Recenzje 99
nej. N ie k ażd y , k to je sto su je, je s t zn aw cą (czy też w yznaw cą) filozofii ary sto teleso w sk iej, p o d o b n ie ja k nie k ażd y , k to dziś używ a term in u „ lu k a in fia n cy jn a ” , d o w o d zi ty m sam ym zn ajo m o ści p ro b lem ó w e k o n o m ii. O recepcji a ry sto te liz m u u D łu g o sza — to u te s p ro p o rtio n s gardées — w y p o w ied ziała się a u to r k a w sw ojej k siążce n a stro n a c h 86 i 91.
K siążk a —- zg o d n ie z tym , co stw ierd za P T R ecen zen t — jes t trad y c y jn a w ujęciu i n adzw yczaj o stro ż n a w p o d e jm o w a n iu now y ch inicjatyw . W y n ik a to z in ten cji a u to rk i, k tó ra d ą ż y ła d o tego. by jej k sią żk a była raczej po ży te czn a niż n o w a to rsk a . P o n a d to , przy realizacji p ro g ra m u b a d a ń — p ro p o n o w a n e g o p rzez h isto ry k ó w ju ż w ro k u 1906 a p o d jęte g o w recen zo w an ej książce (p o r. str. 8— 9) — a u to rk a św iad o m ie p o z o stała w iern a m eto d o m trad y c y jn y m , gdyż często z d a rz a się ro z p ra w o m , „p o d ejm u ją cy m no w e in icjaty w y ” , że to , c o w n ich d o b re , nie zaw sze je s t n o w a to rsk ie, a to , c o n o w a to rsk ie , nie jes t eo ip so d o b re.
M a łg o rza ta H anna M a lew icz (Warszawa)
Ja ro sla v F o l t a , L u b o ś N o v ÿ , D èjiny prirodnich v'ed v datech. C hronologicky prehled. P ra h a : M la d â F r o n ta 1979, 359 ss.
W y d an a w P ra d z e k sią żk a d w ó ch w y b itn y ch czeskich h isto ry k ó w n a u k i je s t po zy cją n iezb ęd n ą w b ib lio tece k ażd e g o h isto ry k a n a u k p rz y ro d n ic zy c h . P ró b a c h ro n o lo g icz n e g o przed staw ien ia k olejności w ydarzeń w n a u c e św iatow ej p rzy n o si stru m ie ń in fo rm a cji, k tó re w całości s k ła d a ją się n a o b ra z dziejów n a u k p rz y ro d n ic zy c h i ścisłych w dłu g im ok resie i w b a rd z o in teresu jącej perspektyw ie.
K sią ż k a ta, p o m y ślan a ja k o p u b lik a c ja e n cy k lo p ed y cz n a i p o p u la rn o n a u k o w a (św iadczy 0 tym ty p w y daw nictw a), spełnia je d n a k ż e w szystkie w y m ag an ia p o w ażn ej p ra cy w a rs z ta towej.
D ćjiny... s k ła d a ją się z trzech części. C zęść pierw sza, n ajo b szern ie jsza, to tek st zasad n iczy , w k tó ry m ro k p o ro k u p o d a je się k o lejn o , z m in im aln y m k o m e n ta rz e m , in fo rm acje o te o ria c h n au k o w y ch , o d k ry c ia ch , p o w sta ły ch in sty tu c jac h , no w y ch in stru m e n ta c h b ad aw czy ch itp . fa k ta c h . C zęść d ru g a — to o b szern a tab ela sy n ch ro n icz n a. C ało ść u z u p ełn iają in d ek sy : nazw isk i rzeczow y [część trzecia]. S z k o d a , że nie w y o d rę b n io n o in d ek su in stytucji n a u k o w y ch , ta k przecież w ażn y ch w ro zw o ju n au k i św iatow ej.
Pierw sze in fo rm acje w tej p u b lik acji d o ty czą zam ierzch ły ch ep o k cyw ilizacji ludzkiej 1 p rz ed sta w iają osiągnięcia w dziedzinie tech n o lo g ii s p o rz ą d z a n ia n arzęd zi o ra z o b serw acje p rzy ro d n icz« p ro w a d zą c e d o p o w sta n ia h o d o w li, a n a stęp n ie ro ln ic tw a i pierw ocin m ed y cy n y ludow ej. O s ta tn ie d a n e d o ty cz ą ro k u 1975. T a o g ro m n a ro zp ię to ść czaso w a p o w o d u je , siłą rzeczy, o d m ien n y sp o só b u jm o w an ia ró żn y ch epok. D o m niej więcej X I w. naszej ery a u to rz y o p eru ją, ja k o m ia rą czasu, w iekiem . D a ty roczne są sp o rad y czn e, p o d a w a n e w w y p a d k a c h n iew ątpliw ych. O d w ieku X I d a ty ro c zn e są z a s a d ą k o n stru k c ji tek s tu . C zasam i, szczególnie o d w ieku X V II, p o d a je się po d z ia ły ro k u — p o jaw ia się p ro b lem p rio ry te tu n a u k o w eg o . O d w ieku X V III a u to rz y p rz ed sta w iają k ró c iu tk ie o g ó ln e c h a ra k te ry sty k i e p o k i, m ające z o rie n to w ać czy teln ik a w w ażniejszych p rą d a c h u m ysłow ych i g łów nych tre n d a c h tw o rz ąc y ch się p ro g ram ó w bad aw czy ch . W całym tekście in fo rm a c je o n a u k a c h p rz y ro d n ic zy c h są u z u p ełn ian e o najw ażniejsze w y d arzen ia po lity czn e i d o k try n y filozoficzne, m ające z asad n iczy w pływ n a styl m yślenia epoki.
D la p ierw szych w ieków naszej cyw ilizacji a u to rz y o d n o to w u ją n ajd ro b n iejsze n a w et w zm ianki o o d k ry ciach , ob serw acjach , w y d an y ch d ziełach, te o ria c h i in n y ch p rz ejaw ac h um ysłow ej d ziałaln o ści ludzkości. W w iekach późniejszych in fo rm a cje d o ty czą w yłącznie działaln o ści ściśle n au k o w ej, p rz ed staw io n ej w całości. W m iarę p rzy b liżan ia się d o naszej ep o k i co raz o strzejsza staje się selekcja in fo rm acji u m ieszczanych w książce. Je d n a k że , m im o tej selekcji, w ieki X IX i X X z ajm u ją p ro c e n to w o najw ięcej m iejsca!
200 R ecenzjc
In tere su jąc a je s t p ro p o z y cja p rzed staw ien ia te ry to rialn eg o zasięgu osiągnięć n au k o w y ch . N ie o g ra n ic zo n o się d o n a u k i eu ro p ejsk iej i k ra jó w B asen a M o rza Ś ró d ziem n eg o , a-Je w zależności od sta n u z aa w a n so w a n ia b a d a ń h isto ry czn y ch p re z e n to w a n o osiąg n ięcia in n y ch k rę g ó w k u ltu row ych. S zczególnie d u ż o uw agi p o św ięco n o k u ltu rz e chińskiej, indyjskiej i a rab sk ie j, a także p o stę p o m cyw ilizacji a m e ry k ań sk iej o k ręg u p rz ed k o lu m b ijsk ieg o . W książce w idać z n a k o m ite w y k o rzy stan ie św iatow ego d o ro b k u h isto rii n a u k i. P o n a d to w y ró ż n io n o w szystkie fak ty św iadczące o w pływ ie je d n y c h k u ltu r n a in n e c o raz integracji n a u k i ró żn y ch , odległych n iera z k ra in , społeczeństw o o d m ien n y m sp o so b ie m yślenia. Jest to cen n y elem en t recenzow anej k siążki.
Z ak re s p ro b lem aty k i i ty p in fo rm acji p o d a w a n y w D ejinach... je s t b a rd z o z ró żn ico w an y i o b ejm u je n iem al całość p rzejaw ó w n au k o w ej działaln o śc i. D o w iad u jem y się z aró w n o o p o stę p ac h ośw iaty, ja k i p o d ró ż a c h b a d aw c zy ch , o o b se rw acjach astro n o m ic zn y c h , p rzy ro d n iczy ch i in n y ch , o e k sp e ry m e n ta c h fizycznych i chem icznych. O d n o to w a n e są w szystkie w ażne cyw ilizacyjnie technologie, ja k np. o b ró b k a m etali. W iele m iejsca z ajm u ją in fo rm acje o rozw oju śro d k ó w p rz ek a zu , a więc d la ep o k najw cześniejszych — w iadom ości o p o w sta w a n iu ko lejn y ch alfa b etó w , n a stęp n ie p o w s ta n iu o p o stę p ac h tech n ik i d ru k u , w cza sa ch n o w o ży tn y ch — o ro z w o ju czaso p ism n au k o w y ch . W ażnym d ziałem in fo rm acji są w iad o m o ści o p o stę p ac h w k o n s tru o w an iu no w y ch in stru m e n tó w n a u k o w y ch , c o je s t zro zu m iale w h isto rii n a u k p rzy ro d n ic zy c h i ścisłych. N ie o m ija się d z ia łaln o ści o rganizacyjnej uczonych. A u to rz y s k ru p u la tn ie re je stru ją k o lejn o ść o rg a n iz o w a n ia się u n iw ersy tetó w e u ro p ejsk ic h [w sp o m n ian o rów nież o W szechnicy K rak o w sk iej] o ra z szkół p o d o b n e g o ty p u w in n y ch k rajach (np. a ra b sk ic h ); są w zm ianki 0 tw o rzen iu o b se rw a to rió w a stro n o m ic zn y c h , p o w staw an iu biblio tek i to w arzy stw n au k o w y ch . N a jb ard z ie j po czesn e m iejsce z a jm u ją je d n a k in fo rm a cje o k olejnych te o riac h — fo rm u ło w an y c h w ró żn y ch d zied zin ach n a u k p rzy ro d n iczy ch o ra z o p o w sta w a n iu p o jęć n a u k o w y ch i ich ew olucji w m iarę ro zw o ju p o z n an ia. P o lo n ica są w recenzow anej książce, oczyw iście, zn ik o m e. O g ra n icz ają się w łaściw ie d o stereo ty p o w eg o z esta w u , u z u p ełn io n eg o , z uw agi n a sp ecjalność jed n e g o z a u to ró w , o n azw isk o S tefan a B a n ac h a. N ie jest to c h y b a je d n a k w in ą czeskich
h isto ry k ó w n a u k i.
T ak i u k ład te k stu m a sw oje zalety i w ady. D o tych o sta tn ic h należy „ro zm y w a n ie się” o siągnięć poszczególnych u czo n y ch czy insty tu cji n au k o w y ch o raz n iem o żn o ść w y p u n k to w a n ia w io d ący ch osiągnięć ep o k i. T ru d n o śc i te w dużym sto p n iu zm niejsza w s p o m n ia n a ju ż o b sz ern a [20 ss.] tab e la sy n ch ro n icz n a. P o n iew aż je d n a k p ro b lem o m pow yższym po św ięco n o w iele p rac z z ak re su h isto rii n a u k i, to te ż należy n a tym m iejscu u w y p u k lać raczej zalety ujęcia c h ro n o lo g iczn eg o .
P rzed e w szystkim k siążk a służy, zg o d n ie ze sw oim encyklopedycznym przezn aczen iem , ja k o d o sk o n a ły in fo rm a to r. P o n a d to to k p reze n to w an ia fa k tó w , z a p ro p o n o w a n y p r? fz a u to ró w , ja s k ra w o egzem plifikuje k ilk a w a żn y c h p ro cesó w z ach o d zący ch w n a u c e ja k o całości, o b serw o w an y ch p rzez w ielu b a d ac zy . P rzed e w szystkim u k a zu je się n am b o g a ctw o myśli n au k o w ej, ja k a ro zw ijała się w każdej p raw ie epoce o ra z o g ro m n y plu ralizm w p o d c h o d ze n iu d o z as ad n i czych p ro b lem ó w p rzy ro d y i p ro p o n o w a n y c h ro zw iązań .
U jaw n ia się też w yraźnie, w ie lo k ro tn ie ju ż p o d n o sz o n e w ujęciach sy ntetycznych, sto p n io w e, law inow e n a ra s ta n ie now ej w iedzy. D la p rz y k ła d u w a rto n aw et p rzy to czy ć m ałe zestaw ienie. 1 ta k : osiąg n ięcia n a u k o w e o d p o c zą tk ó w naszej cyw ilizacji d o p o c z ą tk u naszej ery zajęły w książce 25 stro n ic. O d p o c z ą tk u n.e. d o r o k u 1300 — 22 stro n ice. W iek X IV — 2,5 ss., X V — 2 ss., X V I — 5 ss., X V I I — 12,5 ss., X V III — 21 ss., X IX — 43 ss., a 75 la t w ieku X X — 94 stro n y d ru k u . O b o k n a ra sta ją c e g o p o to k u fa k tó w obserw acy jn y ch stw ierd zam y , w m iarę ro zw o ju n a u k i, c o raz więcej o d k ry ć jed n o czesn y ch , a n astęp n ie p ra c w y k o n y w an y c h niezależnie o d siebie, w ró żn y ch o śro d k a c h , p rzez ró ż n e g ru p y uczonych. Z p o d a n eg o w D ejinach... m a te ria łu w y n ik a p o n a d to niezbicie, że w o b e cn y ch czasach , w o k re sie całego w ieku X X , znaczące o d k ry c ia zac zy n a ją być d o k o n y w a n e ty lk o w w ielkich c e n tra c h d y sp o n u ją cy c h a p a r a tu r ą o ra z k o n c e n tra c ją n a u k o w có w . N a u k a staje się sp ra w ą c o ra z b a rd ziej społeczną, a n a w et p ań stw o w ą.
R e c n z ji 201
I n n ą p raw id ło w o ścią, w y n ik a ją cą z teg o su ch eg o zestaw ien ia fa k tó w , je s t w y ra źn a a rty k u la c ja p; o b lem aty k i. W idać, jak n a ra s ta z ain tereso w an ie pew nym i z a g a d n ie n iam i; a b s o rb u ją c o ra z w iększe g ru p y uczo n y ch , ab y n a stęp n ie u stą p ić m iejsca innym p ro b le m o m , k tó re a k tu a ln ie w yniknęły. Przez histo rię n a u k i p rz ec h o d z ą n ieja k o „ fale te m a tó w ” , a zain tere so w a n ia o g ó łu b a d ac zy p rz e c h o d z ą z jed n e j d ziedziny n a u k p rz y ro d n ic zy c h d o in n ej, k tó r a sta je się w io d ącą. T ak n a p rz y k ła d w w ie k ach X V I— X V III n a u k a e u ro p ejsk a p a sjo n o w a ła się g eo g raficzn ą ek sp lo rac ją kuli ziem skiej, ab y w w ieku X V III p rzerzu cić c e n tru m zain tere so w a ń n a teo rety czn e p ro b lem y b io logii, m edycyny i fizjologii; n a stęp n ie p rz esu n ę ło się o n o w k ie ru n k u chem ii. W w ieku X X — z fizyki w k ie ru n k u bio lo g ii m o le k u larn e j. N ie o z n ac za to , oczyw iście, z an iec h a n ia b a d a ń w jak iejk o lw iek z "w ym ienionych dzied zin , ale doty czy zjaw isk u jęty ch ilo ścio w o : ilości i szybkości n a stęp o w a n ia p o sobie n o w y ch o d k ry ć , o p u b lik o w an y c h książek , o d czy tó w , po sied zeń n au k o w y ch . W nikliw y p rzeg ląd c h ro n o lo g icz n y , u jaw n iający p ro p o rcje ilościow e b a d a ń p o d e jm o w a n y ch w k ażd ej dziedzinie p rz y ro d o z n a w stw a , p ro w a d z o n y c h niem al ró w n o leg le, w skazuje n a istnienie zjaw isk a n a tu ra ln e j, s a m o rzu tn ej k o n c en trac ji b a d a ń w o k ó ł tem a tó w najisto tn iejszy ch d la d a n eg o ok resu .
W reszcie tak ie zestaw ienie o stro p o d k re śla w zajem n e zależności m iędzy n ow ym i o d k ry ciam i a p o w staw an iem no w y ch in stru m e n tó w n a u k o w y ch . W pływ je s t o b u s tro n n y i u w id a cz n ia z aró w n o z a p o trz e b o w a n ie n a o k reślo n y m eta p ie ro zw o ju n a u k i n a n o w e ro z w iąz an ia m eto d y czn e, ja k i w pływ tech n ik i b a d a ń n a ilość n o w a to rsk ic h ro zw iązań teo rety czn y ch .
Jak już w sp o m in a ła m , w m ia rę zb liż an ia się d o w spółczesności, selekcja m a te ria łu staje się c o ra z su ro w sza. Je st to n iezb ęd n y zabieg red ak cy jn y , ale w łaśnie w tym p u n k c ie p ro p o z y cje a u to ró w są c o raz b ard ziej k o n tro w e rsy jn e. T ru d n o , oczyw iście, p o d d a w a ć dyskusji w szystkie w ątpliw ości i p rz y ta cz ać re je str d ro b n y c h p rzeo czeń , ale p a rę u w ag w y d aje się isto tn y m i.
W iek X X i k o n iec w ieku X IX są w dużej m ierze p o d p o rz ą d k o w a n e fizyce. Je st to c h y b a ty lk o w części u sp raw iedliw ione. W ydaje się c zasam i, że n acz eln ą z a s a d ą w y b o ru o d k ry ć d o p rezen tacji by ło uw ieńczenie b a d a ń n a g ro d ą N o b la . N ie je s t to je d n a k n ajlep sza z a s a d a d o b o ru , gdyż z b y t fo rm aln a. T rac i się p rzy tym z oczu n ie k tó re dyscy p lin y nie m ają ce takiej „siły p rz eb ic ia ” , a m ają ce o g ro m n e zn aczen ie i ro zw ijające się w p óźniejszych la ta c h żyw iołow o. P rzy k ład em niech będzie tu ta j p rzed staw ien ie w k siążce dziejów biolo g ii. C ały w iek X X je s t z ap re ze n to w an y ja k o okres ro zw o ju bio lo g ii m o le k u la rn e j i fizjologii. Jej to osiągnięciom p ośw ięcają a u to rz y p raw ie w szystkie zam ieszczan e in fo rm acje. T ym sam y m u c h o d zi ich uw agi rozw ój b a d a ń z ekologii i geografii zw ierząt i ro ślin , z fito so cjo lo g ii i psychologii zw ierząt, a więc dyscyplin u p ra w iający ch ten n u r t b a d a ń , k tó ry p o d e jm u je d zisiaj p ro b lem aty k ę śro d o w isk a n a tu ra ln e g o i je g o o c h ro n y . P o d w alin y p o d te b a d a n ia z o stały p o ło żo n e w k o ń c u w X IX i n a p o c zą tk u naszeg o w ieku, czego w recen zo w an ej k siążce nie m o żn a od n aleźć (o p ró cz w zm ianki o p ra cy B ra u n -B la n q u eta s. 184). T ak ie zaw ężenie p o la w idzenia, n ieuw zględnienie n o w oczesnych p o stę p ó w n a u k , z ajm u jący ch się b io sfe rą, m a p o w ażn e kon sek w en cje i czasam i p ro w ad zi d o b łęd ó w w u k a zy w a n iu ró w n o w ag i w ro zw o ju dyscyplin. Pow ażnym więc przeoczeniem , w y n ik ający m z teg o p o d ejścia, je s t n ieo d n o to w a n ie w 1962 ro k u M ię d zy n a ro d o w e g o P ro g ra m u B iologicznego (IB P ), p o d c z a s gdy p o d a n o in fo rm a cje o ogłoszeniu R o k u S p o k o jn e g o S ło ń ca, o ek sp lo racji A rk ty k i i p ro g ra m a c h In terk o s m o s . A więc no w y jak o ś c io w o e ta p ro zw o ju n a u k i — p o w sta w a n ie m ię d z y n aro d o w y c h p ro g ra m ó w — zo stał zau w aż o n y , p o m in ię to ty lk o IB P. A przecież b y ła to w ielka, trw a ją ca 5 lat, św iato w a im p reza n a u k o w a , o b ejm u jąca b a d a n ia z z a k re su ek ologii, g enetyki i geografii g a tu n k ó w żyjących d zik o , u p ra w n y ch i człow ieka. IB P p rzek ształciła się w m ię d z y n aro d o w y p ro g ra m M aB (C złow iek i B iosfera) k o n ty n u o w a n y d o dziś i b ęd ący c h y b a w io d ą cą p ro b le m a ty k ą b io lo g iczn ą p rz eło m u w ieku X X i X X I.
Z p o d o b n y c h przesłan ek w ynika d alsze n a d m ie rn e selek cjo n o w an ie w zm ian ek z d ziedziny biologii. O m aw iając rozw ój in stytucji n au k o w y ch u p ro g u R en esan su , n iezm iern ie s k ru p u la tn ie o d n o to w a n o w szystkie p rzejaw y org a n izacji n a u k i. N a tym tle n iew y starczająca w y d aje się e n ig m aty czn a n o ta tk a (s. 72), że ro z p o cz ął się p ro ces z a k ła d a n ia o g ro d ó w b o tan ic zn y c h .
2 0 2 R ecen zje
A przecież o g ro d y były w pew nym o k resie najnow ocześniejszym i w a rsz ta tam i p racy biologów (nie ty lk o sy stem aty k ó w ) i m iern ik iem n ow oczesności u n iw ersy tetu . O d n o to w a n ie więc d a ty p o w s ta n ia ch o ciażb y k ilk u , najsław niejszych (n p . Ja rd in des P la n ts, K ew G a rd e n lub n iek tó ry ch z N o w eg o Św iata), b y ło b y p o ż ąd a n e i u z u p ełn iło c enny zestaw w iadom ości o in sty tu cjo n alizacji n a u k i. C h y b a n ied o c en ia n ie p ro b le m a ty k i zoologicznej i g eo b o tan iczn ej sp ra w iło , że nie o d n o to w a n o d a ty pierw szej n a św iecie u staw y o o ch ro n ie g atu n k o w ej (1868). Była to u staw a o o c h ro n ie kozicy i św istak a w T a tra c h , u c h w alo n a p rzez Sejm K ra jo w y we L w ow ie, a n a stęp n ie p a rla m e n t austro -w ęg iersk i n a w niosek p o lsk ich u czonych — M a k sy m ilia n a N o w ick ie go, E u geniusza J a n o tę i L u d w ik a Z ejszn era. Z a b ra k ło ró w n ież w zm ianki o p o w s ta n iu pierw szego n a św iecie p a rk u n a ro d o w eg o (Y e llo w s to n e — 1872 r.). P ró ż n o też szu k a ć n azw isk a H u g o C o n w e n tza — w y ją tk o w o z asłu żo n eg o p io n ie ra o ch ro n y p rz y ro d y czy A d a m a W odziczki — tw ó rcy d o k try n y o p lan o w a n iu k ra jo b ra z u (lata trzy d zieste X X w .). W książce z a b ra k ło też m iejsca d la je d n e g o z n ajw ybitniejszych b o ta n ik ó w i genetyków X X stu lecia — N ik o łaja J. W aw iło w a, tw ó rcy n o w a to rsk iej d ziedziny biologii — b a d a ń n a d n a tu ra ln y m i z aso b am i gene tycznym i d la ro ślin u p raw n y ch . B adaczow i tem u p o św ię co n o w ielki cykl b a d a ń genetycznych JB P , k tó re n aw iązały d o jeg o dzieła i ko n cep cji. Z n alaz ła się n a to m ia s t w z m ia n k a o Sergieju W aw iłow ie — fizyku i uczonym , pełniącym w iele w ybitn y ch funkcji w org an izacji n a u k i. A więc w zględy fo rm aln e przew ażyły n a d m erytorycznym i.
W racając więc d o u p rz ed n io w y pow iedzianej tezy, że uw ieńczenie n a g ro d ą N o b la w ydaje m i się być je d n ą z w ażniejszych zasad w y b o ru d la X X w ieku, p rag n ę d o d a ć , że za osiągnięcia w b io logii, tak ic h n a g ró d się nie o trzy m u je, a p o d m ecydycynę m o ż n a p o d c ią g n ąć ty lk o — tak b o g a to w recen zo w an ej książce p rz ed sta w io n e — bio lo g ię m o le k u la rn ą i fizjologię z cy to lo g ią. Tezę m o ją nieco o słab ia fa k t, że zjaw isk o n ied o strz eg a n ia in n y ch d z ia łó w biologii jest ch ara k te ry sty c zn e ty lk o d la w ieku X X . W ocenie w ieku X IX — p o z o stając p rz y pełnej an alo g ii — w ybitny p o d ró ż n ik i e k sp lo ra to r A le k sa n d er von H u m b o ld t w ziął g órę n ad o rg a n iz ato re m n a u k i — W ilhelm em von H u m b o ld te m , założycielem U n iw ersy tetu B erlińskiego.
W reszcie trzecia u w ag a, n a jb a rd ziej d y sk u sy jn a . D ejiny... są im p o n u jący m rejestrem osiągnięć, n a to m ia s t s to su n k o w o m ało się w n ich m ów i o b łęd a ch , n aw et b łęd a ch o histo ry czn y m zn aczen iu . D la bio lo g ii X X w ieku tak im w ydarzeniem b y ła sły n n a sesja n a u k o w a w ro k u 1948 z refe ra te m T. D . Ł y senki. N azw isk o tego b a d ac z a p o jaw ia się ty lk o w zw iązk u z pojęci«m jaro w izacji. Jest to z resztą n o ta tk a niezupełnie ścisła, gdyż p o d o b n e b a d a n ia p ro w a d z o n o ró w n o leg le w U S A . W y d aje się, że jest to p om inięcie isto tn e . „T w ó rczy d arw in iz m ” zaw ażył przecież na ro zw o ju biologii n a d o b ry dziesiątek lat w kilk u zaaw an so w an y ch k ra ja ch eu ro p ejsk ich , n a ro b ił w iele „ s z u m u ” w św iecie n a u k i, pow inien się więc znaleźć w tej p u b lik acji. T ym sam ym stałyby się b ard ziej zro zu m iałe in fo rm acje o p o d e jm o w a n iu przez uczo n y ch w ró ż n y ch k ra ja c h b a d a ń p o tw ierd zający ch dziedziczenie cech n ab y ty ch . A le sp ra w a w ielkich b łęd ó w jest n a d al w histo rii n a u k i w ielce k o n tro w ersy jn a.
T e d y sk u sy jn e uw agi nie z m ie n ia ją fa k tu , że dzięki b e n ed y k ty ń sk iej niem al pracy J a ro sla v a F o lty i L u b o śa N o v eg o h isto ry cy n a u k p rz y ro d n ic zy c h otrzy m ali k sią żk ę, w sto su n k u d o k tó re j w y p o w ied zian e n a w stępie tej recenzji sło w a nie są z d aw k o w y m frazesem , ale o d d a ją pełny sens p rzy d a tn o śc i p u b lik a c ji. H isto ria n a u k i nie d o ro b iła się jeszcze zb y t w ielu e n cy k lo p ed ii, p o ra d n ik ó w i in n y ch w y d aw n ictw ź ró d ło zn aw czy ch . D ejiny pfiro d n ich ved w datech w y p ełn iają d u ż ą lu k ę w tym zak resie. S ą k sią ż k ą i p o ż y te czn ą i ład n ie, s ta ra n n ie w y d an ą, co
z n aczn ie u łatw ia k o rz y sta n ie z niej. W anda■ G rębecka
(Warszawa)
Veda v C eskoslovensku 1918— 1952. P raco v n i zased än i 6.12.1978. R ed . L u b o ś N o v y . P räce z dejin p firo d n ic h ved 11. P ra h a 1979 496 ss., ilu s tr., b ibliogr.
Z dejin vied a tech n iky na S lo ye n sku IX . R ed. J a n T ibensky. B ratislav a 1979, 507 ss., ilu str. b ibliogr.
Jed en asty to m P rac z dziejów nauk p rzyrodniczych — w ydaw anych p rzez Z a k ła d H isto rii N a u k P rzy ro d n iczy ch i T echniki Ć S A V w P ra d ze — sta n o w i zb ió r re fe ra tó w p rzed staw io n y ch
