Waldemar Chrostowski
"Die Briefmarkenbibel. Die Bibel des
Alten und Neuen Testaments in
Auswahl, illustriert durch über 1700
Briefmarken und andere postalische
Belegen von über 200
Postverwaltungen", Hans G. Schönen,
Rommerskirchen 1991 : [recenzja]
Collectanea Theologica 63/3, 181-183
H a n s G. S C H Ö N E N , D ie B r ie fm a r k e n b ib e l. D ie B ib e l d e s A l t e n u n d
N e u e n T e s ta m e n ts i n A u s w a h l, illu s tr ie r t d u r c h ü b e r 1700 B r ie f m a r k e n u n d a n d e re p o sta lisc h e B e le g e v o n ü b e r 200 P o s tv e r w a ltu n g e n , G a b r ie l- B ild h e f t
13/14, V e rla g H a n s G. S c h ö n e n /E d itio n S t. B rik tiu s , R o m m e rs k irc h e n 1991, s. 400 + E r lä te r u n g s b a n d , s. 401—472.
N ieczęsto się z d a rz a , a b y w sp e c ja lis ty c z n y c h c z a so p ism a c h te o lo g ic z n y c h z a m ie sz c z a n o re c e n z je p u b li k a c ji z d z ie d z in y f ila te lis ty k i. N a la m a c h „ C o lle a ta n e a T h e o lo g ic a ” p o ja w iło się d o ty c h c z a s b o d a j je d n o o m ó w ie n ie teg o ro d z a ju , p ió r a c e n io n e g o p o z n a ń sk ie g o f ila te lis ty B o g d a n a M ic h a la k a , p o św ię c o n e k sią ż c e s ta n o w ią c e j f ila te lis ty c z n ą d o k u m e n ta c ję o so b y i p o n ty f ik a tu J a n a P a w ła II (C T 62/1992/1, s. 191— 194). R e c e n z e n t s łu s z n ie z a u w a ż y ł i p o d k re ś lił b o g a c tw o i ró ż n o ro d n o ść tr e ś c i te o lo g ic z n y c h w y r a ż a n y c h n a w a lo ra c h p o c z to w y c h . K o lo ro w e z n a k i o p ła ty p o c z to w e j c o d z ie n n ie d o c ie r a ją do m ilio n ó w lu d z i n a c a ły m ś w ie c ie i s p e łn ia ją w a ż n e fu n k c je w y c h o w a w c z e i k u ltu ro tw ó rc z e . R ó w n ie ż D ie B r ie fm a r k e n b ib e l, s ta r a n n ie w y d a n a k s ią ż k a , k tó r e j a u to r e m je s t n ie m ie c k i f i la te lis ta i w y d a w c a H a n s G . S c h ö n e n , w p e łn i z a s łu g u je n a u w a g ę z e s tro n y teo lo g ó w .
P u b li k a c ja p rz y n o s i fila te lis ty c z n ą d o k u m e n ta c ję p rz e o g ro m n e g o o d d z ia ły w a n ia B ib lii, w c h r z e ś c ija ń s k im z n a c z e n iu te g o sło w a o b e jm u ją c y m S ta ry i N ow y T e s ta m e n t. W z w ię z łe j p rz e d m o w ie <s. 3—4) O tto В. К n о с h , n a w ią z u ją c d o o rę d z ia Iz a ja s z a , p rz y p o m n ia ł p o tr ó jn e z a d a n ie , ja k ie B ib lia s p e łn ia : z a w ie ra p r a w d y o B o g u , p ra w d y o c z ło w ie k u o ra z p r z e d k ła d a d z ie je i d ro g ę z b a w ie n ia . J a k o w y ją tk o w a p o śró d w s z y s tk ic h k s ią g i za p isó w o b ja w ia p rz e b ie g i n a t u r ę d ia lo g u , k tó r y o k o ło 3800 l a t te m u p p d ją ł A b r a h a m , a p o te m je g o p o to m s tw o , z B o g iem , d ia lo g u z w ie ń c z o n e g o w osobie, o rę d z iu i lo s ie J e z u s a z N a z a re tu . R o z m a ite lu d y i n a r o d y w łą c z y ły się w ów d ia lo g I z r a e la z B o g iem , p r z e jm u ją c B ib lię tłu m a c z o n ą n a s e tk i i t y s ią c e ję z y k ó w , n a rz e c z y i d ia le k tó w . Z a p o ś r e d n ic tw e m sło w a p is a n e g o , o d c z y ty w a n e g o w sy n a g o g a c h , k o śc io ła c h i m e c z e ta c h , ro z w a ż a n e g o p u b lic z n ie i p ry w a tn ie , p r z e k a z y w a n e g o p rz e z r a d io i te le w iz ję , p o d e jm o w a n e g o w h o m ilia c h i k a te c h e z ie , z a w a rto ś ć k sią g ś w ię ty c h d o c ie r a d o n ie z lic z o n y c h rz e sz lu d z i. L ecz d o c ie r a ró w n ie ż p rz e z m a la r s tw o i ro z m a ite o d m ia n y s z tu k i, s iln ie o d d z ia łu ją c n a w y o b ra ź n ię m o d lą c y c h s ię w ie rn y c h o ra z w id z ó w o d w ie d z a ją c y c h m u z e a i g a le rie . J a k n o ś n ik ie m eg zeg ezy i te o logii są u c z o n e k o m e n ta r z e i w n ik liw e o p ra c o w a n ia u m ie s z c z a n e n a p ó ł k a c h b ib lio te c z n y c h , t a k s z tu k a te ż je s t ś r o d k ie m w y r a ż a n ia p o g lą d ó w i z a p a tr y w a ń te o lo g ic z n y c h m o c n o z a k o rz e n io n y c h w B ib lii. Z n a c z e k p o czto w y , w p r o w a d z o n y d o p o w sz e c h n e g o u ż y c ia w d ru g ie j p o ło w ie X IX w ie k u , s p e ł n ia p o d o b n ą ro lę . J e s t n a k le jo n ą n a lis t m in ia tu r ą , p r z e k r a c z a ją c ą b a r i e r y g ra n ic , ję z y k ó w , k u l t u r i re lig ii. H a n s G. S c h ö n e n o p ra c o w a ł d w u c z ę śc io w ą p u b lik a c ję , w k tó r e j tr e ś ć B ib lii i l u s t r u j e się p r z y p o m o cy z n a c z k ó w , b lo k ó w i in n y c h w y d a w n ic tw p o c z to w y c h . O b s z e rn a , b o lic z ą c a 400 s tro n ic , część z a s a d n ic z a z a w ie r a re p r o d u k c je p o n a d 1700 z n a c z k ó w w y d a n y c h p rz e z p o n a d 200 z a rz ą d ó w p o c z to w y c h n a c a ły m św ie c ie o ra z w y b r a n e f r a g m e n ty n ie m ie c k ie g o p r z e k ła d u k s ią g S ta r e g o i N o w e g o T e s ta m e n tu , p o z o s ta ją c e w z w ią z k u z r e p ro d u k o w a n y m i w a lo ra m i p o c z to w y m i. M o żn a z n ie j k o rz y s ta ć n a d w a sp o soby : a lb o c z y ta ją c te k s t o g lą d a ć z n a c z k i, a lb o o d w r o tn ie — o g lą d a ją c z n a
c z k i. z a p o z n a ć się z te k s te m . P rz e d o czam i c z y te ln ik a p rz e w ija ją się r e p r o d u k c je n a js ły n n ie js z y c h o b ra z ó w ze s c e n a m i b ib lijn y m i, p o d o b iz n y b o h a te ró w w ia r y S ta r e g o i N ow ego T e s ta m e n tu , sz c z e g ó ln ie e k s p r e s y w n e c y ta ty b ib lijn e , f a u n a i f l o r a Z ie m i Ś w ię te j, r e p r o d u k c je k o d e k só w i p rz e k ła d ó w B ib lii, ro z m a ite a s p e k ty re a lió w b ib lijn e g o ś w ia ta , r e k o n s tr u k c je s ta r o ż y t n y c h b u d o w li o ra z b u d y n k i u p a m ię tn ia ją c e d o n io s łe e p iz o d y s ta r o - i n o w o te s ta m e n to w e j h is to r ii z b a w ie n ia , sy m b o le r e lig ijn e , o ra z in n e m o ty w y i w ą tk i p o z o s ta ją c e w z w ią z k u z B ib lią . U z u p e łn ie n ie to m u z a sa d n ic z e g o s ta n o w i E r lä te r u n g s b a n d (s. 401— 472), z a w ie r a ją c y d a ls z e o b ja ś n ie n ia i d o d a tk i d o te k s tu b ib lijn e g o i ilu s tr a c ji (s. 401— 456), in d e k s w a lo ró w w a l f a b e ty c z n y m u k ła d z ie z a rz ą d ó w p o c z to w y c h (s. 457—468), in d e k s a r ty s tó w , k tó ry c h d z ie ła p r z e d s ta w io n o n a z n a c z k a c h (s. 468—470) o ra z s y n o p ty c z n e z e s ta w ie n ie te k s tó w e w a n g e lic z n y c h .
N ieco p o n a d p o ło w a tr e ś c i D ie B r ie fm a r k e n b ib e l (s. 5— 222) d o ty czy
k s ią g S ta re g o T e s ta m e n tu . Z o sta ły o n e u p o rz ą d k o w a n e w k o le jn o ś c i p o d a n e j w S e p tu a g in c ie : k sięg i h is to ry c z n e (s. 5— 137), d y d a k ty c z n e (s. 138— 176) i p ro r o c k ie (s. 176— 222). W p ie rw s z y m z b io rz e sp o ro m ie js c a z a jm u je P ię cio k siąg , z w ła sz c z a K się g a R o d z a ju i K się g a W y jś c ia , a n a s tę p n ie tzw . d e u te r o n o m ic z n e d z ie ło h is to ry c z n e (Jo z— 2K rl), k r o n ik a r s k ie d z ie ło h is to ry c z n e (1—2 K rn , E zd— N e), K się g a T o b ia sz a , J u d y t y i E s te r y o ra z 1 i 2 K s ię ga M a c h a b e js k a . C z y te ln ik o d n a jd u je n a z n a c z k a c h w s z y s tk ie w a ż n ie js z e p o s ta c ie i w y d a r z e n ia d z ie jó w b ib lijn e g o Iz r a e la . Z b ió r k s ią g d y d a k ty c z n y c h o tw ie r a ją fr a g m e n ty i il u s t r a c je K się g i H io b a , p o czym n a s t ę p u ją P s a l m y, K s ię g a P rz y s łó w , P ie ś ń n a d P ie ś n ia m i, K się g a M ą d ro śc i i K się g a S y - ra c h a . Z b ió r k s ią g p r o r o c k ic h o tw ie r a ją f r a g m e n ty te k s tu i re p r o d u k c je zn ac z k ó w z w y o b ra ż e n ia m i c z te re c h p ro ro k ó w „ w ię k s z y c h ’' (po J r u m ie s z czono L a m ), a n a s tę p n ie c z y ta m y i o g lą d a m y fila te lis ty c z n e o p ra c o w a n ie K sięg i O zeasza, Jo e la , A m o sa, Jo n a s z a , M ic h e a sz a , N a h u m a , H a b a k u k a , A g g eu sza, Z a c h a ria s z a i M a la c h ia s z a . W śró d p ro r o k ó w „ m n ie js z y c h ” b r a k u je je d y n ie n a w ią z a ń do K się g i A b d ia s z a i S o fo n ia sz a . D ru g a p o ło w a k s ią ż k i m a n a w z g lę d z ie N o w y T e s ta m e n t (s. 223—394). N a jp ie r w są c y to w a n e i ilu s tr o w a n e w a lo ra m i p o c z to w y m i c z te ry k a n o n ic z n e E w a n g e lie (s. 223— 326). Ic h te k s t o ra z m a te r ia ł f ila te lis ty c z n y je s t o p ra c o w a n y w t a k i sp o só b , a b y d a ć w s z e c h s tro n n y i n a jp e łn ie js z y o b ra z -życia J e z u s a C h r y s tu sa . P o te m n a s t ę p u ją D z ie je A p o sto lsk ie (s. 337— 355), L isty P a w ło w e (s. 355— 373), d o k tó r y c h a u to r w łą c z a ta k ż e 1— 2T ym , T t i H b r. L is ty K a to lic k ie (s. 374— 377) o ra z A p o k a lip s a (s. 374— 394). C ało ść z a m y k a ją E in
fü h r e n d e B e m e r k u n g e n (ty tu ł b a rd z o m y lą c y , b o ch o d zi o u w a g i z a m ie sz
czo n e n a k o ń c u k s ią ż k i), a lf a b e ty c z n y w y k a z s k r ó tó w k s ią g b ib lijn y c h , s k r ó tó w n a o z n a c z e n ie ro z m a ity c h ty p ó w w y d a ń p o c zto w y ch , a ta k ż e sp is tr e ś c i o b y d w u części p u b lik a c ji (s. 395—400). N a jw ię c e j w a lo ró w z a w ie ra ją c y c h m o ty w y b ib l ij n e w y d a ła p o c z ta I z r a e la i W a ty k a n u . O so b liw o śc ią i o z d o b ą z n a c z k ó w Iz r a e la są tz w . p rz y w ie s z - k i, n a k tó r y c h u m ie sz c z a się o d p o w ie d n io d o b r a n e c y ta ty b ib lijn e , p o d a n e w ję z y k u h e b r a j s k im o ra z w p rz e k ła d z ie a n g ie ls k im lu b f r a n c u s k im . I z r a e ls k a p o c z ta p r o p o n u je i u tr w a l a b ib lijn e s k o ja rz e n ia i m o ty w y naw eit w o d n ie s ie n iu do w sp ó łc z e sn y c h w y d a rz e ń i o sią g n ię ć , p rz e z co d z ie je i e p iz o d y b ib lijn e z y s k u ją w y m ia r k o n ty n u a c ji m a ją c e j w y m o w ę te o lo g ic z n ą . W a lo ry p o c z ty W a ty k a n u p o d e jm u ją w ą tk i s ta r o te s ta m e n to w e , lecz z n a c z n ie częściej n a w ią z u ją do N o w eg o T e s ta m e n tu . Z a ic h p o m o c ą m o ż n a z o b ra z o w a ć ży cie i p o s ła n n ic tw o J e z u s a , J e g o M a tk i, a p o sto łó w (szcze g ó ln ie P io tr a i P a w ła ) o ra z n a ro d z in y i o k rz e p n ię c ie K o ścio ła. W śró d e m i te n tó w p o ja w ia j ą się z a rz ą d y p o c z to w e ze w s z y s tk ic h k o n ty n e n tó w . W czo łów ce p la s u j ą się poczty, -k ilk u k r a jó w a ra b s k ic h , g d z ie d o m in u je is la m , j e d n a z tr z e c h — o b o k ju d a iz m u i c h r z e ś c ija ń s tw a — „ re lig ii K s ię g i” . N ie z a b ra k ło ró w n ie ż b y ły c h p a ń s tw k o m u n is ty c z n y c h . N a w y d a w a n y c h p rz e z n ie w a lo r a c h u m ie sz c z a n o re p r o d u k c je w y b itn y c h d z ie ł sz tu k i, w śró d k tó
ry c h p o czesn e m ie js c e p rz y p a d ło w u d z ia le sc e n o m i o so b isto ś c io m b ib l ij n y m . S p o śró d s ta r o te s ta m e n to w y c h p o s ta c i p o p u la r n e są p o d o b iz n y A b r a h a m a , M ojżesza, D a w id a i B a tsz e b y , S a lo m o n a , J u d y ty , E s te ry , Iz a ja s z a , J e re m ia s z a , E z e c h ie la i D a n ie la . N o w y T e s ta m e n t to p rz e d e w s z y s tk im scen y z ży cia J e z u s a o ra z w y o b ra ż e n ia M a ry i i a p o sto łó w . C z y te ln ik k s ią ż k i o tr z y m u je m n ó s tw o m a t e r ia łu do p o g łę b ie n ia p o s ia d a n e j w ie d z y b ib lijn e j i do m e d y ta c ji.
J a k i p o ż y te k z le k t u r y p u b lik a c ji o p r o f ilu fila te lis ty c z n y m m o g ą o d n ie ść „ z a w o d o w i” te o lo g o w ie ? K s ią ż k a d a je d o b r e ro z e z n a n ie o d n o śn ie do z n a jo m o śc i i o d d z ia ły w a n ia n a jw a ż n ie js z y c h w ą tk ó w i m o ty w ó w b ib lijn y c h . P r o je k ta n c i z n a c z k ó w n ie są te o lo g a m i. O d w o łu ją się z a z w y c z a j d o ro z p o w s z e c h n io n y c h p o g lą d ó w , u p o d o b a ń i o c z e k iw a ń . O p ie ra ją c się n a tw o rz o n y c h p rz e z n ic h z n a c z k a c h i in n y c h w a lo ra c h p o c z to w y c h m o ż n a sp o rz ą d z ić p la s ty c z n y w iz e r u n e k h is to r ii z b a w ie n ia i u p rz y s tę p n ić m n ó s tw o re a lió w b ib lijn y c h . W y k o rz y s tu ją c z n a c z k i, a r k u s ik i i s te m p le m o ż n a z b u d o w a ć n ie z w y k le in te re s u ją c y z b ió r, w k tó r y m z n a jd z ie w y ra z n ie ty lk o fa c h o w a w ie d z a fila te lis ty c z n a o ra z sk u te c z n o ść w p o z y s k iw a n iu tr u d n o o s ią g a ln y c h w a lo ró w , lecz i ro z le g ła w ie d z a te o lo g ic z n a . P rz y k ła d o w o , n a Ś w ia to w e j W y s ta w ie F ila te lis ty k i T e m a ty c z n e j, j a k a w d n ia c h 1 8 —27 IX 1982 r. o d b y ła się w G e n u i, p o k a z a n o 14 z b io ró w o p r o f ilu r e lig ijn y m , w ś ró d n ic h z a ty tu ło w a n e „ M a ria z N a z a r e tu ” , „ Ś m ie rć i z m a r tw y c h w s ta n ie J e z u s a C h r y s tu s a ” , „B oże N a ro d z e n ie ” i „Ś w . P a w e ł A p o s to ł’. P o s z u k u ją c n o w y c h in s p ir a c ji do u p o w sz e c h n ia n ia w ie d z y te o lo g ic z n e j w a r to o d w ie d z a ć w y s ta w y i p o k a z y f i la te lis ty c z n e o r a z u w a ż n ie j p rz y g lą d a ć się z n a c z k o m n a lis ta c h , k tó r e o tr z y m u je m y . N ie b ę d z ie p rz e s a d y w s tw ie rd z e n iu , że e m is je p o c z to w e z m o ty w a m i b ib lijn y m i s ą je d n ą z n o w o c z e sn y c h f o r m „ B ib lia p a u p e r u m ” , k tó r a p rz e c ie ż n ig d y się n ie p rz e ż y ła .
ks. W a ld e m a r C h r o s to w s k i, W a r s z a w a
M. G IL B E R T (red.), L a sagesse \de l’A n c ie n T e s ta m e n t. N o u v e lle é d i
tio n m ise à jo u r (B E T L 51), U n iv e rs ity P r e s s L e u v e n 1990, s. 455.
O p u b lik o w a n e p o d ta k im ty tu łe m (bez p o d ty tu łu ) w r. 1979 d zieło sp o tk a ło się z n ie z w y k le p o z y ty w n y m p rz y ję c ie m i s ta ło się sz y b k o sw o is ty m k o m p e n d iu m w ie d z y o k s ię g a c h m ą d ro ś c io w y c h S ta r e g o T e s ta m e n tu . N ic w ię c d z iw n eg o , że po je d e n a s tu la ta c h zo sta ło w z n o w io n e , z o d p o w ie d n im i u z u p e łn ie n ia m i. Z a in te re s o w a n i eg zeg eci z n a ją d o b rz e p ie r w s z e w y d a n ie , w a r to je d n a k z w ró c ić u w a g ę n a je g o a k tu a liz a c ję , je g o u n o w o c z e śn ie n ie .
P rz y p o m n ijm y je d n a k n a jp i e r w u k ła d p u b lik a c ji z I w y d a n ia . P o p rz e d z a je w s tę p r e d a k t o r a s tw ie rd z a ją c y , iż z a m ie sz c z o n e t u a r ty k u ły są p lo n e m C o llo q u iu m B ib lic u m L o v a n ie n s e 39, k tó r e o d b y ło się 29— 31 V I I I 1978 r. Je g o te m a te m b y ły k się g i m ą d ro ś c io w e S ta r e g o T e s ta m e n tu , u s ta w io n e n a sz e ro k im tl e n u r t u m ą d ro śc io w e g o w B ib lii i p o z a n ią . A rty k u ły uło żo n o w ię c w d w u c z ę śc ia c h : 1) Z a się g n u r t u m ą d ro ś c io w e g o ; 2) K się g i m ą d r o ścio w e S ta re g o T e s ta m e n tu . W y d a je się, że p o ż y te c z n e b ę d z ie p o d a ć ty tu ły p o szczeg ó ln y ch a r ty k u łó w . P ie r w s z a część o b e jm u je n a s tę p u ją c e te m a ty : H. C a z e l l e s , L e s n o u v e lle s é tu d e s s u r S u m e r ( A ls te r ) e t M a ri (M arzal)
n o u s a id e s — e lle s à s itu e r les o r ig in e s de la sa g esse is ra é lite ? (s. 17—27);
C. B r e k e l m a n s , W is d o m In flu e n c e in D e u te r o n o m y (28— 38) ; J. V e r - m e y l e n , L e P r o to - Is a ïe e t la sagesse d ’Is r a ë l (39— 58); J . L u y t e n ,
P s a lm 73 a n d W is d o m (59— 81); P . M . v a n d e r P 1 о e g, L e P s a u m e 119 at la sagesse (82—87) ; N. J . T r о m p, W iĄ io m a n d th e C a n tic le . C t. 8,6c—
- - 7 b ; te x t , c h a ra c te r, m e ssa g e a n d im p o r t (88—95); J . L. C r e n s h a w ,
Q u e stio n s, d ic to n s e t é p r e u v e s im p o s s ib le s (96— 11); S. A m s 1 e r , L a sa
gesse de la fe m m e (112—116); P . É . B o n n a r d , D e la S a g esse p e r s o n ifié e
!["Narracje staropolskie w Rosji w XVII i XVIII w.", Eliza Małek, Łódź 1988 : [recenzja]]()