• Nie Znaleziono Wyników

"Trynitarno-chrystologiczna interpretacja eschatologii w ujęciu Hansa Ursa von Balthasara", Ignacy Bokwa, Radom 1998 : [recenzja]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""Trynitarno-chrystologiczna interpretacja eschatologii w ujęciu Hansa Ursa von Balthasara", Ignacy Bokwa, Radom 1998 : [recenzja]"

Copied!
11
0
0

Pełen tekst

(1)

Tadeusz D. Łukaszuk

"Trynitarno-chrystologiczna

interpretacja eschatologii w ujęciu

Hansa Ursa von Balthasara", Ignacy

Bokwa, Radom 1998 : [recenzja]

Collectanea Theologica 68/3, 192-201

(2)

H .P . D ü r r ,

Gott, der Mensch und die Wissenschaft,

A u g s b u r g 1 9 9 7 ; R . S c h w a n g e r ,

Erbsünde und Heilsdrama. Im Kontext von Evolution, Gentechnologie und Apokalip-

tik,

M ü n s t e r 1 9 9 7 ) . O m a w i a n a k s i ą ż k a m o ż e s t a n o w i ć t a k ż e u b o g a c e n i e p r o w a d z o ­ n y c h n a g r u n c i e p o l s k i m d y s k u s j i n a t e m a t r e l a c j i e w o l u c j a — s t w o r z e n i e , c z y n i e k t ó ­ r y c h z a g a d n i e ń z f i l o z o f i c z n e j a n t r o p o l o g i i , p o d e j m o w a n y c h p r z e z t a k i c h a u t o r ó w j a k : K . K ł ó s a k , S z . W . Ś l a g a , W . S e d l a k , T . W o j c i e c h o w s k i , J . Ż y c i ń s k i . M . H e l l e r . P r e z e n ­ t o w a n a p r a c a j e s t g o d n a p o l e c e n i a d l a w s z y s t k i c h z a i n t e r e s o w a n y c h u p r a w i a n i e m t e o ­ l o g i i w k o n t e k ś c i e n a u k p r z y r o d n i c z y c h .

ks. Andrzej Anderwald, Opole

I g n a c y B O K W A ,

Trinitarno-chrystologiczna interpretacja eschatologii

vt’

ujęciu

Hansa Ursa von Balthasara,

A v e , R a d o m 1 9 9 8 , s s . 2 8 2 .

K s i ą ż k a , o k t ó r e j b ę d z i e m o w a j e s t r o z p r a w ą h a b i l i t a c y j n ą a u t o r a i s t a n o w i — j a k n a r a z i e — j e g o s z c z y t o w e d o k o n a n i e w d z i e d z i n i e t w ó r c z o ś c i p i s a r s k i e j . Z s a m e g o t y t u ł u w i d a ć , ż e a u t o r t r z y m a s i ę p r o b l e m a t y k i o d l a t p r z e z s i e b i e u p r a w i a n e j , m i a n o w i c i e p e n e ­ t r a c j i m y ś l i t e o l o g i c z n e j m i s t r z a z B a z y l e i , H a n s a U r s a v o n B a l t h a s a r a . W a r t o z a z n a c z y ć , ż e a u t o r w d o t y c h c z a s o w e j s w o j e j t w ó r c z o ś c i p r a w i e w r ó w n e j m i e r z e p r z y k ł a d a ł u w a g ę d o p r o p o z y c j i i u s t a l e ń K . R a h n e r a , c o i d o p o d o b n y c h s t w i e r d z e ń B a l t h a s a r a . W p e w ­ n y m m o m e n c i e d o s z e d ł d o p r z e k o n a n i a , ż e o s t a t n i m i c z a s y d z i e d z i c t w o B a l t h a s a r o w s k i e s t a j e s i ę d l a b a d a c z y a t r a k c y j n i e j s z e o d R a h n e r o w s k i e g o . Z a s w e g o ż y c i a R a h n e r b y ł b a r ­ d z i e j z n a n y i c y t o w a n y o d B a l t h a s a r a , a l e p o ś m i e r c i p r o p o r c j e s i ę o d w r ó c i ł y n a k o r z y ś ć t e g o d r u g i e g o . A u t o r j e s t ś w i a d o m y t e g o , ż e r e c e p c j a t e o l o g i c z n e j m y ś l i B a l t h a s a r a d o k o n u ­ j e s i ę o b e c n i e n a c a ł y m ś w i e c i e , n i e w y ł ą c z a j ą c P o l s k i . L i c z n e r o z p r a w y d o k t o r ­ s k i e l u b h a b i l i t a c y j n e z n i e j c z e r p i ą d l a s i e b i e t e m a t y i j e j p o ś w i ę c a j ą s w o j ą u w a ­ g ę . D o t y c h w i e l u k o r z y s t a j ą c y c h z B a l t h a s a r a a u t o r w ł ą c z a t a k ż e s i e b i e , p o d k r e ­ ś l a j ą c z m o c ą , ż e r o z p r a w a p r z e z s i e b i e p r e z e n t o w a n a n i e j e s t p o w t a r z a n i e m t e m a t ó w j u ż d o t k n i ę t y c h i m n i e j l u b b a r d z i e j o m ó w i o n y c h , a l e s t a n o w i w k ł a d n o ­ w a t o r s k i w p r o c e s p r z y s w a j a n i a d z i e ł a w y b i m e g o B a z y l e j c z y k a . Z a g a d n i e n i e e s c h a ­ t o l o g i i w p e r s p e k t y w i e t r i n i t a m o - c h r y s t o l o g i c z n e j n i e b y ł o b o w i e m d o t e j p o r y p r z e z n i k o g o p o d j ę t e . A u t o r s w o j e s p o s t r z e ż e n i e p o t w i e r d z a a n a l i z ą d o t y c h c z a s o ­ w e j l i t e r a t u r y B a l t h a s a r o w s k i e j . O z a g a d n i e n i u t y m m o ż n a p o w i e d z i e ć , ż e n i e z o s t a ł o d o s t r z e ż o n e , a p r z e c i e ż — w p r z e k o n a n i u a u t o r a — s t a n o w i i d e ę p r z e w o d n i ą c a ł e j B a l t h a s a r o w s k i e j t e o l o g i i . R o z p r a c o w a n i e j e j z g o d n i e z m y ś l ą t w ó r c y i p r z e d s t a w i e n i e w p e w n e j l o g i c z n e j z w a r ­ t o ś c i — - s t a n o w i w ł a ś c i w e z a d a n i e r o z p r a w y . N i e j e s t t o z a d a n i e ł a t w e , b o z a r ó w n o

(3)

s a m e k o n c e p c j e j a k i s t y l i c h w y p o w i e d z e n i a p r z e z B a l t h a s a r a d o n a j p r o s t s z y c h n i e n a l e ż ą . Z n i e u n i k n i o n y m i t r u d n o ś c i a m i a u t o r — p r z y w y k ł y d o a n a l i z o w a n i a s k o m p l i ­ k o w a n y c h t e k s t ó w — s o b i e d o b r z e p o r a d z i ł , c h o c i a ż n i e w ą t p l i w i e m u s i a ł s i ę r z e t e l n i e n a p r a c o w a ć . T r u d t e n z a o w o c o w a ł w a r t o ś c i o w ą p o z y c j ą k s i ą ż k o w ą , k t ó r a p o w i n n a p r z y n i e ś ć i b e z w ą t p i e n i a p r z y n i e s i e — a u t e n t y c z n e k o r z y ś c i t e o l o g i i p o l s k i e j . W r o z d z i a l e p i e r w s z y m I . B o k w a t o w a r z y s z y B a l t h a s a r o w i w p r o c e s i e o d c h o ­ d z e n i a o d e s c h a t o l o g i i a n t r o p o c e n t r y c z n e j i p r z e c h o d z e n i a d o e s c h t o l o g i i t e o c e n - t r y c z n e j . B y ł t o p r o c e s j a s n o z a r y s o w a n y , c h o c i a ż d o k o n u j ą c y s i ę e t a p a m i i p o d d a n y l i c z y n y m c z y n n i k o m d e t e r m i n u j ą c y m . O w s z y s t k i c h t y c h c z y n n i k a c h a u t o r c h c e n a s p o i n f o r m o w a ć , a c h ę ć t a p r z y b i e r a k o n k r e t n e k s z t a ł t y n a w i e l u s t r o n i c a c h k s i ą ż k i . P r o c e s d o j r z e w a n i a p o g l ą d ó w p o s t ę p o w a ł u B a l t h a s a r a w m i a r ę u p ł y w u w y k o r z y ­ s t y w a n e g o p r z e z n i e g o c z a s u . B a l t h a s a r c z a s u n i e m a r n o w a ł , j a k o ż e b y ł c z ł o w i e ­ k i e m w y t ę ż o n e j p r a c y , k t ó r a w p r o w a d z a ł a g o w t a j n i k i l u d z k i e j i B o ż e j m ą d r o ś c i , c z y n i ą c g o c o r a z b a r d z i e j o d p o w i e d z i a l n y m z n a w c ą t r e ś c i c h r z e ś c i j a ń s k i e j w i a r y , c z y l i c o r a z l e p s z y m t e o l o g i e m . W p r o c e s i e w y r a s t a n i a B a l t h a s a r a n a w i e l k i e g o t e o ­ l o g a d a d z ą s i ę w y r ó ż n i ć o d p o w i e d n i e e t a p y i m o ż n a d o s t r z e c o d d z i a ł y w a n i e t w ó r ­ c z y c h z e w n ę t r z n y c h w p ł y w ó w . J e ś l i c h o d z i o w p ł y w y , t o g a m a i c h j e s t b a r d z o s z e r o ­ k a , o d B i b l i i i p a t r y s t y k i p o c z ą w s z y , a n a i n s p i r a c j i m i s t y c z k i A d r i a n n y v o n S p e y r s k o ń c z y w s z y . T e n o s t a t n i e l e m e n t w p ł y w u s t a n o w i s p e c i f i c u m q u i d c a ł e j t e o l o g i c z ­ n e j t w ó r c z o ś c i B a l t h a s a r a . P r z y j ę ł o s i ę m ó w i ć , ż e b e z A d r i a n n y v o n S p e y r i j e j m i ­ s t y c z n y c h d o ś w i a d c z e ń t e o l o g i a B a z y l e j c z y k a b y ł a b y o w i e l e u b o ż s z a i t o p r z e d e w s z y s t k i m w d z i e d z i n i e e s c h a t o l o g i i , z k t ó r ą t e m a t y c z n i e ł ą c z y ł y s i ę w s p o m n i a n e d o ś w i a d c z e n i a . A t a d z i e d z i n a — j a k w i d a ć z t y t u ł u — s p e c j a l n i e i n t e r e s u j e o c e n i a ­ n ą r o z p r a w ę , b o w ł a ś n i e o n a b y ł a s z c z e g ó l n i e b l i s k a r e f l e k s j i B a l t h a s a r a . B a l t h a s a r z n a l a z ł e s c h a t o l o g i ę k a t o l i c k ą p r e z e n t o w a n ą w g o r s e c i e n e o s c h o l a s t y c z - n y c h f o r m u ł e k , w y j ą t k o w o n i e p r z y s t a j ą c ą d o n a d z i e i i o c z e k i w a ń c z ł o w i e k a w i e r z ą ­ c e g o . B y ł a o n a t a k u s t a w i o n a , ż e m ó w i ł a w i ę c e j o f i z y c e „ t a m t e g o ś w i a t a ” n i ż o o s o ­ b o w y m s p o t k a n i u z e z b a w i a j ą c y m B o g i e m . E s c h a t o l o g i a n i e m a b y ć o p i s e m m i e j s c „ o s t a t e c z n e g o b y t o w a n i a ” , l e c z w i n n a b y ć m o w ą o J e z u s i e C h r y s t u s i e , k t ó r y j e s t n a ­ s z y m o s o b o w y m E s c h a t o n e m , w p r o w a d z a j ą c y m z b a w i o n e g o d o u d z i a ł u w ż y c i u t r y - n i t a m e g o k r ę g u O s ó b B o s k i c h . Z r o z p r a w y d o w i a d u j e m y s i ę , ż e t e o l o g i a B a l t h a s a r a w o g ó l e s t a n o w i w y b i t n i e s w o ­ i s t e z j a w i s k o n a t l e t e o l o g i i X X w i e k u . O d c h o d z i o n a o d u p r a w i a n e j p r z e z s t u l e c i a — i b l i s k i e j z w ł a s z c z a n e o s c h o l a s t y c e — s y s t e m a t y z a c j i t e m a t ó w o b j a w i e n i a . W m i e j s c e s y s t e m a t y z a c j i B a l t h a s a r w p r o w a d z i ł s o b i e w ł a ś c i w e e l e m e n t y m e t o d y c z n e , z a k t ó r y ­ m i p r z y g o d n e m u c z y t e l n i k o w i n i e ł a t w o p r z y c h o d z i n a d ą ż y ć . P o m o c y m u u d z i e l a o c e ­ n i a n a r o z p r a w a , k t ó r a d o b r z e s o b i e r a d z i z m e t o d y c z n y m i z a b i e g a m i B a l t h a s a r a . Z a l i ­ c z a d o n i c h o k r ą ż a j ą c ą s t r u k t u r ę m y ś l i , k o ł u j ą c ą w o k ó ł c e n t r a l n e g o p u n k t u w c h r z e ­ ś c i j a ń s t w i e — w o k ó ł J e z u s a C h r y s t u s a — w c h o d z ą c ą w e ń i w y p r o w a d z a j ą c ą z n i e g o

(4)

ż y w e i f a s c y n u j ą c e t r e ś c i , z k t ó r y m i m o ż n a t r a f i ć d o o c z e k i w a ń w s p ó ł c z e s n e g o c z ł o ­ w i e k a . T a o k r ą ż a j ą c a m y ś l t e o l o g i c z n a z b l i ż a s i ę p r z e d e w s z y s t k i m d o J e z u s a C h r y s t u ­ s a , w k t ó r y m w i d z i o s t a t e c z n e o b j a w i e n i e s i ę T r ó j j e d y n e g o B o g a . C h r y s t u s a w i d z i e ć t r z e b a w y ł ą c z n i e o d g ó r n i e , z e s t r o n y T r ó j c y , c o j e s t w a ż n e n a w e t w t e d y , g d y d o s t r z e ­ g a m y G o w c a ł e j J e g o h i s t o r y c z n o ś c i . W s w o j e j z i e m s k i e j h i s t o r i i J e z u s C h r y s t u s s t a ­ n o w i t z w . U n i v e r s a l e C o n c r e t u m , c o w y n i k a z t e g o , ż e j e s t j e d y n y m w s w o i m r o d z a j u s p o s o b e m u r z e c z y w i s t n i e n i a o b e c n o ś c i B o ż e j w ś w i e c i e . N i e m o ż e p o d l e g a ć k w e s t i i , ż e o b e c n o ś ć B o ż a m a u n i w e r s a l n y z a s i ę g i b e z w z g l ę d n i e p o w s z e c h n e z n a c z e n i e , j a k ­ k o l w i e k p r z e j a w i a s i ę w b a r d z o k o n k r e t n y m w y d a r z e n i u , m i a n o w i c i e w ż y c i u J e z u s a z N a z a r e t u . J ę z y k B a l t h a s a r a o d p o w i a d a ł w y m o g o m j e g o m e t o d y , s t a j ą c s i ę j ę z y k i e m o b r a z ó w , p o r ó w n a ń , d r a m a t y c z n y c h a k c j i i e s t e t y c z n o - l o g i c z n y c h w n i o s k ó w . B a l t h a s a r o w s k a m e t o d a n i e w s z y s t k i m p r z y p a d a ł a d o g u s t u . A u t o r n i e w a h a s i ę p r z y t a c z a ć j e j u j e m n y c h o c e n , o d k t ó r y c h n i e s a m z b y t n i o s i ę n i e d y s t a n s u j e . Z r e s z t ą t r u d n o b y ł o n i e k t ó r y m a u t o r o m n i e p r z y z n a ć r a c j i , s z c z e g ó l n i e k i e d y w y t y k a j ą B a z y - l e j c z y k o w i b r a k p r e c y z a c j i p o j ę ć i w y n i k ł ą z t e g o n i e p r z y d a t n o ś ć j e g o w y w o d ó w d o c e l ó w d y d a k t y c z n y c h . Z d y d a k t y k ą t e o l o g i a B a l t h a s a r a b y ł a n a b a k i e r z t e g o w z g l ę d u , ż e n i e b y ł a o n a w y k ł a d a n a p r z e z t w ó r c ę s z e r s z e m u g r o n u s ł u c h a c z y . B a l t h a s a r - - j a k z w y k ł o s i ę g o o k r e ś l a ć — b y ł t y p o w y m t e o l o g i e m g a b i n e t o w y m , a n i e t e o l o g i e m a k a ­ d e m i c k i m , d l a t e g o s t y l j e g o p i s a r s t w a j e s t m a ł o p r z y s t ę p n y p r z e c i ę t n e m u c z y t e l n i k o ­ w i . N a l e ż y w s z a k ż e z a u w a ż y ć , ż e u w a g i k r y t y c z n e , k i e r o w a n e p o d a d r e s e m B a l t h a s a - r o w e g o d z i e ł a , d o t y c z ą s t r o n y f o r m a l n e j t e g o d z i e ł a , a n i e t r e ś c i o w e j , k t ó r e j w a r t o ś ć p o z o s t a j e p o z a w s z e l k ą d y s k u s j ą . T o , c o z o s t a ł o p o w i e d z i a n e o o s o b l i w o ś c i t e o l o g i i B a l t h a s a r a w o g ó l e , m a s w o j e w z m o ż o n e z a s t o s o w a n i e w o d n i e s i e n i u d o j e g o e s c h a t o l o g i i . K s i ą d z I . B o k w a d o s t a r ­ c z a n a m s p o r o b i o g r a f i c z n y c h i t r e ś c i o w y c h d a n y c h , n i e b ę d n y c h d o z r o z u m i e n i a p r o ­ c e s u k s z t a ł t o w a n i a s i ę B a l t h a s a r o w s k i e j e s c h a t o l o g i i . E s c h a t o l o g i a t a w y r a s t a ł a z d o ­ s t r z e ż e n i a n i e d o s t a t k ó w e s c h a t o l o g i i s z k o l n e j — u p r a w i a n e j p r z e z k a t o l i c k i e o ś r o d k i a k a d e m i c k i e — i s p r o w a d z a ł a s i ę d o s k o n c e n t r o w a n i a c a ł e j u w a g i n a J e z u s i e C h r y s t u ­ s i e , j a k o n a s z y m o s o b o w y m E s c h a t o n i e , t z n . d o r e d u k c j i c h r y s t o l o g i c z n e j w s z y s t k i c h s z c z e g ó ł o w y c h t e m a t ó w e s c h a t o l o g i c z n y c h . W m i e j s c e d e t a l i c z n y c h r o z t r z ą s a ń , g d z i e i j a k f u n k c j o n u j ą m i e j s c a i i n s t a n c j e n a s z e g o o s t a t e c z n e g o z a k w a t e r o w a n i a , B a l t h a s a r s t a w i a s p r a w ę o s o b i s t e g o s t o s u n k u d o B o g a , o b j a w i o n e g o n a m w o s o b i e J e z u s a C h r y ­ s t u s a . B ó g p o s i a d a n y j e s t n i e b e m , u t r a c o n y p i e k ł e m , e g z a m i n u j ą c y — s ą d e m , a z b l i ­ ż a j ą c y s i ę w s w e j ś w i ę t o ś c i — c z y ś ć c e m . P o p i e r w s z y m r o z d z i a l e , w k t ó r y m d z i ę k i p r a c y b a d a w c z e j k s . 1. B o k w y m o g l i ś m y p r z e ś l e d z i ć d r o g ę B a l t h a s a r a , p r o w a d z ą c ą g o o d d a w n y c h i t m d n o p r z y s w a j a l n y c h k o n ­ c e p c j i e s c h a t o l o g i c z n y c h k u n o w y m j e j f o n n o m , r o k u j ą c y m n a d z i e j ę n a ż y c z l i w s z e i c h p r z y j ę c i e p r z e z l u d z i n a s z e j e p o k i , w r o z d z i a ł a c h n a s t ę p n y c h z o s t a j e n a m p r z e d s t a w i o n a w s p o s ó b p o z y t y w n y j e g o c h r y s t o l o g i c z n o - t r y n i t a m a k o n c e p c j a e s c h a t o l o g i i .

(5)

A u t o r w t y m m i e j s c u z a u w a ż a , ż e o r y g i n a l n o ś ć m y ś l i t e o l o g i c z n e j B a l t h a s a r a p o l e ­ g a p r z e d e w s z y s t k i m n a k o n s e k w e n t n y m u k a z a n i u t r y n i t a m e j p e r s p e k t y w y d l a r e f l e k ­ s j i c h r y s t o l o g i c z n e j , s o t e r i o l o g i c z n e j i e s c h a t o l o g i c z n e j . T r ó j c a s t a n o w i s a m ą i s t o t ę b y t u B o ż e g o t a k , ż e n i e m a p o t r z e b y u c i e k a ć s i ę d o w s z y s t k o o b e j m u j ą c e j B o ż e j n a t u ­ r y , u p r z e d z a j ą c e j B o s k i e O s o b y . C h r y s t o l o g i a z a ś j e s t c z a s o w y m e k o n o m i c z n y m o b j a ­ w i e n i e m T r ó j c y . W e k o n o m i i u r z e c z y w i s t n i a n e j p r z e z S y n a i D u c h a p r z e j a w i a j ą s i ę o d w i e c z n e r e l a c j e i n t r a t r y n i t a m e , s p r o w a d z a j ą c e s i ę w s w e j i s t o c i e d o w z a j e m n e j p r z y ­ n a l e ż n o ś c i o s ó b d o s i e b i e p r z e z m i ł o ś ć . S a m a o s o b a w B o g u j e s t r e l a c j ą . Ź r ó d ł e m p o c h o d z e n i a o s ó b w B o g u j e s t n i c z y m n i e o g r a n i c z o n a d y n a m i k a m i ł o ś c i , p o l e g a j ą c a n a f a k t y c z n e j w o l i p o d z i e l e n i a s i ę i s t n i e n i e m . R e l a c y j n o ś ć m i ł o ś c i z o s t a j e u t r w a l o n a w k a ż d e j z t r z e c h O s ó b w B o g u . K a ż d a O s o b a B o s k a j e s t m o c ą s a m e j n a j g ł ę b s z e j s t r u k ­ t u r y o t w a r t a n a i n n e o s o b y , t a k b o s k i e , j a k t e ż o s o b y s t w o r z o n e . T u t a j m o ż n a i n a l e ż y w i d z i e ć s z a n s ę d l a c z ł o w i e k a . Z o s t a ł a o n a o t w a r t a p r z e d c z ł o w i e k i e m w f a k c i e w c i e l e ­ n i a , p r z e z k t ó r y w e w n ą t r z t r y n i t a m e ż y c i e B o ż e s t a ł o s i ę h i s t o r i ą . N a s t r o n i c a c h 9 1 d o 1 0 9 n i e w i a d o m o c o n a l e ż y b a r d z i e j p o d z i w i a ć — c z y p o m y ­ s ł o w o ś ć B a l t h a s a r a w w y s i ł k a c h o p i s a n i a o d w i e c z n y c h „ w y d a r z e ń ” w T r ó j c y , d z i ę k i k t ó r y m s t a j e s i ę O n a t y m , c z y m j e s t , t z n . w s p ó l n o t ą t r z e c h o d r ę b n y c h o s ó b , n a j ś c i ś l e j z e s o b ą z e s p o l o n y c h w m i ł o ś c i — c z y m o ż e z d o l n o ś ć i w y t r w a ł o ś ć n a s z e g o a u t o r a w p o d ą ż a n i u z a B a l t h a s a r o w s k ą m y ś l ą , n i e t r z y m a j ą c ą s i ę z z a s a d y u t a r t y c h s z l a k ó w t r a d y c j i t e o l o g i c z n e j . M a m y t u t a j o d t w o r z o n ą d o k t r y n ę D e T r i n i t a t e w w y d a n i u o d ­ ś w i e ż a j ą c e j i n t e r p r e t a c j i B a z y ł e j c z y k a . I n t e r p r e t a c j a t a m a w s z y s t k i e c e c h y g e n i a l n e g o n o w a t o r s t w a , n i e w o l n e g o j e d n a k o d p e w n y c h n i e d o s t a t k ó w w a s p e k c i e p r e c y z j i p o j ę ć l u b z a s a d n o ś c i a r g u m e n t ó w . N a p y t a n i e , p o s t a w i o n e p r z e z s i e b i e , c z y b y ł o k o n i e c z n e d e t a l i c z n e p r z e d s t a w i a n i e B a l t h a s a r o w s k i e j t r i n i t o l o g i i , a u t o r o d p o w i a d a s t w i e r d z e ­ n i e m , i ż n i e b y ł o m o ż l i w e o b y ć s i ę b e z t e g o , p o n i e w a ż w s z y s t k o w p o r z ą d k u z b a w i e ­ n i a d z i e j e s i ę n a w z ó r T r ó j c y Ś w i ę t e j , z k t ó r e j w o s t a t e c z n y m r o z r a c h u n k u c z e r p i e s w ó j b y t i s w o j e r z e c z y w i s t e z n a c z e n i e . O d t e j z a l e ż n o ś c i n i e u c h y l a s i ę n a j p i e r w c h r y ­ s t o l o g i a , a p o n i e j z k o l e i — e s c h a t o l o g i a . O d o m a w i a n i a t r y n i t o l o g i i B a l t h a s a r o w s k i e j p r z e c h o d z i a u t o r d o j e j s t o s o w a n i a w s z e r o k o p o j ę t e j e s c h a t o l o g i i . P r z y w o ł u j e p o d s t a w o w ą t e z ę t e j e s c h a t o l o g i i , z a w a r t ą w k r ó t k i m z w r o c i e : „ B ó g j e s t E s c h a t o n e m ” . B ó g d a j e s i e b i e j a k o „ r z e c z o s t a t e c z n ą ” , p o s ł u g u j ą c s i ę w t y m a k c i e d a r o w a n i a w y d a r z e n i a m i c h r y s t o l o g i c z n y m i . W J e z u s i e C h r y s t u s i e d o k o n u j e s i ę „ s a m o u d z i e l a n i e s i ę B o g a ” , c o s t a n o w i t e o d r a m a t y c z n e c e n ­ t r u m e s c h a t o l o g i i . C h w a l e b n y K y r i o s o s i ą g n ą ł s t a n z r e a l i z o w a n e j e s c h a t o l o g i i , s t a j ą c s i ę t y m s a m y m E s c h a t o n e m d l a n a s . W N i m l u d z k a n a t u r a p r z y j m u j e w y m i a r t r y n i t a r - n y , a p o n i e w a ż n a t u r a t a p o z o s t a j e w n i e r o z e r w a l n y m z w i ą z k u z c a ł ą l u d z k o ś c i ą — a n a w e t z c a ł y m k o s m o s e m — w i ę c j e j s t a n m a z n a c z e n i e u n i w e r s a l n e . W C h r y s t u s i e z a i s t n i a ł o e s c h a t o l o g i c z n e z b a w i e n i e , c o w k o n s e k w e n c j i o z n a c z a , ż e c h r y s t o l o g i a j e s t e s c h a t o l o g i c z n ą s o t e r i o l o g i ą .

(6)

A u t o r e p a t u j ą c n a s t a k d o n i o s ł y m i i n t u i c j a m i B a l t h a s a r a , z d a j e s i ę s a m p r z e j a w i a ć w o b e c n i c h p e w n ą r e z e r w ę . N i e w s z y s t k o w n i c h g o p r z e k o n u j e . K o r z y s t a w t y m p r z y ­ p a d k u z d o b r e g o p r a w a d o w ł a s n e j o p i n i i , o c e n i a j ą c e j s t a n o w i s k o ź r ó d ł a , k t ó r e r o z ­ p r a c o w u j e . N i e w y d a j e m u s i ę n p . , ż e b y k e n o t y c z n e t ł u m a c z e n i e z r o d z e n i a S y n a p r z e z O j c a — f o r s o w a n e p r z e z B a l t h a s a r a — b y ł o l e p s z e o d t ł u m a c z e n i a p r z e z i d e ę w s p ó l ­ n o t y { c o m m u n i o ) w j e d n e j n a t u r z e b o s k i e j . W s z y s t k o , c o z o s t a ł o w y ż e j p o w i e d z i a n e o T r ó j j e d y n y m B o g u , b y ł o u j ę t e w k l a m r y t e m a t u : „ Ś w i a t o d B o g a ” . C h o d z i ł o a u t o r o w i o p o k a z a n i e , ż e w r e f l e k s j i B a l t h a s a r o - w e j w s z y s t k o j e s t u j m o w a n e j a k o p o c h o d z ą c e o d B o g a . B ó g O j c i e c j e s t o s t a t e c z n y m ź r ó d ł e m w s z y s t k i e g o , t a k w u k ł a d z i e i n t r a t r y n i t a m y m j a k i w c a ł e j r z e c z y w i s t o ś c i p o - z a b o s k i e j , c z y l i s t w o r z o n e j . N a s t ę p n y e t a p p r e z e n t a c j i m y ś l i B a z y l e j c z y k a z a w i e r a s i ę w z w r o c i e : „ B ó g w ś w i e ­ c i e ” , c o w j ę z y k u t e o l o g i c z n e j t r a d y c j i o d c z y t a ć n a l e ż y j a k o z a p o w i e d ź m o w y o t a ­ j e m n i c y w c i e l e n i a . T a k j e s t f a k t y c z n i e . J e z u s C h r y s t u s , W c i e l o n y S y n B o ż y , j e s t o b j a ­ w i e n i e m O j c a , p r z e k ł a d a j ą c y m n a p o z i o m h i s t o r y c z n y w e w n ą t r z t r y n i t a m e p r o c e s y w B o g u . W c i e l e n i e j e s t p r z e ł o ż e n i e m b ó s t w a n a j ę z y k l u d z k i . J e z u s j a k o S ł o w o O j c a j e s t z O j c e m j e d n o ś c i ą a j a k o S ł o w o W c i e l o n e j e s t g w a r a n t o w a n ą o b e c n o ś c i ą m o w y i d z i a ł a n i a B o g a w ś w i e c i e n a m o c y s w o j e g o p o s ł u s z e ń s t w a O j c u . P r z e z l u d z k i k s z t a ł t J e z u s a w y p o w i a d a s i ę B ó g O j c i e c , b o O j c i e c j e s t w S y n u . P r z e z S y n a w y p o w i a d a s i ę p r z e d e w s z y s t k i m m i ł o ś ć O j c a d o l u d z i , c o s t a j e s i ę n a j b a r d z i e j w i d o c z n e w k r z y ż u . P r z e z k r z y ż S y n p o k a z a ł , j a k b a r d z o O j c i e c m i ł u j e l u d z i . Z a w s z y s t k i m , c o c z y n i i c o p o d e j m u j e z p o s ł u s z e ń s t w a S y n , s t o i O j c i e c z e s w o j ą m i ł u j ą c ą w o l ą d l a t e g o w S y n u O j c i e c z n a j d u j e w y p o w i e d z e n i e s i e b i e i s w o j e j p o s t a w y . C h r y s t u s o w e p o s ł u s z e ń s t w o m i ł o ś c i s t a n o w i p r z e d ł u ż e n i e i w y r a z u s t a w i c z n i e z a c h o d z ą c y c h p r o c e s ó w i n t r a t r y n i - t a m y c h . P r o c e s y t e d o z n a j ą w J e z u s i e s w o j e g o u h i s t o r y c z n i e n i a , c z y l i s t a j ą s i ę r z e c z y ­ w i s t o ś c i ą c z y t e l n ą d l a l u d z i . J e ś l i c h o d z i o s a m e g o J e z u s a C h r y s t u s a w J e g o l u d z k i m w y m i a r z e , t o ś w i a d o m o ś ć J e g o b ó s t w a z a c i e ś n i o n a z o s t a j e d o w i e d z y o p o s ł a n i u p r z e z O j c a , w n a s t ę p s t w i e c z e g o j a w i s i ę w N i m w o l n a p r z e s t r z e ń d l a w i a r y , m o d l i t w y , w z r a ­ s t a n i a i u c z e n i a s i ę p o d c z a s h i s t o r y c z n e g o ż y c i a . S ł o w o W c i e l o n e , J e z u s C h r y s t u s , p r z e j a w i a s w o j e p o s ł u s z e ń s t w o n i e t y l k o w o b e c O j c a , a l e t a k ż e w o b e c D u c h a Ś w i ę t e ­ g o , k t ó r y p r z e k a z u j e M u u s t a w i c z n i e w o l ę O j c a . K s i ą d z I. B o k w a z d a j e s o b i e s p r a w ę z t e g o — i o t y m m ó w i w p r o s t — ż e w y r a ż e ­ n i e p r a w d y o z b a w i e n i u , c z y l i o o b e c n o ś c i e s c h a t o l o g i c z n e j p e ł n i w h i s t o r i i ś w i a t a i c z ł o w i e k a n i e n a l e ż y d o z a d a ń ł a t w y c h . P r z e k o n a ć s i ę o t y m m o ż n a w i e l o r a k o , a m i ę ­ d z y i n n y m i p r z e z l e k t u r ę s p u ś c i z n y B a l t h a s a r o w e j . T e o l o g t e n s z u k a ł r o z m a i t y c h s p o ­ s o b ó w w y p o w i e d z e n i a t e j p r a w d y , o b c h o d z ą c j ą z r ó ż n y c h s t r o n i p o d e j m u j ą c z w i e l u p u n k t ó w w i d z e n i a , t a k ż e c z y t e l n i k o w i j e g o w y w o d ó w z t r u d e m u d a j e s i ę p o ł a p a ć w t y c h r o z l i c z n y c h z a b i e g a c h . T r u d t e g o p o ł a p y w a n i a s i ę o d c z u w a c h y b a t a k ż e a u t o r o c e n i a n e j r o z p r a w y , a c z k o l w i e k n i e ż a l i s i ę n a t o . P o z o s t a j e p o d u r o k i e m f a s c y n u j ą ­

(7)

c y c h s u g e s t i i i t e f a s c y n a c j e z d a j ą s i ę w y n a g r a d z a ć m u t r u d p r z e d z i e r a n i a s i ę p r z e z g ą s z c z w y s u w a n y c h p r z e z B a l t h a s a r a p r z y p u s z c z e ń i s t w i e r d z e ń . A j e s t t o t r u d n i e m a ­ ły , k t ó r y w p e w n y m s t o p n i u d o s i ę g a t e ż r e c e n z e n t a , d a j ą c m u p r ó b k ę t e g o , c z e g o w n i e ­ p o r ó w n a n i e w i ę k s z y m s t o p n i u d o ś w i a d c z a ć m u s i a ł a u t o r . P r z e d z i e r a s i ę o n d a l e j p r z e z b o g a c t w o m y ś l i B a l t h a s a r a , d l a k t ó r e g o w c i e l e n i e B o s k i e g o L o g o s u w s p o s ó b o s t a t e c z n y i n i e o d w o ł a l n y , tj . e s c h a t o l o g i c z n y , g r u n t u j e s e n s h i s t o r i i c z ł o w i e k a , K o ś c i o ł a i ś w i a t a . C e n t r u m t e j h i s t o r i i s t a n o w i W c i e l o n y B ó g J e z u s C h r y s t u s . J e s t O n K i m ś J e d n y m , a l e r ó w n o c z e ś n i e u n i w e r s a l n i e w a ż n y m i t o w a ż n y m w s p o s ó b a b s o l u t n y ( A b s o l u t u m C o n c r e t i s s i m u m ) . B e z N i e g o i p o z a N i m n i ­ c z e g o n i e d a s i ę p o m y ś l e ć , c o m o g ł o b y c i e s z y ć s i ę s e n s e m i m i e ć w i d o k i n a p e ł n i ę . Ż y c i e J e z u s a z N a z a r e t u s t a n o w i s p e ł n i e n i e h i s t o r i i j a k o t a k i e j , s z c z e g ó l n i e h i s t o r i i z b a w i e n i a . O n j e s t p e ł n i ą te j h i s t o r i i , a t y m s a m y m j e s t O n u r z e c z y w i s t n i o n ą e s c h a t o ­ l o g i ą . O n j e s t t a k ż e a b s o l u t n ą n o r m ą h i s t o r y c z n e g o s p e ł n i e n i a . C h r y s t o l o g i a B a l t h a s a r a — s t a n o w i ą c a m a t e r i ę t r z e c i e g o r o z d z i a ł u r o z p r a w y — m i a ł a z a z a d a n i e z a p e ł n i ć p r z e s t r z e ń m i ę d z y t r y n i t o l o g i ą a e s c h a t o l o g i ą s t a n o w i ą c o g n i w o p o ś r e d n i e m i ę d z y t y m i d w o m a p o z i o m a m i . W C h r y s t u s i e , c z y l i w c i e l o n y m S y n u B o ż y m , n a l e ż y w i d z i e ć o b j a w i e n i e O j c a i J e g o z b a w c z e g o p l a n u , a d r o g ą d o t e g o o b j a w i e n i a j e s t c a ł k o w i t e s y n o w s k i e p o s ł u s z e ń s t w o J e z u s a w o b e c w o l i O j c o w ­ s k i e j . R e l a c j e i n t r a t r y n i t a m e p r z y j m u j ą w J e z u s i e s w ó j h i s t o r y c z n y k s z t a ł t . U d e r z a w t y m s p o s o b i e r o z u m i e n i a p o s t a c i J e z u s a p e w n e n i e d o c e n i a n i e a u t o n o m i i J e g o c z ł o w i e c z e ń ­ s t w a , k t ó r e z o s t a j e s p r o w a d z o n e d o p o z y c j i z w y k ł e g o n a r z ę d z i a w p r o c e s i e u j a w n i a ­ n i a u k ł a d ó w t r y n i t a m y c h . R o z d z i a ł c z w a r t y , i o s t a t n i , o p a t r z o n y z o s t a ł w k r ó t k i e h a s ł o w e z a w o ł a n i e : „ Ś w i a t w B o g u ” , k t ó r e s w o j e w y t ł u m a c z e n i e m a z n a l e ź ć w p r z y w o ł a n e j t a j e m n i c y p a s c h a l ­ n e j . P r z y w y k ł a d z i e t e j t a j e m n i c y s t a j e s i ę n a j b a r d z i e j w i d o c z n a B a l t h a s a r o w s k a r e i n - t e r p r e t a c j a c a ł e j e s c h a t o l o g i i . A u t o r w y k a z u j e , ż e d l a B a l t h a s a r a w K r z y ż u z b i e g a j ą s i ę i p r z e c i n a j ą w s z y s t k i e i s t o t n e t e m a t y c h r z e ś c i j a ń s t w a . K r z y ż m a b e z p o ś r e d n i e o d ­ n i e s i e n i e d o t a j e m n i c y t r ó j j e d y n e g o B o g a , u z a s a d n i a s t w o r z e n i e i w c i e l e n i e , n a d a j e s e n s h i s t o r i i i o d s ł a n i a t r a g e d i ę c i e r p i e n i a B o g a . W r e l a c j i d o t e g o c e n t r a l n e g o w y d a ­ r z e n i a m o ż n a w i d z i e ć c a ł ą e s c h a t o l o g i ę , w y r ó ż n i a j ą c w n i e j m o m e n t y s p o t k a ń c z ł o ­ w i e k a z B o g i e m . R o z u m i a n y j a k o s p o t k a n i e z B o g i e m , s ą d t r a c i c h a r a k t e r f a k t u p r z e d ­ m i o t o w e g o , a s t a j e s i ę s p o t k a n i e m g r z e s z n i k a z e Z b a w i c i e l e m , n o s z ą c y m n a s w y m c i e l e b l i z n y z p r z e ż y t e j m ę k i . W i e l k a S o b o t a j e s t w y d a r z e n i e m z s t ą p i e n i a C h r y s t u s a d o p i e k ł a . W y d a r z e n i e t o s t a n o w i m a n i f e s t a c j ę c h r y s t o l o g i c z n e g o i t r y n i t a m e g o c h a ­ r a k t e r u p i e k ł a . S z c z y t e m z r e i n t e r p r e t o w a n e j p r z e z K r z y ż e s c h a t o l o g i i j e s t k o n c e p c j a p o w s z e c h n e g o z b a w i e n i a . W s ł o w i e „ k r z y ż ” B a l t h a s a r z a m y k a c a ł ą t a j e m n i c ę p a s c h a l n ą , p o c z y n a j ą c o d ś m i e r c i a k o ń c z ą c n a c h w a l e b n y m p o w r o c i e p r z y k o ń c u h i s t o r i i . W t e o l o g i i K r z y ż a t k w i n a j b a r d z i e j z ł o ż o n y p r o b l e m c a ł e g o B a l t h a s a r o w s k i e g o d z i e ­ d z i c t w a m y ś l o w e g o , p o n i e w a ż w n i e j p o j a w i a s i ę k w e s t i a w e w n ą t r z b o s k i e g o r o z d z i e ­

(8)

l e n i a m i ę d z y O j c e m i S y n e m , k t ó r e g o z e w n ę t r z n y m p r z e j a w e m b y ł o k r z y k J e z u s a n a k r z y ż u : „ B o ż e m ó j , B o ż e m ó j , c z e m u ś m n i e o p u ś c i ł ” . Z a p r z y c z y n ę t e g o r o z d z i e l e n i a s ł u ż y ł y g r z e c h y l u d z k o ś c i , k t ó r e S y n p r z y j ą ł z a s t ę p c z o n a s i e b i e . G r z e c h y c z ł o w i e c z e z o s t a ł y w p r o w a d z o n e w o d w i e c z n e o d r ó ż n i e n i e O s ó b B o s k i c h i p r z e z t o z b a w c z o p r z e ­ m i e n i o n e . W c i e r p i e n i u K r z y ż a u c z e s t n i c z ą t a k ż e d w i e p o z o s t a ł e O s o b y B o s k i e , z a a n ­ g a ż o w a n e p r z e z m i ł o ś ć w z b a w i e n i e c z ł o w i e k a . T a k b a r d z o t r y n i t o l o g i c z n i e r o z u m i a ­ n y K r z y ż n i e w s z y s t k i m p r z e m a w i a ł d o p r z e k o n a n i a : K . R a h n e r n p . p r z e s t r z e g a ł p r z e d p r z e n o s z e n i e m K r z y ż a d o w n ę t r z a s a m e g o B o g a , w i d z ą c w t y m j a w n ą p r z e s a d ę . N i e z w a ż a j ą c n a p o s t r o n n e z a s t r z e ż e n i a i k r y t y k i , B a l t h a s a r c i ą g n i e d a l e j s w o j ą m y ś l o K r z y ­ ż u j a k o m i e j s c u i s p o s o b i e u j a w n i e n i a t r y n i t a m y c h z a a n g a ż o w a ń B o g a w z b a w i e n i e c z ł o w i e k a . W s w o i m c i ą g u m y ś l o w y m p o s u w a s i ę d o t w i e r d z e n i a o k r z y ż o w y m c i e r ­ p i e n i u O j c a . T a m o w a n i e m a n i c w s p ó l n e g o z o d r z u c o n y m w s t a r o ż y t n o ś c i p a t r y p a - s j a n i z m e m . B ó l O j c a b y ł r ó ż n y o d c i e r p i e n i a S y n a i p r z e j a w i a ł s i ę p r z e d e w s z y s t k i m w w y d a n i u S y n a n a ś m i e r ć . W t y m w y d a n i u o b j a w i a s i ę m i ł u j ą c e i c i e r p i ą c e o b l i c z e O j c a . C i e r p i e n i u K r z y ż a n i e j e s t o b c y t e ż D u c h Ś w i ę t y . W c z a s i e m ę k i , O n j a k o D u c h O j c a i S y n a , p o ś r e d n i c z y w c i e r p i e n i u r o z d z i e l e n i a t y c h d w ó c h O s ó b B o s k i c h . W s p o m ­ n i a n e r o z d z i e l e n i e o d g r y w a z n a c z ą c ą r o l ę w B a l t h a s a r o w s k i m p o j m o w a n i u c h r y s t o l o ­ g i i , s o t e r i o l o g i i i o b e j m u j ą c e j j e e s c h a t o l o g i i . W K r z y ż u , r o z u m i a n y m g ł ę b o k o i w s z e c h s t r o n n i e , t e o l o g b a z y l e j s k i w i d z i t a k ż e s ą d , k t ó r e g o n i e m a p o t r z e b y p r z e n o s i ć p o z a ś m i e r ć l u b p o z a p a r u z j ę . W t a k u s t a w i a ­ n y m s ą d z i e z d a j e s i ę d o m i n o w a ć m i ł o s i e r d z i e , c h o c i a ż n i e n a l e ż y l e k c e w a ż y ć r y g o r ó w s p r a w i e d l i w o ś c i . W o b e c K r z y ż a c z ł o w i e k o s ą d z a s a m e g o s i e b i e , s t w i e r d z a j ą c s w o j ą z g o d n o ś ć l u b n i e z g o d n o ś ć z t ą m i a r ą . N i e w i d a ć t e ż p o t r z e b y u t r z y m y w a n i a w i a r y w d w a s ą d y : s z c z e g ó ł o w y i p o w s z e c h n y . K r z y ż r z u c a s w ó j z b a w c z y c i e ń n a w e t n a p i e k ł o , t z n . n a s t a n b e z w a r u n k o w e g o z a m k n i ę c i a s i ę g r z e s z n i k a w s o b i e s a m y m i s k a ­ z a n i a s i ę n a o d e j ś c i e o d B o g a . K r z y ż s w o j e d o p e ł n i e n i e z n a j d u j e w z m a r t w y c h w s t a n i u , c o d l a l u d z k o ś c i s t a n o w i p r a w d z i w y E s c h a t o n , t z n . s t a w i a j ą p r z e d m o ż l i w o ś c i ą w ł ą c z e n i a s i ę w w e w n ę t r z n e ż y c i e t r y n i t a m e j p e ł n i . N i e j e s t z b y t t r u d n o z r o z u m i e ć , ż e w z m a r t w y c h w s t a n i u u d o - s t ę p n i o n a j e s t c z ł o w i e k o w i e s c h a t o l o g i c z n a p e ł n i a . J e d n a k ż e m i ę d z y K r z y ż e m i z m a r t ­ w y c h w s t a n i e m m a m y z s t ą p i e n i e d o p i e k i e ł , d e s c e n s u s i n i n f e r n a . C h r y s t u s z s t ę p u j ą c d o p i e k ł a , o c z y m ś w i a d c z y P i s m o , n i e n i s z c z y b r a m p i e k i e l ­ n y c h a n i n i e w y p r o w a d z a z n i e g o u w i ę z i o n y c h , j a k c h c i a ł a b y t r a d y c j a K o ś c i o ł a w s c h o d ­ n i e g o , l e c z p r z e z f a k t t e n p o g ł ę b i a s w o j e p o s ł u s z e ń s t w o K r z y ż a i d o p e ł n i a d z i e ł a „ n a d - p o s ł u s z e ń s t w a ” w s t o s u n k u d o O j c a . S y n z o s t a j e p o s ł a n y d o r z e c z y w i s t o ś c i m a k s y ­ m a l n i e o d d a l o n e j o d B o g a . T u t a j p o s ł u s z e ń s t w o S y n a z d o b y w a p r z e w a g ę n a d w s z e l k i m s p r z e c i w e m i u p o r e m w o b e c B o g a . P o w a g ę s y t u a c j i p o d k r e ś l a d o s t a t e c z n i e t a o k o l i c z ­ n o ś ć , ż e J e z u s z s t ę p u j e n i e d o L i m b u s p a t r u m, a l e d o p i e k ł a p o j m o w a n e g o j a k o s t a n m a k s y m a l n e g o o d d a l e n i a o d B o g a . Z s t ą p i e n i e d o p i e k i e ł b y ł o g e s t e m s o l i d a r n o ś c i

(9)

z g r z e s z n ą l u d z k o ś c i ą p o s i a d a j ą c y m z n a c z e n i e n a w s k r o ś z b a w c z e . T e n f a k t s t a j e s i ę w o c z a c h B a l t h a s a r a m o c n y m w s p a r c i e m d l a n a d z i e i p o w s z e c h n e g o z b a w i e n i a . Z s t ą ­ p i e n i e d o p i e k ł a j a w i s i ę n a d t o j a k o n i e o d z o w n y m o m e n t w s t ę p n y d l a z m a r t w y c h w s t a ­ n i a , c z y l i o s t a t e c z n e g o z w y c i ę s t w a n a d m o c a m i ś m i e r c i . A u t o r r o z p r a w y z w r a c a u w a g ę , ż e z m a r t w y c h w s t a n i e J e z u s a w s y s t e m i e B a l t h a s a r a n i e p o s i a d a p o z y c j i d o s t a t e c z n i e e k s p o n o w a n e j . M o ż e t o d z i w i ć , a l e t a k j e s t f a k t y c z ­ n i e . Z o s t a j e o n o s p r o w a d z o n e d o r o l i p o t w i e r d z e n i a i o b j a w i e n i a t e g o , c o b y ł o z a k r y t e w t a j e m n i c y K r z y ż a . M o w a B a l t h a s a r a o z m a r t w y c h w s t a n i u j e s t a n e m i c z n a w p o r ó w n ­ a n i u z t ą , k t ó r ą s i ę p o s ł u g i w a ł w p r z e d s t a w i a n i u ś m i e r c i k r z y ż o w e j i j e j n a s t ę p s t w a w p o s t a c i z s t ą p i e n i a d o p i e k i e ł . Z r o z p r o s z o n y c h w y p o w i e d z i B a z y l e j c z y k a w y n i k a , ż e w i d z i o n w z m a r t w y c h w s t a n i u J e z u s a p r z y w r ó c o n ą B o g u h i s t o r i ę c z ł o w i e k a i ś w i a ­ t a , a w e g z y s t e n c j i l u d z k i e j d o s t r z e g a w y m i a r p a s c h a l n e j p r z e m i a n y . W y p o w i e d z i t e o ­ l o g a z B a z y l e i d o t y c z ą c e z m a r t w y c h w s t a n i a z n a l a z ł y s i ę w j e g o r o z p r a w i e p r z e z n a ­ c z o n e j j a k o c z ę ś ć d o p o d r ę c z n i k a , M y s t e r i u m s a l u t i s , d l a t e g o i c h s t y l n i e m a t e g o r o z m a c h u , c o w i n n y c h t e o l o g i c z n y c h p i s m a c h . P o d r ę c z n i k m a s w o j e p r a w a i w y m o ­ g i , z k t ó r y m i s i ę l i c z ą c p i s z ą c y n i e m o ż e s o b i e p o z w o l i ć n a s w o b o d n y p o l o t m y ś l i i n i e s k r ę p o w a n ą f o r m ę w y p o w i e d z i . N a s a m k o n i e c p r z e d s t a w i a n i a c h r y s t o l o g i c z n o - t r y n i t o l o g i c z n e j i n t e r p r e t a c j i e s c h a ­ t o l o g i i , d o k o n a n e j p r z e z H . U . v o n B a l t h a s a r a , a u t o r r o z p r a w y z a c h o w a ł p r e z e n t a c j ę j e g o n a d z i e i p o w s z e c h n e g o z b a w i e n i a . N a d z i e j a t a p r z e w i j a s i ę p r z e z w s z y s t k i e p i s m a t e o l o g a z B a z y l e i , a l e d o m i n u j ą c y m t e m a t e m j e g o r e f l e k s j i s t a j e s i ę p o d k o n i e c j e g o ż y c i a . W t e j n a d z i e i s p o t y k a m y s i ę z o d p o w i e d z i ą n a p y t a n i e o o s t a t e c z n y w y n i k z m a ­ g a ń m i ę d z y w o l n o ś c i ą s t w o r z o n ą a n i e s t w o r z o n ą . N a d z i e j a t a m a s w o j e u z a s a d n i e n i e w z b a w c z e j m i s j i C h r y s t u s a , o s i ą g a j ą c e j s w ó j s z c z y t w t a j e m n i c y p a s c h a l n e j , i w c a l e n i e z a m i e r z a b y ć p e w n o ś c i ą w t e j s p r a w i e . N a d z i e j a z b a w i e n i a n i e z n o s i k o n i e c z n o ś c i n a w r ó c e n i a i p o d j ę c i a d e c y z j i t r w a n i a p r z y B o g u . N i e p o z b a w i a t e ż z n a c z e n i a k o ś c i e l ­ n e j n a u k i o p i e k l e . O d w o ł u j ą c s i ę d o N o w e g o T e s t a m e n t u B a l t h a s a r d o s t r z e g a w n i m t a k i e w y p o w i e d z i , g ł ó w n i e C h r y s t u s a p o p a s c h a l n e g o , w k t ó r y c h m o ż n a w i d z i e ć p o d ­ s t a w ę t a k s z e r o k o p o j ę t e j n a d z i e i . N a d z i e j a z b a w i e n i a d l a w s z y s t k i c h r o d z i s i ę z m i ł o ­ ś c i d o k a ż d e g o c z ł o w i e k a . J e ś l i n a p r a w d ę k o c h a m , t o n i e m o g ę s i ę z g o d z i ć n a t o , ż e b y k t o ś z o s t a ł p o t ę p i o n y n a w i e k i . W c e l u z a c h o w a n i a n a d z i e i n a p o w s z e c h n e z b a w i e n i e w g r a n i c a c h r e a l i z m u t r z e b a p r z y j ą ć m o ż l i w o ś ć z m i a n y l u d z k i e j d e c y z j i p r z e c i w k o B o g u p o t a m t e j s t r o n i e ś m i e r c i . W y ł ą c z n i e p r z y z a ł o ż e n i u t a k i e j m o ż l i w o ś c i n a d z i e j a p r z y b i e r a k s z t a ł t y p r a w d o p o d o b n e . A m o ż l i w o ś ć t a k a t k w i w B o ż y m p o d t r z y m u j ą c y m i s t y m u l u j ą c y m d z i a ł a n i u , k t ó r e w h i s t o r i i n a z y w a m y ł a s k ą , a k t ó r e n i e k o n i e c z n i e m u s i u s t a ć p o z a g r o b e m . O p o w i a d a j ą c s i ę z a d o p u s z c z a l n o ś c i ą — a n a w e t k o n i e c z n o ś c i ą n a d z i e i z b a w i e n i a w s z y s t k i c h — B a l t h a s a r o d ż e g n u j e s i ę o d O r y g e n e s o w e j a p o k a t a s t a z y . C z y t o o d ż e g n y ­ w a n i e s i ę j e s t z a s a d n e ? M o ż n a z a p y t a ć , c z y k o n c e p c j a O r y g e n e s a b y ł a n a p r a w d ę c z y m ś

(10)

i n n y m n i ż n a d z i e j ą ? N i e j e s t w y k l u c z o n e , ż e d o k t r y n ę u c z y n i l i z n i e j p ó ź n i e j s i z w o l e n n i ­ c y w i e l k i e g o A l e k s a n d r y j c z y k a . Z a m i a s t s i ę o d ż e g n y w a ć , m o ż e b y ł o b y l e p i e j p r z e b a d a ć d o k ł a d n i e j n a u k ę O r y g e n e s a , p o ś w i ę c a j ą c u w a g ę j e j z a s a d n i c z y m z a m i e r z e n i o m . Z t r u d e m b r n ą ł e m p r z e z s t r o n i c e o c e n i a n e j p r a c y . R a z p o r a z o d c z u w a ł e m c i ę ż a r z w a l a j ą c y c h s i ę n a m n i e i n t u i c j i , p o j ę ć i n i e o c z e k i w a n y c h t w i e r d z e ń . W s z y s t k o t o d o c i e ­ r a ł o d o m n i e z a p o ś r e d n i c t w e m s t r o n n a p i s a n y c h p r z e z p r a c o w i t e g o a u t o r a . P o d z i w i a m g o z a o d w a g ę w p o d j ę c i u t e m a t u i z a w y t r w a ł o ś ć w d o p r o w a d z e n i u g o d o p o z y t y w n e g o k o ń c a . K o s z t o w a ć g o t o m u s i a ł o o g r o m n i e d u ż o w y s i ł k u . T y l k o d z i ę k i t e m u w y s i ł k o w i m a m y r z e t e l n ą — j a k k o l w i e k n i e ł a t w ą w c z y t a n i u — p o z y c j ę k s i ą ż k o w ą o t e o l o g i c z ­ n y c h i n t u i c j a c h i t w i e r d z e n i a c h j e d n e g o z n a j g ł o ś n i e j s z y c h t e o l o g ó w n a s z e g o s t u l e c i a . N i e j e s t t o w p r a w d z i e p i e r w s z a r z e c z w P o l s c e o B a l t h a s a r z e i j e g o s y s t e m i e , a l e j e s t t o c h y b a r z e c z n ą j g r u n t o w n i e j s z a z e w s z y s t k i c h d o t y c h c z a s o w y c h . U d o s t ę p n i a s z e r o k i m k r ę g o m p o l s k i c h t e o l o g ó w m y ś l B a l t h a s a r a , z k t ó r ą d o t e j p o r y m o ż e n i e m i e l i o k a z j i b l i ż e j s i ę z a p o z n a ć , a k t ó r a n a p e w n o j e s t t w ó r c z a i p r z e z t o s a m o g o d n a p o z n a n i a . M a ­ j ą c p o w y ż s z ą s y t u a c j ę n a u w a d z e , n i e p o z o s t a j e n i c i n n e g o , j a k u z n a ć w o c e n i a n e j r o z ­ p r a w i e d z i e ł o a u t e n t y c z n e w a r t o ś c i o w e , z a k t ó r e a u t o r o w i n a l e ż y s i ę w d z i ę c z n o ś ć . R e c e n z j a n i e b y ł a b y s o b ą , a s t a ł a b y s i ę l a u r k ą , g d y b y p o p r z e s t a ł a n a s a m y m w y r a ­ ż e n i u u z n a n i a i p r z e k a z a n i u a u t o r o w i w d z i ę c z n o ś c i . O p r ó c z u z n a n i a — w o b e c n y m p r z y p a d k u j a k n a j b a r d z i e j z a s ł u ż o n e g o — p o d a d r e s e m p r a c y n a l e ż y p r z e t o w y s u n ą ć p e w n e z a s t r z e ż e n i a i u w a g i o n i e d o s t a t k a c h . W s p o m n i a ł e m w y ż e j , ż e c z y t a s i ę j ą z t r u d e m , z a c o o d p o w i e d z i a l n o ś ć p o n o s i n i e t y l e a u t o r , i l e o p r a c o w y w a n y p r z e z n i e g o B a l t h a s a r . O g ó l n i e t r z e b a p o w i e d z i e ć , ż e r o z p r a w a u c z e s t n i c z y w z a l e t a c h - - a l e r ó w n i e ż w b r a k a c h — w ł a ś c i w y c h d l a t e o l o ­ g i c z n e j t w ó r c z o ś c i B a l t h a s a r a . Z j e d n e j s t r o n y z a s k a k u j e ś m i a ł o ś c i ą o t w i e r a n y c h p e r ­ s p e k t y w i p i ę k n e m w y s u w a n y c h s u g e s t i i , l e c z z d r u g i e j s t r o n y p o t r a f i m ę c z y ć i n u ż y ć b r a k i e m s y s t e m a t y c z n y c h c i ą g ó w l o g i c z n y c h . P o d ą ż a n i e z a l o t n ą i n i e u j ę t ą w k a r b y s y s t e m u m y ś l ą n a k r ó t k ą m e t ę f a s c y n u j e , a l e n a d ł u ż s z ą p o t r a f i b y ć u c i ą ż l i w e . W y d a j e m i s i ę , ż e t a k a w ł a ś n i e j e s t t e o l o g i a B a l t h a s a r a i d l a t e g o a u t o r r o z p r a w y n i e w i e l e m ó g ł t u t a j u c z y n i ć , j e ś l i c h c i a ł p o z o s t a ć w i e m y w o b e c o p r a c o w y w a n e g o ź r ó d ł a . Z l e k t u r y r o z p r a w y m o ż n a o d n i e ś ć w r a ż e n i e , ż e t e o l o g i a B a l t h a s a r a s t a n o w i p e w i e n z e s p ó ł i n t u i c j i — n i e k i e d y d z i w n i e p r z y p a d a j ą c y c h d o p r z e k o n a n i a — a l e w z a s a d z i e i s t n i e j ą c y c h w s o b i e i d l a s i e b i e . B r a k u j e p o k a z a n i a s z e r s z e g o z a p l e c z a ź r ó d e ł , g ł ó w n i e b i b l i j n y c h , z k t ó r y c h t e i d e e s i ę w y w o d z ą . C z y t e l n i k c h c i a ł b y w i e d z i e ć , j a k k o n c e p c j e B a l t h a s a r a m a j ą s i ę d o k o n k r e t n y c h t e k s t ó w P i s m a l u b d o o d p o w i e d n i c h o r z e c z e ń K o ­ ś c i e l n e g o M a g i s t e r i u m . T e g o w r o z p r a w i e b r a k u j e . C z y b r a k u j e t e ż u B a l t h a s a r a ? Z u w a g ą p o p r z e d n i ą w i ą ż e s i ę n a s t ę p n a : C z y s y s t e m B a l t h a s a r a n i e p o p e ł n i a t e g o s a m e g o b ł ę d u , w j a k i p o p a d ł a k i e d y ś s c h o l a s t y k a , c h o c i a ż w k o n k r e t a c h s p r a w y s i ę n i e u t o ż s a m i a j ą : s c h o l a s t y k a b u d o w a ł a s w o j e s y s t e m o w e s t r u k t u r y n a s y l o g i z m a c h .

(11)

w p r z e ś w i a d c z e n i u , ż e p o r z ą d e k B o ż y p o d d a j e s i ę n a r z u c o n y m s y l o g i s t y c z n y m r y g o ­ r o m ; B a l t h a s a r z d a j e s i ę b u d o w a ć s w ó j s y s t e m n a i n t u i c j a c h , z p o d o b n y m z a u f a n i e m d o n i c h j a k s c h o l a s t y k a d o s y l o g i z m ó w . O d s t r o n y f o r m a l n e j r o z p r a w a p r e z e n U i j e s i ę w z a s a d z i e b a r d z o d o b r z e , a d e f e k t y , o k t ó r y c h m o ż n a w s p o m n i e ć n i e w i e l e m o g ą u j ą ć z j e j w a r t o ś c i , a p o p r a w i o n e — w a r ­ t o ś ć p o d n i o s ą . D e f e k t a m i p o w t a r z a j ą c y m i s i ę n a w i e l u m i e j s c a c h b y w a j ą n i e p o p r a w i o ­ n e l i t e r ó w k i l u b w a d l i w i e p o d w z g l ę d e m p r z y p a d k ó w p o s t a w i o n e s ł o w a . D o n a p r a w i e ­ n i a t y c h d e f e k t ó w p r z y d a ł a b y s i ę e r r a t a , k t ó r e j n i e m a . N i e c h m i a u t o r w y b a c z y , ż e u w r a ż ­ l i w i ę g o n a j e d n o b ł ę d n i e p i s a n e s ł o w o : m i a n o w i c i e : „ p r z e k o n y w u j ą c o ” , p o d c z a s g d y b y ć p o w i n n o : „ p r z e k o n u j ą c o ” l u b „ p r z e k o n y w a j ą c o ” . N i e j e s t t o d e f e k t w i e l k i , a p r z y t y m n i e s ł y c h a n i e ł a t w y d o p o p r a w i e n i a w d o b i e k o m p u t e r o w y c h u d o g o d n i e ń . T a d e u s z D . Ł u k a s z u k O S P P E , K r a k ó w H e d w i g M E Y E R - W I L M E S , Z w i s c h e n l i l a u n d l a v e n d e l . S c h r i t t e f e m i n i s t i s c h e r T h e o l o g i e , R e g e n s b u r g 1 9 9 6 , s s . 1 8 3 . W K a t o l i c k i m U n i w e r s y t e c i e w N i j m e g e n ( H o l a n d i a ) d o p l a n u o b o w i ą z k o w y c h z a j ę ć s t u d e n t ó w t e o l o g i i n a l e ż y „ W s t ę p d o t e o l o g i i f e m i n i s t y c z n e j ” . O w o c e m d ł u g o ­ l e t n i e g o p r o w a d z e n i a t y c h z a j ę ć j e s t k s i ą ż k a p r o f . H e d w i g M e y e r - W i l m e s Z w i ­ s c h e n l i l a u n d l a v e n d e l . N i e t r z e b a w s p o m i n a ć , ż e t a k i c h z a j ę ć n i e p r z e w i d u j e p r o g r a m s t u d i ó w p o l s k i c h w y d z i a ł ó w t e o l o g i c z n y c h . L e k t u r a n i n i e j s z e j k s i ą ż k i n a c e c h o w a n a j e s t z a t e m d w o j a k i m i o d c z u c i a m i . Z j e d n e j s t r o n y p o c z u c i e m o b c o ś c i , w y n i k a j ą c e j z z u p e ł n i e o d m i e n n e j s y t u a c j i K o ś c i o ł a , w k t ó r y m t a t o l o g i a w y r a s t a . A u t o r k a o p i s u j e t ę s y t u a c j ę n a ­ s t ę p u j ą c o : „ O b e c n i e d o c e n c i / t k i z n a j d u j ą s i ę w f a z i e p r z e ł o m u , p o n i e w a ż p o s t ę p u j ą c a s e ­ k u l a r y z a c j a s p o ł e c z e ń s t w a w p ł y w a n a z m n i e j s z a j ą c ą s i ę l i c z b ę s t u d i u j ą c y c h t e o l o g i ę , a z a ­ i n t e r e s o w a n i e k w e s t i a m i r e l i g i j n y m i a r t y k u ł u j e s i ę p o p r z e z o k r ę ż n ą d r o g ę z a i n t e r e s o w a n i a i n n y m i r e l i g i a m i ” ( s . 7 ) . Z d r u g i e j s t r o n y l e k t u r a w y d a j e s i ę w y c h o d z i ć n a p r z e c i w p o t r z e ­ b o m p o t e n c j a l n e g o p o l s k i e g o c z y t e l n i k a , p o n i e w a ż c h o d z i o z a j ę c i a w p r o w a d z a j ą c e w t e ­ m a t y k ę t e o l o g i i f e m i n i s t y c z n e j , n i e z a k ł a d a j ą c e j a k i e j ś w c z e ś n i e j s z e j o r i e n t a c j i . Z n a j d u j e ­ m y w i ę c w te j k s i ą ż c e s w o i s t e k o m p e n d i u m t e o l o g i i f e m i n i s t y c z n e j , s t a w i a j ą c e p o d s t a w o ­ w e p y t a n i a i p o d s u m o w u j ą c e o d p o w i e d n i e d a n e j u ż w n i e m a l t r z y d z i e s t o l e t n i e j h i s t o r i i t e g o n u r t u t e o l o g i i . H e d w i g M e y e r - W i l m e s w y b r a ł a d z i e s i ę ć w a ż n i e j s z y c h p y t a ń i u c z y n i ł a z n i c h t e ­ m a t y p o s z c z e g ó l n y c h r o z d z i a ł ó w : C o t o j e s t t e o l o g i a f e m i n i s t y c z n a ? K i m j e s t w ł a ś c i ­ w i e k o b i e t a ? C z y k o b i e t y s ą r ó w n e ? C o t o j e s t h e r m e n e u t y k a f e m i n i s t y c z n a ? J a k c z y t a s i ę t e k s t y j a k o k o b i e t a ? C z y n i e w i e s z , ż e j e s t e ś E w ą ? C z y t o , c o b o s k i e j e s t m ę s k i e ? J a k o m ę ż c z y z n ę i k o b i e t ę s t w o r z y I i c h ? C z y m o r a l n o ś ć j e s t d w u p l c i o w a j a k c z ł o w i e k ?

Cytaty

Powiązane dokumenty

500 rękopisów Litewskiego Państwowe- go Archiwum Historycznego w Wilnie, znajdujących się obec- nie w Kownie oraz Litewskie Państwowe Archiwum Akt Nowych (Autorka mogła

książce Contingency, Irony, and Solidarity stara się po- kazać , co się stanie, jeśli odrzucimy żądanie teorii jednoczącej to, co publiczne i to, co prywatne oraz jeśli,

[r]

Współczesna recepcja filozofii fenomenologicznej Edmunda Husserla systema- tycznie i od kilku dekad przekracza pierwsze, jednostronne interpretacje projektu

The palaeo-valley, investigated using non-in- vasive methods of measurement, is most proba- bly a valley form shaped in an earlier period, and is largely filled with aggradation

Contrary to the popular opinion about the reputedly vast land resources, especially of the Catholic Church (although it is certainly the dominant owner), the total area of land

Analiza gospodarstw uczestniczących w systemie FADN wskazuje, że repre- zentatywne grupy gospodarstw średnio małych, średnio dużych i dużych w Polsce i

metodologii nauk i logiczna teoria języka", Witold Marciszewski,. Warszawa 1972