Ocena procesów osuwiskowych na podstawie wyników pomiarów inklinometrycznych

Ocena procesów osuwiskowych

na podstawie wyników pomiarów inklinometrycznych

Les³aw Zabuski

Appraisal of landslide processes based on the results of inclinometric measurements. Prz. Geol, 61: 248–256. A b s t r a c t. The paper presents the principles of the inclinometric method in the measurements of underground displacements of slopes are described and some example results. The advantages of the method and the practical examples are shown: results of the measurements on the slopes in the flysch Carpathians and Polish Lowland – i.e. in the Beskid Niski Mts., Beskid Ma³y Mts. and in Koronowo near Bydgoszcz. The capabilities of the method are described in detail. These include determination of the depth of the landslide slip surface or zone, description of the slide mechanism (rotational or translational), estimation of displacement rate and its connection with the external conditions, and determination of the movement direction.

Keywords: landslide, inclinometric measurement, displacement

Ruchy osuwiskowe zboczy objawiaj¹ siê w mniej lub bardziej wyraŸnych przekszta³ceniach powierzchni terenu. Zbadanie form morfologicznych daje mo¿liwoœæ utworze-nia ogólnego obrazu procesu osuwiskowego, w tym okreœ-lenia jego granic, opisania form zewnêtrznych, oceny zmian rzeŸby terenu. Uzupe³nienie takiego obrazu jest nie-mo¿liwe bez badañ geologicznych i geotechnicznych oœrodka buduj¹cego zbocze (Zabuski i in., 1999). Te bada-nia w wielu przypadkach pozwalaj¹ zlokalizowaæ po-wierzchniê poœlizgu, stanowi¹c¹ ograniczenie od do³u bry³y zsuwu (koluwium), a wiêc tak¿e okreœlenie masy zsuwaj¹cego siê materia³u, co jest wa¿ne w przypadku potrzeby stabilizowania powsta³ego lub odnawiaj¹cego siê osuwiska. W celu ich przeprowadzenia wykonuje siê otwo-ry badawcze, z jednoczesnym profilowaniem rdzeni wiert-niczych. Materia³ pobrany z rdzeni jest tak¿e przeznaczony do badañ laboratoryjnych, w których okreœla siê parametry fizyczno-mechaniczne elementów (gruntów, ska³) oœrod-ka, buduj¹cego zbocze.

Istotne ograniczenie takiego rozpoznania wynika z fak-tu, i¿ badany jest stan zbocza w pewnym momencie, nie zaœ proces osuwiskowy przebiegaj¹cy w czasie i ulegaj¹cy fluktuacjom w zale¿noœci od warunków zewnêtrznych. Ogra-niczenie to powoduje, i¿ czêsto nie sposób oceniæ, jakie procesy zachodz¹ wspó³czeœnie. Dla przyk³adu – w wyni-ku profilowania geologicznego otworu badawczego o g³êbokoœci oko³o 45 m na jednym z osuwisk w Nowym S¹czu „znaleziono” osiem powierzchni poœlizgu. Pomi-jaj¹c fakt, i¿ profilowanie wymaga doœwiadczenia i jest metod¹ subiektywn¹, nie wiadomo, wzd³u¿ której (ewentu-alnie – których) powierzchni zachodzi ruch wspó³czeœnie, a które s¹ jedynie pozosta³oœci¹ ruchów wczeœniejszych, obecnie ustabilizowanych (nie usuwaj¹ tej niepewnoœci nawet badania laboratoryjne wytrzyma³oœci gruntów i ska³, pobranych z rdzeni). Te ostatnie mog¹ byæ efektem wyst¹pienia ruchów w przesz³oœci, które spowodowa³y przekszta³cenie zbocza w formê trwale stateczn¹. Ich skut-kiem by³o jednak naruszenie i rozluŸnienie oœrodka buduj¹cego zbocze, a tym samym os³abienie materia³u w koluwium. Dlatego w obrêbie osuwiska starego i stabilne-go mog¹ zachodziæ ruchy wtórne.

Jednym ze skutecznych narzêdzi badania wspó³cze-snych ruchów osuwiskowych, obok np. ekstensometrów otworowych czy TDR, s¹ pomiary przemieszczenia wg³êbnego metod¹ inklinometryczn¹, prowadzone w otworach badawczych. Dziêki nim mo¿na oceniæ przede wszystkim aktywnoœæ ruchu wzd³u¿ powierzchni poœlizgu, stwierdzonych (lub nie) w wyniku rozpoznania geologicz-nego. Oprócz tego uzyskuje siê bogat¹ informacjê, doty-cz¹c¹ wielu aspektów procesu osuwiskowego (Stark & Choi, 2008). Pomiary inklinometryczne sta³y siê standar-dem na œwiecie wraz z wyprodukowaniem sondy inklino-metrycznej w latach 50. XX w. (Green & Mikkelsen, 1986, 1988). W Polsce pierwsze pomiary znane autorowi pro-wadzono w latach 70. XX w. na osuwisku w Mogilanach, w czasie budowy „Zakopianki”. W latach 80. XX w. wyko-nano pierwszy w Polsce automatyczny system kontroli osuwiska na brzegu Jeziora ¯ywieckiego w Tresnej, w sk³ad którego wchodzi³y inklinometry (Zabuski i in., 1992). W ci¹gu ostatnich lat stosowano tê metodê dla wielu obiektów in¿y-nierskich, a tak¿e osuwisk (Domañska & Wichur, 2007; Wolski i in., 2007; Wanik, 2012), a na zboczach osuwisko-wych w Szymbarku ko³o Gorlic zbudowano system wcze-snego ostrzegania o zagro¿eniu, oparty m.in. na wynikach pomiarów inklinometrycznych (Bednarczyk, 2011). Autor uzyskiwa³ wyniki, prowadz¹c pomiary na osuwiskach w Karpatach (Zabuski, 2004) i na Ni¿u Polskim (Zabuski i in., 2012). Przyk³adowe wyniki wraz z ich interpretacj¹ pos³u¿y³y do opracowania niniejszego artyku³u.

METODA INKLINOMETRYCZNA

Metoda inklinometryczna polega na pomiarze za pomoc¹ inklinometru po³o¿enia rury (kolumny) osadzonej w otwo-rze badawczym, a tym samym kszta³tu otworu w momen-cie pomiaru (ryc. 1a). Inklinometr sk³ada siê z ru- chomej sondy z rolkami prowadz¹cymi, s³u¿¹cymi do jej przesu-wania w kolumnie, zainstalowanej w otworze. Sonda posia-da sensor mierz¹cy nachylenie, który generuje sygna³y elektryczne i jest po³¹czony przewodem elektrycznym z urz¹dzeniem zasilaj¹cym i miernikiem (ryc. 1a). Urz¹dze-nie mierzy odchyleUrz¹dze-nie kolumny od pionu w dowolnym punkcie na d³ugoœci otworu. Zasada pomiaru polega na 1

dokonywaniu odczytów nachylenia sondy. Sondê opuszcza siê do dna otworu i wykonuje siê pierwszy odczyt jej nachylenia. Nastêpnie podnosi siê j¹ o jednostkowy odci-nek, standardowo równy 50 cm lub 100 cm i dokonuje nastêpnego odczytu. Procedurê tê powtarza siê do chwili, gdy sonda znajdzie siê na poziomie powierzchni terenu. Sposób obliczania przyrostów przemieszczenia na jednost-kowych odcinkach oraz przemieszczenia ca³kowitego (skumulowanego) ca³ego otworu pokazano na rycinie 1b.

Przemieszczenie poziome i-tego odcinka o d³ugoœci L, tj.Duij, obliczane jest ze wzoru:

( )

( )

[

]

Duij= ´L sin dqij -sindqi0 gdzie:

Duij –przemieszczenie poziome i-tego odcinka o d³ugo-œci L

dqij – k¹t nachylenia sondy zmierzony na i-tym odcin-ku w j-tym pomiarze

dqio– k¹t nachylenia sondy zmierzony na i-tym odcin-ku w pomiarze zerowym (odniesienia)

L – d³ugoœæ odcinka, równa 50 lub 100 cm

Sumowanie wszystkich przyrostów Duijod do³u, tj. od

dna otworu do jego korony, pozwala na obliczenie

prze-mieszczenia skumulowanego_åDuij. Dla przyk³adu, dla

obliczenia_åDuijodcinka o numerze k-tym (liczonym od

do³u otworu) sumuje siê przemieszczenia Duijodcinków

od pierwszego, najg³êbszego, do k-tego. Przemieszczenie

skumulowane ca³ego otworu, od do³u do korony,

oblicza siê sumuj¹c Duij – kolejno dla wszystkich

odcinków, czyli:

( )

( )

[

]

{

}

å

å

Duij – przemieszczenie skumulowane i-tego

odcinka o d³ugoœci L

dqij – k¹t nachylenia sondy zmierzony na i-tym odcinku w j-tym pomiarze

dqio– k¹t nachylenia sondy zmierzony na i-tym odcinku w pomiarze zerowym (odniesienia)

L – d³ugoœæ odcinka, równa 50 lub 100 cm Ró¿nice odchylenia od pionu pomiêdzy wyni-kami w kolejnych seriach pomiarowych, przepro-wadzanych w okreœlonych interwa³ach czasowych, s¹ równoznaczne z odkszta³ceniem i przemieszcze-niem otworu.

Przemieszczenie mo¿e nastêpowaæ w ró¿nych kierunkach; aby wyniki kolejnych serii pomiaro-wych by³y porównywalne, orientacja sondy jest sta³a dziêki temu, ¿e przesuwa siê ona wzd³u¿ row-ków wykonanych w rurze. Podczas monta¿u rura jest orientowana w taki sposób, aby jedna para row-ków by³a skierowana w przybli¿eniu zgodnie z nachyleniem, druga zgodnie z rozci¹g³oœci¹ (bie-giem) zbocza.

OCENA MECHANIZMÓW OSUWISKOWYCH NA PODSTAWIE WYNIKÓW POMIARÓW W artykule przedstawiono wyniki pomiarów prze-mieszczeñ przyk³adowych otworów w masywach Beskidu Niskiego (rejon Gorlic), Beskidu Ma³ego (rejon miêdzy Wadowicami i Such¹ Beskidzk¹) oraz w Koronowie ko³o Bydgoszczy. Na tej podstawie dokonano analizy mechani-zmów deformacji osuwiskowych zboczy. Wyniki analizo-wano, bior¹c pod uwagê t³o geologiczne, jednak nie charakteryzowano szczegó³owo osuwisk, na których te otwory s¹ usytuowane. Celem artyku³u nie jest bowiem pe³ny opis zjawisk osuwiskowych, lecz przede wszystkim przedstawienie zalet pomiarów przemieszczenia metod¹ inklinometryczn¹ i mo¿liwoœci, jakie stwarza prawid³owa interpretacja ich wyników. Wyniki pomiarów pozwalaj¹ w szczególnoœci na:

– okreœlenie g³êbokoœci powierzchni b¹dŸ strefy poœli-zgu,

– przybli¿on¹ ocenê charakteru strefy poœlizgu, – ocenê mechanizmu zsuwu (ruch rotacyjny, transla-cyjny itp.),

– oszacowanie prêdkoœci zsuwu i jej zwi¹zku z warun-kami zewnêtrznymi,

– wyznaczenie kierunku zsuwu w miejscu lokalizacji otworu,

– sygnalizowanie inicjacji ruchu osuwiskowego. Poni¿ej omówiono w szczegó³ach wymienione ele-menty. M L A A przekrój A–A (cross-section A–A) przemieszczenie ca³kowite cumulative displacement przyrost przemieszczenia na jednostkowej d³ugoœci L displacement increment on unit length L oœ odniesienia (pionowa) otworu vertical reference axis of borehole przewód elektr yczny electric cable miernik gauge Sonda inklinometryczna inclinometric probe wype³nienie otworu borehole filling rura prowadz¹ca inclinometric tube rowek prowadz¹cy groove L – odleg³oœæ miêdzy kolejnymi odczytami L = 500 lub 1000 mm L– distance between consecutive readings L = 500 or 1000 mm A B SONDA wype³nienie otworu borehole filling rura prowadz¹ca inclinometric tube

Ryc. 1. Schemat urz¹dzenia inklinometrycznego i zasada pomiaru Fig. 1. Scheme of inclinometric device and measurement principle

Okreœlenie g³êbokoœci powierzchni poœlizgu

Badania w pó³nocno-zachodniej czêœci Beskidu Niskiego (rejon Szymbarku ko³o Gorlic) wykaza³y, ¿e na tym terenie domi-nuj¹ osuwiska p³ytkie, o zasiêgu g³êboko-œciowym od 1 do 5 m. Pokrywa czwarto-rzêdowa sk³ada siê z gruntów spoistych, tj. glin, i³ów, zaœ w pod³o¿u wystêpuj¹ z regu³y ³upki ilaste, ³upki pstre oraz produkty ich wietrzenia, czyli grunty spoiste. W grun-tach tych czêsto widoczny jest rumosz pia-skowca.

Typowy przyk³ad p³ytkiego zsuwu przedstawiono na rycinie 2. Krzywe okre-œlaj¹ce kszta³t otworu w kolejnych pomia-rach, w odniesieniu do pomiaru zerowego, wskazuj¹, i¿ maksymalna g³êbokoœæ zsuwu jest równa oko³o 4 do 4,5 m. Na g³êbokoœci 2–3 m kszta³tuje siê p³ytsza powierzchnia poœligu (ryc. 2A). Kszta³t krzywych prze-mieszczenia skumulowanego (ryc. 2A) nie zawsze pozwala w prosty sposób okreœliæ po³o¿enie strefy poœlizgu. Bardziej czytel-ny obraz daje wykres krzywych przyrostów przemieszczenia na kolejnych odcinkach (ryc. 2B). Wynika z niego, i¿ najwiêksze przyrosty przemieszczenia nast¹pi³y na g³êbokoœci pomiêdzy 4 i 4,5 m oraz 2 m i 2,5 m. Tam te¿ lokalizowane s¹ powierzch-nie poœlizgu.

Powy¿szy przyk³ad jest czytelny i okreœlenie po³o¿enia powierzchni zsuwu nie nastrêcza wiêkszych trudnoœci. Jednak ju¿ ocena relacji pomiêdzy budow¹ geolo-giczn¹ i warunkami hydrologicznymi nie jest oczywista. Wyniki opisu rdzenia z otworu wskazuj¹, i¿ na g³êbokoœci odpo-wiadaj¹cej powy¿szym strefom poœlizgu nie nastêpuje zmiana rodzaju gruntu. Zauwa¿a siê natomiast, ¿e p³ytsza strefa znajduje siê w granicach wahañ zwier-ciad³a wody. Powoduje to naprzemienne nawadnianie i „suszenie” gruntu, czego skutkiem mo¿e byæ jego os³abienie i w efekcie inicjacja zsuwu. Geneza g³êbszego zsuwu nie jest znana.

W niektórych przypadkach lokalizacja powierzchni poœlizgu wynika z lokalnego ukszta³towania terenu. Taki przyk³ad pokazano na ryci-nie 3, zaœ schematyczny przekrój przez zbocze w miej-scu umieszczenia otworu na rycinie 4.

G³êbsza strefa zsuwu wynika po czêœci z obecno-œci na tej g³êbokoobecno-œci s³abych gruntów, tj. i³u i i³owca z rumoszem piaskowca (na g³êbokoœci 6–6,5 m w rumoszu widoczne s¹ œlady zlustrowañ, œwiadcz¹ce o istnieniu powierzchni poœlizgu). Ponadto wychod-nia powierzchni poœlizgu znajduje siê na poziomie rzeki, któremu odpowiada g³êbokoœæ stwierdzona w pomiarach (por. ryc. 3). Nieregularnoœæ krzywych przemieszczenia na g³êbokoœci oko³o 1,5 m nie oznacza

strefa wahañ zwierciad³a wody podziemnej zone of water table fluctuations 5,5 5,5 5,5 5,0 5,0 5,0 4,5 4,5 4,5 4,0 4,0 4,0 3,5 3,5 3,5 3,0 3,0 3,0 2,5 2,5 2,5 2,0 2,0 2,0 1,5 1,5 1,5 1,0 1,0 1,0 0,5 0,5 0,5 0 0 0 –35 –17,5 0 17,5 35 –10 –10 –5 –5 0 0 5 5 10 10 “0” 13.IX.2004 17.III.2005 22.IV.2005 25.XI.2005 22.IV.2006 10.I.2007 20.VIII.2007 15.X.2007 przemieszczenie skumulowane [mm] cumulative displacement [mm] g³êbokoœæ [m] depth [m]

przyrost na odcinku jednostkowym [mm]

increment at unit length [mm]

–35 –17,5 0 17,5 35 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0 g³êbokoœæ [m] depth [m] A B

Ryc. 2. Krzywe przemieszczenia zbocza, otwór w masywie ³upkowym; osuwisko w

Bystrej ko³o Szymbarku; A – przemieszczenie skumulowane; B – przyrosty prze-mieszczenia

Fig. 2. Curves of the slope displacement, borehole drilled in shale massif; landslide in

Bystra near Szymbark; A – cumulative displacement; B – displacement increments

9 9 9 9 8 8 8 8 7 7 7 7 6 6 6 6 5 5 5 5 4 4 4 4 3 3 3 3 2 2 2 2 1 1 1 1 0 0 0 0 –150 –150 –75 –75 0 0 75 75 150 150 –35 –35 –17,5 –17,5 0 0 17,5 17,5 35 35 “0” 20.IX.2001 19.II.2002 20.IV.2002 24.VI.2002 6.IX.2002 7.XI.2002 27.V.2003 31.III.2004 11.VII.2005 25.IV.2006 29.III.2007 1,25–1,75 m 5,25–6,25 m przemieszczenie skumulowane [mm] cumulative displacement [mm]

przyrost na odcinku jednostkowym [mm]

increment at unit length [mm]

g³êbokoœæ [m] depth [m] g³êbokoœæ [m] depth [m] A B

Ryc. 3. Krzywe przemieszczenia zbocza, otwór w masywie ³upkowym; osuwisko

„Kawiory” w Szymbarku; A – przemieszczenie skumulowane; B – przyrosty prze-mieszczenia

Fig. 3. Curves of slope displacement, borehole drilled in shale massif; landslide "Kawiory"

in Szymbark; A – cumulative displacement; B – displacement increments

OTWÓR INKLINOMETR YCZNY K-03 INCLINOMETRIC BOREHOLE K-03 nasyp embankment powierzchnia_poœlizgu slip surface rzeka river deformacja nasypu deformation of the embankment ~1,5 m ~6 m zsuw slip droga road

Ryc. 4. Warunki terenowe i lokalizacja powierzchni poœlizgu osuwiska w

pobli¿u otworu inklinometrycznego

Fig. 4. Configuration of the terrain and location of the landslide slip

zsuwu, lecz wynika z powolnego deformowania siê nasypu wskutek ruchu ko³owego po bie-gn¹cej po nim drodze.

W pewnych przypadkach, nawet po wielu seriach pomiarowych, nie mo¿na jednoznacz-nie okreœliæ po³o¿enia powierzchni poœlizgu, choæ deformacje otworu – objawiaj¹ce siê nie-regularnoœciami krzywych i stosunkowo du¿ym przemieszczeniem skumulowanym – s¹ ewi-dentne. Tak¹ sytuacjê pokazano na rycinie 5. Na górnym wykresie (ryc. 5A) zamieszczono krzywe z wszystkich serii pomiarowych, pocz¹wszy od pomiaru zerowego, wykonane-go w kwietniu 2002 r. Wykres ten jest nieczytel-ny z punktu widzenia mo¿liwoœci wyznaczenia po³o¿enia ewentualnej powierzchni poœlizgu. Po odrzuceniu krzywych z pierwszych dziewiêciu serii pomiarowych i wyznaczeniu nowego po-miaru odniesienia (luty 2003), ujawnia siê wyraŸny przyrost przemieszczenia na g³êboko-œci oko³o 7 m (ryc. 5B). Natomiast krzywe przyrostów przemieszczenia z dwóch ostat-nich pomiarów, wykonanych w grudniu 2006 r. i w marcu 2007 r. (ryc. 5C) pokaza³y dwie powierzchnie – ponownie na g³êbokoœci oko³o 7 oraz 17 m.

Przyczyny ma³o czytelnego obrazu prze-mieszczenia mog¹ mieæ dwojak¹ naturê. Mog¹ one wynikaæ z niedok³adnego wykona-nia i wype³niewykona-nia otworu badawczego, szcze-gólnie przestrzeni pomiêdzy œcianami otworu i zewnêtrzn¹ œcian¹ rury inklinometrycznej. Przyczyna mo¿e jednak tkwiæ w zmie-niaj¹cych siê w czasie mechanizmach defor-macji zbocza.

Podsumowuj¹c, mo¿na zauwa¿yæ, ¿e w wiêkszoœci przypadków zsuwy zachodzi³y na niewielkich g³êbokoœciach. Œwiadcz¹ o tym nie tylko opisane przyk³ady, lecz równie¿ wyniki pomiarów prowadzonych przez autora w kilkudziesiêciu otworach na kilkunastu osu-wiskach, przede wszystkim w Karpatach fli-szowych. Jednak pomimo to nie nale¿y tego wniosku generalizowaæ, bowiem w ostatniej dekadzie powsta³o lub odnowi³o siê wiele g³êbokich osuwisk (np. w Por¹bce, Lachowi-cach, K³odnem). Mo¿na jedynie postawiæ hipotezê, ¿e na kszta³towanie wspó³czesnej rzeŸby Karpat zsuwy p³ytkie wp³ywaj¹ w znacz¹cym stopniu.

Ocena charakteru powierzchni (strefy) poœlizgu

Zsuw mo¿e nastêpowaæ wzd³u¿ „powierz-chni dyskretnej”, np. wzd³u¿ cienkiego prze-warstwienia bardzo s³abego gruntu, wzd³u¿ kontaktu dwóch warstw lub te¿ mo¿e obejmo-waæ strefê s³abego gruntu, o mi¹¿szoœci kilku-dziesiêciu centymetrów lub wiêkszej. Z uwagi na to, ¿e d³ugoœæ odcinka pomiêdzy dwoma kolejnymi odczytami przemieszczenia w

otwo-–80 –40 0 40 80 50 25 0 25 50 ”0” 29.IV.2002 23.V.2002 24.VI.2002 3.VIII.2002 6.IX.2002 5.X.2002 7.XI.2002 5.XII.2002 20.I.2003 21.II.2003 25.III.2003 29.IV.2003 27.V.2003 26.VI.2003 5.VIII.2003 1.IX.2003 13.X.2003 22.XI.2003 31.III.2004 17.VIII.2004 25.IV.2006 7.XII.2006 29.III.2007 w kierunku upadu in dip direction w kierunku rozci¹g³oœci in strike direction przemieszczenie skumulowane [mm] cumulative displacement [mm] przemieszczenie skumulowane [mm] cumulative displacement [mm] g³êbokoœæ [m] depth [m] g³êbokoœæ [m] depth [m] –40 –20 0 20 40 –12 –6 0 6 12 “0” 21.II.2003 25.III.2003 29.IV.2003 27.V.2003 26.VI.2003 5.VIII.2003 1.IX.2003 13.X.2003 22.XI.2003 31.III.2004 17.VIII.2004 25.IV.2006 –12 –12 –6 –6 0 0 6 6 12 12 –5 –5 –2,5 –2.5 0 0 2,5 2.5 5 5 “0” 7.XII.2006 29.III.2007 g³êbokoœæ [m] depth [m] g³êbokoœæ [m] depth [m] g³êbokoœæ [m] depth [m] g³êbokoœæ [m] depth [m] w kierunku upadu in dip direction w kierunku rozci¹g³oœci in strike direction w kierunku upadu in dip direction w kierunku rozci¹g³oœci in strike direction A B C –80 –40 0 40 80 50 25 0 25 50 –40 –20 0 20 40 –12 –6 0 6 12 przemieszczenie skumulowane [mm] cumulative displacement [mm] przemieszczenie skumulowane [mm] cumulative displacement [mm]

przyrost na odcinku jednostkowym [mm] increment at unit length [mm] przyrost na odcinku jednostkowym [mm]

increment at unit length [mm]

Ryc. 5. Krzywe przemieszczenia zbocza, osuwisko „Kawiory” w Szymbarku; A –

prze-mieszczenie skumulowane – 29.IV.2002–7.XII.2006; B – przeprze-mieszczenie skumulo-wane – 21.II.2003–25.IV.2006; C – przyrosty przemieszczenia – 7.XII.2006–29.III.2007

Fig. 5. Curves of slope displacement; landslide "Kawiory" in Szymbark; A –

cumulative displacement – 29.IV.2002–7.XII.2006; B – cumulative displacement – 21.II.2003–25.IV.2006; C – displacement increments 7.XII.2006–29.III.2007

rze wynosi 50 cm lub 100 cm, nie mo¿na na podstawie wyników pomiarów bezpoœrednio okreœliæ, jaki charakter ma powierzchnia czy te¿ strefa poœlizgu. Mo¿liwa jest jed-nak ocena przybli¿ona. Jej podstaw¹ jest kszta³t krzywych przyrostów przemieszczenia na odcinkach jednostkowych oraz – w skrajnych przypadkach – wielkoœæ przemieszcze-nia, przy którym otwór ulega œciêciu. Przez „œciêcie” rozu-mie siê du¿e odkszta³cenie (skrzywienie) otworu, przy którym nie mo¿na wprowadziæ do niego sondy inklinome-trycznej, której d³ugoœæ wynosi 80 cm. Nieznaczna krzywi-zna objawia siê du¿ymi przyrostami przemieszczenia na kilku s¹siaduj¹cych odcinkach, a przemieszczenie, przy którym otwór ulega œciêciu, jest stosunkowo du¿e. Obraz

zsuwu w s³abszej warstwie jest widoczny w przypadku otworu na osuwisku „Kawiory” w Szymbarku ko³o Gorlic (por. ryc. 3), gdzie zwiêkszone przyrosty wystêpuj¹ na odcinku jednego metra. Pozwala to s¹dziæ, ¿e strefa zsuwu obejmuje warstwê o mi¹¿-szoœci co najmniej kilkudziesiêciu centyme-trów. Przyk³ad cienkiej strefy œciêcia

(praw-dopodobnie powierzchni „dyskretnej”)

pokazano na rycinie 6. W tym przypadku znaczny przyrost przemieszczenia nast¹pi³ na odcinku 50 cm i ju¿ przy przemieszcze-niu 60–70 mm wprowadzenie sondy do sil-nie skrzywionego otworu by³o sil-niemo¿liwe. Zarówno w pierwszym, jak i w drugim przypadku analiza struktury geologicznej masywu, okreœlonej dziêki kartowaniu rdzeni, nie daje podstaw do wyci¹gania wniosków o cechach strefy (powierzchni) poœlizgu. Metoda inklinometryczna umo-¿liwia tak¹ ocenê, choæ jedynie przybli¿on¹.

Mechanizm zsuwu

Przez „mechanizm zsuwu” rozumie siê tutaj charakter ruchu osuwiskowego, w wy-niku którego powierzchnia poœlizgu osuwi-ska ma okreœlony kszta³t w przekroju poprzecznym. Zsuw mo¿e mieæ charakter rotacyjny, translacyjny lub te¿ z³o¿ony (tj. rotacyjno-translacyjny). Jego ocenê umo¿li-wia w niektórych przypadkach analiza kszta³tu krzywych z pomiarów inklinome-trycznych.

Krzywe na rycinach 2, 3, 5 wskazuj¹, i¿ ruch ma charakter translacyjny. Pakiet skal-ny lub gruntowy w miejscu usytuowania otworu porusza siê po powierzchni zbli¿-onej do p³aszczyzny. Krzywe na rycinie 6 wskazuj¹ natomiast na niewielk¹ rotacjê, czego objawem s¹ przemieszczenia wiêksze na g³êbokoœci oko³o 2 m ni¿ na powierzchni terenu. Na rycinie 7 przedstawiono inny przyk³ad, który równie¿ œwiadczy o mo¿li-wej rotacji, tj. o cylindrycznym (w przybli¿-eniu) kszta³cie powierzchni poœlizgu.

Niekiedy obserwuje siê proces

prze-mieszczenia na zboczu bez wyraŸnej

powierzchni poœlizgu. W tym przypadku przyrosty przemieszczenia uwidoczniaj¹ siê na pewnej g³êbokoœci i im bli¿ej powierzchni terenu, tym s¹ wiêksze. Znajduje to równie¿ odzwierciedlenie w kszta³cie krzy-wych przemieszczenia (ryc. 8). W takich przypadkach obser-wuje siê zgodne z nachyleniem stoku odchylenie obiektów na powierzchni zbocza (ryc. 9).

Wyjaœnienie genezy kszta³tu krzywych w trzech powy¿-szych przypadkach przedstawiono schematycznie na ryci-nie 10. Trzeba zwróciæ uwagê, i¿ w przypadku B mog³o nast¹piæ tak¿e przesuniêcie (translacja) na poziomie powierzchni poœlizgu, bez zmiany nachylenia otworu, zatem jego „wykrycie” poprzez pomiar inklinometryczny nie jest

5,5 5,5 5,5 5,5 5,0 5,0 5,0 5,0 4,5 4,5 4,5 4,5 4,0 4,0 4,0 4,0 3,5 3,5 3,5 3,5 3,0 3,0 3,0 3,0 2,5 2,5 2,5 2,5 2,0 2,0 2,0 2,0 1,5 1,5 1,5 1,5 1,0 1,0 1,0 1,0 0,5 0,5 0,5 0,5 0 0 0 0 –80 –40 0 40 80 –70 –70 –35 –35 0 0 35 35 70 70 “0” 13.IX.2004 11.X.2004 13.XII.2004 18.III.2005 22.IV.2005 20.V.2005 15.VI.2005 12.VII.2005 19.VIII.2005 23.IX.2005 25.X.2005 26.XI.2005 9.I2.006 17.III.2006 22.IV.2006 13.V.2006 przemieszczenie skumulowane [mm] cumulative displacement [mm] g³êbokoœæ [m] depth [m] g³êbokoœæ [m] depth [m] –80 –40 0 40 80

przyrost na odcinku jednostkowym [mm]

increment at unit length [mm]

A B

Ryc. 6. Krzywe przemieszczenia zbocza, osuwisko „Stró¿ówka” ko³o Szymbarku; A –

przemieszczenie skumulowane; B – przyrosty przemieszczenia

Fig. 6. Curves of slope displacement, landslide "Stró¿ówka" in Szymbark; A – cumu -lative displacement; B – displacement increments

–6 –3 0 3 6 “0” 3.XII.2006 14.VIII.2007 21.XI.2007 w kierunku upadu in dip direction w kierunku rozci¹g³oœci in strike direction 24 24 24 22 22 22 20 20 20 18 18 18 16 16 16 14 14 14 12 12 12 10 10 10 8 8 8 6 6 6 4 4 4 2 2 2 0 0 0 g³êbokoœæ [m] depth [m] 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 g³êbokoœæ [m] depth [m] –6 –3 0 3 6 –6 –6 –3 –3 0 0 3 3 6 6 przemieszczenie skumulowane [mm] cumulative displacement [mm] przemieszczenie skumulowane [mm] cumulative displacement [mm] A B

Ryc. 7. Krzywe przemieszczenia zbocza, osuwisko w Œwinnej Porêbie; A –

prze-mieszczenie skumulowane; B – przyrosty przemieszczenia

Fig. 7. Curves of slope displacement, landslide in Œwinna Porêba; A – cumulative

mo¿liwe, jeœli otwór jest zbyt p³ytki i nie przebija powierzchni poœlizgu. Natomiast o wystêpowaniu rotacji œwiadczy odchylenie otworu w kierunku przeciwnym do nachylenia stoku („ko³yska”). Przyk³ad pokazano na ryci-nie 11. Przypadek C mo¿na zaobserwowaæ w s³abych grun-tach (por. ryc. 8), a tak¿e w osadowych masywach skal-nych, gdy zsuw ma charakter konsekwentny.

Oszacowanie prêdkoœci zsuwu i jej zwi¹zku z warunkami zewnêtrznymi

Zsuwy zachodz¹ z prêdkoœci¹ zale¿n¹ g³ównie od warunków zewnêtrznych, tj. od opadów atmosferycznych, topnienia œniegu, wegetacji roœlin itp. Pomiary prowadzo-ne przez autora wykazuj¹, i¿ w wiêkszoœci przypadków maj¹ one charakter, który mo¿na okreœliæ jako „quasi-ci¹g³y”.

Ruch osuwiskowy odbywa siê z

niewielk¹ prêdkoœci¹, sporadycznie zani-ka, jednak nie pojawiaj¹ siê gwa³towne,

skokowe przyrosty przemieszczenia

(Zabuski i in., 2004). Na rycinie 12 przedstawiono typowy przyk³ad takiego ruchu. Zwraca uwagê fakt, i¿ przyrosty przemieszczenia zachodz¹ przede wszyst-kim w okresie wiosennym, w czasie wiê-kszych opadów, którym z regu³y towa-rzyszy topnienie œniegu. Dodatkowym czynnikiem, który mo¿e mieæ wp³yw na intensyfikacjê ruchów w tym okresie, jest s³abo jeszcze rozwiniêta roœlinnoœæ, cze-go skutkiem jest brak transpiracji wody przez roœliny i jej przes¹czanie siê do warstw g³êbszych. W okresach od czerwca do lutego lub marca przyrosty przemiesz-czenia s¹ bardzo ma³e, niekiedy wrêcz zerowe, a nawet ujemne. Jednak¿e równie¿ w okresach letnich rejestrowano wiele osu-wisk, których powstanie wi¹za³o siê czê-sto z powodziami b¹dŸ deszczami o cha-rakterze nawalnym.

Wyznaczenie kierunku zsuwu

Jak wyjaœniono w rozdziale 2, sonda mierzy prze-mieszczenia w dwóch kierunkach, tj. w kierunku pary row-ków rury inklinometrycznej, w której siê porusza, oraz w kierunku do niego prostopad³ym. Rurê montuje siê w ten sposób, by orientacja pary rowków, w których porusza siê sonda, odpowiada³a kierunkowi nachylenia zbocza; w tej sytuacji orientacja drugiej pary odpowiada rozci¹g³oœci zbocza. Takie jednoznaczne zorientowanie jest mo¿liwe przy prostej morfologii zbocza. Nieregularne kszta³ty powierzchni terenu utrudniaj¹ odpowiednie ustawienie rury. W efekcie oprócz przemieszczeñ „w kierunku upadu (nachylenia)” obserwuje siê równie¿ stosunkowo du¿e przemieszczenia „w kierunku rozci¹g³oœci”, w którym teo-retycznie nie istnieje nachylenie zbocza. Jest to tylko pozornie nielogiczne. Taki przypadek mo¿e bowiem wyst¹piæ wówczas, gdy na przyk³ad obok otworu znajduje siê zag³êbienie, np. w¹wóz, który jest tak¿e zorientowany w kierunku upadu. Przemieszczenie wypadkowe wynika wiêc z przemieszczania siê masywu w obydwu kierunkach. W praktyce tego typu efekty pojawiaj¹ siê czêsto. Przyk³ad pokazano na rycinie 13 (patrz tak¿e ryc. 7). Wielkoœci prze-mieszczenia w kierunku nachylenia zbocza oraz w kierun-ku w¹wozu s¹ do siebie zbli¿one. Zatem przemieszczenie wypadkowe jest w przybli¿eniu zgodne z wyznaczonym wczeœniej kierunkiem zsuwu.

Sygnalizowanie inicjacji ruchu osuwiskowego W pewnych przypadkach wynik pomiaru inklinome-trycznego stanowi sygna³ inicjacji procesów, prowadz¹-cych do utworzenia siê osuwiska w miejscu posadowienia otworu. Taki przypadek mo¿na by³o zaobserwowaæ w 2011 r. na osuwisku w Koronowie ko³o Bydgoszczy. Sytuacjê objaœnia rycina 14. Otwór znajduje siê w odleg³oœci oko³o 2,5 m od skarpy g³ównej istniej¹cego osuwiska. Powsta³a

90 45 0 45 90 –18 –18 –9 –9 0 0 9 9 18 18 “0” 13.IX.2004 13.XII.2004 18.III.2005 20.V.2005 15.VI.2005 19.VIII.2005 23.IX.2005 26.XI.2005 9.I.2006 22.IV.2006 13.V.2006 19.VI.2006 21.VII.2006 25.VIII.2006 26.IX.2006 23.X.2006 29.XI.2006 10.I.2007 28.III.2007 8.V.2007 6.VI.2007 17.VII.2007 20.VIII.2007 15.X.2007 w kierunku upadu in dip direction w kierunku rozci¹g³oœci in strike direction przemieszczenie skumulowane [mm] cumulative displacement [mm]

przyrost na odcinku jednostkowym [mm]

increment at unit length [mm]

5,5 5,5 5,5 5,5 5,0 5,0 5,0 5,0 4,5 4,5 4,5 4,5 4,0 4,0 4,0 4,0 3,5 3,5 3,5 3,5 3,0 3,0 3,0 3,0 2,5 2,5 2,5 2,5 2,0 2,0 2,0 2,0 1,5 1,5 1,5 1,5 1,0 1,0 1,0 1,0 0,5 0,5 0,5 0,5 0 0 0 0 g³êbokoœæ [m] depth [m] g³êbokoœæ [m] depth [m] 90 45 0 45 90 A B

Ryc. 8. Krzywe przemieszczenia zbocza, osuwisko „Stró¿ówka” ko³o Szymbarku; A –

prze-mieszczenie skumulowane; B – przyrosty przemieszczenia

Fig. 8. Curves of slope displacement, landslide "Stró¿ówka" in Szymbark; A –

cumu-lative displacement; B – displacement increments

Ryc. 9. Odchylenie drzewa od pionu zgodne z nachyleniem stoku

osuwiskowego

Fig. 9. Deviation of the tree from the vertical in accordance with

ona w okresie wiosennym 2011 r., w wyniku retrogresji (czyli rozprzestrzeniania siê w górê) osuwiska, znaj-duj¹cego siê poni¿ej. Od momentu jej powstania zmieni³ siê trend przemieszczenia otworu. Poprzednio, gdy skarpa g³ówna by³a oddalona o oko³o 5–6 m od otworu, jego prze-mieszczenia zachodzi³y w kierunku nachylenia stoku. Utworzenie siê skarpy w bezpoœrednim s¹siedztwie otworu spowodowa³o inicjacjê ruchu rotacyjnego (por. ryc. 10b), którego pocz¹tki zaobserwowano w pomiarze w dniu 31 maja 2011 r. Mechanizm ten wskazuje, i¿ osuwisko ma wp³yw na zachowanie siê terenu le¿¹cego wy¿ej, poza nim. Mo¿na przypuszczaæ, ¿e w przysz³oœci nast¹pi¹ dalsze deformacje i osuniêcie siê tej strefy.

PODSUMOWANIE

W artykule opisano metodê inklinometryczn¹ i przed-stawiono zalety pomiarów inklinometrycznych w ocenie

procesów deformacji zboczy. Mo¿liwoœci metody zilustro-wano przyk³adami wyników pomiarów w otworach na terenie Beskidów – Niskiego i Ma³ego oraz w Koronowie ko³o Bydgoszczy. Podkreœlono wa¿n¹ rolê poprawnej i sta-rannej interpretacji wyników, która w szeregu niejedno-znacznych przypadków jest trudna.

Du¿e znaczenie dla uzyskiwania prawid³owych wyni-ków ma w³aœciwe wykonanie otworu i instalacji kolumny inklinometrycznej. Przy niedostatecznym wype³nieniu otworu brak jest skutecznego po³¹czenia kolumny z otaczaj¹cym oœrodkiem. Wówczas wyniki mog¹ nie byæ wiarygodne, szczególnie w pocz¹tkowych seriach pomiarowych, dopóki nie zajdzie œcis³y kontakt kolumny z przemieszczaj¹cym siê, rozluŸnionym masywem.

Zasadnicza wada pomiarów inklinometrycznych

wynika z faktu, ¿e dla uzyskania wyników w postaci prze-mieszczeñ konieczny jest czas pomiêdzy pomiarem odniesienia (zerowym) i kolejnymi pomiarami. Niekiedy poprawne wyniki uzyskuje siê po d³ugim czasie; jak pokazuje przyk³ad na rycinie 5, nawet po wielu mie-si¹cach. Istnieje wprawdzie mo¿liwoœæ zainstalowania sond inklinometrycznych „na sta³e” w otworach i wykonywanie ci¹g³ych, automatycznych pomiarów. Jest to jednak rozwi¹zanie kosztowne i mo¿na je stosowaæ na obiektach o du¿ym znaczeniu (np. na przyczó³kach zapór, autostradach). Niezale¿nie od tego, zalety metody zdecydo-wanie przewa¿aj¹ nad wadami. Dlatego wskazane jest dal-sze popularyzowanie pomiarów inklinometrycznych jako metody, pozwalaj¹cej na prawid³ow¹ ocenê procesów defor-macji. Jest to tym wa¿niejsze, ¿e potrzebê tak¹ dostrze¿ono w Ministerstwie Œrodowiska, wydaj¹c rozporz¹dzenie „w sprawie informacji dotycz¹cych ruchów masowych ziemi” (Dziennik Ustaw z dnia 20.06.2007), w którym „dla tere-nów, na których wyst¹pi³y ruchy masowe ziemi oraz dla terenów zagro¿onych ruchami masowymi ziemi mog¹cymi spowodowaæ bezpoœrednie za- gro¿enie dla ¿ycia ludzi, infrastruktury technicznej lub komunikacyjnej prowadzi siê obserwacje, zwane monitoringiem”. Dotyczy to równie¿ pomiarów inklinometrycznych.

Ryc. 11. Odchylenie s³upa od pionu przeciwne do nachylenia

stoku osuwiskowego

Fig. 11. Deviation of the pole from the vertical opposite to the

landslide slope inclination

otwór borehole C otwór borehole B powier zchnia poœlizgu slip_surface otwór borehole A

Ryc. 10. Rodzaje ruchów osuwiskowych; A – zsuw translacyjny wzd³u¿ powierzchni dyskretnej; B – zsuw rotacyjny; C – zsuw

translacyjny „arkuszowy”

Fig. 10. Types of landslide movements; A – translational movement along a discrete surface; B – rotational slide; C – translational

–5 0 5 10 15 20 25 30 data date pr zemieszczenie [mm] displacement [mm] 13–09–04 13–10–04 12–11–04 12–12–04 11–01–05 10–02–05 12–03–05 11–04–05 11–05–05 10–06–05 10–07–05 09–08–05 08–09–05 08–10–05 07–11–05 07–12–05 06–01–06 05–02–06 07–03–06 06–04–06 06–05–06 05–06–06 05–07–06 04–08–06 03–09–06 03–10–06 02–11–06 02–12–06 01–01–07 31–01–07 02–03–07 01–04–07 01–05–07 31–05–07 30–06–07 30–07–07 29–08–07 28–09–07 28–10–07 ? wiosna spring wiosna spring zima/wiosna winter/spring 2004 2005 2006 2007 wypadkowe resultant w kierunku upadu in dip direction w kierunku rozci¹g³oœci in strike direction

Ryc. 12. Przemieszczenie otworu w funkcji czasu, osuwisko w Bystrej ko³o Gorlic

Fig. 12. Displacement of the borehole in function of time, landslide in Bystra near Szymbark

budynek

house

budynek

house

Ryc. 13. Wyznaczenie wielkoœci i kierunku wypadkowego przemieszczenia otworu, osuwisko w Bielance ko³o Szymbarku Fig. 13. Determination of the resultant direction of borehole displacement, landslide in Bielanka near Szymbark

Wyniki przedstawione w artykule autor uzyska³ prowadz¹c badania osuwisk w ramach projektu Unii Europejskiej pt. „Assessement of Landslide Risk and Mitigation in Mountain Areas (2001–2004)” oraz trzech projektów krajowych, finanso-wanych przez Ministerstwo Nauki, KBN oraz NCBiR, realizo-wanych w latach 2003–2012.

LITERATURA

BEDNARCZYK Z. 2011 – Pierwszy w Polsce system wczesnego ostrzegania o zagro¿eniu osuwiskowym w czasie rzeczywistym na przyk³adzie wybranych lokalizacji w Beskidzie Niskim, Biul. PIG, 446 (1): 9–18.

BORGATTI L., CORSINI A., MARCATO G., RONCHETTI F. & ZABUSKI L. 2008 – Appraise the structural mitigation of landslide risk via numerical modelling: a case study from the northern Apenni-nes (Italy), GEORISK. Taylor & Francis Gr., 2 (3): 141–160. DOMAÑSKA P. & WICHUR A. 2007 – Mo¿liwoœci wykorzystania pomiarów inklinometrycznych do oceny statecznoœci skarp. Górn. i Geoin¿., 31: 97–103.

GRABOWSKI D., MARCINIEC P., MROZEK T., NESCIERUK P., R¥CZKOWSKI W., WÓJCIK A. & ZIMNAL Z. 2008 – Instrukcja opracowania Mapy osuwisk i terenów zagro¿onych ruchami masowymi w skali 1 : 10 000, PIG,Warszawa., s. 92.

GREEN G.E. & MIKKELSEN P.E. 1986 – Measurement of ground movement with inclinometers, Proc.4th Int. Geotechnical Seminar on Field Instrumentation and In Situ Measurements, Singapore: 235–246. GREEN G.E. & MIKKELSEN P.E. 1988 – Deformation measurements with inclinometers, Transportation Research Record 1169, TRB Washing-ton: 1–15.

MARCATO G., FUJISAWA K., MANTOVANI M., PASUTO A., SILVANO S., TAGLIAVINI F. & ZABUSKI L. 2007 – Evaluation of

Seismic Effect on the Landslide Deposit of Monte Salta (Eastern Italian Alps) Using Distinct Element Method. Nat. Hazards Earth Syst. Sc., 7: 695–701. MARCATO G., MANTOVANI M., PASUTO A., SILVANO S., TAGLIAVINI F., ZABUSKI L. & ZANNONI A. 2006 – Site Investiga-tions and Modelling at La Maina Landslide (Carnian Alps, Italy). Nat. Hazards Earth Syst. Sc., 6: 33–39.

STARK T.D. & CHOI H. 2008 – Slope inclinometers for landslides. Landslides, 5: 339–350.

WANIK K. 2012 – Zastosowanie monitoringu inklinometrycznego w realizacji in¿ynierskich obiektów budowlanych. In¿. Morska i Geo-tech., 4: 393–400.

WOLSKI W, FUERSTENBERG A, SORBJAN P. 2007 – Wykorzysta-nie pomiarów inklinometrycznych do oceny stanu bezpieczeñstwa budowli, Materia³y XXIII. Konferencji Naukowo-Technicznej „Awarie Budowlane”, Szczecin-Miêdzyzdroje: 519–526.

ZABUSKI L. 2004 – Prediction of the slope movements on the base of inclinometric measurements and numerical calculations. PGI Spec. Papers, 15: 29–37.

ZABUSKI L., GIL E. & BOCHENEK W. 2004 – Interdependence between groundwater level and displacement of the landslide slope. PGI Spec. Papers, 15: 39–42.

ZABUSKI L., ŒWIDZIÑSKI W. & KULCZYKOWSKI M. 2012 – Identyfikacja i monitorowanie procesów osuwiskowych w dolinie Brdy w Koronowie ko³o Bydgoszczy, In¿. Morska i Geotech., 6: 691–700. ZABUSKI L., THIEL K. & BOBER L. 1999 – Osuwiska z fliszu Kar-pat polskich, Geologia – Modelowanie – Obliczenia statecznoœci. Wydawnictwo IBW PAN, Gdañsk, s. 171.

ZABUSKI L., THIEL K. & IWAÑCZAK J. 1992 – Projektowanie i wyko-nanie automatycznych systemów kontroli zboczy na przyk³adzie zbocza osu-wiskowego w Tresnej, Wydawnictwo Instytutu Budownictwa Wodnego PAN w Gdañsku, Biblioteka Naukowa Hydrotechnika nr 13, Gdañsk, s. 52. Praca wp³ynê³a do redakcji 11.06.2012 r.

Po recenzji akceptowano do druku 9.10.2012 r.

18.03.10 21.04.10 18.05.10 18.06.10 27.08.10 29.10.10 29.03.11 31.05.11 28.07.11 01.09.11 g³êbokoœæ [m] depth [m] glina piaszczysta sandy loam

glina piaszczysta + piasek

sandy loam + sand

i³ szary

grey clay

piasek pylasty/piasek drobny

dusty sand/fine-grained sand

przemieszczenie skumulowane [mm] cumulative displacement [mm] –6 –5 –4 –3 –2 –1 0 1 2 3 4 5 6 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 data pomiaru measurement date 12.01.10 18.03.10 21.04.10 18.06.10 27.08.10 29.10.10 29.03.11 31.05.11 28.07.11 01.09.11 wp³yw zsuwu skarpy influence of slope slip pr zemieszczenie [mm] displacement [mm] –4,8 –4,2 –3,6 –3,0 –2,4 –1,8 –1,2 –0,6 0,0 0,6 1,2 1,8 2,4 3,0 3,6 4,2 4,8 5,4 6,0 2,5 m

Ryc. 14. Sygnalizowanie inicjacji osuwiska w miejscu posadowienia otworu inklinometrycznego Fig. 14. Signalizing of the landslide movement initiation in place of the location of inclinometric