Witold Gieszczyński
Klub Inteligencji Katolickiej w
Olsztynie 1980-1981 (w dokumentach
Służby Bezpieczeństwa)
Echa Przeszłości 8, 235-269
Witold Gieszczyński
Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
K LUB IN TELIG ENCJI KATOLICKIEJ
W OLSZTYNIE 1 9 8 0 -1 9 8 1
(W DOKUMENTACH SŁUŻBY BEZPIECZEŃSTWA)
Pow ojenne trad y c je sto w arzy szeń kato lik ó w św ieckich się g a ją jeszcze la t c z terd ziesty ch . Je d n a k ż e dopiero n a fali „odwilży” polskiego P a ź d z ie rn ik a ‘56 g ru p a d ziałaczy w yw odząca się ze środ ow isk k ato lick ich u tw o rz y ła w W ar szaw ie O gólnopolski K lub P ostępow ej In telig en c ji K a to lick iej1. P o n iew aż k a tolick i ru c h klubow y rozw ijał się żywiołowo to n ie fo rm a ln y c h środo w isk i klubów pow staw ało coraz więcej. R uch te n od p o cz ątk u b u d ził niepokój w ładz k o m u n isty czn y ch , k tó re nie były za in te re so w a n e zarów no w jego n a d m ie rn y m rozw oju, j a k też jed n o ści śro d o w isk a katolick ieg o 2. Z tego w zględu w ciągu dwóch kolejnych la t za re je stro w a n o je d y n ie K luby In telig en c ji K a to lickiej (KIK) w p ięciu m ia sta c h : W arszaw ie, K rak ow ie, T oruniu, P o z n a n iu i W rocław iu, a więc ta m gdzie zn ajdow ały się n ajw ięk sz e s k u p is k a in te lig e n cji katolickiej w k r a ju 3. J a k stw ie rd z a A ndrzej F risz k e , K IK „były je d n y m z b ard zo n iew ielu m iejsc, w k tó ry ch is tn ia ła w olność słow a i gdzie n ie sięg ała b e z p o śre d n ia w ład z a n o m e n k la tu ry (...) K luby były więc e n k la w a m i w życiu
1 Szerzej: A. Friszke, Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956-1989, Warsza wa 1997, s. 39; idem, Opozycja polityczna w PRL 1945-1980, Londyn 1994, s.186-189.
2 Według wytycznych stanowiska partii w sprawie stosunków między państwem a Kościo łem przedstawionych na posiedzeniu Biura Politycznego KC PZPR 28 VI 1957 r., co prawda sugerowano zalegalizowanie katolickiego ruchu klubowego, jednakże według następujących za sad: 1/ kluby mogły powstawać tylko w większych miastach wojewódzkich; 2/ w jednym ośrodku mógł działać tylko jeden klub katolicki; 3/ kluby te miały być organizacjami ściśle lokalnymi, bez ogniw terenowych, bez utrzymywania więzi międzyklubowej; 4/ kluby miały zachować charakter inteligenckich klubów dyskusyjnych, a nie organizacji społecznych. Szerzej: B. Fijał kowska, Partia wobec religii i Kościoła w PRL, t. II, cz. I: 1956-1963, Olsztyn 2000, s. 54-57.
społecznym zdom inow anym przez p a rtię , jej d o k try n ę i języ k w y p o w iad an ia się o sp ra w a c h p u blicznych”4.
P rz e m ia n y w Polsce zw iązan e z u tw o rz e n ie m w 1980 r. „S olidarności” spow odow ały sp o n ta n ic z n e p o w sta n ie k ilk u d ziesięciu now ych K IK w całym k ra ju . W ty m czasie w ładze k o m u n isty c zn e z re g u ły n ie stw a rz a ły w iększych p rzeszkód, poniew aż przy w iązy w ały o g ro m n ą w agę do u trz y m a n ia p o p ra w nych sto su n k ó w z K ościołem 5. Z ależało im raczej n a w yciszen iu nastrojów , zw łaszcza w obliczu w ciąż n ap ły w ający ch info rm acji o m ożliwej esk a la cji społecznego n iezad o w o len ia. P o n iew aż z a ra z po p o w sta n iu „S olidarności” nie w idziano sz a n s n a siłow e o p an o w an ie sy tu acji w k ra ju w ład ze zaczęły u p a try w a ć w K ościele s ta b iliz a to ra n astro jó w społecznych oraz m e d ia to ra p rzy ro zw iązy w aniu konfliktów . J e d n a k wcale nie oznaczało to zm n iejszen ia in te n sywności d ziała ń operacyjnych prow adzonych przez Służbę B ezpieczeństw a wobec K IK , poniew aż obaw iano się za c ie śn ie n ia w spó łp racy m ięd zy Kościo łem , środ ow iskiem katolików św ieckich a „S olid arn ością”6.
Ścisłe w sp ó łd ziałan ie K ościoła ze środ ow iskiem in telig e n cji k ato lick iej od d a w n a stanow iło ta k ż e w ażn y e le m e n t d z ia ła ń K u rii B isk u p iej diecezji w a r m iń sk iej. J u ż od 1974 r. w m ie sz k a n ia c h p ry w a tn y c h o rg an izow an o re g u la r n e s p o tk a n ia z b isk u p e m su fra g a n e m J a n e m O b łąk iem 7, n a k tó ry ch „d y sk u to w an o n a te m a ty re lig ijn e i a k tu a ln e j d z ia ła ln o śc i K ościoła”8. Te tzw . czw artkow e s p o tk a n ia zw ykle poprzedzone w sp ó ln ą a g a p ą 9 stan o w iły z a lą żek przyszłego K IK 10. W reszcie 23 w rz e śn ia 1980 r. g ru p a m ieszkańcó w O lsz ty n a w y stą p iła z in icjaty w ą u tw o rz e n ia K lu bu , poniew aż - j a k u zn a n o - „sytuacja gospodarcza i społeczna w k ra ju w ym aga znacznego zaangażow ania się katolików w dziele ogólnej odnowy w n aszym społeczeństw ie i Ojczyźnie”11.
4 A. Friszke, Oaza na Kopernika... , s. 7.
5 Szerzej: A. Dudek, R. Gryz, Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), Kraków 2003, s. 356-6361.
6Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec Kościołów i związków wyzna niowych 1945-1989, red. A. Dziurok, Warszawa 2004, dok. 109, s. 553-556; por. T. Krawczak, Władze PRL wobec Kościoła rzymskokatolickiego w stanie wojennym, [w:] Kościół i społeczeń stwo wobec stanu wojennego, red. W.J. Wysocki, Warszawa 2004, s. 80.
7 Jan Władysław Obłąk (1913-1988), od 1962 rektor WSD „Hosianum”, następnie biskup pomocniczy, ordynariusz diecezji warmińskiej (1982-1988).
8 Archiwum Warmińskiego Klubu Katolików (dalej: AWKK), Jan Bońkowski, Wspomnie nia o KIK, (28 IV 1990), s. 1.
9 (gr.) - wspólny posiłek praktykowany przez członków niektórych chrześcijańskich wspólnot religijnych.
10 AWKK, Bohdan Bońkowski, op. cit., s. 1; ibidem, Program i zadania KIK w Olsztynie. 11 Archiwum Akt Nowych Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie (dalej: AAWO-N), Klub Inteligencji Katolickiej (dalej: KIK), sygn. KXXVI/1, k. 15-16. Protokół ze spotkania-zebrania grupy mieszkańców Olsztyna z 23 IX 1980 r., na którym uznano, że przed katolikami stoją następujące zadania i zobowiązania: 1/ pogłębienie formacji religijnej i wiary o wartość i sens życia, społeczna służba drugiemu człowiekowi, szacunek i uczciwość wobec wykonywanej pracy; 2/ odnowa moralna życia społecznego, przy czym wskazywano przede wszystkim na problem trzeźwości narodu, życia małżeńskiego i rodzinnego oraz życia publicznego.
P od czas s p o tk a n ia d oko n an o ró w n ież w y b o ru K o m ite tu Z ałożycielskiego K IK 12. T rz eb a dodać, że in ic ja ty w ę p o w o łan ia K lu b u życzliw ie p o p a rł o rd y n a r iu s z d ie c e z ji w a rm iń s k ie j b p J ó z e f G le m p 13, za czym o p o w ie d z ia ł się 25 w rz e ś n ia 1980 r. n a p o sie d z e n iu R ad y K a p ła ń s k ie j14. P o n a d to w tej in te n c ji 6 p a ź d z ie r n ik a 1980 r. b is k u p o r d y n a r iu s z o d p ra w ił ró w n ie ż M szę św .15
D ążąc do realizac ji w sp o m n ian ej in icjaty w y p rz ed staw iciele K o m itetu Z ałożycielskiego złożyli n a ręce p re z y d e n ta M a rk a R óżyckiego16 w n iosek o z a re je stro w a n ie sto w a rz y sz e n ia pod n a z w ą „Klub In telig en c ji K atolickiej w O lszty n ie”17. Do w nio sk u załączono ta k ż e listę im ie n n ą 35 członków -zało- życieli K lu b u 18 oraz p ro je k t s t a t u tu w zorow any n a analog icznym d o k u m e n cie w a rszaw sk ie g o K IK 19. A n alizu jąc d o k u m e n ty a rc h iw a ln e m o żn a odnieść w ra żen ie , że w ładze próbow ały m a k sy m a ln ie spow olnić re je s tra c ję o lsz ty ń skiego K IK w y n a jd u jąc różnego ro d z aju u c h y b ie n ia czy przeszk o d y n a tu r y form aln o -p raw n ej. W końcu je d n a k ideę p o w o łan ia K lu b u u dało się zrealizo wać. Co p ra w d a w n ie k tó ry c h p u b lik acjac h p o jaw ia się info rm acja, że olsz ty ń s k i K IK u z y sk a ł osobowość p ra w n ą d ecy zją p re z y d e n ta m. O lsz ty n a z 4 g ru d n ia 1980 r.20, to je d n a k d o k u m e n ty arc h iw a ln e , do k tó ry ch zdołałem
12 Ibidem. W skład komitetu założycielskiego weszli: Stefan Bonikowski, Eugeniusz Piń- kosz, Grzegorz Kaucz, Alina Wyrwicka, Jadwiga Urbańska, Kazimierz Borzym, Alfred Jasiński, Tadeusz Mazur, Bohdan Bońkowski, Wiktor Gabiec i Jan Kumor.
13 Józef Glemp (ur. 1929), kardynał, prymas Polski, biskup ordynariusz diecezji warmiń skiej (1979-1981), od 1981 r. arcybiskup gnieźnieński i warszawski, przew. Konferencji Episko patu Polski, po reorganizacji adm. kośc. - arcybiskup metropolita warszawski (1992-2007).
14 Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. Oddział w Białymstoku (dalej: AIPN Bi), sygn. 064/109, k. 175. Tajna notatka informacyjna dotycząca działalności kleru woj. olsztyńskie go we wrześniu 1980 r. z 15 X 1980 r. podpisana przez naczelnika Wydz. IV (SB) KW MO w Olsztynie ppłk Mieczysława Sałkowskiego; ibidem, sygn. 064/123/2. Uzupełnienie do analizy i oceny sytuacji społeczno-politycznej oraz stanu porządku publicznego w woj. olsztyńskim z 12 XII 1980 r., w którym czytamy m.in., że „KIK powołany został z inicjatywy i działa pod patronatem ordynariusza biskupa Glempa, który toruje tę działalność”.
15 „Warmińskie Wiadomości Diecezjalne” (dalej: WWD), 1980, nr 6, s. 305; AWKK, Pro gram i zadania KIK w Olsztynie.
16 Marek Różycki (1939-2004), prezydent m. Olsztyna (1977-1990).
17 AAWO-N, KIK, sygn. KXXVI/1, k. 13-14. Wniosek wystosowany przez komitet założy cielski do prezydenta m. Olsztyn o zarejestrowanie KIK z 11 X 1980 r.
18 Ibidem. Lista kandydatów-założycieli KIK w Olsztynie: Jadwiga i Kazimierz Baturo, Wanda Balcerak-Michałowska, Stefan Bonikowski, Bohdan i Janina Bońkowscy, Kazimierz Borzym, Maria Dramińska, Genowefa Dukszt, Cecylia i Wiktor Gabiec, Ewa Głębocka, Jadwiga Grabska, Alfred Jasiński, Grzegorz Kaucz, Bogumiła Krzywka, Jan Kumor, Tadeusz Mazur, Damian Michałowski, Eugeniusz Pińkosz, Franciszek Piotrowicz, Zdzisław Płotek, Helena i Henryk Połomscy, Jan Przeszlakowski, Adela Szyszko, Kazimiera Stambrowska, Halina i Tade usz Traczewscy, Jadwiga i Krzysztof Urbańscy, Zofia Usiądek, Wiesława Wałęsa, Teresa Wiażel i Alina Wyrwicka.
19 AAWO-N, KIK, sygn. KXXVI/1, k. 17-23. Statut KIK.
20 WWD, 1981, nr 1, s. 43-44; A. Kopiczko, J. Zołnierkiewicz, Dzieje kościoła i parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Olsztynie 1903-2003, Olsztyn 2003, s. 142-143; B. Łukasze wicz, Raptularz miejski. Olsztyn 1945-2005, Olsztyn 2006, s. 344.
dotrzeć w sk a z u ją raczej n a 5 g ru d n ia ja k o d a tę re je s tra c ji21. N a ty m za k o ń czono e ta p przyg o to w aw czo -o rg an izacy jn y K lu b u 22. Z a re je stro w a n ie K IK m iało d la o lsztyńskiego śro d o w isk a kato lik ó w św ieckich ogrom ne znaczenie, poniew aż - co p o d k re śla n o w d o k u m e n ta c h prog ram o w y ch - p ra g n ęło ono „trw ale uczestniczyć w życiu K ościoła, w zachodzących p rz e m ia n a c h społecz nych naszego k ra ju i sw oją p ra c ą n ieść w sze lk ą pom oc w spó łczesn em u czło w iekow i w d u c h u ew angelicznej spraw iedliw ości, m iłości, trw a ło śc i rodziny, jej s c a la n ia i jed n o cz en ia społeczności polskiej z zach o w an iem w szelkich
p ra w i godności człow ieka”23.
U ro czy sta in a u g u ra c ja d ziałaln o ści K IK odbyła się 15 sty czn ia 1981 r. z u d ziałe m o rd y n a riu sz a w a rm iń sk ieg o ks. b p a Jó ze fa G lem p a o raz księży proboszczów o lsz ty ń sk ic h p a ra fii, a ta k ż e re k to ró w W SD „H o sia n u m ”24. W przem ów ieniu program ow ym prezes B o h d an B ońkow ski p rz ed staw ił założe n ia i główne k ie ru n k i d ziała n ia oraz cel pow ołania K lu bu 25. Po rozw iązan iu się K o m itetu Założycielskiego dokonano w yboru nowego Z a rz ą d u K lu b u oraz członków K om isji R ew izyjnej26. Początkow o K lub liczył 30 członków zwyczaj nych i około 100 członków uczestników , poniew aż zgodnie ze s ta tu te m przyjęto dw urodzajow e członkostw o, je d n a k jego szeregi szybko rosły27. S iedziba K IK m ieściła się w dom u p arafialn y m kościoła p.w. N ajśw iętszego S erca P a n a J e z u sa p rzy ul. M ickiew icza 10, gdzie proboszczem był ks. J u lia n Zołnierkiew icz28, k tó ry z n om in acji b is k u p a w a rm iń sk ieg o zo stał d u s z p a ste rz e m olszty ńskiego
21 AAWO-N, KIK, sygn. KXVI/1, k. 4-5. Pismo KIK w Olsztynie do bp Józefa Glempa z 15 I 1981 r., w którym informowano ówczesnego ordynariusza warmińskiego o „zarejestrowa niu w dniu 5 grudnia 1980 roku naszego Klubu przez Urząd Miejski w Olsztynie”; AIPN Bi, sygn. 064/123/2. Uzupełnienie do analizy i oceny sytuacji społeczno-politycznej oraz stanu po rządku publicznego w woj. olsztyńskim z 12 XII 1980 r. Tam również informacja, że KIK w Olsztynie został „zalegalizowany” 5 grudnia 1980 r.; AWKK, Program i zadania KIK w Olsztynie. Tam informacja, że Klub „otrzymał osobowość prawną na podstawie decyzji Prezy denta Miasta z dnia 5 grudnia 1980 r.”; ibidem, B. Bońkowski, op. cit., s. 2.
22 AWKK, Program i zadania KIK w Olsztynie. 23 AAWO-N, KIK, sygn. KXXVI/1, k. 4-5.
24 AWKK, Informacja prezesa olsztyńskiego KIK Bohdana Bońkowskiego z 23 XI 1981 r.; ibidem, Bohdan Bońkowski, op. cit., s. 2.
25 Archiwum Państwowe w Olsztynie (dalej: AP Olsztyn), Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej. Urząd ds. Wyznań (dalej: PWRN. Wyzn.), sygn. 444/128. Informacja Wydz. ds. Wyznań z zebrania olsztyńskiego KIK z 23 I 1981 r.
26 AWKK, Informacja prezesa olsztyńskiego Bohdana Bońkowskiego z 23 XI 1981 r. W skład Zarządu weszły następujące osoby: Bohdan Bońkowski (prezes), Kazimierz Borzym, Jan Kumor (wiceprezesi), Jadwiga Urbańska (sekretarz), Maria Nawrocka (skarbnik), Tadeusz Mazur, Alfred Jasiński, Maria Dramińska, Jan Przeszlakowski, Stefan Bonikowski i Tadeusz Traczewski (członkowie). Natomiast Komisję Rewizyjną tworzyli: Eugeniusz Pieńkosz, Tadeusz Lubieński i Wiktor Gabiec.
27 AWKK, Informacja prezesa KIK w Olsztynie Bohdana Bońkowskiego z 23 XI 1981 r. W tym czasie olsztyński KIK liczył już 142 osoby, w tym: 55 członków zwyczajnych i 87 uczestników.
28 Julian Zołnierkiewicz (ur. 1931), od 1972 proboszcz w parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Olsztynie, duszpasterz akademicki (1963-1973), duszpasterz olsztyńskiego KIK, ka pelan „Solidarności”, w 1994 powołał Stowarzyszenie „Pomoc dzieciom” i Dom Dziennego Poby tu Dziecka „Arka”, od 2004 Honorowy Obywatel Olsztyna.
K IK . P odczas uroczystości uchw alono ta k ż e tre ś ć p rz e s ła n ia skiero w aneg o do p a p ie ż a J a n a P a w ła II29 i p ry m a s a P olsk i, w k tó ry m poinform ow ano o po w s ta n iu K IK w O lszty n ie i „zapew niono o p rz y w ią z a n iu członków K lu b u do K ościoła - Jeg o n a u k i i h ie ra rc h ii”30. W arto dodać, że w k ró tce po ty m człon kow ie K IK o trz y m a li bło gosław ieństw o Ojca św. sk iero w an e n a ręce o rd y n a riu s z a w a rm ińskiego.
W ra m a c h olsztyńskiego K IK zorganizow ano sześć sekcji: 1/ K u ltu ry C h rześcijań sk iej, 2/ R odziny K atolickiej, 3/ „W iara i Zycie”, 4/ H isto rii Kościo ła i P a ń s tw a , 5/ S połeczną, 6/ P ro g ra m o w ą. Do n ajw a żn iejszy c h z a d a ń , ja k ie s ta w ia li p rz e d sobą członkow ie olszty ńsk ieg o K IK zaliczono p rz y czy n ian ie się do stałeg o p o g łęb ian ia form acji religijn ej katolików , p og łęb ian ie w iary w w a r tość i sen s życia, społeczną służbę d ru g ie m u człow iekowi, sz a c u n e k wobec w ykonyw anej pracy, podno szenie m o raln o ści życia społecznego ze szczegól n y m u w z g lę d n ie n iem p ro b lem u trzeźw ości n a ro d u , życia m ałżeń sk ieg o i ro dzinnego, o raz życia społecznego, p o szan o w an ie p o rz ą d k u społecznego, k tó ry „zapew nia spraw iedliw ość i je s t zgodny z n a u k ą C h ry s tu s a ”31. C h a ra k te ry z u ją c sy tu ację w y zn an io w ą w woj. o lszty ń sk im w ładze zw racały u w agę n a fa k t, iż „p raca z in te lig e n c ją ”, w k tó r ą osobiście był z a an g aż o w an y b isk u p o rd y n a riu sz je s t „n ajw ażniejszy m k ie ru n k ie m d z ia ła ń k u rii”. P o d k reślan o rów nież, że n ieza leżn ie od d ziałaln o ści K IK , b isk u p o rd y n a riu sz organ izo w ał „sy ste m aty cz n e s p o tk a n ia z p rz e d sta w ic ie la m i in telig e n cji w szy stk ich g ru p zaw o dowych”, poniew aż „w p rz e k o n a n iu b isk u p a, in telig en cja k ato lick a m a w nieść do działalności Kościoła nowe elem en ty o c h a ra k te rz e in te le k tu a ln y m , stać się ośrodkiem doradczym i upow szechniającym w iedzę oraz k ształto w ać w śród w iernych nie tylko duchow e, ale i św iadom e oraz racjo n aln e m otyw acje zw iąz ków z K o ścio łem ”. W reszc ie z p e w n y m n ie p o k o je m d o d a w a n o te ż , że w działalności K IK „jako p rzew o dni te m a t przew ija się sp ra w a rów ności w szystkich obyw ateli w dostępie do stan o w isk publicznych w p a ń stw ie ”32.
J a k w y n ik a z zachow anych dok u m en tó w i relacji, w ielkim „przeżyciem i szczególnym w sp arciem duchow ym ” d la o lszty ń sk ich d ziałaczy k ato lick ich było sp o tk a n ie z k s . k a r d . S te fa n e m W y szyń skim 33, do którego doszło 13 lutego 1981 r. w W arszaw ie. N a specjalnej au d ien c ji członkow ie Z a rz ą d u
29 Jan Paweł II, właśc. Karol Wojtyła (1920-2005), papież, 1946 otrzymał święcenia kapłań skie, 1958 biskup, następnie arcybiskup metropolita krakowski (8 III 1964 odbył się uroczysty ingres), 1967 kardynał, 16 X 1978 wybrany przez konklawe kardynalskie następcą św. Piotra.
30 AWKK, Bohdan Bońkowski, op. cit., s. 3.
31 Ibidem, Program i zadania KIK w Olsztynie; ibidem, Bohdan Bońkowski, op. cit., s. 3. 32 AP Olsztyn, PWRN. Wyzn., sygn. 444/103. Charakterystyka sytuacji wyznaniowej w woj. olsztyńskim w 1980 r.; por. A. Kopiczko, Kościół warmiński a polityka wyznaniowa po II wojnie światowej, Olsztyn 1996, s. 30.
33 Stefan Wyszyński (1901-1981), kardynał, prymas Polski, biskup lubelski (1946-1948), następnie abp metropolita gnieźnieński i warszawski, przew. Konferencji Episkopatu Polski, internowany przez władze komunistyczne (1953-1956), autor tekstu Jasnogórskich Ślubów Naro du (1956), który stał się podstawą programu Wielkiej Nowenny (1957-1965), kończącej się rokiem milenijnym (1966), brał udział w pracach Soboru Watykańskiego II (1962-1965), w 1978 uczestni czył w konklawe, na którym wybrano na papieża metropolitę krakowskiego kard. Karola Wojtyłę.
olsztyńskiego K IK , k tó ry m tow arzy szy ł ks. J u lia n Z ołnierkiew icz złożyli n a ręce p ry m a s a P o lsk i h o m a g iu m 34 u z y sk u ją c błog o sław ień stw o n a d a ls z ą działalność, k tó ra poleg ała głów nie n a zak ty w iz o w an iu olsztyń skiego śro d o w isk a św ieckich katolików , a ta k ż e podjęciu w spó łpracy z in n y m i K lu b am i w k ra ju 35. C yklicznie o rg anizow ano sp o tk a n ia z in te le k tu a lis ta m i re p re z e n tu jący m i k a to lic k ą n a u k ę społeczną, w yw odzącym i się głów nie z kręgów w a r szaw skiego KIK. W sp o tk a n ia c h ty ch a k ty w n ie uczestniczyło liczne grono słuchaczy, p rzy czym s ta łą b o lączk ą K lu b u były k łopoty lokalow e i finansow e, k tó re w p ra k ty c e u n iem o żliw iały rozw inięcie szerszej działaln ości. Tym n ie m n iej - ja k w y n ik a ze w sp o m n ień B o h d a n a B ońkow skiego - członkow ie o lszty ń sk ieg o K IK ty lk o od m a rc a do p a ź d z ie rn ik a 1981 r. w k ościołach p a ra fia ln y c h diecezji w a rm iń sk ie j podczas n ied zie ln y c h M szy św. w ygłosili około dw ieście p re le k c ji36. P o n a d to w o k re sie le tn im zo rg an izo w an o sze reg k o n fe ren c ji o te m a ty c e relig ijn o -sp o łeczn ej m .in . w W ęgorzew ie, G iżycku i R u cian e m . O rg a n izo w an o rów n ież a u to k a ro w e p ie lg rz y m k i do s a n k t u ariów m ary jn y ch , a ta k ż e u ro czy ste a k a d e m ie z okazji św ią t naro do w ych i k ościelnych37.
W ocenie SB o lszty ń sk i K IK p ro w adził d ziałaln o ść „polityczno -p ro pag an dow ą”, p rzy czym ze szczególnym niepokojem obserw ow ano próby n a w ią z a n ia p rzez K lub ściślejszej w spółpracy z „S olid arn o ścią”38 . Choć n iew ą tp liw ie w la ta c h 1980-1981 w ładze n a jb a rd z ie j o b aw iały się rosn ącej liczebnie i u m acn iającej swe s tr u k tu r y re g io n a ln e „S olidarności”, a w d ziałalno ści c h rz e ścijań sk ich sto w arzy szeń społecznych „chyba n ie w id ziały z a g ro że n ia”39 , to je d n a k z a n a liz y d o k u m en tó w znajd u jący ch się w In sty tu c ie P am ięci N a ro d o
wej w yn ik a, że o lszty ń sk i K IK od p o cz ątk u p o zo staw ał w „operacyjnym z a in te re s o w a n iu ” SB 40 . A n a liza dostęp n y ch d o k u m en tó w w sk azu je, że owo „zain te re so w a n ie ” środow iskiem k ato lik ó w św ieckich było k o n ty n u o w an e p rzez 34 (łac.) - hołd symbolizujący oddanie się władzy. Por. A. Jougan, Słownik kościelny łaciń- sko-polski, Warszawa 1992, s. 299.
35 AWKK, Informacja prezesa KIK w Olsztynie Bohdana Bońkowskiego z 23 XI 1981 r. 36 Ibidem.
37 AIPN Bi, sygn. 085/271. Z informacji operacyjnej dostarczonej przez t.w. SB ps. „Marek” z 11 XI 1981 r. wynika, że tego dnia z inicjatywy NSZZ „Solidarność”, NZS ART i KIK w kościele NSPJ w Olsztynie odbyła się uroczysta Msza św. poświęcona 63. rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę, w której wzięło udział ok. 2,5-3 tys. osób.
38 AIPN Bi, sygn. 064/123/2. Uzupełnienie do analizy i oceny sytuacji społeczno-politycz nej oraz stanu porządku publicznego w woj. olsztyńskim z 12 XII 1980 r.
39 A. Kopiczko, op. cit., s.30.
40 AIPN Bi, sygn.064/124. Stan i ruch tajnych współpracowników jednostek SB. Pion IV (stan na 1 I 1981). Z danych Wydz. „C” KW MO w Olsztynie wynika, że w tym czasie zarejestro wanych było 2 tajnych współpracowników SB, którzy dostarczali informacji nt. działalności olsztyńskiego KIK. W tym przypadku szczególną „aktywnością” odznaczył się t.w. ps. „Mnich”, który w latach 1980-1981 wprost zasypywał SB szczegółowymi meldunkami, nierzadko mający mi charakter zwykłych donosów, zarówno na temat działalności KIK, jak też członków i współ pracowników Klubu. Jednak nie robił tego całkowicie bezinteresownie, ponieważ za dostarczane informacje pobierał od SB wynagrodzenie pieniężne. Zob. AIPN Bi, sygn. 085/228.
o lsz ty ń sk ą b ezpiekę ta k ż e później, a więc zarów no w s ta n ie w ojennym , ja k i w la ta c h n a stę p n y c h m .in. poprzez w e rb u n e k ta jn y c h w spółpracow ników w yw odzących się z tego k rę g u osób41 . N a le ży przypom nieć, że w o k re sie PR L „w rogą d ziała ln o ść” K ościoła k atolickiego zw alczał u tw o rzo n y w 1962 r. D e p a r ta m e n t IV MSW, którego W ydział II zajm ow ał się ro z p rac o w an iem sto w a rz y szeń k ato lick ich , w ty m ta k ż e K IK 42 . Z kolei w k o m en d ach w ojew ódzkich fu n k c jo n o w ały w y d z ia ły IV, k tó re d zieliły się n a poszczególne sek cje43. W O lsztynie rozpracow aniem Kościoła zajm ow ał się W ydział IV (SB) KW M O 44. Co p ra w d a , w swojej d ziałaln o ści sk u p ia n o się głów nie n a zw alczan iu d ucho w ie ń stw a katolickiego, ty m n iem n iej, ro zp o zn an ie d ziałalno ści sto w arzy szeń k a to lic k ic h tra k to w a n o ró w n ie ż b a rd z o p o w a ż n ie . Z godnie z in s tr u k c ją n r 001/77 d y re k to ra D e p a rta m e n tu IV M SW z 15 m a rc a 1977 r. w p ro w adzo no k w e stio n a riu sz e ew idencyjne n a ak ty w n y c h działaczy k ato lick ich oraz polecono z a k ła d a n ie tzw . sp ra w obiektow ych n a K IK 45 . Z kolei u s ta le n ia n a r a d y krajow ej SB z 27 p a ź d z ie rn ik a 1980 r. w s to su n k u do sto w arzy szeń kato lik ó w św ieckich sp ro w a d z a ły się do tego, ab y „pom niejszać am bicje w z a k re sie prób p o d w y ższan ia ich roli p o lity czn ej”46. S y gn alizow ano ta k ż e konieczność z n e u tra liz o w a n ia i izolow an ia „elem entów an ty so cja listy czn y c h ” zarów no w sam ej „S olidarności”, ja k i w k rę g a c h p raw icy k ato lick iej, do któ ry ch rów nież zaliczano n iek tó ry c h działaczy K IK 47.
Zgodnie z ry g o ram i s ta n u w ojennego d ziałaln o ść sto w arzy szeń , w ty m ta k ż e K IK , z o sta ła zaw ieszona. S to so w n ą decyzję w tej sp ra w ie 15 g ru d n ia 1981 r. w ydał w ojew oda o lszty ń sk i. S konfiskow ano ta k ż e d o k u m en tac ję K lu- b u 48. W tej sy tu acji n a niew iele zd ały się ap ele K ościoła k iero w an e do w ładz o „reak ty w o w an ie d ziała ln o śc i” K IK 49. T rzeb a też dodać, że z ap e le m o u ch y
41 AIPN Bi, sygn. 085/814. Informacje operacyjne t.w. ps. „Kamil” z lat (1984-1985). 42 R. Terlecki, Tarcza i miecz komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944 -1990, Kraków 2007, s. 157-160; Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa..., s. 24-25; ibidem43, dok, 75, s. 358-368.
43Polska 1944-1991. Informator historyczny, T.II: (1957-1970). Ważniejsze akty prawne, decyzje i enuncjacje państwowe, oprac. A. Kochański, Warszawa 2000, s. 313. Zarządzenie nr 0105 min. spr. wewn. z 9 VI 1962 w sprawie powołania Depart. IV MSW. Zarządzenie org. nr 062 min. spr. wewn. w tej samej sprawie z 9 VI 1962 i nr 083 z 4 VII 1962 o wydziałach IV w Komendach Woj. MO.
44 Szerzej: A. Piotrowski, Struktury Służby Bezpieczeństwa MSW 1975-1990, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 1(3)/2003, s.74-77. Wg danych MSW obsada kadrowa Wydz. IV (SB) KW MO w Olsztynie w 1980 r. wynosiła 29, ale w roku następnym już 77 osób.
45 Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa... , dok. 105, s.527-539. Szerzej na temat zadań, celów i metod działań SB wobec Kościoła katolickiego, związków wyznaniowych i stowarzyszeń katolików świeckich zob. Plany pracy Departamentu IV MSW na lata 1972-1979, oprac. M. Biełaszko, A.K. Piekarska, P. Tomasik, C. Wilanowski, Warszawa 2007.
46 H. Dominiczak, Organy bezpieczeństwa PRL w walce z Kościołem katolickim 1944-1990. W świetle dokumentów MSW, Warszawa 2000, s.411.
47 T. Krawczak, op. cit., s. 81.
48 AWKK, Bohdan Bońkowski, op. cit., s. 5.
49Komunikat 183 Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski z 27 II 1982 r., [w:] Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945-2000, oprac. J. Zaryn, Poznań 2006, dok. 129, s. 260-263.
le n ie decyzji za w iesza ją cej d z ia ła ln o ść o lszty ń sk ieg o K lu b u w ie lo k ro tn ie zw racał się w im ie n iu jego członków p re zes B o h d an B ońkow ski. Z jego w spo m n ie ń w yn ik a, że pierw sze pism o w tej sp ra w ie w ystosow ał w lipcu 1982 r. je d n a k o trzy m a ł odpow iedź od m ow ną z u z a sa d n ie n ie m , że p rz ep isy s ta n u w ojennego nie p o zw alają n a o dw ieszenie K lubu. P odobne próby p re zes olsz ty ń sk ieg o K IK podejm ow ał jeszcze k ilk a k ro tn ie w ro k u n a stę p n y m . O sta te c z n ie w 1983 r. w ładze w ojew ódzkie poinform ow ały o ro z w ią z a n iu K IK u z a s a d n iając, że K lub organ izo w ał p relekcje, k tó re w yg łaszały osoby n ależ ące „do w ro g ic h i n i e le g a ln y c h o r g a n iz a c j i, j a k K S S K O R , R O P C iO ” o r a z w swojej d ziałaln o ści „tend en cyjnie a ta k o w a ł u s ta w y P R L ”50. W ty m m iejscu w a rto zwrócić uw agę, że wobec znacznego ro z p ro szen ia do k u m en tó w o lsz ty ń skiego K IK i licznych b ra k ó w jeszcze do n ie d a w n a d y sk u s y jn ą p o zo staw ała k w e stia dotycząca m o m e n tu o statecznego ro z w ią z a n ia K lu b u 51.
W tra k c ie k w e re n d y arch iw aln ej n ie tylko n ie n a tra fiłe m n a m ateria ły , k tó re by p o tw ierd z ały dotychczasow e u s ta le n ia n a te n te m a t, ale w ręcz z d a ją się im przeczyć. W do kum encie z 6 sty czn ia 1983 r. p t. O c e n a p o d s u m o w u j ą c a s y tu a c ję s p o łe c z n o - p o lity c z n ą o r a z s ta n p o r z ą d k u i b e z p ie c z e ń s tw a p u b l i c z n eg o w w o j. o ls z t y ń s k i m z a o k r e s 1 3 X I I 1 9 8 1 - 3 1 X I I 1 9 8 2 zn a jd u je m y in fo r m ację, że o lszty ń sk i K IK „w d alszy m ciągu p ozostaje zaw ieszon y”52. W ynika z tego, że jeszcze n a przełom ie 1982/1983 K lub był zaw ieszony, a n ie ja k dotychczas sądzono - rozw iązany. Tę hip o tezę zdaje się p o tw ierd zać kolejny d o k u m e n t z 3 g ru d n ia 1982 r. pt. O c e n a s y tu a c ji o p e r a c y jn o - p o lity c z n e j o r a z s ta n u p o r z ą d k u i b e z p ie c z e ń s tw a p u b lic z n e g o w w o j. o ls z t y ń s k i m z a o k re s 1 - 3 0 X I 1 9 8 3 r., w k tó ry m czytam y, że „KIK je s t zaw ieszony od 13.12.81 r.”53. P o n ad to w d okum encie z g ru d n ia 1982 r. dotyczącym sta n o w isk a K ościoła w sp ra w ie klubów in telig e n cji kato lick iej, je s t m ow a o pięciu K lu b ach ro z w ią zanych p rzez w ładze po 13 g ru d n ia 1981 r., ale n ie w y m ien ia się w śród nich O lszty n a. Co ciekaw e, o lszty ń sk i K IK znajdo w ał się w g ru p ie K lubów zaw ie szonych, k tó re oczekiw ały „na w yznaczenie te rm in u w zno w ien ia d ziałalno - ści”54. J e d n a k lo k aln e w ładze k o n se k w e n tn ie n ie zg ad zały się n a w znow ienie
50 Szerzej: AWKK, Bohdan Bońkowski, op. cit., s. 6-8.
51 Por. A. Kopiczko, J. Żołnierkiewicz, op. cit., s. 142-143. Czytamy tam, że Klub „decyzją władz wojewódzkich został rozwiązany w styczniu 1982 r.”; S. Borowicz, Kluby inteligencji katolickiej po sierpniu 1980 roku, „Zeszyty Historyczne” 1986, z. 76, s. 114; por. Z. Śmieszek, Informacja o działalności Warmińskiego Klubu Katolików [w:] Warmiński Klub Katolików u progu Trzeciego Tysiąclecia. Materiały z Sesji Jubileuszowej odbytej 14 XI 1998 r., Olsztyn 2000, s. 19. Tam informacja, że decyzją wojewody olsztyńskiego z 15 XII 1981 r. najpierw zawieszono działalność olsztyńskiego KIK, a „niedługo po tej decyzji” Klub rozwiązano. Jednak trudno powiedzieć, na jakiej podstawie autorzy powyższych opracowań podają informacje doty czące rozwiązania olsztyńskiego KIK, ponieważ w przypisach nie powołują się na żaden mate riał źródłowy.
52 AIPN Bi, sygn. 064/123/4. 53 Ibidem.
54 Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-1989, t. 3: 1975-89, oprac. P. Raina, Poznań-Pelplin 1996, s. 376-377.
d ziałaln o ści K lu b u i decyzją p re z y d e n ta m. O lsz ty n a z 7 lip ca 1983 r. w y k re śliły K IK z r e je s tr u sto w arzy szeń . W praw d zie p re zes B ońkow ski p ism em z 18 lipca 1983 r. odw ołał się od ty ch decyzji, u zn ając je za „wysoko k rzy w d zą ce i n ie u sp ra w ie d liw io n e ”55, to je d n a k w ojew oda o lszty ń sk i 30 s ie rp n ia 1983 r. w ydał polecenie o n ie w z n a w ia n iu p o stęp o w a n ia w tej sp ra w ie i u trz y m a ł w m ocy p o p rz e d n ią decyzję, u zn a ją c j ą ja k o o s ta te c z n ą 56. Ze w spo m nień B o h d a n a B ońkow skiego w y n ik a ta k ż e , że w ład ze sk onfisk ow ały śro d k i p ie n iężn e zn a jd u ją ce się n a koncie ban k o w y m olszty ńskiego K IK i poinform o w ały o zniszczen iu d o k u m en tac ji K lu b u 57. Wobec b ra k u zezw olenia n a k o n ty nu o w an ie działalności członkowie olsztyńskiego K IK powrócili do s tr u k tu r d u sz p a ste rsk ic h 58. Z do kum entów w ynika, że jeszcze la te m 1987 r. w ładze n a d a l czyn iły tru d n o ś c i w sp ra w ie ponow nej re je s tra c ji K IK 59. D opiero 28 listo p a d a 1988 r. po długich s ta ra n ia c h został za rejestro w an y W arm iń sk i K lub Katolików, k tó ry d ziała do chw ili obecnej i k o n ty n u u je trad y cje olsztyń skiego K IK 60. J a k sądzę powyższe u s ta le n ia sta n o w ią w y starcza ją cą p rz e sła n kę, aby móc poddać w w ątpliw ość dotychczasow y s ta n b a d a ń n a te n te m a t.
* * *
P u b lik o w a n e d o k u m en ty z n a jd u ją się w zasobie A rch iw u m I n s ty tu tu P a m ięci N arodow ej w B iały m sto k u i dotychczas n ie były p u b lik o w an e. S pośród w ielu zgro m adzonych ta m m a te ria łó w do konano w yboru dziesięciu d o k u m e n tów oznaczonych k la u z u lą „ tajn e”, k tó re zo stały w ytw orzone p rzez W ydział IV (SB) KW MO. D o k u m en ty z d ziałaln o ści o lsztyń skiego K IK sp o rząd zan o n a p o d staw ie inform acji p rz ek az y w an y ch p rzez ta jn y c h w spółpracow ników bezpieki. O b ejm u ją one o k res od w rz e śn ia do g ru d n ia 1980 r., a więc od sam ych początków d ziałalności, do cz asu form aln ej re je s tra c ji K lub u. Z w y ją tk ie m dok. 1, gdzie opuszczono fra g m e n ty n ie zw iązan e z d ziała ln o śc ią olsztyńskieg o K IK p u b lik u je się je w całości, bez ża dn ych skrótów . P o m in ięto je d y n ie cechy k a n c e la ry jn e dokum entów . O dręczne d opiski zaznaczono k u r
syw ą. D o k u m en ty p rz ed staw io n o w o ry g in aln y m b rz m ie n iu , a n ieliczne in g e 55 AWKK, Pismo Bohdana Bońkowskiego do wojewody olsztyńskiego z 18 VII 1983 r. 56 Ibidem, Decyzja z-cy dyrektora Wydz. Społeczno-Administracyjnego Urzędu Wojewódz kiego w Olsztynie z 30 VIII 1983 r.
57 Relacja Marii Nawrockiej, 27 VIII 2007 r., w zbiorach autora. Większość środków finansowych, które w momencie wprowadzenia stanu wojennego znajdowały się na koncie KIK była przeznaczona na opłatę prenumeraty „Tygodnika Powszechnego”. Po złożeniu przez Bohdana Bońkowskiego (prezes) i Marię Nawrocką (skarbnik) stosownych wyjaśnień władze ostatecznie podjęły decyzję, że pieniądze zostaną wykorzystane zgodnie z ich pierwotnym przeznaczeniem.
58 A. Kopiczko, J. Zołnierkiewicz, op. cit., s. 143-144. Chcąc wypełnić lukę powstałą po rozwiązaniu olsztyńskiego KIK decyzją ówczesnego biskupa ordynariusza diecezji warmińskiej dr Jana Obłąka z 12 XI 1983 r. powołano Duszpasterstwo Inteligencji Miasta Olsztyna.
69 Zob. Polska 1986-1989: koniec systemu. Materiały międzynarodowej konferencji, Mie dzeszyn, 21-23 X 1999, T. 3: Dokumenty, red. A. Dudek, A. Friszke, Warszawa 2002, dok. 5, s. 29-34.
rencje podano w n aw ia sa c h kw adratow ych. P on ad to przeprow adzono k w e re n dę a rc h iw a ln ą w A rchiw um P ań stw o w y m w O lsztynie, A rchiw um A k t Nowych A rchidiecezji W arm ińskiej i A rchiw um W arm ińskiego K lubu K ato-lików 61.
D o k u m e n t 1
O lsztyn, d n ia 9.10.1980 r. T A J N E NOTATKA IN FO R M A C Y JN A
dot.[ycząca] aktualnych planów i działań Warmińskiej Kurii Biskupiej (fragment) Zgodnie z k o m u n ik a te m ogłoszonym w o lszty ń sk im kościele N S J w d n iu 5 .10.br - o czym info rm o w aliśm y - w d n iu 6 .10.br o godz. 10.00 w kościele N S J bp G lem p o d p raw ił n ab o żeń stw o w in te n c ji org an izacji K lu b u In te lig e n cji K atolickiej w O lsztynie.
W w ygłoszonym k a z a n iu o rd y n a riu sz n a w ią z a ł do czytanej ew ang elii p o d k re śla ją c, że ro lą K ościoła je s t w sk az y w an ie drogi do zbaw ien ia, że całe życie człow ieka je s t drogą, k tó ra do niego prow adzi.
P ro b le m a ty k i K IK -u, bp G lem p w k a z a n iu n ie p o ru sz ał. K w estię tę n a to m ia s t zasy g n alizo w ał w cześniej je d e n z w ik a riu sz y p a ra fii N S J, k tó ry w itając przybyłego o rd y n a riu s z a pow iedział: „W itam tu ta j w n aszej w spólnocie p a r a fialnej B isk u p a W arm ińskiego, dr. J . G lem pa, k tó ry będzie celebrow ać ofiarę m szy św. i w ygłosi do n a s słowo boże, in a u g u ru ją c d ziałaln o ść K lu b u In te li gencji K atolickiej w O lsztynie. B ędziem y w czasie m szy św. m odlić się o to, aby nowo p o w stający K lub In telig en c ji K atolickiej w O lszty n ie był ty m do b ry m zaczynem p ro m ien iu jący m C h ry s tu s e m w sw oim śro d o w isk u ”.
N a zak ończenie n a b o ż e ń stw a ks. U s ią d e k 62 odczytał k o m u n ik a t n a s tę p u jącej treści:
„Teraz z o s ta n ą ro z d an e d ek laracje , k tó re P a ń stw o w ypełnią, oczywiście, je śli chcą n ależeć do K lu b u In telig en c ji K atolickiej w O lsztynie. D e k la rac je m o żn a oddaw ać w ypełnio ne w p rz e d sio n k u kościoła. Ci z P a ń s tw a , k tó rzy n ie m a ją p rz y sobie długopisów m ogą się u d ać n a p le b a n ię do sali k atec h ety cz n ej i ta m d ek laracje w ypełnić i je złożyć”.
W sp o m n ian a d e k la ra c ja z a w ie ra ła m iejsce n a d an e p e rso n a ln e i ad re s oraz treść:
61 Szczególne podziękowania składam ks. prof. dr hab. Andrzejowi Kopiczce, dyrektorowi Archiwum Archidiecezji Warmińskiej oraz p. Wandzie Czerwińskiej, prezesowi Warmińskiego Klubu Katolików w Olsztynie.
62 Ks. Jan Usiądek (ur. 1939), od 1968 wikariusz parafii p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Olsztynie, w 1970 mianowany kapelanem Szpitala Wojewódzkiego, wykładowca WSD „Hosianym” (1973-1983), od 1977 dyr. Wydziału Duszpasterskiego Kurii Biskupiej Diecezji Warmińskiej.
„U przejm ie p roszę o przyjęcie m n ie w poczet członków K lu b u In telig en cji K atolickiej w O lszty n ie. Zobow iązuję się do p rz e s trz e g a n ia uchw alonego s t a t u t u ”.
Po n ab o ż eń stw ie n a p le b a n ię N S J u d a ły się 23 osoby, k tó re n ieb aw em j ą opuściły. F re k w e n c ja w iern y ch w kościele n a w sp o m n ian y m n ab o ż eń stw ie w ynosiła ok. 500 osób.
Opr.[acował] H.J./masz.[ynopis] M.J.
AIPN Bi, sygn.064/109, k.64-67, mps, oryginał
D o k u m e n t 2
O lszty n, d n ia 18.10.1980 r. T A J N E
NOTATKA IN FO R M A C Y JN A
dot.[ycząca] złożenia wniosku do Prezydenta m. Olsztyna o zarejestrowanie statu tu stowarzyszenia pod nazwą Klub Inteligencji Katolickiej w Olsztynie
W d n iu 16.10.1980 r. w p ły n ą ł do P re z y d e n ta m . O lsz ty n a w n io sek o z a re je stro w a n ie sto w a rz y sz e n ia pod n a z w ą K lub In telig en c ji K atolickiej w O lszty n ie. W sk ła d k o m ite tu założycielskiego sto w a rz y sz e n ia w chodzą n a s tę pujące osoby:
1. A lfred J a s iń s k i, s. K a zim ie rza i Zofii W ojakiew icz, ur. 27.07.1928 r. W ilno, z a tru d n io n y ja k o n o ta riu s z S ą d u Rejonowego w O lszty nie, za m . O lsz ty n , ul. K ołobrzeska 13K m. 86;
2. T adeusz M azur, s. F ra n c is z k a , ur. 17.08.1917 r., w y k szta łc en ie ś re d nie, z a tru d n io n y w N B P II O ddział w O lszty n ie ja k o sp e c ja lista ds. o b ro tu pieniężnego, zam . O lsztyn, ul. P. T ad e u sza 15 m 8;
3. K azim ierz B orzym , s. J a n a , ur. 16.12.1927 r., inż. budow lany, z a tr u d nio n y w Z ak ład zie U słu g In w e stp ro je k t w O lszty nie, zam . O lszty n, ul. Koło b rz e sk a 13B m 29;
4. T adeusz L u b ień sk i, s. M ichała, ur. 20.02.1929 r., inż. m ech a n ik , z a tru d n io n y w B iu rze P ro jek tó w B udo w n ictw a W iejskiego w O lsztynie, zam . O lsztyn, ul. K ołobrzeska 13L m 121;
63 Jan Fankulewski (ur. 1948), z-ca naczelnika (1979-1981), następnie od 1981 naczelnik Wydz. IV (SB) KW MO, od 1983 naczelnik Wydz. IV (SB) WUSW w Olsztynie, z-ca szefa ds. SB WUSW w Olsztynie (1989). Szerzej: Twarze olsztyńskiej bezpieki. Obsada stanowisk kie rowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w Olsztynie. Informator personal ny, pod red. P. Kardeli, oprac. R. Gieszczyńska, P. Kalisz, P. Kardela, P.P. Warot, Białystok 2007, s. 91.
Z-ca Naczelnika Wydziału IV KW MO w Olsztynie Por. inż. J[an] Fankulewski63
5. M a ria N aw rocka, c. E d w a rd a , ur. 7.12.1927 r., te c h n ik technologii żyw ności, z a tru d n io n a w o lszty ń sk ich Z ak ła d ach D ro b ia rsk ich , zam . O lsztyn, ul. K oło brzeska 22 m 22;
6. W iktor Gabiec, zam. O lsztyn, ul. K ołobrzeska 20 m 4 (innych danych brak);
7. E ugeniusz Pińkosz, zam . O lsztyn, ul. Kościuszki 81/6 (innych danych brak);
8. A lina W yrwicka, zam . Olsztyn, ul. G ag arin a 4/51 (innych danych brak); 9. J a n Przeszlakow ski, zam. O lsztyn, ul. M ałeckiego 2/6 (innych danych brak);
10. F ra n c isz e k P iotrow icz, s. P io tra , ur. 15.08.1928 r., inż. B udow lany, z a tru d n io n y O ddział W ojew ódzki N B P w O lsztyn ie, zam . O lszty n, ul. Gło w ackiego 22/30;
11. J a n K um or, s. P io tra , ur. 15.06.1926 r., inż. ro ln ictw a , z a tru d n io n y w64 O lsztyn, zam . O lsztyn, ul. Ż o łn iersk a 7/9;
12. S te fa n B onikow ski, zam . O lsztyn , Al. K a lin in g ra d z k a 69/29 (in ny ch dan y ch brak);
13. J a d w ig a U rb a ń s k a , zam . O lsztyn, ul. K o p e rn ik a 8/11 (in n y ch d any ch brak );
14. M a łg o rz a ta P rz e k a z iń sk a , c. M ieczysław a, ur. 10.11.1959 r., M rągo wo, z a tru d n io n a w W a rm iń sk im W ydaw nictw ie D iecezjalny m ja k o s e k re ta rz , zam . O lszty n, ul. M a z u rsk a 9/6;
15. K ry sty n a A nd ru szk o , c. A le k sa n d ra , ur. 20.04.1948 r. B iały sto k , za- tru d . ja k o re fe re n t w K u rii B iskupiej w O lsztynie, zam . G ietrz w ałd n r 17;
16. Jó ze fa P isk o rs k a , c. Jó zefa, ur. 6.02.1930 r. Tarnów , z a tru d . jak o re fe re n t sz tu k i kościelnej w K u rii B isk u p iej w O lszty n ie, zam . O lszty n, ul. Ł ab ęd zia 7;
17. B o h d an B ońkow ski, s. Adolfa, ur. 9.07.1929 r., m g r ekonom ii z a tru d . w B iu rze P ro jek tó w B udo w n ictw a W iejskiego w O lszty nie, zam . O lsztyn, u l B łę k itn a 11;
18. G rzegorz K aucz, zam . O lsztyn, ul. L im ano w sk ieg o 13/2 (inn ych d a n ych brak ).
W protokole ze s p o tk a n ia odbytego w d n iu 23.09.br. załączonym do w sp o m n ian eg o wyżej w n io sk u p isze się: „W d n iu 23.09.br. g ru p a osób w g załączo nej lis ty 65 w czasie s p o tk a n ia w y ra z iła po gląd, że s y tu a c ja g o sp od arcza i społeczna w k ra ju w ym ag a znacznego z a a n g a ż o w a n ia się katolik ów w d zie le ogólnej odnow y w n a sz y m społeczeństw ie i Ojczyźnie. U zn an o , że p rz ed k a to lik a m i sto ją w obecnej sy tu acji n a stę p u ją c e z a d a n ia i zobow iązania:
1. pogłębienie form acji religijn ej i w iary w w a rto ść i sen s życia, chęć społecznego słu ż e n ia d ru g ie m u człow iekowi, s z a c u n e k i uczciwość wobec w y konyw anej pracy,
2. odnow a m oralności życia społecznego w asp e k ta ch : 64 Słowo nieczytelne.
- p ro b lem u trzeźw ości n a ro d u , życia m ałżeń sk ieg o i rodzinnego, życia publicznego.
W szyscy u z n a li, że z a d a n ia te b ę d ą re alizo w an e w służb ie n a rzecz Ko ścioła i O jczyzny w ra m a c h zorganizow anego K lu b u In telig en cji K atolickiej.
P ostanow iono przyjąć bez zm ian s t a t u t d ziałającego K lu b u In telig en cji K atolickiej w W arszaw ie”.
W s ta tu c ie zaś w rozdziale II pt. „Cel i śro d k i d z ia ła n ia ” pisze się m .in. „Klub j e s t społeczną o rg a n iz a c ją o byw ateli polskich w y z n a n ia rzym .-katolic- kiego, k tó rz y zgodnie ze sw oim św iato p o g ląd em w ra m a c h u s tro ju PR L m a ją n a celu:
a/ p ra cę in te le k tu a ln ą i m o ra ln ą w o p arciu o n a u k ę K ościoła k a to lic k ie go d la k s z ta łto w a n ia osobowości ludzkiej i w y ch ow ania człow ieka św iad o m e go sw ych obow iązków in d y w id u aln y ch i społecznych;
b/ p ra cę w za k re sie tw o rz en ia, p o g łęb ian ia i sz e rz e n ia k u ltu ry in te le k tu aln ej, a rty sty cz n ej i obyczajowej;
c/ p rz eciw d z ia łan ie społecznym chorobom m o raln y m ta k im ja k : c h u li g ań stw o , alkoholizm , rozw ydrzenie obyczajowe, nieuczciw ość w pracy, k r a dzieże m ie n ia publicznego itp .”.
Z posiadanego rozpoznania w ynika, że działalność K IK -u będzie ak tu aln ie prow adzona w oparciu o pom ieszczenia parafii Serca Je z u s w O lsztynie, a d u chowym opiekunem m a być proboszcz tej p arafii ks. d r J u lia n Zołnierkiewicz.
NACZELNIK WYDZIAŁU IV KW MO W OLSZTYNIE
PPŁK M[IECZYSŁAW] SAŁKOWSKI66 Opr.[acował] J.P.
AIPN Bi, sygn.064/109, k.68-70, mps, oryginał
D o k u m e n t 3
O lszty n, d n ia 28.10.1980 r. T A J N E
NOTATKA IN FO R M A C Y JN A
dot.[ycząca] zebrania Klubu Inteligencji Katolickiej w Olsztynie
W d n iu 27.10.br., w p o m ieszczeniach O śro d k a D u s z p a s te rs tw a A k a d e m ickiego67 p rz y p .[arafii] N S J w O lszty n ie odbyło się ze b ra n ie członków i sy m p aty k ó w K lu b u In telig en c ji K atolickiej. W pow yższym z e b ra n iu u c z e st 66 Mieczysław Sałkowski (ur. 1925), naczelnik Wydz. IV (SB) KW MO w Olsztynie (1962 1981). Szerzej: Twarze olsztyńskiej bezpieki..., s. 167.
67 Początki duszpasterstwa akademickiego w Olsztynie sięgają „odwilży” związanej z Paź dziernikiem ‘56. Szerzej: Olsztyńskie Duszpasterstwo Akademickie. 50 lat Bogu i człowiekowi, red. D. Konieczna, Olsztyn 2006.
niczyło 67 osób, w ty m w iększość k obiet w w iek u 40-50 la t oraz 8 osób w w ieku la t 20.
W ykład n a te m a t: „U dział społeczny in telig e n cji w życiu n a ro d u ” w ygłosił red. C yw iński68 z m iesięcz n ik a „Więź”69. N a w stęp ie zaznaczył, że w s p o tk a n iu ty m m ieli uczestniczyć jego p rzeło żen i m .in. A. W ielow ieyski70, lecz nie m ogli przybyć ze w zględu n a ich pobyt w G d a ń sk u .
N a w stęp ie zarecy to w ał u ry w e k p o e m a tu [C zesław a] M iłosza71 i w n a w ią z a n iu do niego om ówił p roblem p ra cy społecznej. Zwrócił u w ag ę n a b ra k ak ty w n o ści społecznej w n a sz y m k ra ju . O bjaw ia się to b ra k ie m czasu , b r a k iem z a in te re so w a n ia lu d zi ty m problem em , zn iechęcen iem itp.
W n a w ią z a n iu do tego p o ru sz y ł p rob lem alk o h o lizm u w Polsce, k tó ry je s t zgubnym n ałogiem , ro z p rz e strz e n ia ją c y m się coraz b ard ziej. P ro b lem te n m o żn a likw idow ać p rzez a k ty w n ą p ra cę n a rzecz in n y ch m .in. w kołach za in te re so w a ń . N a stę p n ie om ówił z a g a d n ie n ie p rz e ry w a n ia ciąży. P o d k reślił, że w w y d a n ej p rz e z ONZ K a rc ie P ra w C zło w iek a, p ie rw s z y je j p u n k t dot.[yczy] p ra w a do życia i dlateg o lu d zie nie p ow in n i niszczyć poczętego życia.
W dalszej części re fe ra tu red. C yw iń sk i s ta r a ł się w yrobić p rz e k o n a n ie w śró d słuchaczy o p o trzeb ie aktyw nego w łąc zan ia się in telig e n cji n a rzecz d e m a sk o w a n ia fałszyw ie p o d aw anej h is to rii P olski. Dowodził, że m łodzież n ie zn a w spółczesnej h isto rii, nie zn a d a ty 17.09.1939 r. itp. P o d k reślał p o trze bę d y sk red y to w an ia tych w szystkich, k tó rzy fałszyw ie in te rp re tu ją h isto rię Polski. M .in. a tak o w ał on U rb a n a 72 i P a s s e n ta 73 za fałszyw e i nieobiektyw ne n a św ie tla n ie a k tu a ln e j p ra w d y n a łam ac h „Polityki”74. E ksponow ał córkę K. I. G ałczyńskiego75 jak o w zór i p rz y k ła d w dziedzinie u ja w n ia n ia prawdy.
68 Bohdan Cywiński (ur. 1939), publicysta, pisarz, historyk, działacz KIK, red. nacz. Mie sięcznika „Znak” (1973-1977), współzałożyciel tzw. Uniwersytetu Latającego i Towarzystwa Kursów Naukowych, w VIII 1980 r. ekspert MKS w Stoczni Gdańskiej, z-ca red. nacz. tyg. „Solidarność” (1981).
69 „Więź” - miesięcznik społ.-kult., zał. przez grono świeckich działaczy katolickich, wyd. w Warszawie od 1958, red. nacz. (do 1981) Tadeusz Mazowiecki.
70 Andrzej Wielowieyski (ur. 1927), prawnik, działacz katolicki, polityk, wiceprezes (1965 -1972), sekretarz KIK w Warszawie (1972-1981 i 1984-1989), redaktor „Więzi” (1962-1984), w VIII 1980 r. jeden z ekspertów MKS w Stoczni Gdańskiej, czł. Prymasowskiej Rady Społecz nej (1981-1985), poseł (1991-2001) i senator (1989-1991 i 2001-2005) III RP.
71 Czesław Miłosz (1911-2004), wybitny poeta, prozaik, eseista, tłumacz, laureat literac kiej Nagrody Nobla (1980).
72 Jerzy Urban (ur. 1933), publicysta, polityk, dziennikarz m.in. „Nowej Wsi”, „Po prostu”, „Polityki”, rzecznik prasowy rządu PRL (1981-1989), przewodn. Komitetu ds. Radia i Telewizji (1989), w 1990 założyciel i wydawca tyg. „Nie”.
73 Daniel Passent (ur. 1938), dziennikarz, felietonista, publicysta tyg. „Polityka”.
74 „Polityka” - tygodnik społ.-polit. wyd. w Warszawie od 1957, red. nacz. Stefan Żółkiew ski (1957-1958), następnie Mieczysław F. Rakowski (1958-1982).
75 Chodzi o Kirę Gałczyńską, córkę Konstantego Ildefonsa, pisarkę, dziennikarkę, tłu maczkę, współorganizatorkę utworzonego w 1980 Muzeum im. K. I. Gałczyńskiego w leśniczów ce Pranie, k. Rucianego-Nidy.
A k tu a ln y m z a d a n ie m in te lig e n c ji j e s t tw o rz en ie, początkow o m ały ch g ru p tzw. n a c isk u , k tó re m u s z ą działać w sw oich śro do w iskach n a rzecz p ro p a g o w an ia p ra w d y o Polsce. W ty m m iejscu red. C yw iński p od ał p rz y k ła d z o k re su o rg a n iz o w an ia się K IK w W arszaw ie, gdzie początkow o ra z e m z n im było ok. 50 osób. Było to grono, w k tó ry m m o żn a było ju ż w ty m czasie mówić oraz propagow ać p ra w d ę o h is to rii i życiu społeczno-politycznym Polski. A k tu a ln ie w a rsz a w sk i K IK liczy 1000 osób i sk u p ia w sw oich sze reg a ch n a jb a r dziej w artościow ych ludzi.
M ówił rów nież o s ta n o w isk u E p isk o p a tu P olsk i w sp ra w ie zjednoczenia E u ro p y S łow iańskiej pod e g id ą K ościoła R zym skokatolickiego. O strz eg ał, że p ań stw o polskie je s t p a ń stw e m policyjnym i śledzi za różnego ro d z aju d z ia ła ln o śc ią o rg a n iz acy jn ą , w k tó rej d o p a tru je się różnego ro d z aju spisków , ty m b ard ziej, trz e b a uw ażać, gdyż o lszty ń sk i K IK n ie je s t jeszcze zarejestrow an y. O strz e g a ł p rz ed in filtra c ją tego ro d z aju d ziałaln o ści j a k K IK ze stro n y poli cyjnego p a ń s tw a polskiego.
W d y sk u sji za b rało głos 11 osób, w ty m 4 nauczycieli. M ówili oni, że zasad n iczy c ięż ar d e m a sk o w a n ia oraz d o m a g a n ia się n a u c z a n ia obiektyw nej p ra w d y o h isto rii P o lsk i w in ien skupić się ta k ż e n a rodzicach. O ni pow inni dom agać się tego od szkoły i nauczycieli. P a d a ły p y ta n ia , w ja k i sposób i n a p o d staw ie, ja k ic h m a te ria łó w rozpoznać, że poszczególne p a r tie m a te r ia łu z h isto rii P o lsk i s ą sfałszo w an e i n a p o d staw ie, czego dociekać i p rz e d sta w ia ć m łodzieży o b iek ty w n ą praw dę.
O dpow iadając n a za d a w a n e p y ta n ia red. C yw iński stw ierd z ił, że w a r sza w sk i K IK m a w sw ym gro n ie sze reg u ta le n to w a n y c h historyków , k tó rzy b ę d ą m ogli zaw sze p rzyjechać do O lsz ty n a i n a św ie tlić n u rtu ją c e sp ra w y i te m a ty histo ry czn e. W dalszej d y sk u sji p a d ł głos, ab y podjąć akcję sk ła d k o w ą w śród członków i sym p aty k ó w olszty ńsk ieg o K IK celem fin a n so w a n ia określonej działalności ru c h u katolickiego.
N ależy n ad m ien ić, że to n w y stą p ie ń w pow yższym s p o tk a n iu n ac ech o w a n y był zacietrzew ionym fa n a ty z m e m religijny m .
N a zak ończenie z a b ra ł głos proboszcz p a ra fii N S J ks. Z ołnierkiew icz, k tó ry podziękow ał red . C yw iń sk iem u za przybycie, a u cz estn ik o m sp o tk a n ia za ożyw ioną dyskusję. N a stę p n ie podał k o m u n ik aty :
- 3.11.br o godz. 19.00 odbędzie się kolejne sp o tk a n ie członków i sy m p a tyków KIK. T em atyki tego s p o tk a n ia nie podaw ał;
- 8.11.br. o godz. 10.00 odbędzie się n a s tę p n e sp o tk a n ie , podczas którego przyjm ow ane b ę d ą d alsze d ek laracje do K IK i n a s tą p i re je s tra c ja członków K lu b u sp ośród tych, k tó rzy p o b ra li d ek laracje ro z d a w a n e w kościele (ok. 160). W d n iu ty m K IK u k o n s ty tu u je się i z o s ta n ą pow ołane poszczególne sekcje. Ks. Z ołnierkiew icz z a strz e g ł się, że liczba p o b ra n y ch 160 d e k la ra c ji K IK n ie je s t ta je m n ic ą i dlateg o w y m ienił tę liczbę;
- K o m ite t założycielski K IK złożył n a ręce P re z y d e n ta m. O lsz ty n a w niosek o re je stra c ję K lubu. P re z y d e n t p rz y ją ł ich b ard zo życzliwie. O becnie
o trzy m an o pism o n a złożony w niosek o p rzed ło żenie u z u p e łn ie n ia d any ch dot.[yczących] członków k o m ite tu założycielskiego olszty ńskiego KIK;
- w Polsce k o lp o rto w an y będzie „O sse rv ato re R om ano”76 w w y d a n iu pol skim . Ks. Z ołnierkiew icz m a otrzym yw ać 450 eg z em p larz y tego p ism a do dyspozycji w iern y ch p a ra fii. K olportaż tego p ism a n a s tą p ił w w y n ik u u zgod n ie ń n a szczeblu K om isji W spólnej pow ołanej z p rz e d sta w ic ie la m i R ząd u PR L i Kościoła.
N ależy dodać, że w pow yższym s p o tk a n iu uczestniczyć m ógł k a ż d y c h ę t ny. N ikogo n ie kontrolo w ano, a n i ro zpy tyw ano o p e rs o n a lia b ąd ź m iejsce pracy. Treść w y k ład u m o żn a było notow ać. W ty m k o n tek ście red. C yw iński o znajm ił, aby z a n o to w a n ą te m a ty k ę propagow ać w sw oich środow iskach.
NACZELNIK WYDZIAŁU IV KW MO W OLSZTYNIE
Opr.[acował] J.H./masz.[ynopis] E.K. PPŁK M[IECZYSŁAW] SAŁKOWSKI AIPN Bi, sygn.064/109, k.71-73, mps, oryginał
D o k u m e n t 4
O lsztyn, d n ia 10.11.1980 r. T A J N E
NOTATKA IN FO R M A C Y JN A
dot.[ycząca] zebrania olsztyńskiego KIK w dniu 8.11.1980 r.77
W d n iu 8.11.1980 r. w godzinach 11-13, n a p le b a n ii N S J w O lszty nie odbyło się kolejne z e b ra n ie członków i sym p aty kó w o lsztyń skiego K IK , pod czas k tórego w y stąp ił z p re le k c ją prof. Ś w ięcicki78 z W arszaw y. W sp o m n ian e z e b ra n ie zostało p o p rzedzone n a b o ż e ń stw e m o d p raw io n y m o godz. 10.00 w kościele N S J p rzez tam tejszeg o proboszcza, ks. Z ołnierkiew icza.
Z w racając się do przybyłych w iern y ch ks. Z ołnierkiew icz pow iedział: „S erdecznie w ita m w szy stk ich zeb ran y c h i chciałbym p rzep ro sić w im ie n iu bp. G lem pa za to, że n ie m ógł on uczestniczyć w e m szy św. Bp. G lem pow i n iesp o d ziew an ie w ypadł pogrzeb blisk iej osoby i dlateg o m u s ia ł w yjechać. D z isiejsze n a b o ż e ń stw o j e s t p o św ięcon e w in te n c ji ty c h , k tó rz y poleg li w obronie Ojczyzny, k tó rzy o ddali swoje życie n a p rz e s trz e n i n asz y ch dziejów za O jczyznę, k tó rz y sw oją p o s ta w ą i sw oim życiem św iadczyli o tym , że słowo
76 „L’Osservatore Romano” - dziennik watykański wyd. przez Kurię Rzymską, ukazuje się od 1861, (wyd. polskie od 1980).
77 Por. AIPN Bi, sygn. 085/228. Informacja t.w. ps. „Mnich” z 8 X 1980 r.
78 Andrzej Święcicki (ur. 1915), socjolog, profesor ATK, prezes KIK w Warszawie (1972-1986), v-ce przewodniczący Społecznej Rady Prymasowskiej (1981-1984), od 1986 czł. Społecznej Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa.
Bóg i O jczyzna s ą n ajw a żn iejszy m i w y m ia ra m i rzeczyw istości w św ietle, k tó rych trz e b a było oddać swoje życie. W ty m d u c h u m ódlm y się za ich dusze, aby m ogły znaleźć zbaw ienie n a nowej ziem i”.
W o p a rc iu o c z y ta n ą ew an g elię, ks. Z o łnierkiew icz w ygłosił k a z a n ie o tre śc i religijnej zw ią zan e te m a ty c z n ie z lu dźm i, k tó rz y p ośw ięcali się d la in n y ch w służbie społecznej. F re k w e n c ja ok. 200 osób. Po zakończonym n a b o żeń stw ie ks. Z ołnierkiew icz za p ro sił zeb ran y c h n a odczyt prof. A. Św ięcickie go, p re z e sa w a rszaw sk ieg o KIK, k tó ry m ów ił n a te m a t: „Z ad an ia k a to lik a w K ościele i w O jczyźnie”.
N a w stę p ie prof. Św ięcicki p rz e d s ta w ił k ró tk i za ry s p o w s ta n ia K IK w W arszaw ie i w Polsce. P ow iedział, że p ierw sze jego form y o rg an izacy jn e po w stały w 1956 r. O dośw iadczeniach ta k ic h organizacji ja k np. „Ju v e n tu s C h ris tia n a ”79, któ ry m przew odniczyli m .in. ks. W ęgrzyn80 i red. Turow icz81. W łączali się oni do uczestn ictw a w kolektyw nym życiu społeczeństw a w o p a r ciu o za sad ę „klubów z a u fa n ia ”. K luby te sk u p iały inteligencję katolicką, p ro pagow ały opinie i oceny społeczne nie zaw sze zgodne z oficjalną p o lity k ą p a ń stw a. Obecnie opinie te dojrzały do u zasad n io n y ch refleksji i są w yrazicielem ocen ru c h u społecznego katolików świeckich. Społeczeństw o k atolickie dojrzało do o sądu d z ia ła n ia w ładz państw ow ych i ko ntro lo w an ia ich postępow ania.
Tw orząc K luby In telig en c ji K atolickiej tw orzy się jed n o cześn ie p łaszczy zny do laickiego życia religijnego i do d y sk u sji ogólnonarodow ej. P oin fo rm o w ał o sk u p isk a c h in telig e n cji w ta k ic h o rg a n iz acja ch ja k : „Z nak”82 i „Więź”. 79 „Juventus Chistiana” - stowarzyszenie katolickiej młodzieży akademickiej. Głównym celem JCh było dogłębne poznanie Ewangelii i wynikających z niej wskazań dla życia indywidu alnego, zawodowego i społecznego. Koła JCh były organizowane w Warszawie od 1921 r., choć początki stowarzyszenia sięgają 1918 r. Wówczas to powstało w Mińsku Litewskim tajne stowa rzyszenie JCh, w którym znalazła się młodzież starszych klas licealnych. Twórcą JCh był ks. Edward Szwejnic, a jego następcą - ks. Edward Detkens. Po II wojnie światowej członkowie stowarzyszenia próbowali reaktywować działalność JCh, jednak wskutek nowych przepisów prawnych (dekret z 5 VIII 1949 o zmianie niektórych przepisów prawa o stowarzyszeniach Dz. U. RP, 1949, nr 45, poz. 335; rozporządzenie ministra administracji publicznej z 6 VIII 1949 r. w sprawie wykonania dekretu z 5 VIII 1949 r. Dz. U. RP, 1949, nr 47, poz. 358) oraz represji członków koła JCh organizacja przestała istnieć. Szerzej: T. Biedroń, Organizacje młodzieży katolickiej w Polsce w latach 1945—1953, Kraków 1991, s. 60—65; S. Gajewski, Chrześcijańskie organizacje akademickie w Polsce (1889-1939), Rzeszów 1993, s. 157-190; por. Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa..., dok. 11, Instrukcja nr 5 wicedyrektora Departamentu V MBP Henryka Chmielewskiego dla szefów urzędów bezpieczeństwa publicznego i naczelników wydziałów V w Lublinie, Łodzi i Warszawie w sprawie Juventus Christiana, s. 109-111.
80 Nie zdołano ustalić bliższych danych.
81 Jerzy Turowicz (1912-1999), publicysta, działacz katolicki, w 1945 współzałożyciel (obok ks. Jana Piwowarczyka), następnie wieloletni redaktor naczelny „Tygodnika Powszechne go”, prezes Społecznego Instytutu Wydawniczego „Znak” (1960-1990), czł. Prymasowskiej Rady Społecznej (1981-1985).
82 „Znak” - środowisko działaczy katolickich reprezentujących KIK oraz skupione wokół „Tygodnika Powszechnego” i miesięcznika „Znak”. Stowarzyszenie „Znak” działające od 1956 skupiało katolickich działaczy społecznych, publicystów i pisarzy, m.in. Jerzego Zawieyskiego, Jerzego Turowicza, Stanisława Stommę, Antoniego Gołubiewa, Stefana Kisielewskiego, Jacka Woźniakowskiego, Tadeusza Mazowieckiego.
K luby te , ja k stw ierd ził, s ta n o w ią m iejsce sp o tk a ń , gdzie fo rm u łu je się m yśl k a to lic k a i tw orzy zw iązk i n a m a c a ln e j w ięzi in telig e n cji kato lickiej. K luby te tw orzyły w przeszłości lu ź n ą federację, a ja k się je d n a k o kazało - w op arciu 0 d ośw iadczenia h isto ry czn e — to te lu źn e zw iązk i p rz e trw a ły i m obilizow ały do d z ia ła n ia w la ta c h : 1956, 1970, 1976 i 1980.
P o d k reślił, że k lu b y In telig en c ji K atolickiej nie s ą po w iązan e ż a d n ą for m ą z in n y m i o rg a n iz acja m i, k tó re m a ją am bicje polityczne ja k np. „P ax”83 czy „Z nak”. N a bazie d ziałaln o ści K IK pow in n i się spo ty kać lu d zie o różnych u k ła d a c h , w y k szta łc en iu , a n a w e t dopuszczać „uczciwych a te istó w ”, po to by w bezp o śred n iej w y m ian ie sta n o w isk i ocen k sz ta łto w a ć swoje poglądy. D z ia łając w K IK n ależ y dokonyw ać kry ty czn ej i rz e te ln e j oceny tego w szystkiego, co godzi w lu d zk ie dobro i w olność su m ie n ia . W yrazem odw agi w ty m p rz e d m iocie było stan o w isk o p o sła S to m m y 84, k tó ry nie głosow ał w czasie tzw. „kryzysu k o n sty tu cy jn eg o ”85. Tw orząc o rg an izacje K IK n a le ż y w ra m a c h jej działalności w łaściw ie i z po w ag ą odnosić się do poczyn ań w ład z p a ń s tw o w ych pod w a ru n k ie m , że b ę d ą one działać p ra w n ie i służyć spraw iedliw ości. P row adzić m ą d rą , p rz e m y ś la n ą o raz ro z s ą d n ą d ziałalno ść, szczególnie n a obecnym e ta p ie , ze w zględu n a a k tu a ln ą sy tu ację i położenie geograficzno- polityczne P olski. N ie podejm ow ać prób d z ia ła ń n a rzecz zm ian y a k tu a ln y c h u k ład ó w politycznych p a ń s tw a , ze w zględu n a b r a k jak ic h k o lw ie k sz a n s po w odzenia w ty m przedm iocie. N ie dążyć do k o n fro n ta cji z w ład z am i p a ń s tw o w ym i, a żąd ać je d y n ie ty lk o n ie n a r u s z a n ia p rzez w ładze p ra w lu d zk ich 1 boskich. K luby m a ją służyć w artościom k u ltu ro w y m i duchow ym , a szcze gólny i zasad n iczy obow iązek spoczyw a n a in telig e n cji kato lick iej, k tó ra ró w nież w ra m a c h K IK w in n a ta k ż e kształcić się w e w n ętrzn ie.
Prof. Św ięcicki poinform ow ał zeb ran y ch , że n a 3,8 m ln członków p a rtii, co n ajm n iej 80% in telig e n cji je s t w ierząca. Te proporcje św iad czą o ty m , że n a tę część in telig e n cji n a le ż y liczyć i odpow iednio oddziaływ ać, celem zdoby w a n ia jej d la KIK. S łu ż b a in telig e n cji — w ed łu g p re le g e n ta — to słu żb a dla b ra c i robotników i chłopów. In te lig e n c ja m oże i m a w a ru n k i, [aby] tra fić do m e n ta ln o śc i k la sy robotniczej. D latego też poprzez rzeczow ą k ry ty k ę o p a rtą
83 Stowarzyszenie „PAX” - organizacja społeczno-polityczna powstała w 1947 (zarejestro wana w 1952), założona przez środowisko tzw. postępowych katolików skupione wokół ukazują cego się od 1945 tyg. „Dziś i Jutro”. Przewodniczącym „PAX” był Bolesław Piasecki, następnie Ryszard Reiff (1979-1982).
84 Stanisław Stomma (1908-2005), profesor prawa karnego, działacz polityczny, publicy sta, red. nacz. mies. „Znak” (1946-1953), również w red. „Tygodnika Powszechnego”, dzia łacz KIK, m.in. wiceprezes warszawskiego KIK (1958-1962), pracownik nauk. UJ, poseł na Sejm PRL (1957-1976), od 1981 przewodn. Prymasowskiej Rady Społecznej, senator III RP (1989-1991).
85 Chodzi o zmiany w konstytucji PRL podczas ostatecznego głosowania 10 II 1976 r., kiedy Stanisław Stomma z Koła Poselskiego „Znak” jako jedyny nie poparł wówczas zmian w konstytucji wprowadzających m.in. zapisy mówiące, że PRL jest państwem socjalistycznym, o PZPR jako przewodniej sile politycznej społeczeństwa w budowie socjalizmu oraz umacnianiu przyjaźni i współpracy ze Związkiem Sowieckim.
