"The Scientific Renaissance, 1450-1630", Marie Boas, London 1962 : [recenzja]

476

N O T A T K I B I B L I O G R A F I C Z N E

. r ’ .; V v • - ' ■ f

iG. iP. M a t w i j e w s k a j a , U czen ije o czislie na sried n iew iek a w om bliżniem

i sried n iem w o sto k ie . Iz d a tie lstw o „F A N ” U zb iek sk o j S S R , T a szk ien t 1967, ss. 341. W y d a n a p o d eg id ą In stytu tu M a tem a tyk i im. W . I. R o m a n owsiki ego A k a d e m ii

N auk U zb e ck ie j S R R p u b lik a c ja h istory czn a ma te m a t n au cza n ia o lic z b ie n a

B lisk im i Ś red n im W sChocM e, ¡zastała p r z y g o to w a n a w ra m a ch w ie lo le tn ie g o pla n u ba d a ń h istorii m a tem a ty k i w itym in sty tu cie p o d k ie ru n k ie m ak a dem ika S. C h . S i - ra d żin ow a . C elem 'tej p ra cy b y ło u o g ó ln ie n ie iznanych ju ż fa k t ó w i n a p o d s ta w ie n o w e g o m a te ria łu o d tw o r z e n ie stanu n au cza n ia o lic z b ie n a B lisk im i 'Średnim W sch o d zie iw w ie k a c h śred n ich ¡(arytm etyka te orety czn a i p ra k ty czn a oraz algebra). T a k ie u ję c ie p r o b le m u w y m a g a ło o m ów ie n ia p reh istorii n a u cza n ia w ty m za kresie i d la te g o znadzną u w a g ę u d z ie lo n o w y n ik o m u zy sk a n y m w m a tem a ty ce sta ro ży tn ej G r e c ji i In dii. W k o ń c o w e j części p r a c y w y k a za n o .jaki w p ły w m ia ły p r a c e u czon y ch w sc h o d n ic h w d zie d zin ie m a tem aty k i n a r o z w ó j n a u k i e u ro p e js k ie j w X I I — X V I I w . M ateria łem w y jś c io w y m do op isa n ia n ie k tó r y c h ro z d z ia łó w t e j p r a c y b y ły d o k o n a n e p r z e z a u to rk ę p r z e k ła d y a ra b sk ich r ę k o p is ó w m a tem a ty czn y ch . P r a c a została n api­ sana n a p od sta w ie 'dan ych czerp a n y ch z 'literatury ora z m a teria ły w ie lu arab sk ich r ę k o p is ó w I X —X I I I w . P r a c a sk łada się z n a stę p u ją c y ch r o z d z ia łó w : liczb a i w ie l­ k o ść w d a w n e j G re cji, matemaityfka n a B lisk im i Ś re d n im W sch odzie- w w ie k a c h

śred n ich ¡(przytoczono t u m i n . k ró tk ie d a n e b io -b ib lio g r a fic z n e 66 m a te m a ty k ó w

i a stron om ó w w s c h o d n ie g o śred n iow iecza ), a ry tm etyk a te o re ty cz n a n a ś r e d n io ­ w ie c z n y m W sch odzie, a ry tm e ty k a p ra k ty czn a , a lgeb ra , n au cza n ie o irra cjon a lizm ie, te o r ia stosu nk u w ie lk o ś c i, r o z w ó j p o j ę d a lic z b y , o w p ły w ie p r a c u czo n y ch w s c h o d ­ n ic h n a r o z w ó j m a tem a ty k i w E u ropie. P r a c a z a w ie ra b o g a ty w y k a z litera tu ry ,

sk ła d a ją ę y się z ¡1030 p o z y c ji, w tyjm 31913 w jęz. r o s y js k im a p o zo s ta łe w ję z y k a ch

o b c y c h ((m in . w jęz. p o ls k im : A vncen na , 1'963). W t r e ś d p r a c y u m ieszcz on o r e p r o ­

d u k c je fr a g m e n tó w n ie k tó r y c h a rch iw a ln y ch p r a c rę k o p iśm ie n n y ch a n a k o ń cu p o d a n o r e je s t r nazwiisk. K sią żk a jest przezn a czon a g łó w n ie d la h istory k ów .

J. K .

M arie B o a s , T h e S cien tific Renaissance,. 1450—1630. C ollin s, L o n d o n 1962,

ss. 380, r y c . 1(8.

A u to r k a , p o c h o d z ą c a z e S p rin g field , w y k ła d a h istorię i lo g ik ę w Indiana. P o ­

c z ą tk o w o stu d iow a ła chem ię, ¡stąd ¡zapew ne je j p u b lik a c ja z 11958 ¡r. n osi ¡tytuł R o b ert

B o y le i chemia X V I I w ieku . P ó ź n ie j d o p ie ro zm ien iła s w o je zain teresow a n ia.

N auka odrodzenia n a le ży d o 'serii to m ik ó w (G reckie początki w sp ółczesn ej nauki, Od Galileusza d o N ew ton a , Nauka w ie k u rozum ow ania, F izyk a X I X w iek u , Biologia X I X w iek u , F izyk a X X w iek u , Biologia X X w ieku ), w y d a w a n y c h p rze z m ęż a au tork i

dra A . R . H alla, z k tó r y m też p r z y g o to w u je do dru k u n ie zn an e p ism a N ew ton a. v

K sią żk a sk ła d a się z jed en astu ro zd zia łó w . P ie rw szy m a

'Charakter

n ia i p o ru s za n a stę p u ją ce k w e stie : n a u k a i n au czan ie, p o p u la ry z a c ja w ie d zy , h u m a­ n iz m , hum an izm i n au ka, hum an izm i w ied za śred n iow ieczn a , naiuka i n a w ig a cja ,

k a rtog ra fia , in stru m en ty n a w ig a cy jn e , zagadnienia ¡astronom iczne, ruichy

d a ł

b iesk ich , m a tem a ty k a astronom iczna, M ik o ła j z K u zy , F eu erb ach , R eg iom on tan u s. W r o zd zia le II autortoa (kreśli r o z w ó j b otan ik i, zoo log ii, o r n itolo g ii, e m b rio lo g ii (G essn er, R a n d elet, B e lo n , C esalpinu s i in.). N a stęp n e d w a ro zd zia ły (iMI i IV ) są p o ś w ię c o n e osią g n ięciom ¡astronomii, w szczegółn olśd zaś r e a k c ji w y w o ła n e j odk ry ­ cie m K op e rn ik a ¡(rew olu cja fcop em ik a ń sk a ); d o te g o tem atu a u tork a n a w ią z u je też

Recenzje

₄₇₇

w dalszych rozd zia łach . Z k o le i (rozdział V ) z a jm u je się r o z w o je m n a u k i le k a rs k ie j, w sz,cz¡ególnoéd zaś an atom ii o p is o w e j (L e o n a r d o da V in ci, V esaliu s, B e r e n g a iiu s, F ern eliu s i in.). W dalszym ciągu (rozdz. V I) m o w a je s t o k o n c e p c ja c h paranauiko- w y c h : alchem ii, astrologii, m a gii .naturalnej, m a g n ety zm ie itp. W rozd zia le V I I o m ó ­ w io n e są n a jw a ż n ie js z e osiąg n ięcia n a p o lu m a tem aty k i. W r o zd zia le V I I I d a je a u tork a p o g lą d ¡na zagadnienie n au M i n au czan ia. O sob n e m ie js c e {r o z d z ia ł I X ) p o ś w ię c iła p o c z ą tk o m fiz jo lo g ii (R . C olu m bu s, C esalpinu s, Serwet, H a rv ey ). W r o z ­

dziale X porusiza za ga d n ien ia zw iązan e z r e c e p c ją koparnilkandamu (stosu n ek K e p ­ le ra d o m y śli K o p e rn ik a , a sp e k ty r e lig ijn e , m isty c y z m m a te m a ty czn y , sta n o w isk o T y ch a n a itd.). W ostatnim rozd zia le jest m o w a o od k r y c ia c h ta k ich , ja k te le sk o p , o satelitach Ju pitera, G alileuszu, o d eb a ta ch n a tem a t g w ia zd , w ie d z y i r e lig ii itp . W Epilogu au tork a p o d k re śla r ó ż n ic e za ch od zą ce m ię d z y ch a ra k terem n a u k i śre d n io ­ w ie cz n e j i naulki ren esa n so w ej, n a je j fu n k c ję i p o w ią z a n ia z filo z o fią .

K sią żk a m a c h a ra k te r w y k ła d u o b e jm u ją c e g o n a jc e n n ie jsz e o sią g n ię cia n a p o lu n au k p rze d e w szy stk im p rzy ro d n iczy ch , k o s m o lo g ii w sz e ro k im zn aczen iu. C e c h u je g o swoiStę u ję c ie autorki, w k tó r y m g łó w n y a k cen t s p o cz y w a n a sa m y m za ga d n ien iu

r o z w o ju i f u n k c ji osią g n ięć n a u k o w y ch , p r z y o d p o w ie d n io d o b ra n y m m a te ria le

fa k to g r a fic z n y m .

S. S.

H . W illson C o a t e s , V . H a y d en W h i t e , T h e E m erg en ce o j L iberał H um ar

nism . M c G r a w -H ill, N e w Y o r k 1966. .

K sią żk a stan ow i w n ik liw e stud ium w szytkach p r ą d ó w u m y s ło w y c h w E u ro p ie od czasów za łam an ia się cy w iliz a c ji ś r e d n io w ie cza w X I V w ., p o p r z e z o k re s o św ie­ cenia, aż d o r e w o lu c ji b u rżu a zy jn y ch w łą czn ie. T e m a t p o tra k to w a n y zo sta ł r a c z e j an ality czn ie n iż o p is o w o . A u to r z y śledzą g łó w n y n u rt 'cy w iliza cji z a ch od n ie j, p r z e d ­ sta w ia ją c g o tu ja k o lib e ra ln y hum an izm , i sta ra ją się o k re ś lić je g o p o c h o d z e n ie ,

sk ładow e, r o z w ó j i p e rsp e k ty w y .

T r e ś ć : O d ro d ze n ie w ło s k ie —■ za czą tk i k r y ty k i o d zie d zicza n e j tradycją i p o c z ą tk i hum anizm u św ieck ieg o. R o z p a d je d n o ś ci c h r z e ś d ja ń s k ie j n a Z a c h o d z ie — reneisans p ółn o cn y , r e w o lt a p rotesta n ck a i r e a k cja k a tolick a . (N ow y św ia to p o g lą d r e lig ijn y — to le ra n c ja i w o in o m y ś lid e ls tw o . N o w y św ia to p o g lą d p o lity cz n y — p a ń s tw o n a r o ­ d o w e i k ie ru n k i m y śli p o lity cz n e j. N o w y św ia to p o g lą d e k o n o m ic z n y — m e r k a n - ty lizm i e k o n o m ia u to p ijn a . N o w e p a ję d e (przyrody i p r z e w r ó t n a u k o w y . F o r m o ­ w a n ie się n o w o c z e s n e j m y śli w X V I I I w . W ie k X V I I I — w ie lk a an aliza. P o stę p i u p ow szech n ien ie w ie d zy . W oln ość r e lig ijn a i u m y słow a . W o ln o ść o b y w a te lsk a i p olity czn a . W o ln o ść ¡ekonom iczna i sp ołeczn a . Id e o lo g ią r e w o lu c ji i k o n trr e w o lu cji.

W itold P a w e ł C i e n k o w s k i , Poligloci i hieroglify. N asza K sięg a rn ia , W a r­

szaw a 1067, ss. 407, ilustr.

Jest t o p op u la rn o n a u k ow a p r a c a jęz y k o zn a w cz a p o ś w ię c o n a k o le jn o : d z ie jo m p ism a (pierw sza c z ę ś ć książk i), p ism u M a jó w i h istorii je g o od czy ta n ia , pnzede w szystkim h istorii p r a c y J u r ija K niorazow a w ty m za kresie (część 'druga k sią żk i), fen om en a ln y m p o lig lo to m '(część trzecia, s. 252— 303), /w reszcie zagadnieniu , ja k się u czy ć ję z y k ó w ob cy ch .

W śród p r z e d sta w io n y c h p r z e z W . P . C ien k ow S k ieg o p o lig lo tó w , z n a ją c y c h p o ik ilk an aśde c zy k ilk a d ziesią t ję z y k ó w i(w w y p a d k u ¡kilku p o lig lo t ó w liczb a ję z y k ó w p rzek ra cza i setk ę!) jest k ilk u u c z o n y c h : G iu se p p e iM ezzofooti <1774— 1849), p r o fe s o r ję z y k ó w sta roży tn y ch na u n iw ersy te cie w B o lo n ii, n astępn ie k u stosz b ib lio te k i w a ­