Wojciech Nowakowski, Adam
Waluś
Sprawozdanie z weryfikacyjnych
badań stanowisk archeologicznych w
1972 roku w południowej części pow.
mrągowskiego i północnej części
pow. szczycieńskiego
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 353-357
A D A M W A L U S , W O J C I E C H N O W A K O W S K I
SPRAWOZDANIE Z WERYFIKACYJNYCH BADAŃ
STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH W 1972 ROKU
W POŁUDNIOWEJ CZĘŚCI POW. MRĄGOWSKIEGO
I PÓŁNOCNEJ CZĘŚCI POW. SZCZYCIENSKIEGO
W d n ia c h od 13 do 23 w rz e ś n ia 1972 r., n a z le ce n ie K a te d r y A rc h e o lo g ii P r a d z ie jo w e j i W cz e sn o śre d n io w ie cz n e j U n iw e rs y te tu W a rsz a w sk ie g o p rz e p ro w a d z o n o w e r y f ik a c y jn e b a d a n ia s ta n o w is k a rc h e o lo g ic z n y c h w p o łu d n io w e j części po w . m r ą - g o w sk ieg o i p ó łn o c n e j części p o w . szc z y cień sk ie g o . T e r e n te n w o k re s ie w p ły w ó w r z y m s k ic h z a jm o w a ła t a k z w a n a g r u p a m rą g o w s k a k u l t u r y s t a r o p r u s k i e j i , p rz e z n ie k tó ry c h b a d a c z y id e n ty fik o w a n a z p le m ie n ie m G a lin d ó w 2. N a z w ę tę p rz e k a z a ł w I I w ie k u n.e. g e o g ra f a le k s a n d r y js k i K la u d iu s z P to l e m e u s z 8. Z a lic z a n e do n ie j s ta n o w is k a b y ły p rz e d m io te m in te n s y w n y c h b a d a ń a rc h e o lo g ó w n ie m ie c k ic h w p ie rw s z y m d z ie się c io le ciu X X w ie k u . W o k re s ie m ię d z y w o je n n y m z a in te re s o w a n ie ty m re jo n e m n ieco o słab ło , a po d ru g ie j w o jn ie ś w ia to w e j o g ra n ic z y ło się do b a d a ń w e ry fik a c y jn o -p o w ie rz c h n io w y c h i s o n d a ż o w y c h 4. P o d ję c ie z a te m w n a jb liż sz e j p rz y szło śc i sy ste m a ty c z n y c h b a d a ń w y k o p a lisk o w y c h m o ż liw e b ę d zie d o p ie ro p o d o k ła d n e j lo k a liz a c ji w y s tę p u ją c y c h tu lic z n ie s ta n o w is k a rc h e o lo g ic z n y c h , o k tó r y c h p o ło ż e n iu la k o n ic z n e n a jc z ę ś c ie j w z m ia n k i s p o ty k a m y w s ta r s z e j lite ra tu rz e , z w łasz cz a n ie m ie c k ie j. W 1971 r. p rz e p ro w a d z o n o p o d o b n e b a d a n ia w e ry f ik a c y jn e w r a m a c h p ra c Z e sp o łu do B a d a ń E tn o g e n e z y S ło w ia n I n s t y t u t u H is to rii K u ltu r y M a te ria ln e j P A N , k tó ry c h w y n ik i n ie z o sta ły o p u b lik o w a n e 5. P o s z u k iw a n ia a u to ró w n in ie jsze g o s p ra w o z d a n ia m ia ły n a c elu o k re ś le n ie u m ie js c o w ie n ia c m e n ta r z y s k z o k re s u rz y m sk ie g o , p o ło ż o n y c h n a d je z io ra m i M o k re, M o jty n y , N a w ia d y , S p y c h o w o, T e jso w o , Z y z d ró j W ie lk i6. P e n e tr a c ja a rc h e o lo g ic z n a o b ję ła n a s tę p u ją c e te re n y : o k o lice w s i G a n t, b rz e g i je z io ra T e js o w o , o b a b rz e g i B a b ię c k ie j S tr u g i n a o d c in k u od je z io ra T e jso w o do jez. Z y z d ró j W ie lk i, w sc h o d n i b rz e g teg o ż je z io ra , o k o lice w si M a c h a ry , z a c h o d n i b rz e g J e z io ra M o k re o ra z o k o lice w si B y s tr z i z a c h o d n i b rz e g J e z io ra S p y c h o w sk ie g o (m a p a 1). P r a c e w p o w a ż n y m s to p n iu u tr u d n i ło g ę ste p o szy
-1 C. E n g e l , A u s o stp re u s sis c h e r V o r z e it, K ö n ig s b e rg -1935, s. 67.
2 J. K o s t r z e w s k i , W. C h m i e l e w s k i , K. J a ż d ż e w s k i , P r a d z ie je P o lsk i, W ro c ła w —W a rsz a w a — K ra k ó w 1965, s. 269.
8 M. P 1 e z i a, G r e c k ie i ła c iń s k ie ź ró d ła do n a js ta r s z y c h d z ie jó w S ło w ia n . P o z n a ń —‘K ra k ó w 1952, s. 42. 4 J . A n t o n i e w i c z , Z a g a d n ie n ie w c z e s n o ż e la z n y c h o s ie d li o b r o n n y c h n a w sc h ó d o d d o ln e j W is ły i w d o r ze c zu r z e k i P r e g o ły , W ia d o m o śc i A rc h e o lo g ic zn e , t. 20, z. 4, 1954, ss. 327 nn . 5 In f o r m a c je o ty c h b a d a n ia c h p rz e k a z a ła n a m d r Ł . O k u 1 i с z z IH K M P A N , za k tó r e t ą d ro g ą s k ła d a m y se rd e c z n e p o d z ię k o w a n ia . 6 W lite r a t u r z e n ie m ie c k ie j je z io ra te w y s t ę p u ją p o d n a s tę p u ją c y m i n a z w a m i: M u c k e r, M o y th ie n e n , A v e y d e n , K u w ig , T eisso w , P u p p e n . 23. K o m u n i k a t y
3 5 4 K R O N I K A N A U K O W A
R yc. 1. O b sz a r b a d a ń w e ry fik a c y jn y c h . R ys. J . W a l u ś
cie le śn e , p o k ry w a ją c e g łó w n ie b rz e g i je z io r. D o d a tk o w ą p rz e sz k o d ą b y ł b r a k i n f o r m a to ró w w śró d m ie js c o w e j lu d n o ści, m o g ą c y c h u d z ie lić w sk a z ó w e k o p rz y p a d k o w y c h o d k ry c ia c h lu b o b a d a n ia c h p r o w a d z o n y c h w p ie rw s z y m ć w ie rć w ie c z u X X w i e k u 7. 1. B a b i ą t a , p ow . m rą g o w s k i. W p o b liż u p ó łn o c n o -w s c h o d n ie g o k ra ń c a je z io r a Z y z d ró j W ie lk i z a n o to w a n o c m e n ta r z y s k o c ia ło p a ln e z o k re s u w p ły w ó w rz y m s k ic h . D o k ła d n ą p e n e t r a c ję i lo k a liz a c ję s ta n o w is k a u t r u d n i ł s to su n k o w o w y so k i po zio m l u s tr a w o d y je z io ra o ra z częścio w e z a le s ie n ie p ó łn o c n e g o i w sc h o d n ie g o brz e g u .
2. B y s t r z, po w . szczy cień sk i. Z n iszczo n e c m e n ta r z y s k o c ia ło p a ln e n a w z n ie s ie n iu p o ło ż o n y m m ię d z y p o łu d n io w y m b rz e g ie m S p y c h o w sk ie j S tr u g i a w z n ie s ie n ie m , n a k tó ry m u s y tu o w a n y b y ł s ta r y d z ie w ię tn a s to w ie c z n y c m e n ta rz . W zn iesie n ie p o w y ższe z p rz y p u s z c z a ln ie z n a jd u ją c y m się c m e n ta r z y s k ie m , to je d n o z lic z n y ch w ty m re jo n ie w zg ó rz m o re n o w y c h , o p a d a ją c e ła g o d n ie w k ie r u n k u S p y c h o w sk ie j S tr u g i, dość stro m o ’ n a to m ia s t w k ie ru n k u p ó łn o c n o -w s c h o d n im . P la te a u w z n ie s ie n ia o d łu g o ści około 200 m i sz e ro k o śc i 150 m , w c h w ili b a d a ń p o ro ś n ię te by ło w y so k ą tr a w ą , d la te g o te ż m a te r ia łu z a b y tk o w e g o n ie znalezio n o .
3. M a c h a r y , p o w . m rą g o w s k i. C ia ło p a ln e c m e n ta rz y s k o z n a jd u je s ię m ię d z y p o łu d n io w o z a c h o d n im k ra ń c e m w si a p ó łn o c n y m b rz e g ie m B a b ię c k ie j S tru g i. P r z e
-7 W sz y stk ie o m a w ia n e c m e n ta rz y s k a z w y ją tk ie m Ł a w n e g o L a s k u p u b lik o w a n e są p rz e z E. H o l l a c k a , E r lä u te r u n g e n z u r v o rg e s c h ic h tlic h e n Ü b e rs ic h tsk a r te v o n
K R O N I K A N A U K O W A 365
H yc. 2. C e ra m ik a z M a c h a r, p ow . m rą g o w s k i o ra z S p y c h ó w k a , p o w . szczy cień sk i: a — w c z e s n o śre d n io w ie c z n y p rz e d m io t g lin ia n y , p r a w d o p o d o b n ie u c h w y t p o k ry w y
(M a c h a ry , po w . m rą g o w s k i); b i с — S p y c h ó w k o , p o w . szc z y cień sk i. R y s. A. P o z a r z y c k a
3 5 6 K R O N I K A N A U K O W A
R yc. 3. S p y c h ó w k o , p o w . szczy cień sk i. R y s. A. P o z a r z y c k a
p ro w a d z o n y w śró d m ie jsc o w e j lu d n o ś c i w y w ia d n ie d o p ro w a d z ił d o u z y s k a n ia d o k ła d n y c h in fo rm a c ji o je g o p o ło ż e n iu . W tr a k c ie w iz ji te re n u , n a k tó ry m p ra w d o p o d o b n ie z n a jd o w a ło się c m e n ta r z y s k o , z e b r a n o k ilk a f r a g m e n tó w c e r a m ik i ro z rz u c o n e j w p ro m ie n iu 300 m . C zęść z n ic h m o ż n a o d n ie ść do o k re s u w p ły w ó w rz y m s k ic h (ryc. 1 a).
4. M o j t y n y, p ow . m rą g o w s k i. N ie u d a ło się u m ie js c o w ić z a n o to w a n e g o d a w n ie j c m e n ta r z y s k a z o k re s u w p ły w ó w rz y m s k ic h .
5. N a w i a d y , p ow . m rą g o w s k i. P o d a n e w l i te r a tu r z e m ie js c e , g d zie z n a jd o w a ły się d w a c m e n ta r z y s k a , w p o ło w ie ty lk o o d p o w ia d a o b e cn e j s y tu a c ji. U ż y tk o w a n y od X IX w ie k u k o śció ł i c m e n ta r z p rz y k o ś c ie ln y z a jm o w a ł c a łą w y n io sło ść te re n u , n a k tó ry m stw ie rd z o n o śla d y c m e n ta rz y s k a . P o n a d to p rz e z t e r e n te n p rz e b ie g a ją d w ie d ro g i i liczyć się n a le ż y z m o ż liw o ścią c ałk o w ite g o zn isz c z en ia o b ie k tu . D ru g ie g o c m e n ta r z y s k a lo k a liz o w a n e g o n a w y d m ie p ia sz c z y ste j w o d leg ło ści 300 m od k o ścio ła, p o m im o d o k ła d n y c h b a d a ń p o w ie rz c h n io w y c h n ie u d a ło się o d n a le źć .
6. P r u s i n o w a W ó l k a , p o w . m rą g o w s k i. C m e n ta r z y s k o c ia ło p a ln e p ła sk ie n a zboczu w z n ie s ie n ia n a p ó łn o c n y m b rz e g u je z io ra Z y z d ró j W ie lk i. P r ó b y z lo k a li z o w a n ia s ta n o w is k a n ie d a ły r e z u lta tu z p o w o d u g ę ste g o p o szy c ia leśn eg o .
K R O N I K A N A U K O W A 3 5 7 7. S t a r e K i e ł b o n k i , po w . m rą g o w s k i. Z n isz c zo n e c m e n ta rz y s k o n a z a c h o d n im b rz e g u J e z io ra M o k reg o . B a d a n ia p o w ie rz c h n io w e , p rz e p ro w a d z o n e w z d łu ż z ac h o d n ie g o b rz e g u je z io ra p o ro ś n ię te g o la se m , n ie d o s ta rc z y ły ż a d n y c h w sk a z ó w e k , p o z w a la ją c y c h n a o k re ś le n ie p o ło ż e n ia c m e n ta rz y s k a . 8. S p y c h ó w k o , p ow . szc z y cień sk i. Z n a n e s ą z te j m ie jsc o w o śc i d w a c m e n ta rz y s k a . J e d n o p o ło żo n e n a u rw is k u p rz y p o łu d n io w o -z a c h o d n im k ra ń c u J e z io ra S p y c h o w sk ieg o ; d ru g ie n a p ó łn o c n o -z a c h o d n im b rz e g u te g o ż je z io ra . P e n e tr a c ja t e r e n u o ra z w y w ia d w śró d m ie js c o w e j lu d n o ś c i p o z w o liły n a z lo k a liz o w a n ie d ru g ie g o c m e n ta rz y s k a . L eży ono n a ła g o d n ie o p a d a ją c y m w k i e r u n k u je z io ra p ia sz c z y sty m brz e g u . L icz n e fr a g m e n ty c e ra m ik i w y s tą p iły w w y ra ź n y m s k u p is k u n a d sam y m b rz e g ie m je z io ra , n a p o la c h n a le ż ą c y c h do H . D o ro żk i. P o je d y n c z e fr a g m e n ty s tw ie r d zono ró w n ie ż 250 m od je z io ra w k i e r u n k u z a c h o d n im , g d zie p o la u p ra w n e łą c zy ły się z la s e m (ryc. 2 a). L icz n e fr a g m e n ty c e r a m ik i, s tw ie rd z o n e n a p o la c h u p r a w n y c h , w s k a z u ją n a p o w a ż n y sto p ie ń zn isz c z en ia c m e n ta r z y s k a p rz e z co ro c zn e p ra c e Dołowe. J e d y n ie n a te re n ie p o ro ś n ię ty m la se m is tn ie je s za n sa z n a le z ie n ia g ro b ó w , 0 ile z asię g c m e ta r z y s k a o b e jm o w a ł te n o b sza r. W p o b liż u o m a w ia n e g o s ta n o w is k a , n a p o lu S. D a rm o fa k a zn alez io n o k ilk a fr a g m e n tó w c e r a m ik i, g lin ia n y c ię ż a re k do siec i ry b a c k ie j (ryc. 2 b) o ra z p ra w d o p o d o b n ie f r a g m e n t k a m ie n n e g o ro z c ie ra c z a (ry c. 2 c).
9. U к 1 a n к a, po w . m rą g o w s k i. N ie zd o ła n o u m ie js c o w ić z a n o to w a n e g o tu c m e n ta r z y s k a c ia ło p aln e g o .
10. Ł a w n y L a s e k , p ow . m r ą g o w s k i 8. W o k re s ie m ię d z y w o je n n y m w ła śc ic ie l p o je d y n c ze g o g o s p o d a rstw a , p o ło żo n eg o n a d je z io re m b ez n a z w y , w tra k c ie b u d o w y sto d o ły n a t r a f i ł n a d w a g ro b y c ia ło p a ln e , p ra w d o p o d o b n ie z o k re s u rz y m sk ie g o . D o m n ie m a n e c m e n ta rz y s k o z n a jd u je się n a p ó łn o c n y m w y so k im b rz e g u je z io ra . W c h w ili o b e cn e j m ie js c e , n a k tó ry m z n a jd o w a ły się z a b u d o w a n ia m ie s z k a ln e , p o r o ś n ię te je s t k rz e w a m i i w y so k ą tr a w ą , d o o k o ła zaś o ta c z a je la s. W te j s y tu a c ji o k re ś le n ie ro z m ia ró w c m e n ta r z y s k a , j a k ró w n ie ż p rz y n a le ż n o ś c i k u ltu r o w e j i c h ro n o lo g ic z n ej m o ż liw e b ę d zie po p rz e p ro w a d z e n iu b a d a ń s o n d aż o w y c h .
P o d ję ta a k c ja w e ry fik a c y jn a s ta n o w is k a rc h e o lo g ic z n y c h d a ła ty lk o częścio w o r e z u lta t p o z y ty w n y . Z łożyło się n a to s z e re g p rz y c z y n , z k tó r y c h n a czoło w y su w a się s p e c y fik a g o e o g ra fic z n a re g io n u o ra z d u ż a ro z p ię to ś ć cza so w a p o m ię d z y o s ta t n i m i b a d a n ia m i a rc h e o lo g ic z n y m i n a ty m te re n ie a o b e c n ą p e n e t ra c ją . N ie m n ie j i s t n ie je s z a n s a d o k ła d n e g o z lo k a liz o w a n ia z a n o to w a n y c h w l i te r a tu r z e s ta n o w is k a r c h eo lo g icz n y c h d ro g ą s y s te m a ty c z n y c h b a d a ń p o w ie rz c h n io w y c h i so n d aż o w y c h . W ie lk ą p o m o c ą b y ły b y ró w n ie ż d a n e , u z y sk a n e m e to d ą k w e s tio n a riu s z y r o z s y ła n y c h p rz e z W o je w ó d z k ie g o K o n s e r w a to ra Z a b y tk ó w A rc h e o lo g ic zn y c h do szkół 1 w ła d z te re n o w y c h , o d n o ś n ie do w sz e lk ic h z n a n y c h lu b d o ra ź n y c h o d k ry ć a rc h e o lo g ic z n y ch .
T e g o ro c z n e b a d a n ia z w ią z a n e z p ro b le m a ty k ą e tn o g e n e z y S ło w ia n , z a in ic jo w a ła K a te d r a A rc h e o lo g ii P ra d z ie jo w e j i W cz e sn o śre d n io w ie c z n e j U n iw e rs y te tu W a rs z a w sk ieg o , z ra m ie n ia k tó re j k ie r u je n im i doc. d r h a b . J e r z y O k u licz. K o n ty n u a c ja ich p rz e w id z ia n a j e s t ró w n ie ż w la ta c h n a s tę p n y c h .
