Permsko-triasowy wulkaniczno-plutoniczny magmatyzm typu A na Korsyce Warsztaty terenowe IGCP 510 i EUROGRANITES 2008 Korsyka, 1–7.09. 2008

Permsko-triasowy wulkaniczno-plutoniczny magmatyzm typu A na Korsyce

Warsztaty terenowe IGCP 510 i EUROGRANITES 2008

Korsyka, 1–7.09. 2008

corocz-ne, tygodniowe warsztaty terenowe EUROGRANITES 2008. Uczestnicy spotkania odwiedzili zachodnie wybrze-¿e Korsyki, region Ajaccio i Porto, jak równie¿ górzyst¹ czêœæ wyspy, rejon Monte Peloso, pierœcieniowy kompleks Cauro-Bastelica i peralkaliczny kompleks Evisa.

Ideê corocznych spotkañ terenowych EUROGRANITES rozwinêli geolodzy z Francji — profesorowie Jean Didier i Jean Lameyere w latach 70-tych XX w. i do chwili obecnej s¹ one organizowane ka¿dego roku we wrzeœniu w innym kraju Europy. Obecnie koordynatorem warsztatów jest prof. Bernard Bonin z Uniwersytetu Paris-Sud we Francji, który w bie¿¹cym roku podj¹³ tak¿e wysi³ek zorganizowa-nia warsztatów na Korsyce, gdzie pracuje od wielu lat nad problematyk¹ petrologiczn¹ ska³ magmowych i wulka-nicznych. Jest on tak¿e francuskim koordynatorem projek-tu IGCP 510.

Celem spotkañ EUROGRANITES w zamyœle pomys³o-dawców sprzed lat by³o zebranie naukowców z ró¿nych instytucji geologicznych Europy, zaanga¿owanych w badania nad granitoidami i pokazanie im wyst¹pieñ granitów specy-ficznych dla danego miejsca w Europie. Zrozumienie unikal-nych magmowych struktur w masywach granitowych, pochodzenia zonalnoœci plutonów, obecnoœci enklaw, proce-sów topienia cz¹stkowego, mixingu/minglingu, zmiennoœci sk³adu mineralnego i chemicznego granitów w odniesieniu do ska³ Ÿród³owych, a tak¿e ocena granitów pod k¹tem ich surowcowej u¿ytecznoœci, to jedne z wielu tematów, które s¹ dyskutowane w czasie warsztatów, bezpoœrednio w miejscach ods³oniêæ.

W spotkaniu wrzeœniowym w 2008 r. wziê³o udzia³ 38 osób z 11 krajów œwiata, g³ównie z Europy. Przyby³o tak¿e

3 geologów ze Stanów Zjednoczonych i Kanady. Polskê reprezentowa³y: prof. Ewa S³aby z Uniwersytetu Warszaw-skiego i doc. Janina Wiszniewska z Pañstwowego Instytutu Geologicznego.

Korsyka jest wysp¹ po³o¿on¹ na obszarze pó³nocnej czêœci Morza Œródziemnego, na zachód od W³och i na po³udniowy wschód od wybrze¿y Francji. Cieœnina Boni-facio oddziela j¹ od po³o¿onej na po³udniu w³oskiej Sardy-Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 2, 2009

Ryc. 2. Uczestnicy warsztatów terenowych EUROGRANITES 2008 na prze³êczy Verghiu, pierœcieniowy kompleks Evisa — stanowisko wystêpowania granitów peralkalicznych i sjenitów, tzw. evisitów. Fot. J. Wiszniewska

granitoidy waryscyjskie mezozoik paleozoik (g³ównie wulkanity permskie) ofiolity ³upki lsni¹ce 25km 0

KORSYKA

Ryc. 1. Mapa geologiczna Korsyki z oznaczonym obszarem wycieczek terenowych EUROGRANITES 2008 (wg W. Mizer-skiego Geologia regionalna kontynentów, 2004, zmody-fikowana)

Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 2, 2009

Ryc. 3. Stanowisko wspó³wystêpowania gabr i granitów o ró¿nym stopniu hybrydyzacji (proces minglingu). Ponte Vecchiu (Stary Most), przy drodze z Porto do Ota. Fot. ryc. 3, 4,5 i 6 E. S³aby

Ryc. 4 Autorka sprawozdania na tle malowniczych form wietrze-niowych czerwonych granitów biotytowych (transsolvus), ukszta³-towanych w wyniku mechanicznej erozji w warunkach klimatu su-chego (taffoni). Piana Calanche, droga z Porto do Cargese

Ryc. 5 i 6. Erozyjne, naturalne rzeŸby skalne i strzeliste, klifowe formy czerwonych granitów biotytowych, utworzone w warunkach œródziemnomorskiego i suchego klimatu w rejonie Piana Calanche

Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 2, 2009

Ryc. 7. Zapora wodna Tolla w w¹wozie Prunelli, zbudowanym z granitów fayalitowych (hypersolvus). Widok od strony Belvedere of Bocca di Mercuju. Fot. ryc. 7 i 8 E. S³aby

Ryc. 8. Fragmenty pogr¹¿onej kaldery wulkanicznej, z prawie poziom¹ oddzielnoœci¹ s³upow¹ czerwonych ignimbrytów, kontrastuj¹c¹ ze szmaragdow¹ wod¹ zatoki Girolata

Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 2, 2009

Ryc. 10. Maficzne, gabrowe dajki stowarzyszone z czerwonymi, równowiekowymi granitami typu A z asocjacji Ota. Fot. ryc. 10 i 11 E. S³aby

Ryc. 9. Korsykañskie taffoni w kszta³cie serca, wyrzeŸbione si³¹ mechanicznej erozji czerwonych granitów biotytowych w rejonie Piana Calanche. Fot. B. Bonin

Ryc. 11. Kieszenie pegmatytowe z olbrzymimi kryszta³ami skalenia (70 cm d³ugoœci) w apikalnych czêœciach plutonów granitów arfvedsonitowo-egirynowo-albitowych, z kompleksu Ota-Porto

Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 2, 2009

Ryc. 12. Polodowcowe formy masywu granitowego w ³añcuchu górskim Casterica. Park Narodowy Aintone z wysokimi sosnami

Laricio. Fot. ryc. 12 i 13 E. S³aby

Ryc. 13. P³etwa wieloryba — jedna z niezwyk³ych magmowych form skalnych buduj¹cych kalderê Scandola, zachodnia czêœæ wybrze¿a Korsyki

nii. Korsyka tworzy odrêbny francuski region administra-cyjny. W 1975 r. wyspê podzielono na dwa departamenty: Corse-du-Sud i Haute-Corse. Wnêtrze Korsyki jest bar-dzo górzyste. Najwy¿szy szczyt Monte Cinto siêga 2710 m n.p.m. Wyspa jest bardzo s³abo zaludniona. Na 1 km2 przypada zaledwie 30 mieszkañców. Najwiêksze miasta na wyspie to: Ajaccio (54,24 tys. mieszk.) i Bastia (42,9 tys. mieszk.). Jest czwart¹ co do wielkoœci wysp¹ morza Œródziemnego, obejmuj¹c obszar 8722 km2. Jej d³ugoœæ z pó³nocy na po³udnie wynosi 183 km, przy szerokoœci 83 km. Jest ona czêœci¹ geologicznej uk³adanki buduj¹cej pod³o¿e Morza Œródziemnego. Mapa topograficzna wyspy ukazuje dwa ró¿ni¹ce siê wysokoœciowo miêdzy sob¹ górzyste obszary, po³¹czone obni¿eniem biegn¹cym od Il Rousse (Isula Rossa) na pó³nocy do Solenzara na po³udniowym wschodzie. Obni¿enie to wype³nione jest czêœciowo base-nowymi osadami neogenu. Zachodnia granica doliny sta-nowi ostro zarysowan¹ skarpê, która jest interpretowana jako ogromne, zapadaj¹ce na wschód skrzyd³o normalnego uskoku, który by³ aktywny od oligocenu. Wschodnia, górzysta Korsyka zwana, równie¿ Korsyk¹ Alpejsk¹, sta-nowi fragment jurajskiej skorupy oceanicznej i osadowej pokrywy jurajsko-kredowej (Piedmontese-Ligurian realm), zaœ mniejsze jednostki z³o¿one s¹ z fragmentów starego pod³o¿a krystalicznego i osadów permsko-kredo-wych, pochodz¹cych z niszczenia pasywnego brzegu kon-tynentu europejskiego (strefa penniñska). Zachodnia

czêœæ, czêsto zwana hercyñsk¹ lub krystaliczn¹ Korsyk¹, reprezentuje wspania³¹ krajobrazowo krainê, z charaktery-stycznymi klifami nadmorskimi i zatokami piaszczystych pla¿. Ostre, podwodne kaniony, przecinaj¹ce w¹ski szelf kontynentalny, s¹ przed³u¿eniem g³ównych dolin rzecznych. W tej czêœci Korsyki znajduj¹ siê najwy¿sze szczyty, a sp³y-waj¹ce z gór rzeki wykszta³ci³y przepaœciste, malownicze w¹wozy. Zachodnia czêœæ wyspy jest obecnie interpretowana jako po³udniowe przed³u¿enie strefy briansoñskiej w jednost-ce penniñskiej Alp tj. by³a ona czêœci¹ europejskiego pasyw-nego brzegu kontynentalpasyw-nego w mezozoicznym oceanie Tetydy. Zachodnia czêœæ Korsyki stanowi fragment ogrom-nego, karboñsko-dolnopermskiego batolitu, rozci¹gaj¹cego siê od pó³nocnego wybrze¿a Korsyki do po³udniowego wybrze¿a wschodniej Sardynii, i dlatego nosi nazwê bato-litu korsykañsko-sardyñskiego. Batolit jest poprzecinany i pokryty rozleg³¹ formacj¹ ska³ wulkano-plutonicznych typu A alkalicznej prowincji œródziemnomorskiej wieku permsko-triasowego. Te w³aœnie utwory, g³ównie granity peralkaliczne, z niezwykle urozmaicon¹ mineralogi¹, by³y celem warsztatów terenowych EUROGRANITES 2008. Obserwowano klasyczn¹ i nies³ychanie ró¿norodn¹ mozai-kê ska³ typu A, buduj¹c¹ wulkaniczne kaldery, warstwowa-ne maficzwarstwowa-ne komory magmowe oraz zapoznano siê z kompletnym zestawem ska³ felzytowych, poczynaj¹c od monzonitów i sjenitów, do granitów ze skaleniami alka-licznymi, granitów metaluminowych i peraluminowych lub peralkalicznych. Program warsztatów obejmowa³ wycieczki do ods³oniêæ kompleksów granitowych po³o-¿onych w centralnej i zachodniej czêœci wyspy, pomiêdzy Ajaccio i Porto, a tak¿e trwaj¹c¹ pó³ dnia wycieczkê statkiem z miejscowoœci Porto do pó³wyspu Scandola, s³yn¹cego ze spektakularnych ods³oniêæ formacji wulkanicznych wype³nia-j¹cych kalderê wulkaniczn¹ (rejon geoparku).

Spotkanie granitologów europejskich i œwiatowych na warsztatach terenowych EUROGRANITES 2008 na Kor-syce pozwoli³o na zapoznanie siê i przedyskutowanie uni-katowych mineralogicznie ska³ granitoidowych typu A wieku permsko-triasowego, najlepiej wyeksponowanych na Kor-syce ze wszystkich znanych w Europie ska³ tego wieku. Uczestnicy mogli wymieniæ pogl¹dy na temat systematyki ska³ granitoidowych typu A, jej celowoœci oraz praktycz-nego znaczenia. By³ to czas gor¹cych dyskusji naukowych w piêknej scenerii geologicznej i przyrodniczej.

Oprócz geologicznych aspektów EUROGRANITES 2008 uczestnicy warsztatów spotykali siê z wszechobec-nym Duchem Wielkiego Napoleona Bonaparte, który uro-dzi³ siê w stolicy Korsyki — Ajaccio, w dniu 15 .08.1769 r. Liczne pomniki, popiersia, muzea i nazwy ulic, nie tylko w Ajaccio, ale we wszystkich miastach Korsyki, wskazuj¹ na stale ¿ywy kult tego wybitnego wodza i zarazem zdolnego polityka, który zapisa³ siê na trwa³e w historii piêknej wyspy Korsyki, Francji i ca³ej Europy.

Kolejne warsztaty terenowe odbêd¹ siê w 2009 r. naj-prawdopodobniej w Finlandii i Rosji na P³w. Kola. Drug¹ propozycj¹ by³a Szwecja i przedstawienie ska³ ze s³ynnej strefy szwowej Protogine Zone w zachodniej czêœci tego kraju.

Janina Wiszniewska Serwis fotograficzny str. 175

Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 2, 2009

Ryc. 14. Prof. Bernard Bonin, organizator warsztatów terenowych EUROGRANITES 2008, przy pomniku Napoleona Bonaparte i jego czterech braci na placu de Gaulla w Ajaccio. Fot. J. Wiszniewska

TOM 57

NR 2 (LUTY)

2009

Cena 12,00 z³ (w tym 0% VAT) Indeks 370908

Zdjêcie na ok³adce: Wynurzaj¹ce siê z morza, wysokie, sto¿kowate, jaskrawoczerwone wulkaniczne ska³y ryolitowych ignimbrytów i dacytów wieku permskiego, Narodowy Park Krajobrazowy Scandola, NW Korsyka. Fot. E. S³aby (patrz str. 36 — Permsko-triasowy

wulkaniczno-plutoniczny magmatyzm typu A na Korsyce — Warsztaty terenowe IGCP 510 i EUROGRANITES 2008 — Korsyka,

Permsko-triasowy wulkaniczno-plutoniczny magmatyzm typu A na Korsyce

Warsztaty terenowe IGCP 510 i EUROGRANITES 2008

Korsyka, 1–7.09. 2008 (patrz str. 108)

Ryc. 15. Korsykañskie taffoni — formy erozji mechanicznej i minijaskinie w granitach rejonu Piana Calanche