Utwory permu dolnego zapadliska wielkopolskiego w świetle danych geofizyki wiertniczej

MARIAN KIEŁT, ELŻBIETA KRÓL, LUDWIK KRÓL

Przedsiębiorstwo Geofizyki Morskiej i Lądowej Górnictwa Naftowego

UTWORY PERMU DOLNEGO ZAPADLISKA WIELKOPOLSKIEGO

W

śWIETLE

DANYCH GEOFIZYKI WIERTNICZEJ

UKD 551.736.1.022.4:552:512/.513:550.832 :553.982.23.051/.053( 438-15 zapadlisko wielkopolskie)

Folifacjalne osady czerwonego spągowca, zalicza-ne do permu dolzalicza-nego, przyjęło się dzielić na czerwo-ny spągowiec dolny - autun i czerwony spągowiec górny - sakson. Ogólnie przyjmuje się, że osady autunu wypełniają śródgórskie niecki i głębokie

za-padliska. Osady te ponadto charakteryzują się nie-zwykle intensywną facjalną . zmiennością poziomą i pionową. Utwory saksanu stanowią względnie

jedno-rodną serię osadów pstrych zarówno lądowych, jak i wodnych. W świetle badań prowadzonych przez

różnych badaczy, w różnych częściach basenu perm-skiego Folski (5, 17, 18, 24), piaskowce saksanu mają

bardzo zróżnicowaną genezę. Mimo pozornych

sprze-czności w prezentowanych .poglądach ogólnie

bio-rąc wydają się one słuszne. Podstawowym niedo-statkiem tych badań był brak możliwości dowiąza­

nia prowadzonych badań litologicznych do określo­

nych poziomów litofacjalnych, geologicznie równo-wiekowych. Dotychczas wyróżniano w osadach sak-sanu 3 główne facje:

a) piaskowcową - z podrzędnymi mułowcami i

lokalnie wykształconymi zlepieńcami;

b) ilasto-mułowcową;

c) solonośną.

Niektórzy autorzy zwracali uwagę na cykliczność i rytmiczność facji piaskowcowej (15). Nie było jed-nak możliwości przestrzennego ich śledzenia wskutek braku danych rdzeniowych. Na początku 1975 r., z inicjatywy dyrektora Poszukiwań ZGN P. Karnkow-skiego podjęto, w PGMiL GN-Toruń, próbę korela-cyjnego zróżnicowania utworów czerwonego spągow­

ca na podstawie kompleksowej analizy materiałów geofizyki wiertniczej dla obszaru zapadliska

wielko-polskiego. Pierwszą wersję korelacji poziomów lito-facjalnych przekazano do Geonafty (8) w listopadzie 1975 r. W ciągu 1976 r., w ramach problemu węzło­

wego na zlecenie IGNiG wykonarto szczegółową

ko-relację otworów zapadliska wielkopolskiego, aż do

południowo-wschodniego brzegu basenu, uściślając

kryteria podziału litofacjalnego saksanu i

charakte-rystykę osadów autunu (3).

KROTKIE OMOWIENIE STOSOWANYCH ZASAD KORELACJI

Dla rozpoznania utworów czerwonego spągowca

w rejonie zapadliska wielkopolskiego opracowano,

możliwie jednolicie, wszystkie otw.ory, które nawier-r.iły omawiane osady. Przykładowe opracowanie tego typu, wykonane dla otworu P-1, ilustruje ryc: 1. Otwór odwiercono w początkowej fazie badania za-padliska wielkopolskiego i dzięki temu, że zlokalizo-wany jest w pogrążonej jego części przewiercił sto-sunkowo pełny przekrój osadów. Jak wynika z de-monstrowanego przykładu, w przekroju otworu P-1

wydzielić można trzy odrębne poziomy stratygra.,. ficzne oznaczone symbolami C, I i II. Serie 'te szcze· gólnie wyraźnie śledzą się na zestawieniu żnormali­

zowanych krzywych PAAt i Ig PNG (ryc. 1), gdzie

oddzielają się one wyraźną zmianą prędkości z za,. chowaniem stopniowej gradacji.

Seri~ C odpowiada utworom karbonu i wykazuje

następujące cechy geofizyczne:

- równoległość krzywych PG i PNG przy zło­

żeniu odwrotnym (ry.c. l);

- rząd opornośCi ~ powyżej kilkudziesięciu omo-metrów;

- wysokie prędkości akustyczne porównywalne z

prędkościami anhydrytów i większe.

Seria I - bardzo zróżnicowane litologicznie,

przed-saksońskie utwory, odpowiadające prawdopodobnie autunowi cechUj<l się najczęściej:

- względną równoległością krzywych PG i PNG lub jej brakiem przy złożeniu odwrotnym z występu­ jącymi często anomaliami radioaktywnymi (zlepieńce

skał wylewnych);

- na znormalizowanych krzywych P A.&t i lg PNG

rejestrują się w sposób zróżnicowany podobnie jak poziomy: wapienia, wapienia dolomitycznego, rza-dziej piaskowca.

:Q

b

c

d

Ryc ... 1. Przykładowe z'estawienie korelacyjne z re-jonu Poznania.

Fig~ 1. An exampLe:of correlation of sections from the

N l

~t

t l ~+ l l

a:+

l ł

~~

CD! M

~i

l ! :rł CD\ ':)

łt

l l ' :tł CD l

~i

Ryc. - 2. Zestawienie charakterystyk geofizycznych dla otworu P-1.

Fig. 2. Geophysical characteristics of the P-1 borehole section.

Seria Il ·.:- identyfikowana- jest z utworami sak-soiiu L. przypisuje się jej· następujące cechy geofi-zyczn~:

~ nierównÓległość krzywych' PG i PN-G na

ze-sta-wieniu odwrotnym;

-- ogólny brak współzależności między PG i PNG; - - -· obniżone prędkości szkieleJo.we;

- ·obniżone tł9 naturalne gamma.

Przedstawione tu kryteria geofizycznego rozdziału korelowanyćh poziomów nie opierają się jedynie na demonstrowanym przykładzie z otworu P-1, lecz ustalóne są na podstawie materiału z; wielu innych otworów. Zauważyć trzeba, że najłatwiej jest odróżnić

osady saksonu od karbonu, również stdsunkowo łatwo oddzielić można osady saksanu od autunu. Najtrud-niejsza do ustalenia jest granica między autunem i karbonem; Osady piaszczystej facji saksonu

odgrywa-ją w poszukiwaniach złóż gazu na. Niżu Polskim

de-cydującą rolę. Fakt ten determinuje· potrzebę

szczegó-łowego rozpoznania przebiegu, sedymentacji tych

utwo-rów~; Z uwagi na ciągłość informacji uzyskiwanych za

pomocą geofizyki wiertniczej metody.te stwarzają

naj-wię}{sze . sz'anse rozwiązania tego zagadnienia.

' . - . -. ~

szczególówa analiza geofizyczna~ . wykonana dla wielu . otworów wykazała, że w obrębie pełnego

wy-kształcenia osadów saksonu możną .wydzielić 4 cha-rakterystyczne serie litofacjalne. Geofizyczną

cha-rakterystykę tych serii przedstawiono na ryc. l, gdzie w kompleksie osadowyin II wydzielono serie o umownych oznaczeniach a, b, c C d. Dodatkowo ist-niele mo.żliwość rozdziału serii "b" na· podserię "bd"

(doln<:l) i "bg" (gór.ną).

. Kontynentalny charakter osadów nie pozwala 'N zasadzi~ na korelację warstwową. Nie wyklucza się Jednak możliwości śledzenia, na ograniczonym obsza-rze, d9datkowych. charakte.rystycznych poziomów. Sto-sunkowo -mała -kont.rastowośe~ wydzielanych granic

narzucała w toku korelacji określoną metodykę jej wykonywania,. polegającą na wykorzystywaniu peł­ nego materiału geofizycznego· i konrpleksowego jego opracowania. W wyniku tego określone zostały

syn-t-==-'""t----+--:----:---;::;-:---~-ł---=-~ac:=---- t etyczne cechy . charakterystyczne, na których

podsta-l,._::::..._,L_____:u=--.,...--L----=:=.._--~...:_c.=~.._jL---...;.,..' wie. ,prowadzono' korelację., Korelacja kontrolowana

·była ·w trakcie bieżącego · wykohywariia map·> miąż­ szości i odwrotnie:. Przykładowe zestawienie \kórela-. · cyjne · dla kilku otworów odwierconych '\v : r,ę.j'onie

Ryc. 3. Szkic

V~

~1 ~2 _~

miąższości czerwonego spągowca

(autun

+ .

sakson).

1 - wał wolsztyński, 2 - wyniesienie karbońskie w pod-łożu czerwonego spągowca, 3 - pierwotne wyniesienie kar-bońskie w podłożu czerwonego spągowca, 4 i 5- izolinie

miąższości.

Ryc. 4. Szkic mzązszoscz osadów podsaksońskich

(autun?).

~ - wał . wolsztyński, 2 - wyniesienie karbońskie w podłożu saksonu, 3 - izolinie miąższości.

Na wydzielonych w ten sposób charakterystycz..; nych kompleksach osadów saksonu dokonano próby

.powiązania. ich z geologicznym opisem rdzeni,

na-dając im jednocześnie umowne nazwy. I tak,

poczy-nając od spągu wydzielono serie:

- - - 4

- - - - s

Fig. 3. Sketch maj of thickness of Rotliegendes (Autu-nian

+

Saxonian) deposits. · ·

l - W olsztyn Swell, 2 - Carboniferous elevation ·in· the basement of the Rotliegendes, 3 - original extent of Car-boniferous elevation in the basement of . the Rotliegendes,

~2

~

4 and 5 - isopachytes;

oL1

Fig. 4. Sketch map of thickness of pre-Saxonian

(? Autunian) deposits.

1 - Wólsztyn Swell, 2 - Carboniferous elevatlon in the

basement of the Saxonian, 3 - isopachytes.

piaskowców zlepieńcowatych - IIa, piaskowców czerwonych dolnych - IIbd, piaskowców czerwonych górnych - IIbg,

zlepieńców młodszych - IIc, piaskowców "soleckich" - IId.

Ęyc .. 5 .. :Szkic miążs~ości. z~epieńcowatych

piaskow-ców saksónu (a).

1 -.wał. ;wolsztyński, 2 ~ .. karbon, 3 - osady podsaksońskie · · · ··· · · (ai.Itun?), 4 "--izóiipfę miążsżości. · · ·

P?"?.'11

~

Ryc. 6. Szkic · miąższoici piaskowców czerwonych

dolnych (bd).

-L--::-' 'wał ~Ólszt~flski, 2 _;:_ kąrbori, 3 -- ósaqy podsaksońskie .·· .. · .: .·· · (autun?), 4 - izolinie-mią±szoścL

-SEKCJE WĄŻSZÓścr' POZIOMOW "LITOFACJALNYCH · . I ·.ICH. CHARĄKTERYSTYKA ·

J edn:ym :Z: podst!;iwowycb zadań przy poszukiwaniu

~łóż bituinil:}.ów Jest przestrzenne oqtwarZanie warun-ków se.dymerita~ji . poziomów. zbiornikowych przed ich

defor:iria~ją, ,strukturalną. Osiągnąć ... to można przez

rekonstrukcję, osądową pow:lerzchni paleogeografi~z­

riej,, na róznych . etapach osadzania. Jedną :Z. metod

sł~źącycli do tego celu jest wykonywanie serii map

Fig. 5. Sketch map oj thickness oj Saxonian conglq-meratic sandstones (a).

l - Wolsztyn Swell, 2 :-:- Carboniferous,. 3 . - pre-Saxo-niari (? Autunian) deposits, 4 - isopachytes.

o Ol

Fig. 6. Sketch map of thickness of Lower Red Sand-stone.9- (bd).

l - Wolsztyn Swell, 2 - Carboniferous, 3 - pre-Saxo-nian. (? Autunian) deposits, 4 ... isopachytes. miąższościowo-strukturalnych. W tym celu wykona-no kilkanaście szkiców miążs:;r.ościowych, z których kilka omó\viono. poniżej.

1. Szkic sumarycznej miąższości czerwonego spąg·ow:­

ca · (autun

+

sakson)

Demonstrowany na ryc. 3 sikic miąższości czer-wonego. spągowca pcizwala na odtworzenie przed-permskiego paleoreliefu zapadliska · wielkopolskiego.

---so

Ryc. 7. Szkic miązszości piaskoWców czerwonych

gór-. · nyc_h (b g)gór-. ·

1 - waL;wols.zty~ski, 2 -.osady podsa:ks6ńskie (autun?), 3

· - karbon, 4 - izolinie miąższości. ~

V"-..._ a01 o 03

~---100

0Pn1

Ryc. 8. Szkic miąższości zlepieńców młodszych (c).

Objaśnienie jak na ryc. 7.

M()rfologię tej jednostki d_eterminują w głównej mie-rze opisane już (6; 11) strefy dyslokacyjne o kierun-ku WNW-ESE: Dolska, Jarocina - Zbrudzewa, śro­

dy - Międzychodu oraz inne o podobnym kierunku na • N;Ę od · Poznania 'i Wrześni. Między. tymi qysloka-cjami obserwuje się wydłużone ·strefy zmniejszonych

miąższości, odpowiadające zróżnicowanym grzbietom

karbo.ński~p,, ;ą :różnym stop,niu mobilności.

Wymie-nić tu więc można grzb1ety: . śremu:.-:- _B-g.kowca, I(lęki - Stęszewa, Pniew - Rokietnicy, z . możli­

\Vościc:i·· _występ~wania innych ó.podobnym· kierunku. grzbiety te··:są' pr2;esunięte wżględem siebie 'dwoma

wyraźnymi .. · dyslokacjami' nieco późniejszymi', .

o ..

kie-Fig. 7. Sketceh map

'of

thickness ·ofVpp:er Red sanit-stones (bg).

l ..:.... W olsztyn Swell, 2 - pre-Saxonian . (? · Autun1an) depó-sits, 3· - Carboniferous, 4 -:... isopachytes.

--o3 oSW1 _t5ll

----20(] - - - o W I G 1 o0r1

Fig. 8. Sketch map of Yunger Conglomerates (c). Explanati.ons as in Fig. 7.

. runku NEN -SWS. Determinują one powstanie odnóg Grodziska (rynna Poznania) i Solca. Istnieją

prze-słanki o możliwości występowania trzeciej dyslokacji tego typu, na W od linii Rokietnica - Grodzi~k.

2. Szkic miąższości osadów przedsaksońskich (autun). Z przedstawionego na ryc. 4 szkicu miąższości

Ol!Hidów prawdopodobnie autunu wynika, że wypeł­ niły one śródgórskie zagłębienia między wałem

wol-sztyńskim, ·a karbońskimi grzbietami Sremu - Bu-kowca, . Klęki - Stęszewa i rozległą dolinę Kórnika

~ . Młodaska. Miąższość tych osadów jest niewątpli­

demon:-Ryc. 9. Szkic miąższości sakson.u bez piaskowców

·. "soleckich". Objaśnienia jak ·na ryc. 7.

Ryc. 10. Szkic miąższości piaskowców · "soleckich" i

porowatości saksonu (50 m).

1 - wa~ wolsztyński, 2 - osady podsaksońskie (autun?), 3 - karbon, 4 ... piaskowce czerwone, · 5 - ilasto-mułoweowa seria "Złotowa", 6 - piaskowce soleckie, 7 - izolinie

miąź-szości, 8 - otwor;r gazowe, 9 - izolinie . porowatości. _

strowąnego szkicu. Osady tego poziomu zabliźniły w dużym stopniu nierówności powierzchni staropaleo-zoiczuej, dając w ·efekcie nową, paleosedymentacyjną powierzchnię saksonu.

3. · Szkic miąższości serii zlepieńcowatych piaskowców saksonu.

Ryc. 5 ~lustruje obszary występowania zlepieńco­

watych pias~owców najstarszego ogniwa saksonu.

Fig. 9. Sketch map of thickness of Saxonian "So~ec" Sandstones:exćZuded. Explanations· as in Fig. 7.

Fig, 10. Sketch mal'. • of thickness _-o

f •

"$olec';

Sand.-. stones and porosity of the Saxonian (50 m/Sand.-. 1 - Wolsztyn Sweu; 2 ...:_ pre-Saxonian (? Autunian) d.~po.,: sits, 3 - Carboniferous, 4 - Red Sandstones, 5 - Zlotów ąlay-siltstone series, 6 --:-. Solec. Sandstones, . 7 ; _.,..,..

isopaehy.,-. tes, 3 - gas wells, 9 - isolines of· porosity. ... ·

Jak Wynika Z demonstrowanego- szkicu rrlhlŻSZOŚCi, osady te wypełniły rozległą dolin'ę -.Kórnika - 1\[ło­

daska o kierunku NW-SE oraz lokalne obniżeniaBol­

ca i Grodziska,- które . mogły mieć . połączenie z doli-ną Kórnika. Osady tej serii składają się· z_ różnego typu zlepieńców i piaskowców, zwykle słabo w:ysor-:-towanych; z podrzędnie występującymi· iłowcamL

Charakterystyka geofizyczna tej Sel'ii. sugeruj er_ iż

svv KB K6 K7 KS _P1

NE

.r-~---r---r---.---.---'--'--~-...----~---'-'-"---::-·---.~

1

s o 80 120 120 160

m

. 1 - 3

~4

·~·.·.··-";::>: ₂₀₀

Ryc. 12. Schematyczny przekrój przez serię "solecką"

: (duże przewyższenie).

1 - zlepieńce młodsze, 2 - piaskowce soleckie, 3 - łupek m~edzionośny, 4 - wapień pódstawowy.

Ryc. 11. Przekrój i powierzchnia palecsedymentacyj-na barier piaszczystych lub wysp barierowych,

we-dług S. I. Pirsona.

Fig. 11. dross-section and paleosedimentary surface of sandy barriers or barrier isla.nds ajter S. I.

Pir-son.

4. Szkic miąższości piaskowców czerwonych dolnych (Ubd).

Szkic miąższości tych piaskowców (ryc. 6) wska-zuje, że objęły one swym zasięgiem dalsze peryferie

rozległej doliny obrzeżonej od S karbońskim grzbie-tem śremu, a od W i N wyniesieniami pokrytymi osadami autunu. Brzegi tej doliny były niewątpliwie

mocno urzeźbione, tworząc znane już odnogi Solca, Grodziska, Bukowca i Młodaska. Osady tej serii to piaskowce czerwone, drobno-, średnio- lub gruboziar-niste, z występującymi ławicami zlepieńców okru-chów skał wulkanicznych, a niekiedy węglanowych. Jednorodność osadów poprawia się w kierunku osi basenu.

5. Szkic miąższości piaskowców czerwonych górnycb (IIbg).

Seria tych piaskowców ma decydującą rolę w po-szukiwaniu złóż bituminów na obszarze monokliny przedsudeckiej. W rejonie zapadliska wielkopolskiego (ryc. 7) poziom ten spełniać może tę rolę głównie

w strefach wyklinowań i zmniejszonych miąższości.

Szkic miąższości omawianej serii daje ogólny obraz basenu sedymentacyjnego saksonu, ograniczonego od S wałem wolsztyńskim, a od N i W - grzbietem Pniew - Rokitnicy. Osady tej serii występują

rów-nież po północnej stronie grzbietu. Charakterystyka geofizyczna piaskowców czerwonych wskazuje, iż są

Fig. 12. Sketch cross-section through "Solec" series (large vertical exaggeration).

1 -'- Younger Cońglomerates, 2 - Solec Sandstones, 3

-Copper-bearing Shale, 4 - Basal Limestone.

to typowe osady lądowe, w szerokim tego słowa zna.-czeniu (13). Fiaskowce czerwone~ traktowane łącznie, osiągają największe miąższości i rozprzestrzenienie w -dotych~zas · :rpzpozn;myrp. basenie. . permsĘ:itn. J edn9::

rodność ·osadów · ulega : poprawie· w ·tnicarę.: ·oddalania

się od brzegów basenu. W strefach brzeżnych seria ta przybiera charakter bardziej zlepieńcowaty, co utrudnia jej identyfikację.

6. Szkic miąższości _{. .} zlepieilców młodszych : (Ue). _l Osady tej serii (ryc. 8) ·objęły swym

l

zasięgiem

niemal cały obszar zapadliska wielkopolski$go, z

wy-jątkiem wyniesionego . przedpola wału wols!ztyńskiego i samego wału. Materiałem budującym

l

Zlepieńce młodsze są okruchy bardzo różnorodnych skał. W strefie brzeżnej domińują okruchy skał wylewnych

(podwyższona radioaktywność). Zlepieńce

w

tej stre-fie cechują się występowaniem przevyarstwień pias-kowców czerwonych. \V miarę zbliżania' • się do osi basenu charakterystyka geofizyczna osadów staje się

bardziej monotonna, co wywołane Jest' _prawdopodob-nie lepszym wysortowa_prawdopodob-niem materiału . i wzrostem

udziału lepiszcza węglanowego .. OgólD:ie piorąc, seria ta wykazuje złe własności zbiórnik owę; ·Jedynie w

strefach brzeżnych · i żmniejszony~h ·.'ich··: miąższości (np. po obu stronach grzbietu .Pnięw . ..;__· · :Rokietnica lub innych podnięsień), gd?:ie wfększy ::udział mają

przewarstwienia piaskowców:·•czerwohych,.· własności

zbiornikowe poprawiają się.·. · ·. · · · · · ·

7. Szkic

miążsżości

· saksonu

·(be~ :··~iaskow~ów

,,sole-ckich"). ,

Szkic miąższosci saksonu (ryc. 9) odtwierciedla

powierzchnię·· paleosedymentacyjną tych utworów. Do

najważniejszych elementów tej powierzchili zaliczyć

trzeba dolinę Kórnika ·z odnogami Grodziska i Solca. Obserwowane ciągłe przyrosty tniązst.Ości w tych strefach dowodzić mogą intensywnego ':ich obniżenia. 8. Szkic miąższości piaskowców ,,sole~kich".

Seria piaskowców "soleckich", drobnoziarnistych, dobrze wysortowanych występuje na .. ogranic?:onym cbszarze. Dotychczas wykonane prace wiertnicze poz ..

walają na określenie wąskiej strefy 'ich występowa­

nia - od Bukowca do Gołuchbwa, wzdłuż północ­

nego obrzeżenia wału wolsztyńskiego, w obrębie wy-znaczonych grzbietów karbońskich. Przedstawiony na ryc. 10 .szkic miąższości tych piaskowców sugeruje,

iż są to ciała piaszczyste, bardzo zbliżone swą

for-mą wykształcenia do barier piaszczystych. Dla porów-nania na ryc. 11 przedstawiono schematyczny prz·e-krój i szkic strukturalny barier lub wysp bariero-wych według S. J. Pirsona (offshore sand bar; bar-rier island). Zdaniem M. Książkiewicza utwory tego typu· nie ·są zbyt częste w formacjach geologicznych. Zachowanie ich jest. :możliwe m. in. wtedy, gdy

o

b-s

SGN2

Ryc. 13. Schematyczny przekrój przez osady czer-wonego spągowca (rejon Poznania).

l - karbon, 2 - osady podsaksońskie (autun?), 3 - zlepień­ cowate piaskowce saksonu, .. 4 - piaskowce czerwone dolne, 5 - piaskowce czerwone górne, 6 - zlepieńce młodsze, 7 ~ ilasto-mułoweowa seria Złotowa, 8 - piaskowce "!)oleckie".

szar ich osadzania nie ulega . obniżaniu. Stwierdzone

JUŻ obecnie miąższości serii "soleckiej" osiągają po-nad 70 m (Kaleje 6). W obrębie maksymalnych miąż­ szości tej serii nie osadził się łupek miedzionośny i

wapień podstawowy (ryc. 12h Mogły . więc to być

wyspy piaszczyste, w obrębie których często spotyka-ne są osady eoliczne. Choć wiele obserwowanych ce,ch przemawia na korzyść występowania ciał typu barierowego nie można wykluczyć wydmowego

cha-rakteru tych osadów. •

Seria piaskowców "soleckich" cechuje się bardzo dobrymi własnościami zbiornikowymi, co ma wyraź­

ne odbicie w charakterystyce geofizycznej tych osa-dów. Szkic miąższości piaskowców "soleckich" jest w pewnym sensie odkrytą mapą czerwonego spągow­ ca dla rejonu zapadliska wielkopolksiego, na obec-nym etapie jego rozpoznania. W północnej części

tego basenu wyklinowuje się ilasto-mułoweowa fa-cja osądów wodnych typu Złotowa (13).

9. Inne poziomy.

W wielu przekrojach czerwoneg.o . spągowca stwier-dzono

w

najbardziej stropowej ich części, występo­

wanie charakterystycznego· poztomu o zróżnicowanej miąższości. . Główną jego cechą są złe własności zbior-nikowe, wynikające z dużej węglanowości, co znaj-duje odbicie w podwyższonych wskazaniach na ·krzy-wych profilowania akustycznego, neutronowego i

oporności. Poziom ten prawdopodobnie odpowiada osadom szarego spągowca. Prześledzenie zmienności miąższościowych tego poziomu pozwoli na określenie

paleotopografii w końcowej fazie osadzania utworów s aksonu.

10. Szkic porowatości stropowej serii saksonu. Dotychczas odkryte złoża gazu w utworach czer-wonego spągowca wiążą się głównie ze stropową ich

serią. Regionalne rozpoznanie własności zbiorniko-wych tej serii może więc mieć ważne znaczenie po-szukiwawcze. Ryc. 13 przedstawia szkic porowatości (średnie ważone) dla 50 m stropowej partii osadów czerwonego spągowca. Uzyskany obraz wskazuje, że najlepszych własności zbiornikowych oczekiwać

na-leży w strefie występowania piaskowców "soleckich". Wykonany szkic daje pogląd regionalny bardzo zge-neralizowany, uzyskany dzięki wynikom określonego etapu rozpoznania. Wydaje się, iż bardziej wartoś­ ciowy obraz uzyska się po wykonaniu map · porowa;..

tości dla poszczególnych poziomów litofacjalnych.

Fig, 13. Sketch cross-section through RotUegendes de· posits in the Poznań region. ·

l - Carboniferous, 2 - pre-Saxonian (? Autunian)

depo-sits, 3 - Saxbnian conglomeratic sandstones, 4 - Lower

Red Sandstones, 5 - Upper Red Sandstones, 6 - Younger

Conglomerates, 7 - Złotów clay-siltstone series, 8 - "Solec" Sandstones.

UWAGI KONCOWE

Wydzielone korelacyjne i przedstawione na szki-cach miąższości poziomy litofacjalne wskazują na

wieJodzielność osadów saksonu. Osady te obejmowa-ły coraz to większy obszar, przykrywając stopniowo wysoce zróżnicowaną serię wiązaną z utworami au-tunu. Definitywne pr~Zywiązanie przedsaksońskiego

poziomu korelacyjnego do osadów autu11u wymaga dodatkowych wszechstronnych badań. Wykonany cykl szkiców miąższościowych wskazuje wyraźnie na lu•

kę sedymentacyjną między tymi osadami.

Spośród wydzielonych

w

saksonie poziomów lito-facjalnych największe znaczenie poszukiwawcze

ma-ją: seria piaskowców czerwonych górnych, seria

zle-pieńców młodszych w strefie zmniejszonej ich miąZ"'

szości oraz tzw. piaskowce "soleckie". W poztomacłi

tych występować mogą pułapk,i typu strukturalnego

(zwłaszcza na blokach podniesionych) i stratygraficż­

nego. Szczególnie dużą rolę mogą mieć różnorodne pułapki w obrębie występowania piaskowców "sole-ckich". Interesujący wydaje się fakt, iż większość

odkrytych złóż w zapadlisku wielkopolskim występu­

je nad grzbietami karbońskimi. Jak wynika ze sche-matycznego przekroju na ryc. 14, w piaskowcach czerwonych i zlepieńcach młodszych istotne znacze-nie mogą mieć wyklinowania w obrębie tzw. nosów strukturalnych. Przedstawiony obraz zapadliska' wiel-kopolskiego jest odbiciem aktualnego etapu rozpoz-nania tego ·rejonu, bez uwzględnienia tektoniki choć wpływ jej na wykonanych szkicach jest wyraźny.

Wydaje się, iż uzyskane wyniki powinny być włą­

czone do kompleksowego opracowania geologiczno-geofi;zycznego.

LITERATURA

l. B ak i r o w A. A. - Poszukiwanie i rozpozna-wanie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego. Wyd. Geol. 1972.

2. B a k i r o w A. A. - Tieorieticzeskije osnowy i

mietody poiskow i razwiedki skoplenij niefti i gaza. Izd. "Wyzszaja Szkoła", Moskwa 1968.

3. B i e l a w ska K., Ki e l t M., Król E. - Ba-danie możliwości występowania dalszych złóż ga-zu ziemnego ·w utworach czerwonego spągowca,

zwłaszcza w jego pogrążonej części. Strefa Kale-je - Klęka do południowo-wschodniego brzegu basenu. Kompleksowa interpretacja pomiarów geofizyki wiertniczej. Etap I: Korelacja. Listopad

·4. Gr o c h o l ski W. - Waryscydy południowej Wielkopolski. Prz. Geol. 1975 nr 4.

5. G u r·arT F . ..::.:..:.:··osadY permskie płyty śródkowo­ -europejskiej. Kwart. Geol. 1975 nr l.

6. G u.t er c h A., M a t er z ok R.. P a j c h e l J., Per c h u ć E. - Sejsmiczna struktura skorupy ziemskiej wzdłuż VII profilu międzynarodowego w świetle badań metodą głębokich sondowań sej-smicznych. Prz. Geol. 1975 nr 4.

7. Kar n k o w ski P. - Basen permski Niżu Fol-skiego - potencjalny obszar poszukiwań nafto-wych. Nafta 1975 nr 3-4.

8. Kieł t M., Król E., K r. ó l L. i in. - Prze-kroje saksonu rejonu Pot.nania w świetle pomia-rów geofizyki wiertniczej. Listopad 1975, Archi-wum PGMiL GN - Toruń.

9. Kiełt M., Król E., Król L. - Stosowana metodyka oceny własności zbiornikowych i nasy-cenia w przekrojach permu i karbonu Polski pół­ nocnej na podstawie danych geofizyki wiertni-czej. Referat wygłoszony na Seminarium w Poz-naniu .9 .XI 1976. r ..

10. Kra w c z y ń ska- Gro -c h o l ska M., G r o-~ holski W~ ---: Uwagi .o .~arboniĘ!

półnqcno-za-The paper presents the results of analysis of Rot-Uegendes deposits of the Wielkopolska basin, carried out on the basis of· welllogs.- The studied profile was divided into two parts: lower and upper, correspon-dirig to the Autunian and Saxonian, respecthrely>This subdivision was made with the refererice to changes in geophysical parameters of rock series: The sam:e principles were used in further subdivision. of the Saxoniart into 5 lithofacies horizons which made .po"' ssibte ·correlation of Rotliegendes depositS: .. The re"' sults obtained were subsequently used for drawing sketch maps of thickness · of individual series ·and their sum, · which gave <approximate image of sa~ xonian sedimentary · surface.

The data obtained showed that decrease in thick-ness of the Saxonian is connected with reduction of ol(ier correlative links. · This results in .greater extent of younger series than the older. T he exceptions ar e here Solec Standstones which differ from the remai-ning . sedes in distribution and ·m ode o f development. The Solec Sandstones occur in narrow. zones stret-ching along morphological basement -elevations in a limited area and ar e very cios e· to. sandy barriers · in the mode of development. They are best collectors among Saxonian deposits .. This fs reflected by~ the porosity map ma de .. for the topmost 50 m . of Saxm1ian section, on- which .• the areas of .. the maximum \ralues of Kp ·and the extent of Solec Sandstones · ceincicie. Otł~er: deposits important from the point--of-vię~: ~}f prospecting :include .. Upper Red Sandstones. an<:l

Yo::-unger, Conglomerate Series when reduced -in .thick:-ness~ Structural. and stratigraphic traps may ~. bę.

-ex-pede~ in these horizons. ·

chodniego obrzeżenia bloku przedsudeckiego. Kwart. Geol. 1976 nr l.

l L -K t

a

w

ć

z

Y ń s k a -G r o c h o l

s

k a M;, G r

o-e h o l s k i W. - Głębsze podloże geologiczne oko-licy Poznania w świetle badań z lat 1973-1975. Prz. Geol. 1976 nr 9.

12. Kra w c z y ń ska - Gr o c h o l ska M. .:_ Z ba-dań palinologicznych karbonu północno-zachodniej Polski. Ibidem 1975 nr l.

13. ·Król L; - Metodyka badań i interpretacji ma-teriałów geofizyki wiertniczej stosowana w PGGN Toruń .. Prz: Geol. 1975 nr 11.

14. M i e s z t a l ski

A. -

Niektóre parametry fizy-czne osadów czerwonego spągowca monokliny przedsudeckiej. Kwart. Geol. 1973 nr 3.

15. M i l e w i c z J. - Czerwony spągowiec w oto-czeniu bloku przedsudeckiego. Ibidem 1976 nr l.

16. P ok o r ski J. - Czerwony spągowiec platfor-my prekambryjskiej - miąższość i facje. Ibidem 1974 nr l.

17. P ok o r ski J. - Czerwony Spągowiec Niżu Pol-skiego. Nafta 1976 nr 9.

18. P o .ż a _ryski. W ... -:-:::--· Interpretacja. geologiczna wy-ników głębokich sondowań sejsmicznych na VII

profilu: mi<~dŻynarodowym .. Prz.· Geói. 1975 nr 4. PE3IOME

·B cTaTbe npe,ącTaBJieH aHaJIU3 OTJIO:me:HID! KpacHoro Jie:mm:r B€JibKOTIOJibCKOM Bna)l;UHbi, npOBe)l;eH Ha OCHO-BaHUM .n;aHHbiX CKBa:mMHHO:ti reocpu3uKu. B pa3pa6o-TaHHOM npocpuJie Bbi)l;eJieHbi ,JJ;Be OCHOBHbie -ceprm: H;UX{HH.R: (ayTyH) . U BepXHHH (caKCOH) . .l(eJieriH:e ·npo.,..

B€,lJ;€HO· ·Ha OCHOBaHi-m . onpe,n;eJieHHbiX U3MeHeimi1: re

o:..

~u3~'IetKux napaM:eTpóB OT,n;eJihHbiX cepuu. Ha TOM

:m:e

ÓCHOBaHUU npOBe,n;eHO pa3,n;eJieHi1:e . CaKCOHCKOrÓ .a:pyca ·:Ha -s .tniTocpaiĘUaJibHhrx ropu30HTOB, 't!To c.n;eJia:... JIO B03MO:LKHOM KOppeJI.R:LJ;IDo oca,n;KóB KpaCHOro Jie:ai:mt B. Pe3yJibTaTe 9'i':Mx ·pa6o'f ObiJIH cOcTa:Eme:Hbr ó-ą:epKJ%t MO~HOCTM OTJJ;eJI'bHbiX cepiD! ·u MX CYMM, 'tJTO ,n;aJIO npu6Jiu:meHHbiM 06pa3 ce,n;uMeHTaLJ;MOHHOM TIOBepXHOC-r:t1: CaKCOHCKOrO .R:pyca.

J13 TIOJiy'tleHHbiX MaTepuaJIOB BU)l;HO, 'WO yMeHJ:.-rneHMe MO~HOCTM CaKCOHa Bbi3BaHO pe,n;yKąHe:tf CTap-lliMX KOppe~IHLJ;UOI:IHbiX .3BeH M TI09TOMy npe,n;e.ITbi

OT-,n;eJibi:IbiX cepuu npeBhnuaro~ue ,n;pyr K ,n;pyry. MCKJIIO-'tle:t-me .cocTaBJistiOT coJie:qKue nec-ą:auuKu, KOTOPhie OT-;rru:qaroT.cH no JIOKaJIM3a:quu u o6pa3()BaHuu. OT ,n;pyrux

cepuu. . 3TH O'fJIO:meHMH HaXó,ll;HTC.R: . Ha I:IeÓOJibiUO:ił TeppuTopuu B cpą_pMe y3K;MX ·. 30H p·acnoJio}K;enHbiX B,lJ;OJib MOpcpOJIOru-ą:ecKUX . nO,ZJ;H.R:TMti:; OHYI TIOXO}KM Ha nec-ą:a•iiHe 6apbepbr. B pa3pe3e caKcOI:Ia 3TM oca,n;Ku .HBJIHIOTCH CaMbiMU XOp0liiUMU KOJIJieKTOpaMU, .'tJTO BM,n;~ H;Q Hą_.K(.lpTe UQPMCTOCTM. COCTaBJI~mo:ti )l;JIH 50 M Bepx-f(~M ·qąę',I'H Cą:Kcl:>Ha, r,n;ę patfOH CaMbiX. Oo.7I.hmux Be.llU-~i::fł(Kp. COBiia,n;aeT C pąifO:HOM Ha:XQ:m~ei:IMH COJie~J{MX r:ręc-ą:aHVJ:J{OB. C TO'tJKM 3Pei:IU.fi UOMCK;QB . caMOe OO,JibliiQe 3Ha'tleHue MMeiOT, KPOM:e coireLJ;KJ:ix nec~aum~o:B, Ta:K}Ke BepXI:IUe KpąC!I~Ie ·nec-ą:a:ru{K~ H . cepJ1;r MJia;:iliili1X KOH:-rJIOMepaTOBB 36I:Ie ux yMeHhmeH:I:Io:ił :MQ~HOCTM. B sTux 1'f?PJ13QuTax B03MO~Ho Haxo:m~eHue ;rroBymeK cTpyK-J'YP:Horo .

u

CTpaTurpacpWI·ecKoro Tuna.

25 LAT W SŁUZBIE GEOLOGII I GOSPODARKI WODNEJ Przedsiębiorstwo Geologiczne Budownictwa Wodnego

.,Hydrogeo" powstało w 1953 r. Zadaniem jego było, i na-dal jest, aktualne dokumentowanie geologiczno:-ihzynier-skie · projektowanych. obiektów hydrotechnicznych,· a zwła­ szcza zbiorników i stopni wodnych . w dolinach rzek

pol-skich-. ··· ·

W okresie dwudziestopięcioletniej działalności PGBW "Hydrogeo" wykonało kompleksowe dokumentacje geologi-czne dla niemal wszystkich. zbiorników woctnych. Część z nich przekazano już. do eksploatacji, część . znajduje się w budowie lub w stadium projektowym. W niedalekiej przy-szłOści, ze względu na zamierzenia kompleksowego unor-mowania warunków wodnych w dorzeczu Wisły, oczekiwać należy .od "Hydrogeo" pełnej mobilizacji sił, dla sprosta-nia nowo postawionym zadaniom. . .

kwalifikacje załogi, co w konsekwencji pozwoliło na posze-rzenie asortymentu. robót geologicznych dla potrzeb róż­ nych gałęzi gospodarki narodowej. Niezależnie od doku-mentowania geologiczno~inżynierskiego stopni i zbiorników wodnych, które stanowią podstawowy kierunek działania, wykonywaile są·. dokumentacje geologiczne . dla . przemysłu. gospodarki komunalnej, energetyki i, w znacznej mierze, dla żeglągi śródlądowej oraz morskiej. Od kilku lat przed-siębiorstwo prowadzi eksploatację kamienia dla potrzeb re-gulacji dróg wodnych.

Oceniając 25-letni dorobek "Hydrogeo" z uznaniem należy podkreślić j~go osiągnięcia, zwłaszcza że są one udokumen-towane- wielką liczb~! już istniejących obiektów, często o róznym przeznaczeniu, rozsianych po całym kraju. W związku z jubileuszem :Redakcja. "Przeglądu Geologicznego" ży,c;z,y załodze . i kierowpictwu "Hydrogeo" dalszych