IC :i.nldla wcby lolo!!Il'1.Il(' i hcraldyallc nic prl~l"Yl.uj ;l. u jak,) pa ll1l~ ( ho dl.i.jc:-.I 10 /apcw llc pa lma ole ista, in . o!t.' jow ii,.'l,:" gw inejski ,FIlIeis gU;II('I'/Isisl . \Vysh;pujc ona pOWSi'.CC IHlic w z<ll" houn iej. l1"opibll1cj 1\ frp:c. N al eźy , ohok kokosowej, do naj ważn icjs/.y,-= li palm IhISi'.l" i'.udajn yc h. Oj(-j(lw it~l· gwi ncj!-.k i posiada pió ropusz dUl.yd l (d(14 1lI ) p i l'rz'l s l y dl li~l'i . Owo(elll ll'j palmy jC:'I1 pomaral\cl.uwy pl'.'Ilkow icT wiclkoSt:i ~ I iw ki . O\\'Ol·o., lany liL'l.:)600 -XOO la nierai znao.llic Wi~' C l'.i) owoców i wal.;) dn SO kg . OleJ palm owy wykorzys tywany jl'st w gos podarstwie d(llllowym ora/. w przc mysle SP(\7.y wC I.)'Ill, slui.q\.' !!IÓWJlic do wy robu ma rg;lr)'ny. Z\lb . F .A . Nova k. . \\lidki lIIIlI ... ro.~lill , P WR il .. War'l:Jw"l 1979: Z. Pudhidknwsk. i. Ho.W".\' lI ~ylk oll'(' , WSiP . Warsi'awa 1992. 1-1 I. ~ w (Pallrhatl lco) wystt;pujl.! w AfrYl·c na południ c od Sahary. żyj;)\: na .~ krajll PU S!yll i na ~ a Wil nllilC h. OJ wat: I.a s i~' ol hr/.)' miq si l;j . a s;lI11 ic\.' - 110S/.;)1.' wsp;lIli .. I:) grzy wt; - wy gl;)Ja P() I~·7.n il'j. od nic mniej :-.ihll'j sam icy. Ten d u ży drapióni k. ptl l )'g r }'~k najwit;k. szy z kOi lIW, m alaz! Illicjsl"l' w hl'rhal· h lic l. nyl' h Il;II·]S!W afrykaJlsk Kh, cun)lw.i ~ kich i iIIjalyc kich . \V hcraJ dyc(' kw jcst przedc \\'s/y sl kirn un s\lł,icni(' 11l s it y i Illę~lwa , ~ym b\) t cm wladzy kn·1lcwsklcj . W hl'rh:Kh prl.l'd.'ilaw ia S]~' !! t1 naj L"l.~' ...ocj w pOl.y( ji WSp i~ll'j ,lj . ~ l oj'll:c.i na Iyl ll)'l:h lapad!..

(8) ("wolne miasto") - powstało dzi<;ki angielskiemu towarzystwu filantropijnemu. Pod koniec XVIIIw. zaloi.y li go wyzwoleni niewolnicy murz.yJiscy i Anglicy. Lwy-trzymaae obejmuj., również dwie wy ni osie sylwetki palm oki ,tych \VM~nych roślin zywicniowych i eksportowych tego kraju i tej czę ści Afryki. Herb uzupelnia motto: Uli i/v - Frado/ll - Jlls/in' - ,Jcdnośt'. Wolność, Sprawiedliwość" . Zloty lew wspięty (symhol sily, reprezenlant fauny kraju) widnieje w prawym. czerwonym polu tarczy herbowej Senegalu. Lewe pole larczy I.ajmujc zielono-hr.,zowy wizerunek b'H)babu, przedstawiony na zlotym tle . Zasadnicze barwy tarczy herbowej - ziele", żólć, czerwic,i - nawi.,zuj., do barw !lagi pa,,stwa. Falisty zielony pas, umieszczony poniiej sylwetki drzewa, symbolizuje rzekę Senegal. która tworzy pólnocn., i pln .- wsch. granicę pa,istwa i klóra dala nazwę temu wchodnioafrykati skiemu krajowi. Baobab - symbol Senegalu, uosobienie trwałości i nic s kOl1cZOllośc i - jest charakterystycznym drzewem tego kraju" . Występuje (wraz z akacjami) na obszarze sawann Afryki Srodkowej, zwlaszcza sawanny niskotrawiastcj, typowej dla środkowego Senegalu. Tarczę herbu Senegalu otacza wieniee li śc i palmowych . Dewiza (w języku francuskim): U li P"lIple - Uli 8l// - Ul/C Foi znaczy : ,Jeden Naró,1. Jeden Cel. Jedna Wi;ua". Wicllcz~Jca herb. zielona pi~cioral1licnna g.wiazda. nawi:'łzujc do gwiazdy z !lagi patislwowej i symbolizuje niepodleglość oraz nadziej~ . Kolejne patlstwo z heraldycznymi lwami to Garnbia - s'lsiad Senegalu, najmniejsze lądowe patlSlwo Afryki. Lwy, przedstawione \V naturalnych barwach, podlrzymuj.! tarczę herbow., oraz dzicrż<) w lapach: z prawej Slrony - miejscow,! siekierę (Iocar), z lewej - mOlykę (mandinka). Lwy symbolizują odwagę, dumę, godność, trwalość: przypominają ponadto czasy brytyjskiego panowania kolonialnego oraz fakt. że zwierzę lo jeszcze nic tak dawno żylo na tulejszych sawannach. Wspomniane wyżej narzędzia pracy rolnika i leśnika, przedstawione w kolorze zlotym (żółtym), '" glównym emblematem blękitnej tarczy herbowej . Barwy tarczy to zloto. blękit , biel. zieletl. Barwa zlota i narzę dzia pracy daj., do zrozumienia, i.e pomyślność Gambii zależy od rozwoju rolnictwa. Blękit symbolizuje milość, szczerość i lojalność narodu, a jednocześnie l~ Rośni e. tu baobab wlaściw)' (Ad(/ll.HlII;a digiraral . Jest to jedno z najbarJziej ost>bliwych drzew św i .tlJ . 7A wzgh;du Ilil chiuaktcryslyCi'.nil korolIt; . którJ pokrojem przypomina system korzc· niow y. tubylcy uwal.ają. i.c hauh,lb .. roś ni e do gl'lr}' !logami". Baubaby S'I roślin;Jlni-~am()lnikall1i: nic znoszą s'l.,icdz!wa innych tlrzcw , lwwct gatunków pokrewnydl. Osi:n;aj:) olbrzymie rozmiary, c hoć s.} stosunkuwl) nic wysokie (do 25 m), lll<lj., s/.erol..:.,. roz!oi.yst'j k oro n~' (o wysokoś ci uo 20 m) i b<lrdlO gruby piCli (~rcdnica 9- 12 m. obwód du 55 m - absolutny rckoru ś wiatowy). Jesl to rO .~lina bardzo długow iel.: W'I. ()l.:cn ia siC, 7.C najslars/.c okazy lio.•) nawl't 5 Iysi~l'Y lal. Pnic drzew . Sl.llIcznic luh w n:lluralll }' sposóh wydr'l żone . mog ił SIU7y~ np. 1..1 jlHllIicsZl.:zcn ia dla ludzi luh spichlerze zbol.owc . Drewno haobilh6w j(~!-.llllak:j wolnośc i, cenna jest n,llollliilSI kora . I. któreJ micszkilllcy Afryki otrzymuj;, włókno tó.ywanc do wyrobu powrozów. worków, SiCl'i ryb'lekich . Miil7.sZ owoL'ÓW ma smak cytryl10wy i słu?y mil'jsl.:owcj ludnoki do spofl'ldl.aniu orz(.'i.wJaj'lcych n'lpojów. Ponicwai o\l,'ocam i baobahóv,' 7.ywl;, sil.," tl'i: pawiany . st'ld [o nazyw;lIlc s,1 "małpim chlcbcm". L isc ic . OWlX:l' i \.;or<l baobabu stosowane ~q róWnit."7. w JlleJycynie ludowej..

(9) Wybrzeże. Nigeria. Sierra Leone. Rys. I. Herby wybranych. Kosei. Słoniowej. Senegal. państw. Afryki Zachodniej.

(10) Gabon. Uganda. Kenia. Tanzania. Rys. 2. Herby wybranych państw Afryki Równikowej i Wschodniej.

(11) 'm,li'" , ':;.11(' i ich. wody rzeki Gambii. wzdluż biegu której _. na przestrzeni 450 km - rOl.ci',ga si, ten bardzo w~ski kraj . Bici w herbie oznacza pokoj o w" natur, i przyjazne nastawienie Gambijczyków do innych narodów . Zielel) wyraża nad z iej\, i lolc rancj~. a lak żc sy mholi z uje znaczenie rolnictwa (prawic ~() 'Yt 7.atnl(jnionych ) w gospod<Jrcc kraju I". Herb Gambij (z 1964 r.) . w znurznym s topniu wzorowany llll heraldyce europcj skicj . dopełniaj 'l hełm rycerski. labry i k lejno! herbow y. K tejnotem herhowym jest krzak orzeszków ziemnych 17 . Orze sz ki z iemne s~, Ilajhardl.iej 1"01. p()wsze c hnion~ uprawą i najważniejszym artykułem eksportowym Gambii. Arachidy i wyrohy z nich stanowi" obecnie ok . HO% warto śc i eksportu. Produkcja orzeszków ziemnych ulega jednak znacznym wahaniom. ze względu na susze, choroby i szkodniki roślin oraz zlnially ccn na rynkach światowych. Biała w~,aC;ga potl tarcz . } herbową zawiera motto p~l1istwa : Progres.\·, Pcace, Prosperity -- "Postęp. PokÓJ. Dobrobyt". Ghana - była kolonia brytyjska - otrzymała herb z nadania krółowej Eli.biety II w 1')5 7 r., wraz Z uzyskaniem niepodleglo ści, Dlatego tei. zloty. kroczący lew po; rodku tarc zy herbu Ghan y symbolizuje dawne i "hecne zwi'IZki tego kraju z królestwem bryt yjskim . W pierwszy m polu blękitnej tarc zy herbowej (podzielonej z ielon ym krzyżem) umieszczono miec z ceremonialny i laskę parlamentarną. co sy mbolizuje rodzim" admini strację . W polu drugim znajduje się zamek Osu (dawniej Christiansborg) z XVII w., gdzie dzisiaj mie ści się siedziba rz" du . Obiekt ten to jeden z okolo czterdziestu zamków i fortec zbudowanyc h przez Europejczyków w tym kraju. mającyc h strzec ich kolonialnych interesów , W polu trzecim widnieje drzewo kakao wca . Kak;to jest najważniej szym produktem eksportowym Ghany. daje polowI' warto ś ci eksportu tego kraju". Bogactwa mineralne kraju (glównie zloto) symholizuje stylizowana kopalnia zlota przedstawiona w czwartym polu tarczy herbowej. Obecnie wydobywa się tu ok. 30 t zlot a rocznic. co daje Ghanie miejsce w pierwszej dziesi~tce światowych producentów tego kruszcu. Czarna gwiazda (w zlotej obwódce). wieńcząca herb. jest symbolem afrykańskiej wolności. W dolnej części herbu. na wstędze. umieszczono motto parlstwa: Freedon1 alld Ju slice - "Wolność i Sprawiedliwość" , Tarcz, herbow" podtrzymuj~ ghaliskic orły ( wla śc iwie bie-. u. K .1-1 . III'.' :-' Iłl~r . f'lflKK('1l filuJ Wappl'lI tll'I' Wf'il . B.:rlcl :-.m:1Il1l L ~K i kon V erl ag . G OTcrsloh. 1992 .s. SS . 17 Orzc!,·t.ki zie mne. ill . urz;ll:ha , orzech zil'lllny (Arad,is hypO~ll(,lI) wysh;puj:j w kr;Jjach II c ie pl ym, wilgollly m k Ii lIlac ie . Dla II pra wy. !!dyż slr:)k i I . owocami rosn:j pod zie 111 i:l. kurl ysllll' jl·sl. ny czas kh dojrzcw<lnia b y ł suc hy. Zhioru owoo;ów za/wyCl.aJ dnkt\n tlj(~ s ię, wyrywaj'le n;GlI ic cale rośliny. I ub wy kopuj;,c je przy pOlllocy mot ylc Nas IOlla (Irnchy . '/.w;tnC po wszl'dlll ie orl.('sl.ka m i ziemnymi, aradidam i luh fistaszkami, doslan.:I.aj:) okju jadalnegu, llw;,;i.:uwgo za jl'dc!l z najk'p· szych w swiccic . (JrZl..'szki te są równiei. spoi.ywanc w wyrobach l: uki cl'lliczydl luh prazom' '- sol;!. IH Z uprawy kilkao (g lówn ic na pluskowyi.u Aszanti) i.yjc w Ghanie, bCl.p(J.~n:dllio lub pO~J'l'd nin, ok . 1141udnllścl . Kilkalla ~c ie lat temu mała Ghana dzierży ła św iatowy prymat w po/)'sklwaniu tej ui.ywki. Dzii;, pomimo pewnego spadku zhiorów, prouuk cja kakao w Ghanil.' stawia .i'llla Il'zccillllllicjseu w ś wi ecie (po Wybrzcżu Kosci SłonioweJ i Brazylii) ..

(12) ,-. ' W rO!l ll. lik i afry kłJłls kic ~ H a litll'(JlI1S \'OCf!l' f ). z czarn:, gw ia zd;} zawies/oll;1 na szy i. na wst..;dzc w harwach narodowydl _ Tr zymaczami tarczy herbu p:'1I1stw O\-vego Republiki Benill ll S_I dw a lam pan y . Lampart. in. pantera luh leopard (PilI/liwra parlilIS l je st d u/.y m drapiónikiem z rodziny kot ów. wyst..; puje w Afr yce i Azj i _Jego futro l.asadni cl.ojest hr~I Z()wO-7_ ółte z czarn ymi pl amami na wie rzc hniej stronie c ia ł a i h i ałe na spodni ej . Lampan Olaczan y jest wie1L) czc i,) . zw laszcza w A fryc c . jako sy m-. boI odwag i. okruc i cłl s lwa i nicujarzmionyc h inslynkt t)w, Srebrna (hi,"a ) tarcz" he rbowa pmlz.i cJ o na jest c zwórd z icJni e w krzy:i.. W pie rws zym polu znajduje s il' styli zowa na sy lwetka du iej atra kcji turys tycznej kraju - Jednego z fo n ó w ohronnych ludu Somha"', Jci.,)cydl w pó lnocnej <:z~.(ci BenIIlu. w gó ra ch Atakora. W polu dru g im -- Gwiazda Heninu . . naj \V y~_sz y order p:ulstwowy _W polu trzecim - zielona palma ol cista z czerwonym i owocami _W polu ostat nim -- czarn y trójm asztow y żaglow i ec na hłękit nym morw . co ma przy po minać da wne handlowe zw i,)zki Afryki i E urop y. N~ld tarcz.., hcrbow:) Benillu umi eszczono dwa czarne rog i ohfito śc i . k1óre przy po minaj" ro gi bawo lu . W ystaj ,) z n k h z lo te . z z ielon y mi li ś'· mi. kolb y kukury(lzy . co ma symbo li zo wać dominację ro lnictw a w gospoda rce kraju , Pod tarc,,) znajdUJe się haslo w języku fran c us ki m: F'ralerill' , Ju sli"l', Tl'lll"uil--. .. Braterstwo. Sprawi ed liw ość . Praca"_ Lwy umieszczon e w herbie Togo. Si.). cze rwone ze. z ł o t y mi. grzy wami. i od w rócone do siebie tylami. co je st rzadkie w herald yce . Ka i d y z nic h trzym a w lapac h luk i strzalę . Nad nimi świec i zlo te s lo li tc . z literami RT wcw n,)trz -co jest s kró tem na zwy pmi stwa Repuhliqul' Togolllise . Nad sio licem znajduj,). sit; dwie flagi narodowe Togo i wstl;ga z. dewizą:. Unio Jl , Paix. So lidarile. ~. "R ó wn ość .. Pokój. Braterstwo". Herb Liberii (z IH47 Ll .najstarszcJ ni cpodJeglej republiki Afryki. przedsta wia wi zcrunek żaglow c a dohijaj'lcego do brzegu, Wschodl.'łCC s ł01ke symboli Zllje wo ln o ść. któq zwiastuje bialy gol;)h z li ste m w c1ziobic . un osz,)cy s ię nad sta tki e m . Na brzeg u. pod pa lni'). umi e szczo no t acz kę i lopatę - podsta wo we narzęd z ia pracy tamt yc h Cza sów . Herb o p'lIrzony jes l mnllcm : "fil e L OI 'l' o/ Lihcrly IJrotlghllłJ Hen' - .. Umiło w ani e wo ln ości przyw i odł o nas lUlaj" oraz IlaZW ' ) par'l stwa RelJ/l"'ie o(Lihl' r i<l '" .. Rc pu hlika Liberii " .'''. W bialym, okr')g IYIlI po lu herhu (I 1<)92 r.l Wy s p Zil' I' "ll'gt> I'r/ y l"dka / uajdujc si, jasuobl,kitny t,,"jb,t / plnu,)"" J't>L'ilodni,) symholi /. uj ",·" ",,,Ino."'. Wo k,',llr('jk,pa naz w" P'lIiS IW" Iw j\'/ yk ll p" rl up lskim . " d l·j')'1 d " 1')7:i 1'. wyspy hyly kolnni ;I Purt ugal ii ): 1\('1",l>l i("(/ lic' ('o/w \/('I"{ /(' , " Rl'IHlh l i l\ a l ,iL'lonci!(l Pf/V I;)dLt" , \ V .~(') rnl'j- l'zt; śri h ~ l-bu lllll il' S/C/Jl Il O l lnl\'. (! (\ II -\,) o ł owia n y pi on sy lJlholi l. uj:lcy pro s! olinijn ośl' hl.<."/l' rOSl' L n'l\\'I lOś":- i :-- pr:lw i c dli w o ś":'. ..,. ,. _ . _ - - - - - - - --._--1'1 r..·1 ~'~ l i\\'-\ ~il' p k nl1\' SOlllh;1 (S(lll1:l, T a lll h~'l'Ill;1. ' L IIII:lhilllllldllil' .... h; lr .lf..kl'~' .. I \l'Illl' pi\-I IO\\' \' ,. 1It'{)n~'rikoWil !1l' /;ą'l'nt!y (I\\'all~~ l at ;! S(llllhal. PI/\'PU lllil1; I.i :)I'\: !'\ąl _\, (I!lro l llll- 1\.11 111 11;1 Slll ll h:ll l:lk/v. dllll:ljhard/ll'j arl'lla ll'l llyr h w h',j l'/~'~r l !\II'\'~i , .'0 ;\. HI'l lid.; _L ' likolll'lai"", f / ;-/10/..11 ;'('/111 .\\-("/1_ ł\:lllll!.'l': . . tll l', ]' r ;th ;! II)!),\;_ ~ , 11 '/ ,.

(13) .. E/eU/elll\, l1 (, . ,~('o~rlllic:' .. i ich. glówne zasady kon stytucji patistwa. Barwa trójk"ta przypomina kolor Oceanu Atlantyckiego. gdzil.! lowi si~ zllaczne ilośc i ryb (odgrywaj"I...'ych wal.n., rolę w wyl.ywicniulucln ok i) i korali . Hcrb otacza 10 zlotyc h gwia zd !jak na Iladzc p",istwowej), symbolizuj'lcych zamieszkałe wyspy kraju (Boa Vista, Brava, Fugo, Maio. Sflo Nicolau. Sao Tiago. Sao Vincclltc. Sal. Santa LlIiza. Santo Ant~o)~ ' . W jego dolnej cz~ści umies zczo no liście palmowe (sy mbol zwyc ię- Siwa w walcc o niepodległość) oraz 3 llgniwa łalil'lIcha, oznaL'zajqccgo solidarnośc' i przyjaill cechujące micszkaJków . Glówn ym elementem herbu Wysp Sw . Tomasz" i Ksi"i.,ccj - polo żo nych we wsch. cz,sc i Za\. Gwinejskiej - jest sylwetka drzew" kakaowego, umieszCZOIla po środ ku zlntej tarczy herbowej . Kakaowiec podkreśla znaczenie tej rośliny ul.,ywkowej dla gospodarki kraju . Krzewy k"kaowca zajmuJ'1 ok. 70% ogólnej powierzchni upr"w pł;lIltac yj n yc h, a ziarna kakao dostarnaj" XO - 9WJ.. ogólnej sumy wplywów z eksportu kraju . Tarcz, podtrzymuj;! dwa miej scowe plaki (z lewej papuga ;.ako~ ~ , z prawej - kania czarna ~" ), a nad ni,! umie szczono czarną gwiazd" symbołizuj"q jedność obydwu wysp tworz'lc ych ",\listwo. Herb dopelniaj" I"'pi sy w jęz yk u portugalskim, oznaczaJ'lce nazwę palistwa : RCfmblica f)clllocrt/rica de S. TOIII {'ril/cipe ("Dc mokratyczna Republika Wysp Swictego Tomasza i Ksi"żęcej") i mollo: UI/idade, DiJcip/il/a, ha/w/ho - "Jedność, Porzqd~k, Praca" .. - c'. ,. 4.2, Afryka RównIkowa. Glównym elementem zlotej tarczy herhu Republiki Konga jest czerwony kw z zielonymi pazura mi i z zielonym jczykicllI. Lew dzier ży w lapie czam'l pochodnię z czerwonym plomieniem . Jest symbolem narodu kongijskiego" a płom,ta pochodnia to oznaka wolności kraju. Przez środek tarczy herbu przebiega zielona falowana wstęga, co symbolizuje rzekę Kongo, która jest największ" w Afryce Środkowej . Na przestrzeni ok . 80() km jest ona rzek'l granie zn'l dla obu palistw kongijskich i dala im nazwę . Pod tarc"l znajduje si, zlota wstęga z napisem: UI/ir e - Trtll'oi/ - Progres - "Jedność, Praca, Postęp". Herb wieńczy "leśna korona" z nazwcl pClIistwa: Reflllhlilflle Ii/l COl/go, bę();ICU symbolem narodowej suwerenności. Zielony kolor korony "zna(;Za b"gcnc kon gijskie lasy . Eksploatacja wilgot nych lasów równikowych, charaktcryzuj'lcych. -- - - - -- - ~ł A . Zn~Llllil~rowsk i ,. TJIl' World Em'ydol'l'dw. (~rFllIx.\·.. TJ/( , J)j ~Jtlłili\'1' GHid,'. lo. II/ /Nllt/lio-. lIa l F/ag.\·, 8(11/łw/".\" , Sff/lulrml.\· mul El/sigI/s . Lore llz Bon\.: , London 1999 ,:-,. '11 'J . n W herbie przl'lhlawiollo podgawnek 7.ako. i.ako WySpOWij (PsillllC/IS airltllCII.\' I,rillc/ 'I'.\'). wySfępuj;jC: } jedynie na Wy:-.pad\ Biokn (FernanJo PO) i Ksi'jż l,'ccj. Więks za (;/ r.;.~i: jej upi~I'J.t'llia je s t sJ.ara, op.nn ma (/l'TWOlly ,jcst 11 icco Jllll iej~ J. a i (; iC1ll1l icjs/,a n 17. Iwyk te papu gi ża ku . \V ysh.; Pllje w sladadl nil hrzcga(,' h pierwulnydl l ropi kalnydl lasów, gdzie 7.crujc lIajl·l r.; !\1.: iej w koron;u: h. wysokich drzl'w . Pokitflu j~.i SIanowi:, g łówn ie OWOl'C i nasiona . ~,\ Kania uarn a (Mill·I/.\" lIIi,li/WI ,\') to gatunek z rodzin)' ja S fl' ł',I,'hi owaty cll. Gr/hiel ma ( ien1tHlhrunat ny . sP('I(J n ircn j ;l.~nie.i.'izy , ogoli 11 l('znaczlI ic wcit;t y , Wys tępujl' W \\' k'l tI 1'1'jon:l l' II .~ \II i al a . w Iym w praW il'l"a!rj Afryl'c. Ulnawana l a narOlIowego ptaka Wys p Sw . Tom asza j Ksi')i' I,'l·l-j ..

(14) Ja ;:y Wrono. Afryka Równ ikowa. -. granice ndd7.iclaj'lcc podregiony Afryki Srodkowcj. Skala łI ~-- _ .. ~n. rooo I..m. ,". --- .. ---. ... Rys. I . pj,istwa Afryki Srodkowej s ię. bogalym składem galunkowym. odgrywa wa ż n'l rolę w gospodarce kraju . Najcenniejsze galunki drzew .Iakie jak okume. mahOli. limba . lek przerabia s ię na miejscu. są one leż przedmiolem eksportu w Sianie nieobrobionym . Żółt o - c zarna glowa lamparta (z czerwonym językiem w ol wartej paszczy) byla do niedawna glównym lemalem herbu Zairu - obecnej Demokralycznej Republiki Kong a. Lampart i olaczaj'lce go elementy - włócznia . s lrz ała . gał"zka oliwna. "kici" słoniowy - symbolizowały kraj ( ro ś liny. zwierzęla. bogactwa mineralne) i jego ludność . W ł <)9 7 r. . po obaleniu róimu gene rała Mobulu i przy wróceniu dawnej nazw y (Demokral yczna Republika Ko nga). zlllie niono herb (i nagę) . Lam parla. dla MobUlU uosobienie siły i władzy. zas",pił lew. Wzorowany je si on na wizertJnkulcgo zwierzęcia z filmu Walia Disneya ., Króllcw" (LiolI King). Na.

(15) i idl obrzeżu. herbu umieszczono napis z nazw~l państwa RepubliqIle Democrariqlle du COl/go - .. Demokratyczna Republika Konga". Czarne pantery (melanistyczna odmiana lampar1a, występuj'lca szczególnie na terenach wilgotnych) podtrzymują tarczę herbu Gabonu. Symbolizują one bogaty świat zwierzęcy kraju i czujność prezydenta nad przys złości ą i dobrobytem państwa . Herb lączy barwy narodowe - zieleń. zloto (żółć). blękit. z czemią - kolorem Afryki. Trzy zlote k oła, w górnej części tarczy herbowej, oznaczają bogactwa mineralne Gabonu. Oprócz ropy naftowej, wydobywa się tu także rudy manganu. uranu i żelaza, oraz złoto i diamenty. Gómictwo odgrywa coraz więk szą rolę w gospodarce państwa. a eksp0r1 kopalin walnie przyczy nił się do tego, że Gabon stal się obecnie jednym z naj bogatszych krajów afrykańskich. Czarny żaglowiec z flagą narodową, unoszący się na hłękitnych falach, symbolizuje znaczenie morza (Oceanu Atlantyckiego) dla ekonomiki państwa . Sylwetka statku przypomina również o odkryciu - przez POr1ugalczyków - kraju z morza (ujścia Ogowe, uważanej za rzekę narodową), co nastąpiło w 1470 r. Tarczę herbową Gabonu umieszczono na złotym pniu (z wyraźnie zaznaczonymi korzeniami), z zielonymi liśćmi drzewa okume . Aż do rozwoju górnictwa (lala 60. XX w.) drewno okume było najważniejszym towarem eksportowym kraju. Wilgome lasy równikowe pokrywają 68% powierzchni Gabonu, co stawia go w czolówce krajów o największej lesistości . Gabon był od początku XX w . jednym z największych św iatowych eksporterów drewna szlachetnego. Najcenniejszym gatunkiem, stanowiącym gros pozyskiwanego drewna przemysłowego. jest okume 24 . Napis (w języku łacińskim) na górnej, białej wstędze herbu brzmi : Uniti Progrediemllr - "Zjednoczeni będziemy kroczyć do przodu"; na dolnej. niebieskiej wstędze (w jęz. francuskim): Union, Travail, JlIstice - "Jedność, Praca. Sprawiedliwość". Herb Gwinei Równikowej (wywodzący się z herbu miasta Bata, głównego miasta terytorium Rio Muni) znajduje się na jej fladze państwowej . Na srebrnej tarczy herbowej umieszczono sylwetkę drzewa namorzynowego (mangrowego), wskazującego na znaczenie gospodarki leśnej dla ekonomiki kraju". Sprzedaż drewna daje 20% wpływów z eksportu . Drewno drzew namorzynowych jest bardzo cenne ze względu na dużą trwalość i odporność na niszczenie przez termity. Inne źródła" podają, że w herbie Gwinei Równikowej przedstawiono drzewo jedwabne, zw. też drzewem kapokowym. W polskim nazewnic-. 24 Okume (właśc.. okumć),. in. gabon, lo handlowa nazwa cennego,lekkiego drewna pozyski~ wanego z Ii!kias lych drzew Aunmmt'lI kh';necuw rosnących w Afryce Środkowej i Zachodn iej, g łównie w Gabonie . Barwę ma różowobnllOWij . u7.ywane jest m.in . do wyrobu mebli . sklejek.. oklein. pudelek na cygara. L. Mucha, S. Vala~ck, VJajky li maky um; .svt!ta. GKP. Praha 1987. s. 125. 26 New Flaf:s. Republic o! EqulItorial Guitlt'tl, "Thc Flag Bulletin" 1979. nr 2. s. 39; C.P. Shaw, Ffags. Running Press . Philadelphia 1994, s. 80. H.

(16) Jer\' Wrona ". Wyspy Św. Tomasza i Ksi 'lźt;l:a. Burundi. .". u , OE. '"". ,0. ~. ii(. '". .~. D.. .U>. '". Togo. r<. c<e o. '""' o'" ",. ". '" '". '". Wyspy Zielonego Przylqadka. Rys . 4. Herby wybranych państw Afryki Środkowej.

(17) Elementy. geogY(~/ic:'l/e. i ich .. twie bo tanicznym jest to puchowiec pięci()pr~cik()wy (Ccih" peli/lii/dra)". Wedlug tradycji pod tym drzewem król tubylców Bonkoro zawarł w 1843 r. uklad z Hiszpanami. Sześć 6-ramiennych zlotych gwiazd nad tarcz~ herbową reprezentuje część kontynentalni! Mbini (d. Rio Muni) oraz pięć głównych wysp kraju: Bioko (d . Fernando Po), Wielkie Eloboy, Małe Eloboy, Corisco i Pagalu (d. Annobon) . Herb dopełnia dewiza w języku hiszpańskim : VI/ie/ad, Paz, J/wi ci" - "Jedność, Pokój, Sprawiedliwość". Tarcza herbu (z 1963 r.) Republiki Srodkowoafrykańskiej podzielona jest na pięć pól. Na malej tarczy sercowej widnieje - na lic konlUrll "Czarnej Afryki" - złota pięcioramienna gwiazda, symbol afrykańskiej wolno śc i i dążeń do zjednoczenia kontynentu . Głowa słonia (biala na zielonym tle) i zielona sylwetka "drzewa kapokowego" (puchowca pręcikowego Ceih" pel/lane/w takiego samego jak w herbie Gwinei Równikowej) na białym tle reprezentują bogatą faunę i florę kraju, leżącego między rzekami Ubangi i Szari oSpotyka się tu zwierzęta (w tym słonic) i rośliny typowe dla sawanny i wilgotnego lasu równikowego. Trzy gwiazdy w kolejnym polu tarczy herbowej nawiąwj'l do mona państwa: Vni/e, Digl/i/e, Trave/il - "Jedność, Godność, Praca". Czarna ręka w czwartym polu tarczy herbowej to emblemat zalożonego w 1952 r. przez B. Bogandę (późniejszego prezydenta) ruchu niepodległo śc iowego Mesan (Ruch Rozwoju Społecznego Czarnej Afryki - Mouvemell/ de Developmell/ Social de L 'Afriqlle Noir), który doprowadził do uzyskania suwerennosci . Wyciągnięty palec czarnej ręki wskazuje na gwiazdę - symbol wolności. Nad tarczą umieszczono "s lońce wolnosci", a na jego tle datę - IDecembre 1958 - .. I grudnia 1958 r." Wtedy to, w wyniku referendum, Zgromadzenie Terytorialne Ubangi -Szari proklamowało utworzenie autonomicznej republiki w ramach Wspólnoty Francuskiej, pod nazwą Republika Srodkowoafrykańska. Hasło nad słońcem (w języku narodowym songho) brzmi: Ze Kwe Zo ·- "Czło wiek jest równy człowiekowi". Herb uzupełniają dwie flagi narodowe i order republikański.. Stylizowana glowa lwa (symbolizującego silę, która ma doprowadzić do rozwoju kraju) jest godlem Republiki Burundi . Za czerwoną tarczą z łwem umieszczono trzy oszczepy (odpowiednik trzech gwiaz.d 1. flagi państwowej), oznaczające trzy podstawowe grupy etniczne kraju - Hutu, Tutsi i Pigmejów Twa - pierwszych mieszkańców tych terenów. Oszczepy wskazują ponadto, że naród będzie bronił swej wolności. Herb uzupełnia motto w języku francuskim: VIIi/e - Travail- Progres - "Jedność, Praca, Postęp".. n Puchowiec. prę ci kowy. 10 olbrzymie dr/.ewo. jcslloTcbka z licznymi nasionami pokrylymi. osiągaj,}cc. długimi. 25- 30 111 wysokosci. Owocem jego. wioskam i. Puch ten. zwuny kapokiem, sta-. nowi doskonaly materiał ID .in . do wypychania kamizelek i kół ratunkowych. Z jednego ID -letniego. drzew a zbiera się ok. 3 kg czystego włókna. Puchowiec Afryki. Ameryki Środkowej i płd .-wsch. Azji.. pręcikowy. rosnie w wilgotnych lasach.

(18) •. Wrona. Herb (z 1962 L) Rwandy (Ruandy) przedstawia srebrną tarczę herbow'l na tle flag narodowych. Na tarczy siedzi biala gołęhica, pod tarczą znajduje się wstęga z zieloną gałązką oliwną. Oha znaki są symbolami, tak bardzo tu potrzebnego, pokojowego współżycia plemiennego. Ramiona trójkąta wewnątrz tarczy herbowej symbolizują współpracę Hutu, Tutsi i Twa (Pigmejów) - głównych grup etnicznych kraju. Przed rozpoczętą w 1994 L kolejną krwawą wojną domową Hutu (zajmujący się głównie uprawą roli) stanowili ok. 85% ludności kraju, Tutsi (głównie pasterze) - 14%, Twa (ż.yjący z myślistwa i zbieractwa) - ok. I %. W środku trójkąta umieszczono motykę i afryk,"iski sierp - symbole rolniczych zajęć ludności. Strzała i łuk wyrażają wolę obrony uzyskanej suwerenności. Grot strzały skierowany w dół oznacza pokojowe zamiary narodu. Trójkąt otacza napis (w języku francuskim) z nazwą i dewi"l państwa: Repuhlique Rwandaise - "Republika Rwandy" oraz LiberIe Cooperat;ol1- Progres -- "Wolność, Współpraca, Postęp". 4,3. Afryka WschodnIa. Trzymaczami oszczepów i tarczy wojowników masajskich w herbie Kenii (z 1963 L) są dwa złote lwy. Barwy tarczy herbowej i układ poziomych pasów są identyczne jak na fladze narodowej. Kolor czarny oznacza rodzimą ludność, czerwony - krew Kenijczyków ("która jest taka sama jak krew Europejczyków" - słowa 1. Kenyatty), przelaną w walkach o niepodległość, zielony roślinność kraju, biały - pokój". Na środkowym, czerwonym pasie tarczy przedstawiono srebrnego koguta z siekierą - zwiastuna nowego życia. Jest to emblemat KANU (Afrykańskiego Związku Narodowego Kenii) - partii Jomo Kenyatty, pod przewodnictwem której Kenia uzyskała suwerenność, i która dzisiaj jest główną partią rządzącą. Tarcza herbowa wsparta jest na wzgórzu symbolizującym Mount Kenya - najwyższy szczyt kraju (5199 m n.p.m.), leżący prawie na równiku. Dał on też nazwę temu państwu,jednemu z najbardziej atrakcyjnych przyrodniczo w Afryce. Na murawie pod tarczą znajdują się rysunki, ważnych dla gospodarki kraju, płodów rolnych: kawy, piretrum 29 , sizalu"', herbaty, kukurydzy, ananasa. Biały napis (w języku suahili) na czerwonej wstędze: Harambee oznacza "Działajmy (pracujmy) razem".. 2HA.Brozck,op.cit.,s.101.. Pirctrum (pyretrum) to zwyczajowa nazwa, podobnej do rumianku, rośliny o botanicznej nazwie złocień dalmatyński (Chrysanthl'1l1um cillerarilllfolium, Vii Pyrerhrum cillcrariaefolium) , mającej iółto-bialc kwiaty. Z ususzonych koszyczków kwiatowych tej byliny uzyskuje się proszek 29. lub wywar posiadający silne właściwości owadobójcze, a nicszkodliwe dla człowieka. Pirctrum. jest eksportowane z Kenii na cały świat. .'0 Sizal, in. agawa sizalowa (Agav(> .\'isallllw) to gatunek agawy włóknistej dostarczajqccj włó kien twardych, służących głównie do wyrobu lin i sznurków snopowi'lzalkowych. Ważnym obszarem produkCji sizalu jest Afryka Wschodnia, głównie Kenia (nalcż'lca do ścisłej światowej czołówki) oraz Tanzania..

(19) i ich. Herb Ugandy (z 1962 r.), typowy dla państw Afryki Wschodniej, umieszczony jest na czarnej tarczy, w kształcie tarcz wojowników masajskich . W jej górnej części wymalowano białe i błękitne falc symbolizujące wody kraju: jezior - Wiktorii . Alberta i Edwarda oraz rzeki Nil (Nil Wiktorii. poni żej nazywany Nilem Alberta). Tradycyjny bęben murzyński jest sy mbolem państwa. Słońce w centrum tarczy wskazuje na położenie kraju - Uganda lei.y na równiku. w środku tej części Afryki. Tarczę herbu ugandyjskicgo podtrzymują: ż uraw koroniasty :" (umieszczono go też na fladze kraju) oraz antylopa kob (kobus}". Reprezentują one, stosunkowo jeszcze bogatą. faunę tego pań stwa . Tarcza herbu Ugandy spoC7.ywa na zielonym postumencie wyobrażaj"cym Wyżynę Wschodnioafrykańską, z której spływa Nil. Tu też przedstawiono galązki bawełny i kawy, najwai.nicjszych upraw towarowych Ugandy. Bawelna i kawa dają ok. 1/3 dochodu narodowego. Uprawą kawy zajmuje się ponad milion drobnych rolników. glównie w pld .-zach. części kraju i na wschodzie, u stóp góry Elgon. Charakterystyczną tarczę herbu Tanzanii (na wzór tarcz wojennych Masajów) podtrzymują mężczyzna i kobieta (oznaka równouprawnienia płci) w tradycyjnych narodowych strojach. Tanzat\czycy ci trzymają w rękach c iosy ("kly") sloniowe ucieleśniające odwagę i siłę. Są one również sy mbolem bogactwa fauny . Świat zwierzęcy Tanzanii, pomimo organizowanych polowań (safari) i klusownictwa, odznacza się nadal różnorodno śc i" i znaczną liczebnością dużych osobników, w tym słoni, bawolów, lwów, antylop, gazel. zebr, i.yraf, lampartów, hien, szakali. Tarcza herbu tanzat\skiego wspiera się o Kilimandżaro , górę-symbol kraju. Wulkaniczny masyw Kilimandżaro, najwyższy w Afryce, położony jest w pln.wsch. Tanzanii. w pobliżu granicy z Kenią, na Wyżynie Wschodnioafrykańskiej. Najwyższy wierzchołek tego masywu - Kibo (Uhuru) mierzy 5895 m n.p,m. Europejscy podróżnicy zobaczyli Kilimandżaro dopiero w połowie XIX w. Rewelacją dla nich było to, że choć góra ta leży tak blisko równika (3° q> S). pokrywają ją śniegi i lodowce (granica wiecznego sniegu przebiega tu na wysoko śc i 4500 m n.p.m.), Stąd też w języku suahili Kilimandżaro nazywane jest ,.l śniącą górą". Według legend murzyńskich, wielki krater tego wygasIego wulkanu (o średnicy 2 km) jest tronem boskim. Okoliczni tubylcy jeszcze dziś czę sto modlą się do wyniosłego, wyjątkowo pięknego w ksztalcie, szczytu. Motto herbu, umieszczone na białej wstędze, w języku . suahili, brzmi: U/lIIrll na Umaja - "Wolność i Jedność" .. .II Żuraw Koroniasty (Bah'(l rj(':lI /Jllvlmill<l) wys1cpujc w Afryce na południc od S.duuy . W Ugandzie jest liczny. m.in . leż stal siC ptakiem narodowym - pełni funkcj~ uniwersalnego symbo lu wszystkich plemion zamieszkujących kraj . .12 Antylopa kob występuje niemal w calej Afryce, tworząc licznc podgatunki . W herbie Ugandy ZOsIa! przedstawiony kob nilowy (Kobus me!-:tlcero.\'), zamics zk uj'ICY zaroś!;\ nad Nilem i innymi rzekami w Ugandzie i Sudanie ..

(20) h:r:y Wrona. W górnej czę ści tarczy herbowej umieszczono "znicz wolno ści" , a pod nim flagę narodow'l. Poniżej znajduje się czerwone pole. na pamiątkę tla dawnej flagi Zanzibaru. Niebieskie falc na bialym. najniższym polu. przypominaj,) jezioro Tanganika (drugie. po Bajkale, najgłębsze jezioro świata), które dalo nazwę pat\stwu. W 1964 r. Tanganika. połączywszy się z Zanzibarem. utworzyła Tanzanię (Zjednoczonq Republikę Tanzanii). Skrzyżowane ze sobą w herbie oszczep, siekiera i motyka symbolizują : oszczep - golOwość narodu do obrony , mOlyka i siekiera - rolnictwo i rozwój gospodarczy kraju . Znajdujące s ię u stóp mężczyzny i kobiety gałązki kawy i bawełny rcprezcllIuj,) te ważne dla gospodarki państwa płody rolne.. 5. Podsumowani. Herby państw Afryki Środkowej . tak jak i pozostalych krajów afrykańskich. zawierają wiele elemenlów typowo geograficznych . Szczególnie bogato reprezelllowany jest w nich świat zwierząt dzikich symbolizujących miejscową faunę. jak też określone wartości duchowe (odwagę. męstwo. silę. m'jdrość). Szczególne miejsce w heraldyce państwowej tej części Afryki zajmuje lew . .. Król zwierząt" występuje w herbach krajów, w których nadal żyje. ale również tych. których fauny już nie reprezentuje . Inne zwierzęta spotykane w herbach omawianych państw to przede wszystkim siań. lampart. czarna pantera. antylopa kob. bielik afrykański. żuraw koroniasty. W herbach znalazly też poczesne miejsce rośliny. które odgrywają podstawową rolę w wyżywieniu ludności lub w eksporcie. względnie są charakterystyczne dla szaty roślinnej kraju. Przykładowo. z roślin uprawnych. w herbach Beninu i Sierra Leone umieszczono palmę oleis"}. Ghany i Wyspy Św. Tomasza i Książęcej - kakao. Gambii - orzeszki ziemne. Ugandy i Tanzanii - kawę i bawełnę. Kenii - sizal, pirctrum . kawę. herbatę. kukurydzę. ananas, Burkina Faso - proso, Gwinei ryż . W herbie Senegalu występuje baobab. bardzo charakterystyczny dla sawann tego kraju i innych krajów afrykańskich. a w herbie gabońskim okume. którego eksploatacja jest podstawą gospodarki łeśnej w tym państwie . Herby niektórych krajów (np. Gabonu. Ghany) nawiązują do bogactw mineralnych. W analizowanych znakach państwowych kilku państw znalazły się elementy podkreślające polożenie geograficzne - nad Atlantykiem (np. Gabon. Liberia, Sierra Leone. Wyspy Zielonego Przylądka) lub w dorzeczach wielkich rzek afrykańskich - Nilu (Uganda). Konga (Republika Konga), Nigru (Nigeria), Senegalu (Senegal) . Najwyi.szy szczyt Afryki - Kilimandżaro - widnieje w herbie Tanzanii. a Mount Kenya - w herbie kraju. któremu dal nazwę . W herbach kilku innych państw można znaleźć elementy mówiące o ich przeszlości kolonialnej i zró żnicowaniu etnicznym (Burundi. Rwanda)..

(21) · i ich symbolika" ,. Geographical Elements and their Symbollsm in the Coat.-of-arm. of the Nallon. of Central Africa In Ihe article. Ihe author discusses the appcarance and symbolism ot' (he ('oclls-of-arms of 25 countries of Central Africa . Particular attention is paid lo clcmcnts th~iI :łrc in(eresting from a geographical perspeclive , The coats-of-arms ol' CeTlIrai Arrie.m countries, just as those ol" other African countries, conlain many geographic:.1i elements. Especially prevtllent are wild animals (chietly lions), symbolising local fauna and certain spiritu<tl values . erop pl<tnts Ihat play an importani role in feeding the population and in export "re also found in coats-of-arms. as are trees (hal are charaCleristic for Ihe flora or a given counlry OT which are fundamentaj lo the forest economy..

(22)