Okulicz, Łucja
Sprawozdanie z badań kurhanu w
miejscowości Biesowo, pow.
biskupiecki w 1970 r.
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 633-638
a m ią ż sz o ść jeg o w y n o siła do 15 cm . N a p o w ie rz c h n i ja m y g ro b o w e j o d k ry to f r a g m e n ty p r z y n a jm n ie j d w ó c h n a c z y ń , b rą z o w ą s p rz ą c z k ę do p a s a i p rz e p a lo n e k o ści lu d z k ie , a w p o b liż u z n alez io n o ż e la z n y k lu c z . W s k u p is k u p rz e p a lo n y c h k o ści lu d z k ic h (o b ie k t 28) z n alez io n o fr a g m e n ty k o śc ia n e g o g rz e b ie n ia z p o p rz e c z n y m i n ita m i b rą z o w y m i (je d e n z a c h o w a ł się). W stę p n a a n a liz a m a te ria łu p o z w a la zaliczy ć go do I I i I I I w ie k u n.e. C m e n ta rz y s k o z n a jd o w a ło się z a p e w n e g łó w n ie n a z ac h ó d od b a d a neg o t s r e n u częścio w o n a o b sz a rz e d ziś z a b u d o w a n y m .
P r z e w id z ia n e je s t k o n ty n u o w a n ie p r a c n a o b u s ta n o w is k a c h w W o ry ta c h , a ż d o n a le ż y te g o ic h ro z p o z n a n ia , k tó r e w in n o z n ac z n ie w z b o g ac ić d o ty c h c z a so w e w ia d o m o ści o k u ltu r z e łu ż y c k ie j n a W a r m ii i M a z u ra c h , a zw łasz cz a d o s ta r c z y ć d a n y c h o d n o ś n ie do o sad n ic z e g o a s p e k tu t e j p ro b le m a ty k i, d la k tó re g o d o ty c h c z a s b r a k b y ło z u p e łn ie ź ró d e ł. N a z ak o ń c z e n ie a u to rz y z p rz y je m n o ś c ią p r a g n ą p o d k re ś lić , iż b a d a n ia te g o ro c z n e w z b u d z iły z n ac z n e z a in te re s o w a n ie m ie s z k a ń c ó w w s i o ra z w ła d z lo k a ln y c h , c h ę tn ie s łu ż ą c y c h p o m o c ą p o d c za s t r w a n ia w y k o p a lisk .
Ł U C J A O K U L I C Z
SPRAWOZDANIE Z BADAŃ KURHANU
W MIEJSCOWOŚCI BIESOWO, POW. BISKUPIECKI W 1970 R.
B a d a n y w 1970 r. k u r h a n w m ie jsc o w o śc i B ieso w o , p o w . b is k u p ie c k i z n a j d u je się n a s k r a j u la s u w ch o d zą c eg o w s k ła d k o m p le k s u le śn e g o L e ś n ic tw a T u m ia n y , N a d le ś n ic tw a S ad ło w o , w o d le g ło ści około 3 k m n a p ó łn o c n y w sc h ó d od c e n t ru m w s i B ieso w o , po p ra w e j s tro n ie szo sy B isk u p ie c -B a rto s z y c e .
6 3 4 K R O N I K A N A U K O W A
R yc. 1. B iesow o, p ow . b is k u p ie c k i, p o łu d n io w o -w s c h o d n ia ć w ia r tk a k u r h a n u , po z d ję ciu n a s y p u k a m ie n n o -z ie m n e g o z k a m ie n ia m i w ie ń c a o g ra n ic z a ją c e g o k u rh a n .
F o t . в . K u n i c k a
Z a w a rto ś ć z n a jd u ją c e g o się t u n a s y p u k a m ie n n o -z ie m n e g o u ja w n io n o w czasie p rz y g o to w a ń do z b u d o w a n ia w je g o o b rę b ie p o m ie szc z eń g o sp o d arcz y c h . Z a w ia d o m io n y o o d k ry w a n iu m ię d z y k a m ie n ia m i n a cz y ń w y p e łn io n y c h s p a lo n y m i k o śćm i, K o n s e rw a to r W o je w ó d z k i Z a b y tk ó w A rc h e o lo g ic zn y c h w O lszty n ie zab e z p ie cz y ł w y k o p i w s trz y m a ł w sz e lk ie p ra c e . W 1969 r. w ia d o m o ść o o d k ry c iu k u r h a n u z p o c h ó w k a m i c ia ło p a ln y m i z o sta ła p r z e k a z a n a do I n s t y t u t u H is to rii K u ltu r y M a te ria ln e j PA N , g d z ie z a p la n o w a n o p rz e p ro w a d z e n ie b a d a ń w r a m a c h Z e sp o łu do B a d a ń E tn o g e n e z y S ło w ia n , k ie ro w a n e g o p rz e z p ro f. d r. W ito ld a H e n s 1 a. W c zerw cu 1970 r. p rz y s tą p io n o do p ra c w y k o p a lisk o w y c h n a o b ie k c ie. B a d a n ia m i k ie ro w a ła a u to r k a n in ie js z e g o s p ra w o z d a n ia p rz y u d z ia le d r a J e rz e g o O k u l i c z a i d z ie się c io o so b o w e j g ru p y s tu d e n tó w I ro k u A rc h e o lo g ii P o ls k i UW .
K u r h a n o ś re d n ic y 15 m i w y so k o śc i 1,5 m z a d rz e w io n y od s tr o n y p ó łn o c n e j i s iln ie o b o ra n y od s tro n y p o łu d n io w e j, b y ł p o n a d to zn iszczo n y p rz e z g łę b o k i w y k o p zało żo n y w sa m y m je g o c e n tru m . Z k o n ie c zn o śc i w ię c p ra c e m u s ia ły p rz y b ra ć c h a r a k t e r ra to w n ic z y . Z p rz y c z y n te c h n ic z n y c h (siln e z a d rz e w ie n ie s ta r y m i d rz e w a m i) p ó łn o c n ą p a r tię k u r h a n u m o ż n a b y ło z b a d a ć je d y n ie g łę b o k im i ro w a m i s o n d a ż o w y - .m i, k tó r e u ja w n iły b r a k p o c h ó w k ó w w e w n ą tr z k u r h a n u , o b e cn o ść w ie lo w a r s tw o
w eg o p ła sz c z a k a m ie n n e g o o n ie re g u la rn y m u k ła d z ie k a m ie n i i d a lsz y c ią g w ie ń c a z d u ż y ch k a m ie n i u ło żo n eg o u p o d n ó ż a k u r h a n u . S y s te m a ty c z n ą e k s p lo ra c ję p r o w a d zo n o n a to m ia s t w p o łu d n io w e j p a r t i i k u r h a n u w o ln e j od d rz e w .
W w y n ik u p ro w a d z o n y c h b a d a ń stw ie rd z o n o , że zasię g k u r h a n u o g ra n ic z a ł p o je d y n c z y w ie n ie c u ło ż o n y b a rd z o re g u la r n ie z d u ż y c h k a m ie n i. J ą d r o k u r h a n u z a ło ż o n e b y ło w ie lo w a rs tw o w y m p ła sz c z em k a m ie n n y m i z a s y p a n e z ie m ią. P o d p ła s z c z e m i w a r s t w ą z iem i z n a jd o w a ła się p r o s to k ą tn a k o m o ra g ro b o w a , z b u d o w a n a
6 3 5 K R O N I K A N A U K O W A
R yc. 3. B iesow o, pow . b isk u p ie c k i. P o c h ó w k i n r 1 i 2
F o t . B. K u n i c k a ·
w p o łu d n io w e j części k u r h a n u w z d łu ż lin ii p ó łn o c n y zac h ó d — p o łu d n io w y w sc h ó d . S k ła d a ła się o n a z w ie lo w a rstw o w e g o b r u k u k a m ie n n e g o , b a rd z o ściśle ułożonego,, o g ra n ic z o n eg o w z d łu ż d łu ż sz y c h b rz e g ó w w ie lo w a rs tw o w y m „ m u re m ” . K ró ts z y b rz e g od s tro n y p ó łn o c n e j z a m y k a ł o lb rz y m i g ła z d łu g o ści 1,4 m , sz e ro k o śc i 50 cm i w y so k o śc i 90 cm . W ejśc ie do k o m o ry , z n a j d u ją c e się w p o łu d n io w e j p a r t i i k u r h a n u o z n ac z o n e b y ło z o b u s tr c n d u ż y m i g ła z a m i, z k tó r y c h je d e n z a c h o w a ł się. d r u g i z a ś p o z o sta w ił je d y n ie g łę b o k i o d c isk w z iem i.
K o m o ra g ro b o w a p o s ia d a ła d łu g o ść 7,7 m o ra z szero k o ść, w p a r tia c h n ie z n isz c zo n y ch , 2 m . O d w e jśc ia , n a p rz e s tr z e n i 4,8 m d n o k o m o ry w y ło ż o n e b y ło g ru b y m i b ie rw io n a m i, s p a lo n y m i i p rz y s y p a n y m i g lin ia s tą zie m ią, co d a ło w e fe k c ie w a r s t w ę g ru b e j sp a le n iz n y z w k ła d k a m i s iln ie p rz e p a lo n e j p o le p y . W o d le g ło ści 2,4 m od w e jśc ia do k o m o ry z n a jd o w a ły się u s ta w io n e p o p ie ln ic e ze s p a lo n y m i sz c z ą tk a m i k o s tn y m i, w d w ó c h rz ę d a c h . C zęść p o p ie ln ic , b liższy ch w e jśc ia , s ta ła m ię d z y w a r s tw ą s p a le n iz n y i p c le p y , część b a rd z ie j od w e jśc ia o d d a lo n a n a ściśle u ło ż o n y m b r u k u k a m ie n n y m .
W o d le g ło ści 4,2 m od w e jśc ia do k o m o ry z o sta ła o n a zn iszczo n a p rz e z w k o p z 1968 г., k tó r y s ię g a ł aż p o je j p ó łn o c n y k ra n ie c . Z n a le z io n o tu n a o d c in k u około· 60 cm p rz e m ie sz a n ą w a rs t w ę sp a le n iz n y , p o le p y , k a m ie n i i re s z tk i ze zn iszczo n y ch p o p ie ln ic . W d a lsz y m o d c in k u k o m o ry w y s tę p o w a ły ro z rz u c o n e k a m ie n ie , ziem ia b ez s p a le n iz n y , fr a g m e n ty c e ra m ik i i p rz e p a lo n e kości.
W p o łu d n io w e j, n ie z n isz c z o n ej części k o m o ry g ro b o w e j o d sło n ię to p ię ć p o c h ó w k ó w p o p ie ln ic o w y c h . P o p ie ln ic e — to n a c z y n ia z w y d łu ż o n ą , c y lin d ry c z n ą s z y j k ą , b a n ia s ty m , n is k o u m ie szc z o n y m b rz u ś c e m i k u lis ty m d n e m o p o w ie rz c h n ia c h s ta r a n n i e w y g ła d z o n y c h , b a rw ie c z e rw o n e j i d ro b n o z ia rn is te j d o m ie szc e p ia s k u . C zęść n a c z y ń p o s ia d a p o w ie rz c h n ie z e w n ę trz n e w y św ie c a n e . W ię k sz o ść o d k ry ty c h
Hyc. 4. B ieso w o , po w . b is k u p ie c k i. P o c h ó w k i 3, 4 i 5 F o t . B. K u n i c k a e g z e m p la rz y je s t b o g a to z d o b io n a w g ó rn e j s w e j p a r t i i o rn a m e n te m g ru p k re s e k u k o ś n y c h o g ra n ic z o n y c h g ru p a m i k re s e k p o zio m y ch . W e w sz y s tk ic h p rz y p a d k a c h p o p ie ln ic e n a k r y te b y ły p o k ry w a m i c z a p k o w a ty m i z z a k ła d k ą , o fo rm a c h ty p o w y c h w y łą c z n ie d la p ó ź n e j fa z y ro z w o ju k u l t u r y k u rh a n ó w z a c h o d n io b a íty js k ic h w e w c z e s n e j e p o ce żelaz a . W p a r t i i ś ro d k o w e j p o k ry w z n a jd o w a ł się d u ż y o tw o re k , zaś ich p o w ie rz c h n ie z e w n ę trz n e zd o b io n e b y ły b o g a ty m o rn a m e n te m g ru p k re s e k o m o ty w a c h i u k ła d z ie a n a lo g ic z n y m j a k n a p o p ie ln ic a c h . T y lk o w p o c h ó w k u n r 1 m ię d z y s p a lo n y m i k o śćm i zn alez io n o zn iszczo n e i s iln ie o d k s z ta łc o n e w o g n iu fr a g m e n ty o z d o b y z d r u tu b rą z o w eg o , o k rą g łe g o w p rz e k ro ju .
W o b ec zn isz c z en ia części k o m o ry g ro b o w e j n ie sp o só b o k re ś lić lic z b y p o c h ó w k ó w p ie rw o tn ie w n ie j u m ieszczo n y ch .
N a p o d s ta w ie lic z n y ch a n a lo g ii z n a n y c h z o b s z a ru P ó łw y s p u S a m b ijsk ie g o , M a z u r i W a rm ii k u r h a n w B ieso w ie n a le ż y zaliczyć ze w z g lęd u n a jeg o k o n s tru k c ję do tzw . IV ty p u k u rh a n ó w z p ro s to k ą tn y m i b ru k a m i k a m ie n n y m i p o d n a sy p e m k a m ie n n o - -z ie m n y m . O b ie k ty teg o ty p u są c h a r a k te r y s ty c z n e d la I I I fa z y ro z w o ju k u ltu r y k u r h a n ó w z a c h o d n io b a íty js k ic h p rz y p a d a ją c e j n a ś ro d k o w y o k re s la te ń s k i (około 25C— 120 p.n.e.). Z e s ta w fo rm c e ra m ic z n y c h o d k ry ty c h w k u r h a n ie w s k a z u je n a d u ż ą je d n o lito ś ć i b a rd z o n ie w ie lk ie z ró ż n ic o w a n ie ty p o lo g ic z n e. N a jb liż sz e ze z n a n y c h d o ty c h c za s .an alo g ie z aró w n o ze w z g lę d u n a fo rm ę n a c z y ń , ja k i sp o só b ic h z d o b ie n ia, p o c h o d zą
т. k u r h a n u w R e d y k a jn a c h , p o w . o lsz ty ń sk i.
O g ó ln ie n a le ż y s tw ie rd z ić , że ze w z g lę d u n a sw ą k o n s tru k c ję i w y p o sa ż e n ie •o m aw ian y k u r h a n re p re z e n to w a ł ty p b a rd z o ro z p o w sz e c h n io n y n a o b sza rz e M az u r w e w c z e sn e j ep o ce ż elaza. J e d n a k ż e w ię k sz o ść o b ie k tó w te g o ty p u b y ła o d k ry ta p r z y p a d k o w o i n ie d o c ze k a ła się p ra w id ło w e j e k s p lo r a c ji o ra z d o k ła d n y c h b a d a ń .
638 K R O N I K A N A U K O W A
P o n a d to n ie m a l z u p e łn ie b r a k je s t w lite r a t u r z e szczeg ó ło w y ch in fo r m a c ji n a te m a t sp o so b ó w ic h k o n s tr u k c ji i z e s ta w u fo rm c e ra m ic z n y c h i in n y c h z a b y tk ó w z n a jd o w a n y c h w e w n ą tr z . Z ty c h te ż w z g lę d ó w o b s e r w a c je p o c z y n io n e w czasie b a d a ń k u r h a n u w B ie so w ie n a b ie r a ją w y ją tk o w e g o z n a c z e n ia . N ie z w y k le w a ż n y m s tw ie r d z e n ie m b y ła o b e cn o ść w k o m o rz e g ro b o w e j w y m o s tk i z d re w n ia n y c h b ie rw io n . I n t e r p r e ta c ja je j m o że b y ć w ie lo ra k a . W y d a je się p ra w d o p o d o b n e tr a k to w a n ie je j ja k o sz c z ą tk ó w sz a lo w a n ia d re w n e m w n ę tr z a k o m o ry g ro b o w e j, do k tó r e j w s ta w ia n o p o p ie ln ic e ze s z c z ą tk a m i z m a rły c h . N ie je s t ta k ż e w y k lu c z o n e , że są to p o z o sta ło śc i s to su p o g rzeb o w eg o lu b in n e g o ty p u o g n isk a p a lo n e g o w p r z e d s io n k u k o m o ry g ro b o w e j. W y ja ś n ie n ia f u n k c ji sz c z ą tk ó w b ie rw io n w k o m o rz e g ro b o w e j m o ż n a o cze k iw a ć po o d k ry c iu w ię k sz e j s e r ii p o d o b n y c h p rz y p a d k ó w .
N a leż y jesz c z e z w ró c ić u w a g ę , że k u r h a n w B ie so w ie z n a j d u je s ię w r e j o n i e w y ją tk o w o b o g a to n a sy c o n y m te g o ty p u o b ie k ta m i. N ie s te ty b r a k p u b lik a c ji m a t e ria łó w z a b y tk o w y c h p o c h o d zą c y c h z o d k ry w a n y c h t u d a w n ie j i n a jc z ę ś c ie j n iszc z o n y c h k u rh a n ó w , a ta k ż e f a k t c a łk o w ite g o ic h zn isz c z en ia w czasie o s ta t n ie j w o jn y n ie p o z w a la n a p e łn ą c h a r a k t e r y s ty k ę p rz e m ia n o b y c z a jo w o -k u ltu ro w y c h i o s a d n i czych te g o re jo n u w e w c ze sn ej e p o ce ż elaza.
W O J C I E C H N O W A K O W S K I A N N A P O Z A R Z Y C K A
TERENOWE BADAN IA WERYFIKACYJNE CMENTARZYSK
KURHANOWYCH W POWIECIE BRANIEWSKIM W 1970 R.
R o zp o częta o s ta tn io n a s z e ro k ą s k a lę a k c ja w e ry fik a c y jn a s ta n o w is k a rc h e o lo g ic z n y c h n a W a rm ii i M a z u ra c h o b ję ła w ie le o b ie k tó w z a n o to w a n y c h w l i te r a tu r z e W je j r a m a c h p o d ję to b a d a n ia s ta n o w is k k u rh a n o w y c h , o d sz u k a n ie ic h w te re n ie o p is a k tu a ln e g o s ta n u z a c h o w a n ia o ra z e w e n tu a ln e w y p u n k to w a n ie o b ie k tó w do s y s te m a ty c z n y c h p ra c w y k o p a lisk o w y c h . N in ie js z e s p ra w o z d a n ie d o ty c z y re z u lta tó w p o s z u k iw a ń w te r e n ie c m e n ta r z y s k k u rh a n o w y c h n a o b sz a rz e p o w ia tu b r a n ie w sk ieg o . 1. M ł o t e c z n o . M iejsco w o ść p o ło ż o n a p rz y d ro d z e B ra n ie w o -M a m o n o w o w o d le g ło śc i 3 k m od B ra n ie w a . Z n a jd u je s ię t u P a ń s tw o w e G o sp o d a rs tw o R o ln e . W edług, d a n y c h z l i t e r a t u r y is tn ia ło tu n ie g d y ś ro z le g łe c m e n ta rz y s k o k u r h a n o w e z w c z e s n e j e p o k i żelaz a , z k tó re g o d w a o b ie k ty z o sta ły z b a d a n e i o p is a n e p rz e z A d alb erta· B e z z e n b e r g e r a 1. R o zm o w a z m ie s z k a ń c a m i w s i n ie d a ła ż a d n y c h d o d a tk o w y c h w sk a z ó w e k o d n o ś n ie do lo k a liz a c ji c m e n ta r z y s k a . W sk a z an o je d y n ie d w a k o p ce: je d e n n a t e r e n ie d a w n eg o p a r k u d w o rsk ie g o , k t ó r y o k a z a ł się n o w o ż y tn y m g ro b o w cem je d n e g o z b y ły c h w ła śc ic ie li d w o ru , d ru g i p rz y d ro d z e n a s k r a ju la su . K o p ie c p rz y d ro d z e u s y tu o w a n y je s t w o d leg ło ści około 1 k m o d M ło te cz n a w k i e r u n k u M a - m o n o w a . B ez p rz e p ro w a d z e n ia b a d a ń s o n d a ż o w y c h n ie sp o só b stw ie rd z ić , czy jest, to n a tu r a l n e w z n ie s ie n ie , czy te ż u s y p a n e sz tu c z n ie z p o c h ó w k a m i w e w n ą tr z .
P e n e tr a c ja te re n o w a p ó l P G R -u n ie d o s ta rc z y ła m a te r ia łu z a b y tk o w e g o m o g ą c e go w p rz y b liż e n iu w sk a z a ć m ie js c e u s y tu o w a n ia w z m ia n k o w a n e g o c m e n ta rz y s k a k u r h a n o w e g o . N a to m ia s t sa m e n a s y p y n a s k u te k in te n s y w n e j g o s p o d a rk i r o ln e j m o g ły u le c do te j p o ry c a łk o w ite j n iw e la c ji.
1 E. H o 11 а с k , E r lä u te r u n g e n z u r v o r g e s c h ic h tlic h e n Ü b e r s ic h ts k a r te v o n O s t-
V re u sse n , G lo g a u -B e rlin 1908, s. 56; A. B e z z e n b e r g e r, H ü g e lg rä b e r b e i H a m m e r s d o r f, K r. H e ilig e n b e il, P r u s s ia , B d. 21, ss. 87— 88.
