Wykształcenie a poziom i struktura wydatków ludności w starszym wieku

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E К :! I FOLIA OECONOMICA 23, 1982

Z o f i a Zarzycka*

WYKSZTAŁCENIE A POZIOM I STRUKTURA WYDATKÓW LUDNOŚCI W STARSZYM WIEKU

Dokonujące s i ę we współczesnym s p o łe c z e ń s t w i e polskim zmiany w poziom ie w y k s z t a ł c e n i a l u d n o ś c i każą zwrócić uwagę na ekonomi-c zne s k u tk i tego z j a w i s k a . Jak wykazują b a d a n i a 1, poziom wy-k s z t a ł c e n i a wpływa na sposób wydatwy-kowania p r z e z gospodarstw o do-mowe p osiadanych 2asobów p ie n ię ż n y c h zarówno w sposób p o ś re d n i - p r z e z zmiany w poziom ie dochodów, k t ó r e są n ajw ażniejszym czyn-n ik ie m d e te rad czyn-n u ją c y m ro zm iary i s t r u k t u r y koczyn-nsum pcji, J a k 1 w sposób b e z p o ś r e d n i - poprzez zmiany w h i e r a r c h i i p o t r z e b w ystępu-j ą c e wraz ze wzrostem w y k s z t a ł c e n i a l u d n o ś c i .

Zmiany w s t r u k t u r z e lu d n o ś c i według poziomu w y k s z t a ł c e n i a wy-s t ę p u j ą we w wy-s z y wy-s tk i c h grupach wieku; d o ty cz ą one rów nież s t a r -szego odłamu s p o łe c z e ń s tw a .

Celem n i n i e j s z e g o a r t y k u ł u J e s t p r z e d s t a w i e n i e wyników badań poświęconych w e r y f i k a c j i h i p o t e z y o I s t n i e n i u wpływu w y k s z t a ł c e - * n i a osoby g o s p o d a r u j ą c e j na w ie lk o ś ć i s t r u k t u r ę wydatków osób utrz y m u ją c y c h s i ę głównie z r e n t i e m e r y tu r . J e s t t o z a g a d n ie n ie opracowywane w ramach tem atu 1 1 . 5 . 3 . 0 8 d o ty cz ą c eg o z ap otrzebow a-

1 2

n i a l u d n o ś c i w s ta r s z y m wieku na dobra 1 u s ł u g i , badane równo-l e g równo-l e z zagadnieniem wpływu wieku- na poziom i s t r u k t u r ę

wy-* Dr, a d i u n k t w I n s t y t u c i e E konom etrii i S t a t y s t y k i UL,

1 P o r . n p . Ekonometryczne modele rynku, pod r e d . naukową W. W e l f e , Warszawa 1978, s . 212 1 n , lu b A. T y m o w a k . i , W y k s z ta łc e n ie głowy ro d z in y a dochody i wydatki g o sp o d a rstw a do-mowego, " S t u d i a - S o c j o l o g i c z n e " 19&8, n r 1 ( 2 8 ) .

2 Z a g a d n ie n ie t o J e s t jednym z tematów wchodzących w s k ła d Problemu Węzłowego 11.5 " O p ty m a liz a c ja s t r i i k t u r i procesów demo-g r a f i c z n y c h w P o l s c e Ludowej".

110 Zo f ia .Zarzycka

IR *

datków . Wyniki tycj> badań stanow ić będą - obok innych a n a l i z - Jedną z p r z e s ł a n e k d l a prognozowania zmian w poziom ie konsum-p c j i związanych z konsum-procesem s t a r z e n i a s i ę l u d n o ś c i .

Podobnie, j a k w a n a l i z i e wpływu wieku na poziom i s t r u k t u r ę wydatków, podstawą b a d a n ia b y ły wyniki in dyw idualnych budżetów g o sp o d a rs tw domowych z l a t 1973-1976 u d o s tę p n io n e p r z e z Główny Urząd S t a t y s t y c z n y . W n i n ie js z y m a r t y k u l e prezentow ane są p r z e -de w szystkim wyniki z l a t 1974 i 1976 uzyskane z a n a l i z y danych . z e zbiorów utworzonych d l a r o d z i n emerytów. Z b i ó r t e n p ow stał ze z b i o r u go sp o d a rstw domowych emerytów i r e n c i s t ó w p rzy warun-k u , że w g o s p o d a rs tw ie J e s t p r z y n a j m n i e j Jedna osoba w wieku powyżej 49 l a t \ T a b e l a 1 Budżety wg poziomu w y k s z t a ł c e n i a oaoby g o s p o d a r u j ą c e j Poziom w y k s z t a ł c e n i a Sym-b o l Z b i ó r p e łn y 0 Gospodarstwa Jednoosobowe 1974 1976 1974 1976 1 2 3 4 5 6 L ic zb a budżetów Razem X 1 331 1 474 658 ₇₆₃ Wyższe 1 46 68 16 26 Ś r e d n ie 2 239 305 120 167 Z a s . zawodowe 3- 73 83 19 .20 Podstawowe 4 706 756 339 390 P o z o s ta ł e 5 267 262 164 160

P o r. K. G u г a j-K a c z m a r e k , Wiek Jako czynnik d e te r m i n u ją c y wydatki konsumpcyjne emerytów, ( a r t y k u ł zam ieszczo-ny w n i n ie js z y m z e s z y c i e naukowym), .

^ Z b ió r n i e obejm uje o ż ę ś c i g o sp o d a rs tw r e n c i s t ó w , d l a t e g o t e ż w yniki r ó ż n i ą s i ę n i e c o od danych publikowanych p r z e z GUS ( p o r . n p . Budżety g o sp o d a rstw domowych w 1976 r , ”S t a t y s t y k a P o l s k i

.Wykształcenie a wydatki konsuBipcyjr.» utarsy-jich osób' 111 T ab e la 1 ( c d . ) 1 2 3 4 5 . 6 l S t r u k t u r a w % Razem X 100,0 100,0 100,0 100,0 Wyższe 1 3 ,5 . 4 , 6 ' 2,4 3,4 Ś r e d n ie 2 13,0 20,7 18,2 21,9 Z a s i zawodowe 3 5 ,5 5 ,6 2 ,9 2,6 Podstawowe 4 5 3,0 51,3 5 1 ,6 _51,1 P o z o s t a ł e 5 20,0 17,8 24,9 21,0

a Uwzględniono poziom w y k s z t a ł c e n i a głowy g o s p o d a rs tw a . Z r á ď } o: ' o b l i c z e n i a w ła s n e .

A n a l i z i e poddano ogół gospodarstw domowych z t a k utworzonego z b i o r u , ze szczególnym uwzględnieniem gosp o d a rstw Jednoosobo-wych. V b a d a n ia c h wyróżniono 5 poziomów w y k s z t a ł c e n i a t wyższe u - kończone, wyższe n i e ukończone i ś r e d n i e ukończone, z a s a d n ic z e zawodowe, podstawowe ukończone i á r e d n i e n i e ukończone o r a z n i e -p e ł n e -podstawowe. Rozkład budżetów według t e j cechy d l a l a t 1974 1 1976 p r z e d s ta w io n y J e s t w t a b . 1,

Ponad połowa budżetćw n a le ż y do gospodarstw kierowanych p r z e z osobę z w yksz tałc en ie m podstawowym, a o k . 20% - z wy-k s z ta ł c e n i e m śre d n im . Uwagę zwraca duży stosunkowo (ok. 20%) u - d z l a ł gosp o d a rstw na k t ó r y c h c z e l e s t o i osoba z niepełnym wy-k s z t a ł c e n i e m podstawowym.

Podobne w skaźniki c h a r a k t e r y z u j ą z b i ó r gosp o d a rstw Jednooso-bowych, wyróżnionych w toku d a l s z e j a n A l i z y . We w s z y s tk ic h g r u -pach l i c z b a o b s e rw a c ji j e s t d o s t a t e c z n i e duża d l a przeprow adze-n i a a adze-n a l i z y ś r e d n i c h w i e l k o ś c i - zarówno wydatków, j a k i docho-dów.

J e s t r z e c z ą o c z y w i s t ą , i ż odbywający s i ę p r o c e s w z ro s tu po-ziomu w y k s z t a ł c e n i a m łodszych-grup l u d n o ś c i z n a j d z i e swe o d b i c i e w p r z y s z ł y c h l a t a c h w takim samym z ja w is k u wśród s t a r s z e g o o d ł a -mu s p o łe c z e ń s t w a . P a k t ten musi być uw zględniany p rzy przew idy-waniu p o t r z e b l u d n o ś c i w p r z y s z ł y c h okresach«

112 Z o f ia Zarzycka

T a b e l a 2 /

Wydatki a poziom w y k s z t a ł c e n i a głowy gosp o d a rstw a domowego ( z b i ó r p e łn y 1976)

Grupy wydatków Grupy w y k s z ta łc e n i a

razem 1 2 ♦ 3 4 5

Poziom wydatków w porównaniu z g ru p ą o w y k s z t a ł c e n i u podstawowym Razem X 155,0 128,5 1 1 1 ,8 10Q,0- 9 0 ,7 Żywność X 117,9 110 ,0 103,3 100,0 97,1 Alkohol i t y t o ń X 171,2 107,9 131,8 100,0 _{9 0 ,3} Odzież 1 obyyde X 154,8 140,7 127,4 100,0 8 6 ,7 M ie s z k a n ie ' . X 181,6 152,1 129,1 100,0 7 4 ,5 Opał l ś w i a t ł o X 136,5 129,5 9 8 ,7 100,0 10 1,6 Ochrona zdrow ia X 215,1 174,5 104,8 100,0 8 4 ,3 O św ia ta , k u l t u r a X 281,4 174,3 146,0 100,0 6 5 ,2 T r a n s p o r t i ł ą -czność X 4 0 3 ,6 187,6 124,8 100,0 7 8 ,3 I n n e wydatki X 195,4 165,5 95,1 100,0 8 9 ,0 S t r u k t u r a wydatków w * Razem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Ży><ńość 5 2 ,5 42 ,0 4 7 ,2 5 1,0 55,2 59,1 A lkohol 1 t y t o ń 3 ,4 - 3 ,8 2 ,9 4,1 3 ,4 3 ,4 Odzież i obuwie 10,0 9 , 8 10,8 _{1 1 .2} 9 , 8 * 9 , 4 M ieszkanie 10,0 _11.3 11,4 1 1 . 1 9 , 6 ’7 ,9 Opał l ś w i a t ł o 6,0 5 ,2 6,0 5 ,2 6,0 6 , 7 Ochrona zdrow ia 4 ,4 5 ,5 5 ,4 • 3 ,7 4 ,0 • 3,7 O św ia ta, k u l t u r a 6 ,6 _10,7 8,0 7 , 7 5 ,9 > 4 , 2 T r a n s p o r t 1 ł ą -czność 3 ,7 7 , 8 4 , 4 3 ,3 3 ,0 2 ,6 I n n e wydatki 3,4 3*9 3 ,9 2 ,7 3,1 3 ,0 Ź r ó d ł os o b l i c z e n i a własne.

Wykształcenie a wydatki koneumpcyjne starszych osób 113 Wraz ze wzrostem poziomu w y k s z t a ł c e n i a głowy gospodarstw a r o ś n i e w sposób i s t o t n y o g ó ln a suma wydatków n a oSobę. I t a k w 1976 r . wydatki t e w n a jw y ż s z e j g r u p i e w y k s z ta łc e n io w e j wynosi-ł y 30 t y s . z wynosi-ł , a w n a j n i ż s z e j - 17,6 ;tys. z ł . Odpowiednie i n

-fo rm a c je d l a roku 1976 z a w iera t a b . 2.

W obu badanych l a t a c h uzyskano podobne w y n ik i: gospodarstw a domowe, k t ó r y c h głowa l e g i t y m u j e s i ę w yk sz tałc en ie m wyższym wy-d a j ą p r z e c i ę t n i e о к . 504 w i ę c e j na osobę n i ż r o wy-d z i n y kierow ane p r z e z osobę z w y k sz tałc en ie m podstawowym. N ajw iększe r ó ż n i c e stosunkowe w y s tę p u ją w g r u p i e wydatków na t r a n s p o r t i ł ą c z n o ś ć , n a o ś w i a t ę , k u l t u r ę , s p o r t i t u r y s t y k ę , Jak rów nież na ochronę z d ro w ia i h i g i e n ę o s o b i s t ą . N a jm n ie js z e n a t o m i a s t względne r ó ż -n i c e w y s tę p u ją w wydatkach -na żyw-ność,

2 różnicam i w p o z i o m i e wydatków w iążą s i ę t a k ż e r ó ż n i c e w i c h s t r u k t u r z e . We w s z y s tk ic h p o d z b io ra c h n a jw ię k s z ą p o z y cję s ta n o w ią wydatki n a żywność ( ś r e d n i o ok . 50%), a l e i c h u d z i a ł n a l e j e - w sposób wyraźny przy p r z e c h o d z e n i u 'd o wy-ż s z y c h g ru p w y k sz tałc en io w y c h : według danych z 1974 r , z 59% p r z y w y k s z t a ł c e n i u niep e łn y m podstawowym głowy g o sp o d a rstw a do-mowego do 42% p r z y w y k s z ta łc e n iu wyższym; i d e n t y c z n e niem al wy-n i k i uzyskawy-no d l a r o k u 1976. Spadek ten rekompensowany J e s t w zrostem u d z i a ł u wydatków n a k u l t u r ę , o ś w i a t ę , s p o r t i t u r y s t y -kę ( z 4,2% do 10,7%), na t r a n s p o r t i łą c z n o ś ć ( z 2, 6% do 7 , 8%) o r a z n a m ie s z k a n ie ( z 7,9% do 11,3%); a n a lo g i c z n e zmiany d l a r o -ku 1974 wynoszą: 3,7%-11,4%, 2,3%-6,8% o r a z 9,2%-.l2,5%.

Syntetycznym m ie rn ik iem r ó ż n i c w poziom ie wskaźników s t r u k t u - r y może być bezwzględny l u b względny wskaźnik podobieństw a s t r u -k t u r , Wskaźnik bezwzględny (P ) w y n ió sł d l a 1974 r . 81,2%, a d l a 1976 r . - 80,6%, n a t o m i a s t w sk a ź n ik i względne (Z) d l a tych s a -mych l a t odpowiednio 68,2% o r a z 66,9%. U zyskanie b a rd z o podob-n y c h wypodob-ników d l a obu badapodob-nych l a t świadczyć może o n ie p r z y p a d k o -wym i c h poziom ie, można więc p o w ie d z ie ć , że "wspólna" wszystkim grupom g o sp o d a rs tw domowych c z ę ś ć wydatków, p rz e z n a c z a n a n a t e same r o d z a j e p o t r z e b wynosi około 81%, co stanow i około 67- 68% o g ó ln eg o " o b s z a r u zm ienności" s t r u k t u r y .

S z c z e g ó l n e j a n a l i z i e w arto poddać wyniki uzyskane d l a gospo-d a r s t w Jegospo-dnoosobowych, w k t ó r y c h gospo-d e c y z je o ro z m ia ra c h i k i e r u n

-P o r . G u r a j-K. á c z m a r e k, o p . c i t . 5

Z o f i a Z-arssycktł

I

Wydatki a poziom w y k s z t a ł c e n i a b a d a n e j osoby (g o sp o d a rstw a jednoosobowe 1976J

Grupy wydatków Grupy w y k s z t a ł c e n i a

razem 1 2 3 4 5

W ielkość wydatków w z ł r o c z n i e na osobę

Razem 23 156 32 764 28 452 25 500 21 790 19 106 Żywność 11 738 12 325 12 425 12 558 11 540 11 307 Alkohol i t y t o ń 496 961 515 1 151 445 444 Odzież i obuwie 2 297 3 428 3 оба г 867 2 159 1 571 Mieszkanie* * ■ 2 545 4 318 3 470 3 622 2 348 1 638 Opał 1 ś w i a t ł o 1 552 2 034 1 830 1 437 1 437 1 477 Ochrona zdrow ia 1 135 2 015 1 767 1 003 966 761 O św ia ta, k u l t u r a 1 623 4 110 2 681 1 120 1 383 760 T r a n s p o r t 1 ł ą -czność _{849 ф 2 035} 1 398 835 678 504 In n e wydatki 921 1 537 1 297 908 833 645 S tru łсt u r a wy latków w % Razem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Żywno 8Ć 50,7 37,6 4 3 ,7 4 9 ,2 5 3 ,0 5 9 ,2 Alkohol i t y t o ń 2 , 1 . 2 ,9 1*0 4 , 5 2 ,0 2 , 3 Odzież i obuwi« 9 , 9 1 0 ,5 1 0 ,8 11 ,2 9 , 9 • 8 , 2 M ie sz ka nie 11,0 13,2 12,2 14,2 10,8 ' 8 , 6 Opał 1 ś w i a t ł o 6 , 7 6 , 2 6 , 4 5 , 6 6 , 6 7 , 7 Ochrona zdrow ia 4 ,9 6 , 2 6 , 2 . 3,9 4 ,4 . 4 , 0 O ś w ia ta , k u l t u r a 7 ,0 1 2 ,5 9 , 4 4 , 4 6 , 3 * 4 , 0 T r a n s p o r t i ł ą -czność 3 ,7 6 , 2 4 , 9 3 ,3 3,1 2 ,6 I n n e wydatki 4 ,0 4 ,7 4 ,6 3,7 3 ,9 3 ,4 í _{r o d ł o : o b li c z e n i a w łasne.}

yjykgztałęar.ie a wydatki konsumpcyjna s t a r s z y c h osób 115

kach wydatków d o t y c z ą j e d n e j t y l k o osoby o okreálonym poziom ie w y k s z t a ł c e n i a . L ic z b a tych budżetów w y n o s iła w 1974 r . 658, a w 1976 r . - 763. Wielkość i s t r u k t u r a wydatków w jednoosobowych g o sp o d a rs tw a c h emerytów d l a roku 1976 p r z e d s ta w io n a z o s ta ł a ^ w

t a b . 3, - v

I w tym przypadku og ó ln a suma wydatków r o ś n i e w bardzo s i l - , nym s t o p n i u wraz ze wzrostem poziomu w y k s z t a ł c e n i a osoby

gospo-d a r u j ą c e j : z 1 1 ,3 t y ś . z ł r o c z n i e p rzy w y k s z t a ł c e n i u niepełnym podstawowym do 3 2 ,8 t y s . z ł p rzy w y k s z t a ł c e n i u wyższym ukończo-nym. N ajw iększe r ó ż n i c e względne w y s t ą p ił y p r z y wydatkach na t r a n s p o r t i ł ą c z n o ś ć o r a z na o ś w i a t ą , k u l t u r ę , s p o r t i t u r y s t y k ę ( t r z y k r o t n i e w i ę c e j d l a osób z w y kształceniem wyższym n i ż z wy-k s z t a ł c e n i e m podstawowym), a n a j m n i e j s z e przy wydatkach na żyw-ność ( o k . 7%) o r a z na o p a ł 1 ś w i a t ł o ( o k . 8%), Tak więc r e z u l -t a -t y w -tym w z g lę d z ie są podobne d l a go sp o d a rstw Jednoosobowych, j a k 'd i l a o g ó łu badanych go sp o d a rstw emerytów.

Podobne t e ż w nioski w y n ik ają z a n a l i z y r ó ż n i c w s t r u k t u r z e wydatków w p o s z cz e g ó ln y c h p o d z b io r a c h wyróżnionych w b adaniu: wraz ze w iro ste m poziomu w y k s z t a ł c e n i a m aleje w i s t o t n y sposób u d z i a ł wydatków na żywność z n iem a l 6C% p rz y niepełnym wy-k s z t a ł c e n i u podstawowym do 38% p r z y w y wy-k s z t a ł c e n i u wyższym ( t a wy-k i e same wyniki otrzymano d l a roku 1974). Rośnie n a t o m i a s t u d z i a ł wydatków na o ś w i a t ę , k u l t u r ę , e p o r t i t u r y s t y k ę (z 4% do 12,5% w 1976 r , o r a z z 4,1% do 12/ú . w 1974 r . ) o r a z wydatków na t r a n -s p o r t i ł ą c z n o ś ć (z 2, 6% do 6 , 2% w 1976 r . o r a z z 2,6% do 5,3% w 1974 r , ) . Obserwuje s i ę również w z r o s t u d z i a ł u wydatków na m i e s z k a n i e , na o d z ie ż i obuwie, j a k i na ochronę zdrow ia i h i -g i e n ę o s o b i s t ą .

Wskaźniki podobieństw a s t r u k t u r d l a wydatków gospodarstw J e -dnoosobowych są we w s z y s tk ic h przypadkaoh n i e c o n i ż s z e a n i ż e l i d l a o g ó łu badanych budżetów . X гак w skaźniki bezwzględne (P ) wy-n o s z ą : d l a roku 1974 - 77,5%, a d l a roku 1976 - 75,7%j n a t o m i a s t w s k a ź n ik i względne (Z ) odpow iednio: 6 2 ,5 * i 59,9%. Można więc p o w i e d z ie ć , że r ó ż n i c e w s t r u k t u r z e wydatków w p o sz cz e g ó ln y c h p o d z b i o r a c h , w ydzielonych według w y k s z t a ł c e n i a osoby g o s p o d a r u ją -c e j , z a -c i e r a j ą s i ę n i e -c o w przypadku gospodarstw wieloosobowy-ch, w s k ł a d k t ó r y c h wchodzą osoby o różnym poziom ie w y k s z t a ł c e n i a .

Zaobserwowane r ó ż n i c e w s t r u k t u r z e wydatków, a zw łaszc2a w u d z i a l e p o z y c j i "w ydatki u a żywność" mogą wynikać z Л а ' a n i a

1 1 6 Z o fia Zarzycka

e n g lo w sk lc h z a l e ż n o ś c i między poziome» dochodów* a s t r u k t u r ą wy-datk ó w . Wyniki badań w skazują n a i s t n i e n i e wyraźnych r ó ż n i c w dochodach gospodarstw n a le ż ą c y c h do k o le j n y c h g ru p w ydzielonych z punktu w i d z e n ia poziomu w y k s z t a ł c e n i a głowy g o s p o d a rs tw a .

Dla każdego z badanych l a t (1974 i 1976) otrzym ano in n y po-ziom bezwzględnych i względnych r ó ż n i c w dochodach badanych pod-zbiorów r o d z i n . S z c z eg ó ln e duże r ó ż n i c e w y s t ą p i ł y p rz y porówna-n i u grupy p i e r w s z e j z c z w a r t ą . Może t o wynikać zarówno ze zmian M poziom ie zarobków, a więc i e m e ry tu r osób z wyższym w y k s z t a ł

-ceniem , Jak i z n i e z b y t d u ż e j l i c z b y go sp o d a rstw w pierwszym pod-z b i o r pod-z e 1 w pod-zwiąpod-zku pod-z tym - pod-z w ię k spod-zą m o żliw o śc ią o trpod-z y m a n ia wy-ników przypadkowych. P o z o s t a ł e r ó ż n i c e międzygrupowe p r z y j ę ł y w obu l a t a c h podobne r o z m ia ry : dane d l a roku 1976 zamieszczono w t a b . 4 .

T a b e l a 4 Dochody a w y k s z t a ł c e n i e badanych osób w 1976 r .

( z b i ó r p e ł n y ) Rodzaj dochodu Poziom w y k s z t a ł c e n i a głowy g o sp o d a rs tw a / 1 2 3 4 5 1 ? ' 3 >• 4 5 6 ś r e d n i e ro cz n e , * dochody w z ł na osobę Razem 31 819 24 346 20 261 18 355 16 264 Z p ra c y .4 493 2 488 2 351 1 92 2 1 375 Ze św iadczeń spo-i- łą c z n y c h 26 091 20 685 16 982 15 494 13 780 I n n e 1 235 1 173 928 939 1 109

R óżnice w z ł w porów naniu z g ru p ą 4

Razem 13 464 5 991 1 90Ć 0 -<2091

Z p ra c y 2 571 566 429 0 -547

Ze św iadczeń

spo-ł e c z n y c h 10 597 5 191 1* 488 0 ' -1714

Tabela 4 ( c d . ) U y k n z ta łc e n io a wydatki konsuKpcyjne s t a r s z y c h osub 117

1 2 3 4 5 - 6 Stosunek w % Razem 173,4 132,6 110,4 100,0 8 8 ,6 Z pracy 233,8 129,5 122,3 100,0 7 1 ,5 Ze św iadczeń spo-łe c z n y c h 168,4 133,5 109,6 100,0 8 8 ,9 I n n e 131,5 124,9 9 8 ,8 100,0 118,1 Ź r ó d ł o : o b l i c z e n i a w ł a s n e .

Ogólna suma dochodów w g r u p i e d r u g i e j j e a t w obu l a t a c h o o- k o ło 30% wyższa, n i ż w g r u p i e c z w a r t e j ; J e s t t o s to s u n e k n i e c o t y l k o wyższy n i ż w ż a k r e s i e wydatków ( p o r . t a b . 2 ) . Taką samą praw idłow ość obserwujemy d l a grupy t r z e c i e j (110%) i p i ą t e j (89% ). Można więc p o w ie d z ie ć , że r ó ż n i c e w poziom ie wydatków zw iązane s ą p rze d e wszystkim z ró żn ic am i w poziom ie dochodów.

R óżnice w dochodach d o ty c z ą zarówno dochodów z p r a c y , j a k i ze świadczeń s p o łe c z n y c h . Nie można n a t o m i a s t zaobserwować w ż a -dnym z badanych l a t praw id ło w o śc i między g ru p ą w y kształceniow ą głowy g o sp o d a rstw a a s t r u k t u r ą dochodowi można t y l k o powiedzieć,' ż e dochody z p r a c y s ta n o w ią n a jw ię k s z y u d z i a ł (14-16%), w do-chodach r o d z i n w g r u p i e p i e r w s z e j .

Również w p o d z b io r z e gospodarstw Jednoosobowych w ystępuje b a r d z o wyraźna t e n d e n c j e w z ro s tu dochodów p r z y p r z e c h o d z e n iu do wyższych poziomów w y k s z t a ł c e n i a . Dochody osób z w y k sz tałc en ie m wyższym s ą o o k , 70% wyższe n i ż p r z y w y k s z t a ł c e n i u podstawowym: p rż y w y k s z t a ł c e n i u średnim - ok . 35%, a p r z y zasadniczym zawodo-wym o k . 20-27% wyższe, p rzy czym n a jw ię k s z e stosunkowo r ó ż n i c e w y s t ę p u ją w każdym przypadku p rz y dochodach z p r a c y . S t r u k t u r a dochodów w gosp o d a rstw a c h Jednoosobowych- j e s t podobna j a k przy z b i o r z e pełnym} • w wyraźny je d n a k sposób r o ś n i e w tym przypadku u d z i a ł dochodów z prac y wraz ze wzrostem w y k s z t a ł c e n i a badanych o s ó b .

Tak więc można p o w ie d z ie ć , ż e dochód j e s t czynnikiem s i l n i e wpływającym na poziom i s t r u k t u r ę wydatków a w y k s z t a ł c e n i e w p ły

-118 Z o fia Zarzycka

T a b e l a 5 S t r u k t u r a wydatków a w y k s z t a ł c e n i e głowy g o sp o d a rstw a

w g r u p i e dochodowej 18-24 t y s . z ł na osobę ( z b i ó r p e łn y )

Grupy wydatków S t r u k t u r a wydatków w %

razem 1 2 '3 4 5 1974 L ic zb a budżetów .326 14 86 15 159 48 Razem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Żywno ść 50 ,6 4 2 ,7 . 4 8 ,3 5 0 ,0 51,8 5 5 ,2 A lkohol i t y t o ń 3 ,0 2 ,3 2 ,6 2 ,7 3 ,4 2 ,8 Odzież i obuwie 11,5 11,2 10,9 12,1 12,3 . 9 , 5 M ieszkanie 10,5 1 3 ,7 10,6 10,3 10,3 10,4 Opał i ś w i a t ł o 6,0* 5 ,9 6 ,1 6 , 5 5,7 6 , 2 Ochrona zdrowia 4 ,7 4 , 8 5 ,7 4 ,9 3 ,9 5,4 Oáw iata, k u l t u r a 7 ,0 9 , 7 8 , 4 5 ,0 6 , 5 5 ,3 T r a n s p o r t i ł ą -czność 3 ,6 5 ,2 4 ,4 3 ,3 3 ,3 2 ,6 I n n e 3,1 4 .5 3 .0 5 , 2 2 ,7 2 ,6 1976 L ic z b a budżetów 431 26 85 31 222 66 Razem 100,0 100,0 100,0 1 00,0 100,0 100,0 Żywność 53,1 • 4 8 ,8 50,4 4 9 ,9 5 4 ,2 5 5 ,9 Alkohol i t y t o ń 3 ,6 3 ,3 3 .0 4 ,7 3 ,7 Odzież i obuwie 9 , 8 10,5 9 , 5 13,1 9 , 6 $ .1 M ieszk an ie 9 , 5 8 , 8 10,2 9 , 7 9 , 7 7 , 8 Opał i ś w i a t ł o 6,1 5 ,0 6 , 4 . 5 ,8 5.9 -6,9 Ochrona zdrow ia 4 ,5 6 , 3 5 ,2 3 .7 4 , 3 ' 3,9 O św ia tą, k u l t u r a 6 , 8 8 , 9 7 ,7 7 , 3 6 , 6 5 ,8 T r a n s p o r t i ł ą -czn o ść 3 ,4 6 , 0 4 , 4 Л 3 .2 2 ,9 2 ,9 I n n e 3 ,2 2 ,4 3,2 *2.6 3, ł" 3.8 Ż r ó d ł o : o b l i c z e n i a w ł a s n e .

Wyks-t a ł ceni e a wydatki konsumpcyjne a.tarszych osób '119

wa w sposób p o ś re d n i (p o p rz e z zmiany w dochodach) na sposób g o s -podarow ania r o d z i n y . V to k u d a l s z e j a n a l i z y o k a z a ło s i ę Jednak, ż e c z y n n ik t e n ma t a k i e wpływ b e z p o ś r e d n i: ' nawot po wyeliminowa-n i u wpływu te g o c z y wyeliminowa-n wyeliminowa-n ik a , W J e d n o ro d n e j g r u p i e dochodowej s t r u k -t u r a wyda-tków w porównywanych p o d z b io r a c h J e s -t r ó ż n a . Wskazują n a to p rz y to c z o n e d l a p r z y k ła d u w i e l k o ś c i d o ty c z ą c e r o d z in n a j -l i c z n i e j s z e j g ru p y , o dochodach 18-24 t y s . z ł r o c z n i e na osobę,

zam ieszczone w t a b . 3.

Wraz ze wzrostem poziomu w y k s z t a ł c e n i a głowy gosp o d a rstw a do-mowego i w tym przypadku m a le je w sposób wyraźny u d z i a ł wydatków na żywność, na k o rz y ś ć t a k i c h p o z y c j i , j a k : " k u l t u r a , o ś w i a t a , s p o r t i t u r y s t y k a " o r a z " t r a n s o o r t i ł ą c z n o ś ć " . I d e n t y c z n e p r a -w idło-w ości -w y s t ą p i ł y -w -wynikach z 1974 r . , g d z i e u d z i a ł wydatków n a żywność o b n iż y ł s i ę z 55,2% do 42,7%, a u d z i a ł wydatków n a o ś w i a t ę , k u l t u r ę , s p o r t i t u r y s t y k ę w z ró s ł z 5,3% do 9,7%, a n a t r a n s p o r t i ł ą c z n o ś ć z 2,6!*. do 5,2%. W tym przypadku w skaźni-k i podobieństw a s t r u skaźni-k t u r s ą n i e c o wyższe n i ż d l a ogółu badanych budżetów: w skaźnik bezwzględny "P" wyniósł d l a 1974 r . 84,5%, a d l a 1976 r . 88,5% (wobec 81,2% i '80,6% d l a c a łe g o z b i o r u ) , a w skaźnik względny "2" d l a ty c h samych l a t 72,5% i 70,3% (wobec 68,2% 1 66,9% ). Tak wi'íc zaobserwowane u p r z e d n io praw idłow ości z o s t a ł y " z ła g o d z o n e" po wyeliminowaniu wpływu dochodów n a s t r u k -t u r ę wyda-tków .

N ajwiększe r ó ż n i c e - j a k s tw ie rd z o n o wyżej - w y s t ą p i ł y w u - d z i a l e wydatków na mocno zagregowaną grupę "żyw ność". .W a rto p r z y j r z e ć s i ę n ie k tó ry m składnikom t e j p o z y c j i , a zw ła sz c z a wy-datkom na ż y w ie n ie zbiorow e, obejm ują c e s t o ł ó w k i , b a ry m leczne, r e s t a u r a c j e 1 b a ry mięsne o r a z c u k i e r n i e i k a w i a r n i e . Odpowiednie I n f o r m a c j e z a w ie ra tat». 6 .

Wraz ze wzrostem w y k s z t a ł c e n i a r o ś n i e u d z i a ł wydatków n a ży-w i e n ie zbioroży-we o r a z na owoce l p rz e tw o ry owocowe, m a le je n a to »

Zbyt mała l i c z b a o b s e rw a c ji u n ie m o ż liw ia dokonanie t a k i e j a n a l i z y d l a p o d ź b io ru g o sp o d a rstw jednoosobowych. Można t y l k o dodać, że w ie lk o ś ć gosp o d a rstw a i związany z tym sposób gospodaro w a n ia n i e wpływa na . z n i e k s z t a ł c e n i e zaobserwowanych p r a w id ł o -w o ś c i , ponie-waż n i e w y s t ą p i ł a znaczna k o r e l a c j a między t ą c e ch ą a poziomem w y k s z t a ł c e n i a głowy g o s p o d a rs tw a . W 197» r . n p . ś r e d -n i a l i c z b a osób w g o s p o d a rs tw ie d l a k o le j -n y c h (1, 2, 3, 4, 5) podzbiorów k s z t a ł t o w a ł a s i ę na poziom ie: 1 ,7 9 ; 1 ,5 4 ; 1 ,8 9 ; 1,58; 1 , 4 3 .

120 Zofia Zarzycka

m i a s t u d z i a ł p o z y c j i : "p rz e tw o ry zbożowe** o r a z " n a b i a ł i jaja**\ T endencja ta k a w y s tę p u je zarówno w o d n i e s i e n i u do o g ó łu ba d a -nych g o sp o d a rs tw , j a k i d l a p o d z b io r u g o sp o d a rstw Jednoosobowych. O g ó ln ie jedna k można s t w i e r d z i ć , że - poza żywieniem zbiorowym - n i e zauważa s i ę wyraźnych zmian w u d z i a l e p o sz cz e g ó ln y c h p o z y c ji p r z y p r z e c h o d z e n iu do k o l e j n y c h g ru p w y k s z t a ł c e n i a .

T a b e l a 6 S t r u k t u r a wydatków na żywność

a w y k s z t a ł c e n i e głowy gosp o d a rstw a domowego (w ro k u 1976)

Grupy wydatków

Wydatki r o c z n e n a osobę w % wg w y k s z t a ł c e n i a głowy g o sp o d a rs tw a domowego (w gru p ac h )

razem 1 2 3 4 5 Z b ió r p e łn y Żywność 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 w tym: P rz e tw o ry zbożowe 9 ,9 8 , 7 9 , 5 9 , 2 10,0 10,8 Owoce i p rz e tw o ry 8 , 5 10,9 9 , 7 8 , 3 8 , 2 7,1 Warzywa i p r z e -twory 1 1 .3 9 , 8 1 0 ,9 11,8 11,4 11,9 Ki<jso 15Í2 14,4 14,3 _15»1 15,7 15,6 N a b i a ł i J a J e 15,3 14,7 1 4 ,8 15,2 15,4 16,3 Żyw ienie z b i o -rowe 3 ,2 5 ,6 4 , 5 2 ,9 2 ,7 2 ,2 G ospodarstwa jednposobowe Żywność 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 w tym:

Przetw ory zbożowe 1 0,0 8 , 8 9 , 4 10,0 •10,9

Owoce i p rze tw o ry 9 , 2 11,1 10,5 8 , 6 9,1 7 ,6 Warzywa i p r z e -twory 10,0 9 , 8 9 , 8 10,9 10,8 10,8 Kię so 14,0 1 ^ ,3 12,9 , 13,3 14,4 14,4 N a b ia ł i j a j a 15,1 13,8 14,2 13,7 15,0 16,9 Ż yw ienie z b i o -rowe 5 ,7 9 , 0 8 . 5 10,7 4 , 8 3 ,5 Z r ó d ł o: o b l i c z e n i a w ł a s n e .

W ykształcenie a wydatki konsuopcyjne s t a r s z y c h osób 121

Zaobserwowane r ó ż n i c e w s t r u k t u r z e wydatków d l a badanych pod-zbiorów go sp o d a rstw domowych w y s tę p u ją n i e t y l k o w b u d ż e ta c h emerytów, a l e ta k ż e w r o d z in a c h tzw . p rac ow nic z ych, c z y l i u t r z y -mujących s i ę g łów nie z p ra c y w g o sp o d a rc e u s p o ł e c z n i o n e j . - Odpo- w ie n ie dane d l a 1974 r . d l a g o sp o d a rstw domowych n a le ż ą c y c h do w ybranej ( n a j l i c z n i e j s z e j ) grupy dochodowej zam ieszczone z o s t a -ł y w t a b . 7 . T a b e l a 7 S t r u k t u r a wydatków a w y k s z t a ł c e n i e w gosp o d a rstw a c h prac o w n ic z y ch . Z b ió r p e łny w 1974 r . ( g r u p a dochodowa 13-24 t y s . z ł ) Grupy wydatków S t r u k t u r a wydatków w 3« wg poziomu w y k s z t a ł c e n i a (w g ru p a c h ) razem 1 2 3 4 5 Razem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Żywność 4 3 ,0 4 0 ,8 4 1,2 43 ,4 44 ,4 45,2 Alkohol i tytorf 3,8 2 ,9 3,2 4,1 4 ,2 5 ,4 Odzież i obuwie 17,1 16,4 17,0 17,4 16,9 20,6 M ieszkanie 11,9 12,3 12,1 ' 11,9 11,9 11,0 Opał i ś w i a t ł o 3 .6 _5*9 3.7 3 ,4 3 ,5 3,0 H ig ien a i ochrona zdrow ia 3 ,2 3 ,8 3 ,4 3 ,2 2 ,9 2 ,6 K u l t u r a i o ś w ia ta 9 , 4 11.9 10,9 9,1 8 , 2 5 ,5 Komunikacja i ł ą -czność 4 ,4 5 ,2 5 ,0 4,1 4,1 3 .2 In n e 3 ,6 2 ,8 3 ,5 3,4 3,9 3 ,5 Ź r ó d ł o : o b l i c z e n i a w ła s n e .

I w tym przypadku w y stęp u je wyraźny spadek u d z i a ł u wydatków n a żywność wraz ze wzrostem w y k s z t a ł c e n i a głowy g o sp o d a rs tw a d o -mowego} r o ś n i e n a t o m i a s t u d z i a ł wydatków na k u l t u r ę , o ś w i a t ę , s p o r t i t u r y s t y k ę o r a z na kom unikację i ł ą c z n o ś ć . Z różnicow anie wskaźników c h a r a k t e r y z u j ą c y c h u d z i a ł wydatków na żywność j e s t Jed n ak w t e j p o p u l a c j i z n a c z n ie m n ie ja z e ( z 40,8?« do 45,290 n i ż w g ospodarstw ach domowych emerytów ( z 43% do 553» w 1974 r . i z 49%

122 Zoi’i« Zarzycka

do 5б/Ь w 1976 г . ) , n a t o m i a s t d l a wydatków na o ś w i a t ę , k u l t u r ę , s p o r t i t u r y s t y k ę s y t u a c j a j e s t odwrotna (z 5 , 3% do 9,7% w g o s -p odarstw ach emerytów wobec 5,55« do 12ft w b u d ż e ta c h -pracow niczych). Można więc p o w ie d z ie ć , że przy podobnych dochodach wpływ wyk- k c z t a ł c e n i a n a u d z i a ł wydatków na żywność p o t ę g u j e s i ę wraz z wiekiem osób g o s p o d a ru ją c y c h , z m n ie js z a s i ę n a t o m i a s t wpływ t e -go cžyn n ik a na u d z i a ł wydatków na o ś w i a t ę , k u l t u r ę , s p o r t i t u -r y s t y k ę o -r a z na t -r a n s p o -r t i ł ą c z n o ś ć . Pam iętać je d n a k n a l e ż y p r z y te g o r o d z a j u porów naniach, i ż chodzi t u o poziom w y k s z t a ł c e -n i a , czy wiek g ł o w y g o sp o d a rstw a domowego; k i e r u n k i wy-datkow ania p o sia d a n y c h zasobów p i e n i ę ż n y c h mogą n a t o m i a s t być w

siln y m s t o p n i u determinowane p r e f e r e n c j a m i p o t r z e b p o ż o s ta ł y c h członków g o s p o d ą r s tw a . S ł u s z n i e j s z e byłoby w t e j s y t u a c j i doko-nywanie t a k i e j a n a l i z y d l a p o d zb io ru g o sp o d a rstw Jednoosobowych; z b y t mała l i c z b a o b s e rw a c ji w p o s z c z e g ó ln y c h g ru p a c h dochodowych w g o sp o d a rstw a c h pracow niczych u n ie m o ż liw ia je d n a k s to s o w a n ie metod s t a t y s t y c z n y c h wymagających grupow ania dan y c h . Opis s t a t y

-s ty c z n y u z u p e łn io n y więc z o -s t a ł a n a l i z ą ekonometryczną pozw ala-j ą c ą na Je d n o cz e sn ą o b se rw ację wpływu różnych czynników na z r e -a liz o w -a n y p o p y t konsumpcyjny l u d n o ś c i w o p a r c i u o szacowane pa-r a m e tpa-r y f u n k c j i p o p y tu .

7 Podobnie Jak p rzy b a d a n iu wpływu wieku na wydatki emerytów , oszacowano p a ra m e tr y f u n k c j i r ó ż n i ą c y c h s i ę zarówno p o s t a c i ą Jak i l i c z b ą i rodzajem zmiennych o b j a ś n i a j ą c y c h .

PierwBza g ru p a modeli m ia ła na c e l u a n a l i z ę r e a k c j i p o p y tu na zmiany w dochodach g o sp o d a rstw domowych, zarówno Jako k r a ń c o -wą ękłonność do wydatków na p o s z c z e g ó ln e grupy d ó b r i u s ł u g ( f u n k c j a l i n i o w a ) o r a z ja k o e l a s t y c z n o ś ć docnodową popytu ( fu n k -c j a potęgow a); dochód g o sp o d a rs tw a domowego był Jedyną zmienną o b j a ś n i a j ą c ą w t e j g r u p i e m o d e li.

Model d r u g i uw zględnia rów nież obok dochodu wjiływ w y k s z t a ł c e n i a , a model t r z e c i j e s z c z e dodatkowo w ie k osoby g o s p o d a r u j ą -c e j .

V n i n i e j s z y m opracow aniu p r z e d s ta w io n e s ą wyniki oszacowań param etrów f u n k c j i popytu d l a głównych grup wydatków zarówno w o d n i e s i e n i u do o g ó łu badanych g o sp o d a rs tw emerytów, J a k i d l a

"V ■’ ; ’• I

P o r . G u r a j-K a c z m a r e k , op. c i t . , 7

Шуквгъаlcenie a wydatki konsu.xpcyjne s t a r s z y c h osob ₁₂₃ p o d z b io r u g o s p o d a r s tw je d n o o so b o w y c h . O s t a t n i n a j b a r d z i e j r o z -w i n i ę t y m odel p r z y j ą ł p o s t a ć : - w w e r s j i l i n i o w e j 7 5 У * ao ♦ a 1 X1 *

Z

Z

m у - m a0 ♦ a, lnx^ ♦ ]T bi zi * Z V i

wt - zm ien n e ze r o -J e d y n k o w e d la k o le j n y c h gru p w y k s z t a łc e n ia p r z y czym dokonano p o d z ia łu :

■ ■ ■ Ľ

i:

J:

“‘ ■ { o

" 5 ' { o

gdy głowa g o sp o d a rstw a p o s ia d a w y k s z t a ł c e n i e wyższe w p o z o s t a ł y c h przypadkach

p rzy w y k s z t a ł c e n i u średnim w p o z o s t a ł y c h przypadkach

p r z y w y k s z t a ł c e n i u zasadniczym zawodowym w p o z o s t a ł y c h przypadkach

przy ukończonym podstawowym w y k s z t a ł c e n i u w p o z o s t a ł y c h przypadkach

przy w y k s z t a ł c e n i u p o n i ż e j podstawowego w p o z o s t a ł y c h przypadkach

We w s z y s tk ic h g ru p ac h wydatków poziom w sp ó łc zy n n ik a R c h a -r a k t e -r y z u j ą c y s t o p i e ń dopasowania f u n k c j i do danych empirycznych r o ś n i e p rz y z w ię k sz a n iu l i c z b y zmiennych o b j a ś n i a j ą c y c h w node*

1 2 4 Zo f ia Zarżydka

♦

l u . Dodać jed n a k n a l e ż y , i ż w z r o s t t e n n i e j e s t duży, co świad-czy o bardzo silnym wpływie dochodu na poziom wydatków; wprowa-d z e n i e wprowa-dowprowa-datkowych zmiennych (model d r u g i i t r z e c i ) w n ie w ie lk im s t o p n i u popraw ia " ja k o ś ć " dopasow ania.

2

Porównanie współczynników d e t e r m i n a c j i R d l a gospodarstw jednoosobowych i d l a z b io r u p e łn e g o w s kazuje, ż e niem a l d l a w s z y s t k i c h grup wydatków w obu badanych l a t a c h " l e p s z e " dopaso-w anie dopaso-w y s t ą p ił o d l a z b i o r u p e łn e g o . Można chyba s ą d z i ć , że n i e -z b y t duża l i c -z b a o b s e rw a c ji w n i e k t ó r y c h g rupach w y k s z t a ł c e n i a w z b i o r z e g o sp o d a rstw jednoosobowych p r z y dużym indywidualnym z ró -żn ic o w a n iu poziomu wydatków w po sz cz e g ó ln y c h gospodarstw ach do-mowych - w płynęła na o trz y m a n ie n i ż s z y c h poziomów w spółczynnika d e t e r m i n a c j i . Przy w ię k s z e j l i c z e b n o ś c i waga pojedynczych p r z y -padków s i l n i e o d b i e g a j ą c y c h od danych wyrównanych (w f u n k c j i ) stosunkowo m a l e j e .

W f u n k c j i ' l i n i o w e j o szacow ania parametrów p r z y zmiennych z e -r o - jedynkowych w y -ra ż ają c y c h p -r z y n a l e ż n o ś ć g o sp o d a rstw a do o k r e ś -l o n e j grupy w y k s z t a ł c e n i a w skazują na r ó ż n i c e (w z ł r o c z n i e na o s o b ę ) między wydatkami w d a n e j g r u p i e i wydatkami w g r u p i e

p r z y j ę t e j za podstawę porównań ( o p u s z c z a n e j w modelu d l a u n i k - / n i ę c i a w s p ó ł li n l o w o ś c i ). W p rz e d s ta w io n y c h modelach podstawą

po-równań b y ła g ru p a o w y k s z t a ł c e n i u podstawowym ukończonym, n a j -l i c z n i e j s z a s p o ś ró d wyróżnionych w ariantów b a d a n e j c e c h y .

W f u n k c j i potęgow ej zmienne zero-Jedynkow e z o s t a ł y

wprowa-8 С 4

dzone w sposób w ykładniczy , co powoduje, i ż w y r a ż e n ie e • 100 w s k a z u je , o i l e p r o c e n t r ó ż n i ą s i ę wydatki w i - t e j g r u p i e gospo-d a r s t w gospo-domowych ogospo-d wygospo-datków w g r u p i e p r z y j ę t e j za pogospo-dstawę p o -równań. Wyniki t a k i c h oężacowań d l a r o k u 1976 z a w ie r a t a b , 8 .

P rz ed e w szystkim n a l e ż y zw rócić uwagę na f a k t , że uzyskano n a ogół n i e i s t o t n e oszacow ania param etrów p rz y zmiennych c ha-r a k t e ha-r y z u j ą c y c h gha-rupę w y k s z t a ł c e n i a . J e d y n ie d l a wydatków na k u l t u r ę , o ś w i a t ę , s p o r t 1 t u r y s t y k ę o r a z - n a t r a n s p o r t i ł ą c z -n o ś ć w y s t ą p i ł a i s t o t n a przewaga wydatków ( p r z y t y c h samych do-c h o d a do-c h ) w r o d z i n a do-c h kierowanydo-ch p r z e z osobę z w y k s z tałc en ie m ś re d n im , nad wydatkami w g r u p i e z w y k sz ta łc e n ie m podstawowym.

Podobnie j a k w a n a l i z i e s t a t y s t y c z n e j , w y s t ą p i ł spadek wydat-ków na żywność p rzy w z r o ś c i e w y k s z t a ł c e n i a osoby g o s p o d a r u j ą c e j ;

P o r . Ekonometryczne m o d e l e . . , , a . 7 2 . 8

Wykszt ał cani e в wydatki, konsumpcyjne s t a ť s s y c i i osj b 125 T a b e l a 8

4 o

Wpływ w y k s z t a ł c e n i a na poziom wydatków ( g o sp o d a rs tw a emerytów 1976)

Grupy wydatków

Procentowy poziom wydatków w grupach w y k s z t a ł c e n i a w porównaniu z w y k s z ta ł-ceniem podstawowym 1 • 2 3 5 Gospodarstwa Jednoosobowe . i Żywność 9 3 ,7 9 5 ,0 9 5 ,4 102,7 Alkohol i t y t o ń 9 8 ,9 49,8 7 7 ,4 9 7 ,4 Odzież i obuwie 87,1 9 7 ,5 8 0 ,8 74,6 M ieszkanie 107,5 118,8 137,4 8 9 ,0 Opał i ś w i a t ł o 113 ,0 121,7 97,1 123,6 Ochrona zdrowia 108,9 136,7b 7 3 ,8 95,1 O św iata 1 k u l t u r a 123,4 132,3 70,1 6 1 , 5b T r a n s p o r t 1 ł ą c z -ność 130,9 141,0b 9 5 ,3 86,1 In n e 7 4 ,8 106,2 4 6 ,2 8 5 ,6 Z b ió r pełny Żywność • 9 6 ,9 9 6 ,6 9 9 ,4 101,8 Alkohol i t y t o ń 7 0 ,6 5d,2 119,7 94,1 Odzież i obuwie 8 2 ,8 9 5 ,4 106,5 8 7 ,5 M ieszkanie 1 0 3 ,в 115.5 122,3 8 4 , 6b Opał i ś w i a t ł o 113,3 119,5 9 5 ,7 108,4 Ochrona zdrowia Ośw iata i k u l t u r a 114,8 109,6 126» 5 126,3 9 3 ,0 105,1 9 4 ,7 6 5 . 5b T r a n s p o r t i ł ą c z -n ość 120,5 139,2b 97,1 7 8 , 7b I n n e 8 5 ,6 111,2 60,6 _{7 8 ,9} s Oszacowano na p o d sta w ie f u n k c j i 3. 15 Ocena p a ra m e tr u j e s t i s t o t n a ( a “ 0 , 0 5 ) -t ' . Z r 6 d ł ot o b l i c z e n i a w ła s n e .

Z o fia Zarzycka

... .. ... ... --- ---T a b e l a 9 Wpływ w y k s z t a ł c e n i a na poziom wydatków9

( g o sp o d a r s tw a prac o w n ic z e 1976)

Grupy wydatków

. - -.,---„ --- - - ^--- ---*— Procentowy poziom wydatków w g ru p a c h w y k s z t a ł c e n i a w porównaniu z w y k s z t a ł -ceniem podstawowym 1 2 3 . 5 Gospodarstwa jednoosobowe Żywność 9 1 ,8 9 2 ,6 9 9 ,3 . 1 0 2 , 4 A lkohol i t y t o ń 6 8 ,3 102,3 119,4 2 00,6 Odzież i obuwie 9 6 ,7 107,9 1 00,4 127,2 Mle&zkanie 143,4 118,0 112,1 150,0 Opał 1 ś w i a t ł o 8 8 ,2 135,7 5 3 ,8 8 1 ,1 Ochrona zdrow ia 117,4 128,6b 9 6 ,1 8 6 ,0 O ś w ia ta , k u l t u r a , _b s p o r t 147,0 1 42,4 8 2 , 2 38,5 T r a n s p o r t i ł ą c z -ność 192,0° 148,4 9 0 , 5 174,7 i n n e 114,3 9 8 ,7 101,6 2 2 9 ,0b Z b ió r p e łn y Żywność 9 3 , 1b 9 5 , 8b 9 6 , 0b 103,0 A lkohol i t y t o ń 7 4 , 0b 7 6 , 8b 1 00,0 103,9 Odzież i obuwia 9 7 ,9 106, 0b 100,4 108,3 M ie sz k a n ia 112,8b 1 1 1 ,3b 107,3 108,4 Opał i ś w i a t ł o *111,0 1 0 9 ,5b 100,3 109,5 Ochrona zdrow ia 1 1 5 ,4b 120,8b 9 5 , 2 9 0 ; 3 O ś w ia ta , k u l t u r a , h ъ a p o r t 1 5 0 ,2 ° 144,5* 105,9 7 9 , 9b T r a n s p o r t 1 ł ą c z - _h n ość 162, 8b 141,'6 102,9 9 5 ,7 I n n e 106^0 104,5 9 9 , 4 1102,6 a O szacow ano n a p o d s t a w ie f u n k c j i 3 . O cena p a ra m etru J e s t I s t o t n a ( a - 0 , 0 5 ) . Ź r ó d ł o : o b l i c z e n i a w ła sn e. I

* 'y k s z ta łc e ę ie a w ydatki konsumpcyjne s t a r s z y c h osob 127

duże r ó ż n i c e in d y w id u aln e spowodowały Jednak, że uzyskano n i e i s -t o -t n e s -t a -t y s -t y c z n i e oszacow ania w analizow anych modelach popy-t u .

A n a liz a s t a t y s t y c z n a wykazała ( p o r . t a b . 7 ) , t e wpływ wy-- k s z t a ł c e n i a na s t r u k t u r ę wydatków (po wyeliminowaniu r ó ż n i c y dochodów) w r o d z in a c h pracow niczych J e s t n i e c o in n y n i ż w r o d z i -n a c h emerytów. Porównanie oszacowań f u n k c j i wydatków d l a ty ch dwóch zbiorów g o sp o d a rstw również w skazuje na odmienny sposób r e a k c j i poziomu wydatków na zmiany w poziom ie w y k s z t a ł c e n i a g ł o -wy g o s p o d a rs tw a . Dane d l a r o d z in pracow niczych z aw iera t a b . 9 .

Uzyskano z n a c z n ie w ię c e j i s t o t n y c h oszacowań parametrów przy zmiennych c h a r a k t e r y z u j ą c y c h grupę w y k ształcen io w ą, n i ż w o d n ie -s i e n i u do g o -sp o d ar-stw emerytów. V _{tym przypadku dwie p ie rw s z e} grupy w y k ształcen io w e i s t o t n i e r ó ż n i ą s i ę poziomem wydatków na n ie m a l w s z y s tk i e a g r e g a t y dóbr 1 u s ł u g , przy czym w yraźnie n i ż -s z e -s ą wydatki n a żywność o r a z na a lk o h o l 1 t y t o ń na k orzyść wy-datków na t r a n s p o r t i ł ą c z n o ś ć , na o ś w i a t ę , k u l t u r ę , s p o r t i t u -r y s t y k ę o -r a z na o c hronę zdrow ia i na m ie s z k a n i e . Można więc chy-ba wnioskować, że wpływ w y k s z t a ł c e n i a na poziom wydatków (po wy-e lim in o w a n iu r ó ż n i c w dochodach) - 3 i l n y w g r u p i e gospodarstw p racow niczych - m a le je n i e c o w o d n i e s i e n i u do s t a r s z e g o - odłamu s p o łe c z e ń s tw a . Tym n i e m n i e j , zarówno a n a l i z a e t a t y s t y c z n a , j a k i uzyskane o szacow ania parametrów m odeli pbpytu w skazują n a i s t -n i e -n i e r ó ż -n i c w w i e l k o ś c i i s t r u k t u r z e wydatków gosp o d a rstw k i e -rowanych p r z e z osoby o różnym poziom ie w y k s z t a ł c e n i a . Czynnik t e n pow inien więc być b ran y pod uwagę w p r a c a c h nad prognozami p o t r z e b s p o łe c z e ń s tw a we w s z y s tk i c h g ru p ac h w ieku, z w ła sz c z a wo-be c dokonującego s i ę w naszym k r a j u p r o c e s u w z r o s tu poziomu wy-k s z t a ł c e n i a l u d n o ś c i . Dodać p rzy tym n a l e ż y , że obok b e z p o ś r e -d n ie g o wpływu teg o c z y n n ik a na h i e r a r c h i ę p o t r z e b - w z r o s t wy-k s z t a ł c e n i a d z i a ł a ć b ę d z ie n a popyt wy-konsumpcyjny również w spo-sób p o ś r e d n i - p o p r z e z w z r o s t dochodów l u d n o ś c i .

128 Z o fia Zarzycka

Z o f ia Zarzycka

e d u c a t i o n a l b a c k g r o u n d a n d l e v e l a n d s t r u c t u r e OF CONSUMER SPENDING OF ELDERLY PEOPLE

Changes i n th e l e v e l o f e d u c a t io n o f t h e p o p u l a t i o n o c c u r i n g i n t h e contem porary P o l i s h s o c i e t y pose a r e q u i r e m e n t o f i n c l u d

-i n g t h -i s p r o c e s s i n t o f o r e c a s t i n g s t u d i e s c o n c e r n in g th e popu-l a t i o n ’ s n e e d s . The a r t i c l e alms a t p r e s e n t a t i o n o f f i n d i n g o f r e s e a r c h e s con d u c te d w i t h in th e framework o f th e Key R esearch P r o j e c t No. 11.5 on th e im p a c t o f t h e e d u c a t i o n a l background on t h e volume and s t r u c t u r e o f consumer spending i n th e c a s e o f t h e o l d e r f r a c t i o n o f th e s o c i e t y . The a n a l y s i s encompassed b u d g e ts o f h o y s e h o ld s run by th e r e t i r e d ' p e o p le , which were t h e o b j e c t o f s t u d i e s c a r r i e d o u t by th e C h i e f S t a t i s t i c a l O f f i -c e i n t h e y e a r s 1974 and 1976, and - f o r c o m p a r a tiv e p u rp o se s - b u d g e ts of h o u s e h o ld s run by p e o p le employed i n th e s o c i a l i z e d economy. There was performed th e s t a t i s t i c a l a n a l y s i s arid were e s t i m a t e d p a r a m e t e r s o f th e demand f u n c t i o n , i n which incom es, a g e , and e d u c a t i o n a l background o f t h e "head" o f th e f a m ily we-r e t we-r e a t e d a s in d e p e n d e n t v a we-r i a b l e s .

The r e s u l t s produced by th e a n a l y s i s showed t h a t th e income l e v e l o f a h o u s e h o ld r e p r e s e n t e d a f a c t o r d i f f e r e n t i a t i n g most s t r o n g l y th e volume and s t r u c t u r e o f th e consumer s p e n d in g . The e d u c a t i o n a l background ap p e a re d t o p la y a l e s s s i g n i f i c a n t r o l e I n f a m i l i e s o f t h e r e t i r e d than i n f a m i l i e s o f t h e p e o p le p r o f e s -s i o n a l l y a c t i v e i n t h e n a t i o n a l economy. N e v e r t h e l e s s i t i s a f a c t o r which s h o u ld be reckoned w it h i n programmes c o n c e r n in g the consumer demand a l s o due t o i t s i n d i r e c t i n f l u e n c e through I n -c r e a s e of t h e p o p u l a t io n ? ^ in-co m e s. i