• Nie Znaleziono Wyników

"Reform und Gewissen. Euthanasie im Dienst des Fortschritts", Berlin 1986 : [recenzja]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""Reform und Gewissen. Euthanasie im Dienst des Fortschritts", Berlin 1986 : [recenzja]"

Copied!
11
0
0

Pełen tekst

(1)

Sołoma, Antoni

"Reform und Gewissen. Euthanasie

im Dienst des Fortschritts", Berlin

1986 : [recenzja]

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3-4, 554-563

1987

(2)

5 5 4 R e ce n z j e i o m ó w i e n i a w k t ó r y c h w y d a w a n o o b y d w a t y t u ł y g a z e t ( d z i e n n i k i p i s m o u k a z u j ą c e s i ę 3 r a z y w t y g o d n i u ) . P r a w d ą j e s t , i ż w i e d z a J a n k o w s k i e g o — k t ó r y p o c h o d z i ł z W e s t f a l i i , c h o ć d z i a ł a ł j a k i ś c z a s n a Ś l ą s k u O p o l s k i m — 0 f a k t y c z n e j s y t u a c j i ż y w i o ł u p o l s k i e g o n a t e r e n a c h r o d z i m y c h , w t y m t a k ż e w P r u s a c h W s c h o d n i c h b y ł a z n i k o m a , i że j e g o p o p r z e d n i c y n i e t y l k o w P r u s a c h W s c h o d n i c h , a l e t a k ż e n a Ś l ą s k u O p o l s k i m , b y l i w t y m w z g l ę d z i e l e p s i , r ó w n o c z e ś n i e j e d n a k , m n i e j s z a l i c z b a m a t e r i a ł ó w r e g i o ­ n a l n y c h w g a z e c i e b y ł a w y n i k i e m ś w i a d o m e j r e a l i z a c j i z a ł o ż e ń p o l i t y k i p r a s o w e j Z P w N . W y n i k i e m t e j k o n c e p c j i p r a s y p o l s k i e j i d z i a ł a l n o ś c i n a r o d o w e j b y ł a t e ż w s p o m n i a n a p r z e z C h ł o s t ę w o j o w n i c z o ś ć p u b l i c y s t y k i J a n k o w s k i e g o , c z y r a c z e j j e g o r a d y k a l i z m n a r o d o w y ( p o r . s. 7 2 ). T e 1 i n n e s p r a w y z n a l a z ł y j u ż d a w n o o d z w i e r c i e d l e n i e w l i t e r a t u r z e p r z e d ­ m i o t u i s z k o d a , że p r z y o k a z j i p r a c p o p u l a r n o n a u k o w y c h n i e są p r e z e n ­ t o w a n e s z e r z e j p u b l i c z n o ś c i . M o ż n a o c z y w i ś c i e i t a k p is a ć , p o w s t a j e j e d n a k p y t a n i e , c z y w a r t o i c z y n a l e ż y r z e c z y w i ś c i e i ś ć p o n a j m n i e j s z e j l i n i i o p o r u ? N i e w y s t a r c z a j a k o p o c i e s z e n i e t o , i ż k s i ą ż e c z k a C h ł o s t y w y g l ą d a r z e c z y w i ś c i e z g r a b n i e . W y d r u k o w a n o j ą s t a r a n n i e , c h o ć i t a k d o s t r z e ­ g ł e m l i t e r ó w k i ( n p . s. 5, 7 2 ). N i e o n e j e d n a k z a w a ż y ł y n a p r z y t o c z o n y c h t u r e f l e k s j a c h c z y t e l n i k a . L e o n a r d S m o lk a

R e f o r m u n d Gewissen. Euth a n a sie i m D ie n s t des F o r t s c h r it t s .

B e i t r ä g e Z u r N a t i o n a l s o z i a l i s t i s c h e n G e s u n d h e i t s — U n d S o z i a l ­ p o l i t i k , B d . 2, R o t b u c h V e r l a g , B e r l i n 1 9 8 6 , ss. 2 0 0 , i l u s t r . W 1 9 8 6 r . , p r z e d 2 2 i z b ą k a r n ą s ą d u k r a j o w e g o w e F r a n k f u r c i e n a d M e n e m o d b y w a ł s ię p r a w d o p o d o b n i e o s t a t n i w R e p u b l i c e F e d e r a l n e j N i e m i e c p r o c e s p r z e c i w k o l e k a r z o m r e a l i z u j ą c y m n a z i s t o w s k i p r o g r a m e u t a n a z j i . O s k a r ż e n i : A q u l i n U l l r i c h , H e i n r i c h B u n k e i K l a u s E n d r u w e i t , j u ż w 1 9 6 7 r . o r z e c z e n i e m t e g o s a m e g o s ą d u , i ż „ p r z y u ś m i e r c a n i u c h o ­ r y c h u m y s ł o w o , b e z n a t u r a l n e j w o l i ż y c i a , w s p ó ł u c z e s t n i c z y l i t y l k o , i że t a k i e d z i a ł a n i e b y ł o p r a w n i e d o z w o l o n e ” — u w o l n i e n i z o s t a l i o d j a k i c h ­ k o l w i e k z a r z u t ó w . W 1 9 7 0 r . F e d e r a l n y T r y b u n a ł S ą d o w y ( B u n d e s g e ­ r i c h t s h o f ) p o l e c i ł p o n o w n i e p o d j ą ć p o s t ę p o w a n i e . L e k a r z e p r z e d s t a w i l i w ó w c z a s o d p o w i e d n i e z a ś w i a d c z e n i a c h o r o b o w e , u s p r a w i e d l i w i a j ą c e n i e ­ m o ż l i w o ś ć i c h o s o b i s t e g o s t a w i e n i a s i ę w s ą d z i e , c h o ć w s z y s c y t r z e j b y l i n a t y l e z d r o w i , b y m ó c n o r m a l n i e w y k o n y w a ć s w e p r a k t y k i l e k a r s k i e .

(3)

R e c e n z j e i o m ó w i e n i a 5 5 5 R ó w n i e ż w 1 9 8 6 r . d r E n d r u w e i t n i e z a s i a d ł n a ł a w i e o s k a r ż o n y c h , p r z e d ­ s t a w i a j ą c z a ś w i a d c z e n i e o d o l e g l i w o ś c i a c h k o l k i n e r k o w e j . P r o c e s s ię d o t ą d p r z e c i ą g a , p o t w i e r d z a j ą c j e d n o c z e ś n i e , j a k b a r d z o z r ó ż n i c o w a n y j e s t s t a n ś w i a d o m o ś c i p r a w n e j , t a k z a c h o d n i o n i e m i e c k i e g o s p o ł e c z e ń s t w a , j a k i j e g o a p a r a t u s p r a w i e d l i w o ś c i w k w e s t i a c h z b r o d n i h i t l e r o w s k i c h , w t y m o c e n y s e n s u , c e l u i m e t o d n a z i s t o w s k i e j e u t a n a z j i P r z y p o m n i e n i e t o w y d a j e s i ę o t y l e z a s a d n e , i ż r ó w n i e ż p r a c e b a d a w ­ c z e d o w y s z c z e g ó l n i o n e j w t y t u l e n i n i e j s z e j r e c e n z j i k s i ą ż k i ( R e fo r m a i su mi en ie . E u t a n a z ja w służbie postępu), k t ó r a j e s t d r u g i m t o m e m s e r i i w y d a w n i c z e j „ P r z y c z y n k ó w d o n a r o d o w o s o c j a l i s t y c z n e j p o l i t y k i z d r o ­ w o t n e j i s o c j a l n e j ” „ p r z y s p o r z y ł y z a t r u d n i e n i a ” — j a k s t w i e r d z a j ą w e w s t ę p i e w y d a w c y (s. 8) — ■ e r e f e n o w s k i e m u a p a r a t o w i s p r a w i e d l i w o ś c i . P r o k u r a t u r a w H e i d e l b e r g u w s z c z ę ł a ś l e d z t w o p r z e c i w k o w i e l o l e t n i e m u p s y c h i a t r z e s ą d o w e m u p r o f . H a n s o w i J o a c h i m o w i R a u c h o w i , k t ó r y w p o w i ą z a n i u z a k c j ą e u t a n a z y j n ą p r o w a d z i ł w l a t a c h 1 9 4 2 — 1 9 4 4 b a d a n i a n a d h i s t o p a t o l o g i ą m ó z g ó w z a m o r d o w a n y c h n a z a m ó w i e n i e p a c j e n t ó w . P r o f . G e r h a r d K l o o s , a u t o r d z i e w i ę c i o k r o t n i e w z n a w i a n e g o ( o d 1 9 4 4 r . ) a k a d e m i c k i e g o p o d r ę c z n i k a p s y c h i a t r i i i n e u r o l o g i i , ż y w i ą c n a j w i d o c z n i e j u z a s a d n i o n ą o b a w ę , że m o g ą w y j ś ć n a j a w o b c i ą ż a j ą c e j e g o b i o g r a f i ę f a k t y z o k r e s u n a z i s t o w s k i e g o , w y s t ą p i ł d o s ą d u z p o w ó d z t w e m o o b r a z ę , p r ó b u j ą c w t e n s p o s ó b z a p o b i e c p u b l i k o w a n i u m a t e r i a ł ó w d o t y c z ą c y c h j e g o d z i a ł a l n o ś c i . J u ż t o s a m o w s k a z u j e p r z e z j a k d r a s t y c z n e s p r a w y i m a t e r i a ł y w y p a d ł o p r z e k o p y w a ć s i ę A u t o r o m r e c e n z o w a n e g o t u t o m u . W y t r w a l i j e d n a k w d o c i e r a n i u d o ź r ó d e ł , w p o s z u k i w a n i u i p r e z e n t o w a ­ n i u o b i e k t y w n e j , w y p r e p a r o w a n e j z l e g e n d i m i t ó w p r a w d y . J e d e n z r o z d z i a ł ó w k s i ą ż k i (ss. 8 1 — 1 0 6 ) z a t y t u ł o w a n y D e r d ia g no ­ stische B l i c k des G e r h a r d K lo o s ( d i a g n o s t y c z n e s p o j r z e n i e G e r h a r d a K l o o s a ) p o ś w i ę c o n o g ł ó w n i e r ó ż n o r a k i m a s p e k t o m u w i k ł a n i a t e j p o s t a c i ( o d 1 9 5 2 r . p r o f , p s y c h i a t r i i u n i w e r s y t e t u w K i l o n i i i o d 1 9 5 4 r . d y r e ­ k t o r a s z p i t a l a k r a j o w e g o w G e t y n d z e ) w u r z e c z y w i s t n i a n i e p r o g r a m u „ e u t a n a z j i ” . A u t o r z y r o z d z i a ł u : K a r l F r i e d r i c h M a s u h r i G ö t z A l y o d t w a ­ r z a j ą z d o k u m e n t ó w „ c u r r i c u l u m v i t a e ” c z y n ó w i p o g l ą d ó w K l o o s a , c z ł o n k a N S D A P o d 1 9 3 3 r . ( w y k l u c z o n e g o w p r a w d z i e z S A w 1 9 3 5 r., a l e n i e ze w z g l ę d ó w p o l i t y c z n y c h , l e c z z p o w o d u m a ł e j a k t y w n o ś c i ) , k i e ­ r u j ą c e g o w l a t a c h 1 9 4 1 — 1 9 4 5 o d d z i a ł e m u ś m i e r c a n i a n i e u l e c z a l n i e c h o ­ r y c h d z i e c i w k r a j o w y m z a k ł a d z i e l e c z n i c z y m w S t a d t r o d a w T u r y n g i i (1 5 k m o d J e n y ) . B y ł o n t e ż o d p o w i e d z i a l n y z a m o ż l i w i e s z y b k i e u ś m i e r ­ c a n i e t z w . a s p o ł e c z n y c h g r u ź l i k ó w ( a s o z i a l e r T u b e r k u l ö s e r ) . J e g o z a i n t e ­ 1 E . K l e e , E u t h a n a s i e v o r G e r i c h t , D i e Z e i t , 1986, n r 40.

(4)

5 5 6 R e c e n z j e i o m ó w i e n i a r e s o w a n i a b a d a w c z e p r z y c h o d z i ł y w s u k u r s r a s i s t o w s k o z o r i e n t o w a n e j m e d y c y n i e , z a r ó w n o w t e d y , g d y p r ó b o w a ł u s t a l i ć w a s p e k c i e p s y c h o - s a m a t y c z n y m z a l e ż n o ś c i m i ę d z y g r u ź l i c ą a ż y c i e m d u c h o w y m c h o r e g o , j a k i w t e d y , g d y r o z p r a w i a ł o d o w c i p i e s c h i z o f r e n i k ó w , l u b g d y o p r a c o ­ w u j ą c t e s t y d o b a d a ń i n t e l i g e n c j i w p r o w a d z a ł d o n i c h p y t a n i e : d l a c z e g o o d r z u c a m y Ż y d ó w ? ( W a r u m l e h n e n w i r d i e J u d e n a b ? ) . M e d y c y n a n a ­ z i s t o w s k a z a a k t u a l n e i n o w e u w a ż a ł a j e g o p r z y c z y n k i d o r a s o w o - p s y - c h o l o g i c z n e j a n a l i z y o s o b o w o ś c i . P r o p a g o w a ł w n i c h b o w i e m t z w . „ A n h i e b s d i a g n o s e n ” ( d i a g n o z o w a n i e o d r a z u , n a p i e r w s z y r z u t o k a ) z a m i a s t m o z o l n e j d r o g i p o z n a n i a . „ J u ż p r z e d k a ż d y m b l i ż s z y m k o n t a k ­ t e m z c h o r y m , p r z e z n a w i ą z a n i e r o z m o w y , m o ż n a p r z e z s a m t y l k o o g l ą d s t w i e r d z i ć l i c z n e s z c z e g ó ł y , k t ó r e w s k a z u j ą k i e r u n e k d i a g n o z y . M o ż n a u z y s k a ć t y m s a m y m o b i e k t y w n e p u n k t y o p a r c i a d o o c e n y d a n e g o s t a n u i n i e b y ć z d a n y m n a g o t o w o ś ć p a c j e n t a d o z g o d n y c h z p r a w d ą w y p o ­ w i e d z i ” (s. 1 0 0 ) — p i s a ł w s w y m G r u n r i s s d e r P s y c h ia t r ie u n d N e u r o ­ logie m i t bes ond ere r B a r u c k s i c h t u n g d e r U n t e r s u c h u n g s te c h n ik . N a k a n ­ w i e r e l a c j i o K l o o s i e p r z e w i j a s i ę s z e r e g i n n y c h m n i e j l u b b a r d z i e j u t y ­ t u ł o w a n y c h n a z w i s k p s y c h i a t r ó w i l e k a r z y n a z i s t o w s k i c h , k t ó r z y p o b u d o w i e c z a s z k i , k s z t a ł c i e n o s a , w ł o s a c h i o c z a c h p o z n a w a l i n i e t y l k o p r z y n a l e ż n o ś ć r a s o w ą j e d n o s t k i l u d z k i e j , a l e t a k ż e j e j r o z w ó j d u c h o w y . A u t o r z y r o z d z i a ł u n i e o m i e s z k a l i t e ż p r z y p o m n i e ć (ss. 1 0 2 — 1 0 3 ), za K . M . P o ś p i e s z a l s k i m i „ P r z e g l ą d e m Z a c h o d n i m ” , p r o f e s o r a H e r m a n n a V o s s a , k i e r u j ą c e g o w o k r e s i e p o w o j e n n y m ( d o 1 9 6 0 r . ) I n s t y t u t e m A n a ­ t o m i i U n i w e r s y t e t u w J e n i e . N a z w i s k o t e g o u c z o n e g o , w s p ó ł a u t o r a p o p u ­ l a r n e g o k o m p e n d i u m a n a t o m i c z n e g o ( V o s s — H e r l i n g e r ) z n a n e j e s t n i e ­ o m a l k a ż d e m u n i e m i e c k i e m u l e k a r z o w i . N i e w s z y s c y j e d n a k w i e d z ą , że w 1 9 4 2 r . j a k o d z i e k a n - z a ł o ż y c i e l w y d z i a ł u l e k a r s k i e g o „ U n i w e r s y t e t u R z e s z y ” ( R e i c h s u n i v e r s i t ä t ) w P o z n a n i u , V o s s s k r u p u l a t n i e n o t o w a ł w s w y m p a m i ę t n i k u : „ T u w b u d y n k a c h i n s t y t u t u j e s t t e ż w s u t e r y n i e u r z ą d z e n i e d o p a l e n i a z w ł o k . P o z o s t a j e o n o t e r a z w y ł ą c z n i e w d y s p o z y c j i t a j n e j p o l i c j i p a ń s t w o w e j ( G e s t a p o ) . R o z s t r z e l a n i p r z e z n i ą P o l a c y są t u p r z e w o ż e n i i n o c ą p a l e n i . O g d y b y t a k b y ł o m o ż l i w e p o s t ą p i ć z c a ł y m p o l s k i m s p o ł e c z e ń s t w e m . P o l s k i n a r ó d m u s i z o s t a ć w y n i s z c z o n y , w p r z e ­ c i w n y m r a z i e n i e b ę d z i e t u n a W s c h o d z i e s p o k o j u ” . Z p o d o b n y m i k w e s t i a m i , z r ó w n i e s o l i d n ą d o k u m e n t a c j ą , p r e c y z y j ­ n y m s t y l e m i b ł y s k o t l i w y m i s f o r m u ł o w a n i a m i m a s i ę d o c z y t a n i a p r z y l e k t u r z e r o z d z i a ł u : D i c h t k u n s t , l l e i l k u n s t , F or s c h u n g : D e r K i n d e r a r z t W e r n e r C a t e l (ss. 1 0 7 — 1 24 ). A u t o r r o z d z i a ł u U r l i c h S c h u l t z p r z e d s t a w i a a n a l i z ę d z i a ł a l n o ś c i l e k a r z a C a t e l a ( u r . w 1 8 9 4 r . ) , k t ó r y w o k r e s i e T r z e ­ c i e j R z e s z y ( c z ł . N S D A P o d 1 9 3 7 r . ) o b o k p s y c h i a t r y i n e u r o l o g a H a n s a

(5)

R e c e n z j e i o m ó w i e n i a 5 5 7 H e i n z e i l e k a r z a c h o r ó b d z i e c i ę c y c h E r n s t a W e n t z l e r a b y ł j e d n y m z t r z e c h o p i n i o d a w c ó w s ł a w e t n e g o R e i c h s a u s s c h u s s z u r E r f a s s u n g e r b - u n d a n l a g e b e d i n g t e r s c h w e r e r l e i d e n . Z a s p r a w ą t y c h o p i n i i o k o ł o 6— 10 t y s . d z i e c i w t z w . d z i e c i ę c y c h o d d z i a ł a c h s p e c j a l i s t y c z n y c h ( K i n - d e r f a c h a b t e i l u n g e n ) z a k ł a d ó w o p i e k u ń c z o - l e c z n i c z y c h p o d d a n y c h z o s t a ł o o b s e r w a c j i , d i a g n o z o w a n i u , e k s p e r y m e n t o w a n i u , a w k o ń c u u ś m i e r c e n i u . W z a s a d z i e o d C a t e l a , j a k o o d d y r e k t o r a U n i w e r s y t e c k i e j K l i n i k i D z i e ­ c i ę c e j w L i p s k u r o z p o c z y n a s i ę w 1 9 3 9 r . n a z i s t o w s k a a k c j a e u t a n a z y j n a . T o t u b o w i e m n a p r o ś b ę o j c a i z e z w o l e n i e H i t l e r a u ś m i e r c o n o n i e d o r o z ­ w i n i ę t e d z i e c k o K n a u e r ó w (s. 1 1 8 ). M i a ł t e g o d o k o n a ć n i e s a m p r o f . C a t e l l e c z j e g o a s y s t e n t H e l m u t K o h l , a l e f a k t e m j e s t — j a k w y k a z u j e o p r a c o w a n i e — że r ó w n i e ż p r o f e s o r n i e d o c h o w y w a ł w i e r n o ś c i I l i p o k r a - t e s o w s k i e j p r z y s i ę d z e . „ P o z o s t a ń w i e r n y m s o b i e , d z i a ł a j w e d ł u g w ł a ­ s n e g o s u m i e n i a , w p e w n o ś c i z a w a r t e j e s t k r y t e r i u m s ł u s z n o ś c i . T o co m y c z y n i m y j e s t m o r d e m , n i e m a p r a w a , k t ó r e b y n a s c h r o n i ł o . N a r ó d n i e m i e c k i n i e d o j r z a ł j e s z c z e d o t e g o ” — g ł o s i ł i p i s a ł C a t e l w o c z e k i w a n i u i w i e r z e w o s t a t e c z n e z w y c i ę s t w o s w y c h p r z e k o n a ń w r a z ze z w y c i ę s t w e m T r z e c i e j R z e s z y (ss. 1 08, 110 , 1 1 5 ). W 1 9 4 9 r . o s k a r ż e n i e p r z e c i w k o C a t e l o w i , m i m o i ż w y s t ę p o w a ł w n i m t a k p o w a ż n y a d w o k a t j a k G u s t a w H e i n e m a n n ( p ó ź n i e j s z y p r e z y d e n t R e p u b l i k i ) z o s t a ł o p r z e z s ą d o d r z u c o n e . C a t e l p o d j ą ł p o n o w n i e f u n k c j ę n a u c z y c i e l a a k a d e m i ­ c k i e g o . J a k o b o d a j ż e j e d y n y p r z e d s t a w i c i e l m e d y c y n y u c z e l n i a n e j d o m a ­ g a ł s ię r ó w n i e ż w o k r e s i e p o w o j e n n y m , b y l e k a r z o w i w p e w n y c h ś c i ś l e o k r e ś l o n y c h o k o l i c z n o ś c i a c h z e z w o l o n e b y ł o u ś m i e r c a n i e k o m p l e t n i e z i d i o - c i a ł y c h d z i e c i ( d i e T ö t u n g v o l l i d i o t i s c h e n K i n d e r ) . N a p y t a n i e t y g o d n i k a „ D e r S p i e g e l ” o d p o w i e d z i a ł , i ż r o c z n i e 2 0 0 0 d z i e c i , t z w . V o l l i d i o t e n w i ­ d z i a ł b y r a c z e j m a r t w y m i n i ż ż y w y m i . W 1 9 6 4 r . u z a s a d n i a ł : „ z a d a n i e l e k a r z a , m o i m z d a n i e m , n i e p o l e g a n a t y m , a b y p r z e d ł u ż a ć b e z w a r u n ­ k o w o ż y c i e c z ł o w i e k a , l e c z b y z a p o b i e g a ć c i e r p i e n i u . T o m o ż e i m u s i d z i a ć s i ę n i e k i e d y p r z e z z g a s z e n i e ż y c i a ( A u s l ö s c h u n g ) . U ż y w a m c e l o w o t e g o o k r e ś l e n i a , g d y ż u w a ż a m , że c z ę s t o są j e s t e s t w a o l u d z k i m k s z t a ł c i e , k t ó r e s t o j ą p o n i ż e j s t o p n i a z w i e r z ę c i a d o m o w e g o i , w o d n i e s i e n i u d o k t ó ­ r y c h , w o g ó l e n i e m o ż n a m ó w i ć o d u s z y . Z a b i j a ć w s z a k m o ż n a t y l k o j e s t e s t w o , k t ó r e m a d u s z ę . D l a t e g o w y d a j e m i s i ę w t a k i c h w y p a d k a c h w y r a ż e n i e A u s l ö s c h u n g s z c z e g ó l n i e w s k a z a n e ” (s. 1 13 ). W z m i a n k o w a n y t u u c z o n y p r z e d w c z e ś n i e , b o w w i e k u 66 l a t z o s t a ł e m e r y t o w a n y . S t a ł o s ię t o z a s p r a w ą n i e t y l e j e g o p o g l ą d ó w , c o w s k u t e k s z e r o k i e g o r o z g ł o s u j a k i e g o n a b r a ł o p o n o w n i e w n i e s i o n e d o s ą d u p r z e z p s y c h i a t r ę R u d o l f a D e y k w i t z a ( w i ę ź n i a G e s t a p o ) o s k a r ż e n i e o e u t a n a z y j n e m o r d y w o k r e s i e n a z i s t o w s k i m . C a t e l p r z e s t a ł f u n k c j o n o w a ć j a k o n a u c z y c i e l a k a d e m i c k i

(6)

5 5 8 R e c e n z j e i o m ó w i e n i a m e d y c y n y , s k i e r o w a ł s w e z a i n t e r e s o w a n i a k u m a r t w e j m a t e r i i , d o k t o r y ­ z u j ą c s ię w w i e k u 7 7 l a t w k i l o ń s k i m i n s t y t u c i e m i n e r a l o g i i . O m a ł o c o n i e d o s z ł o w R F N d o u s t a n o w i e n i a f u n d a c j i n a u k o w o - b a d a w c z e j z w i ą z a ­ n e j z n a z w i s k i e m t e g o l e k a r z a - p i s a r z a - m i n e r a l o g a , a u t o r a l i c z n y c h w i e r ­ s z y , d w ó c h s z t u k t e a t r a l n y c h , p o n a d d w u s t u p u b l i k a c j i n a u k o w y c h , w t y m t r z y t o m o w e g o w i e l o k r o t n i e w z n a w i a n e g o d z i e ł a : D if f e r e n t ia ld ia g n o s e v o n K r a n k h e i t s s y m p t o m e n bei K i n d e r n u n d J u g e n d li c h e n , o r a z p r z e z n a ­ c z o n e g o d l a p i e l ę g n i a r e k k o m p e n d i u m ( d z i e s i ą t e w y d a n i e w 1 9 7 2 r . )

D ie P fle g e des ge sunden u n d k r a n k e n K in d e s (ss. 1 0 8 , 1 22).

N a j w i ę k s z y o b j ę t o ś c i o w o r o z d z i a ł k s i ą ż k i (ss. 1 2 5 — 1 9 3 ) p o ś w i ę c o n o t e m a t y c e , o k t ó r e j w P o l s c e w i e s i ę s t o s u n k o w o m a l o . T a k ż e w l i t e r a ­ t u r z e n i e m i e c k o j ę z y c z n e j d ł u g o n i e p o d e j m o w a n o t e g o z a g a d n i e n i a . Z a ­ k u r z o n e d o k u m e n t y z a w i e r a j ą c e w i e d z ę o f i l m o w e j p r o p a g a n d z i e u ś m i e r ­ c a n i a e u t a n a z y j n e g o p r z e c h o w y w a n o c z ę ś c i o w o w p i w n i c a c h e u r o p e j ­ s k i e g o n a c z e l n e g o d o w ó d z t w a a m e r y k a ń s k i c h s i ł z b r o j n y c h w H e i d e l ­ b e r g u , c z ę ś c i o w o w a r c h i w u m n a r o d o w y m w W a s z y n g t o n i e . D o p i e r o z p o c z ą t k i e m l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h s i ę g n ą ł p o n i e , j a k o p i e r w s z y , p r o k u ­ r a t o r z F r a n k f u r t u n a d M e n e m w r a m a c h p r o c e s u s ą d o w e g o w y t o c z o ­ n e g o p r z e c i w k o t r z e m o s k a r ż o n y m ( H e y d e , H e f e l m a n n , B o h n e ) o z b r o d ­ n i e e u t a n a z y j n e . P r o k u r a t u r a f r a n k f u r c k a z g r o m a d z i ł a w ó w c z a s d o ś ć p o k a ź n y m a t e r i a ł d o k u m e n t a c y j n y . N a ś w i a t ł o d z i e n n e w y s z ł o w i e l e n a z i s t o w s k i c h t a j e m n i c z t e g o z a k r e s u . P e ł n i e j s z e i c h o ś w i e t l e n i e d a t u j e s i ę z p o c z ą t k u l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h , a l e p r o b l e m d a l e k i j e s t o d w y ­ c z e r p a n i a . Z t y m w i ę k s z y m z a i n t e r e s o w a n i e m w y p a d a a n a l i z o w a ć t e k s t H e i n z a R o t h a , a u t o r a r o z d z i a ł u z a t y t u ł o w a n e g o : F i l m p r o p a g a n d a f ü r die V e r n i c h t u n g d e r G e i s t e s k ra n k e n u n d B e h i n d e r t e n i m D r i t t e n Reich. A n a l i z a r o z p o c z y n a s i ę o d t r a d y c j i z w r ó c o n e j k u p r z y s z ł o ś c i , p o d n o ­ s z o n e są t a k i e k w e s t i e , j a k : e k r a n i z o w a n i e p s y c h i a t r y c z n e g o p o s t ę p u p r z e d 1 9 3 3 r . (s. 1 2 6 ), f i l m o w e p r z e d s t a w i a n i e p r o b l e m a t y k i e u t a n a z y j n e j w p o c z ą t k o w y m o k r e s i e r z ą d ó w h i t l e r o w s k i c h (s. 1 29 ), p r o j e k t y f i l m ó w d o k u m e n t a l n y c h , k u l t u r o w y c h i n a u k o w y c h , p r z e d s t a w i a j ą c y c h i u s p r a ­ w i e d l i w i a j ą c y c h n i s z c z e n i e „ n i e w a r t o ś c i o w e g o ż y c i o w o ż y c i a ” (s. 1 33 ). W n a t u r a l n y s p o s ó b w i ą ż e s ię z t y m o p i s r ó ż n y c h z a b i e g ó w w ł a d z R z e s z y w c e l u w y p r o d u k o w a n i a f i l m u f a b u l a r n e g o o t e m a t y c e e u t a n a z y j n e j . Z n a k o m i t e w r ę c z j e s t p r z e d s t a w i e n i e g e n e z y , o c e n y i p e r c e p c j i f i l m u W o l f g a n g a L i e b e n e i n e r a „ I c h k l a g e a n ” ( O s k a r ż a m ) , k t ó r y w h i e r a r c h i i n a z i s t o w s k i e j s z t u k i f i l m o w e j l a t 1 9 4 0 — 1 9 4 2 p l a s o w a ł s i ę n a j e d e n a s t y m m i e j s c u . O b e j r z a ł o g o o k o ł o 18 m i l i o n ó w w i d z ó w , b y ł k l u c z o w y m o r ę ż e m p r o p a g a n d o w y m e u t a n a z j i . W y s t ę p u j ą c z a w i ę k s z y m i n d y w i d u a l n y m p o l e m d e c y z j i w k w e s t i i „ ś m i e r c i w y z w a l a j ą c e j o d b ó l u ” , g ł o s z ą c w t y m

(7)

Recenzje i o m ó w i e n i a 5 5 9 w z g l ę d z i e p o c h w a ł ę s a m o s t a n o w i e n i a i k r y t y k ę s k o s t n i a ł e g o o d z i e d z i c z o ­ n e g o z w y c z a j u i p r a w a p r z e n o s i ł w s e n s i e l o g i c z n y m p r o b l e m z j e d n e g o d o d r u g i e g o u k ł a d u o d n i e s i e n i a . F i l m s p r o w a d z a ł b o w i e m m a s o w y m o r d e u t a n a z y j n y ( o d d a w n a p r z e z p a ń s t w o r e a l i z o w a n y ) d o p r y w a t n e g o t r a ­ g i c z n e g o k o n f l i k t u s u m i e n i a , d o p r o b l e m u i n d y w i d u a l n e g o , k t ó r y k a ż d y s a m w e w ł a s n y m s u m i e n i u m o ż e i p o w i n i e n r o z w i ą z y w a ć (s. 1 59 ). T a k o t o w a l k a o s a m o s t a n o w i e n i e c z ł o w i e k a w t e j m a t e r i i , o w o l n o ś ć d e c y z j i b u d o w a ł a — j a k p o d k r e ś l a r e c e n z o w a n a t u p r a c a — i d e o l o g i c z n e m o s t y d o m a s o w e g o m o r d u . A k t o r z y i r e ż y s e r z y „ s e r c e m i d u s z ą ” k r ę c i l i t e n „ p o l i t y c z n i e o d p o l i t y c z n i o n y f i l m ” (s. 7). W p o d o b n e j k o n w e n c j i i d e o w e j k r ę c o n y b y l p r z e z H e r m a n n a S ć h w e - n i n g e r a f i l m „ D a s e i n o h n e L e b e n . P r y c h i a t r i e u n d M e n s c h l i c h k e i t ” ( B y t b e z ż y c i a . P s y c h i a t r i a i c z ł o w i e c z e ń s t w o ) . N a t l e d o ś ć p r o s t e j f a b u ł y , t j . o d b y w a j ą c e g o s ię n a p o w y ż s z y t e m a t w j e d n e j z u c z e l n i n i e m i e c k i c h o d c z y t u p r o f . d r . K ä m p f e r a , „ c z ł o w i e k a o m ą d r y c h d o b r y c h o c z a c h ” , „ n i e m o l a k s i ą ż k o w e g o , l e c z u c z o n e g o ” „ o t w a r t e g o n a ż y c i e ” , f i l m p o d e j m o w a ł r ó ż n e k o n t r o w e r s j e z w i ą z a n e z „ e u t a n a z j ą ” . R o z t r z ą s a ł i u w y d a t n i a ł j e t a k , b y p r z e k o n y w a ć o j e j c e l o w o ś c i . S u g e s t y w n i e i o t w a r c i e k w e s t i o n o ­ w a ł s e n s u t r z y m y w a n i a p r a w i e t y s i ą c a p a ń s t w o w y c h i p r y w a t n y c h z a ­ k ł a d ó w d l a p r a w i e p ó ł m i l i o n a u m y s ł o w o c h o r y c h , i d i o t ó w i n i e d o r o z w i ­ n i ę t y c h u m y s ł o w o , o b s ł u g i w a n y c h p r z e z p o n a d 2 t y s . l e k a r z y i p r z e z p o n a d 4 0 t y s . p i e l ę g n i a r z y i p i e l ę g n i a r e k . P o r a z p i e r w s z y t e ż s t a w i a ł p y t a n i e , c z y u s p r a w i e d l i w i o n e j e s t u m i e s z c z a n i e p o m y l e ń c ó w w n a j p i ę k ­ n i e j s z y c h k r a j o b r a z o w o r e j o n a c h R z e s z y i w o b i e k t a c h k u l t u r o w o w a r ­ t o ś c i o w y c h ? (s. 1 7 3 ). F i l m m i a ł u z m y s ł a w i a ć o d b i o r c y c a ł ą s w o i s t o ś ć n a z i ­ s t o w s k i e j a r g u m e n t a c j i z a „ e u t a n a z j ą ” . K a d r y f i l m u , s c e n y i o b r a z y , a s z c z e g ó l n i e l a k o n i c z n y k o m e n t a r z w s k a z y w a ł y n a „ d u c h o w o u m a r ł y c h ” , „ n i e u ż y t e c z n y c h ” , „ e g z y s t u j ą c y c h b e z ś w i a d o m o ś c i ” i t p . K o ń c o w e f r a g ­ m e n t y f i l m u p o d p o r z ą d k o w a n o w y m o w i e : „ Z p e w n o ś c i ą są t o d l a m e d y ­ c y n y p r z y p a d k i b e z n a d z i e j n e , l e c z t o t a l n a b e z r a d n o ś ć t y c h i s t o t w y m u s z a w r ę c z a p e l d o h u m a n i t a r n o ś c i ” ( t j . d o p o m o c y w u ś m i e r c e n i u , z g a s z e n i u ż y c i a ) (s. 1 75 ). „ B y t b e z ż y c i a ” u k o ń c z o n o w l u t y m 1 9 4 2 r . , k o n s u l t o w a n o g o n a s t ę p n i e w g r u p a c h e k s p e r t ó w i w y ś w i e t l a n o w c e l a c h s z k o l e n i o ­ w y c h e l i t o m f u n k c j o n a r i u s z y p a r t y j n y c h , S S , p o l i c j i k r y m i n a l n e j , w o j s k a i t p . N a e k r a n y k i n o t w a r t y c h n i g d y n i e w s z e d ł . D o d n i a d z i s i e j s z e g o n i e u d a ł o s i ę g o o d n a l e ź ć , m i m o i ż d o k o ń c a w o j n y w s z t a b a c h N S , S S i W e h r m a c h t u k r ą ż y ł o k i l k a j e g o k o p i i (s. 1 79). K a r l H e i n z R o t h o s t a t n i ą c z ę ś ć s w e g o o b s z e r n e g o s t u d i u m o f i l m o w e j p r o p a g a n d z i e n a r z e c z u ś m i e r c a n i a u m y s ł o w o c h o r y c h w T r z e c i e j R z e s z y p o ś w i ę c a n a u k o w e m u f i l m o w i d o k u m e n t a c y j n e m u ( D e r Wis s e n s ch a ftl ic he

(8)

5 6 0 R e c e n z j e i omó w/en/a D o k u m e n t a r f i l m G . К ) . Część z t y c h f i l m ó w z o s t a ł a r ó w n i e ż n a k r ę c o n a p r z e z S c h w e n i n g e r a p r z y o k a z j i r e a l i z a c j i w s p o m n i a n e g o t u „ D a s e i n o h n e L e b e n ” . O d w i e d z a ł o n w t y m c e l u z a k ł a d y l e c z n i c z o - o p i e k u ń c z e d l a n e r w o w o i u m y s ł o w o c h o r y c h . F i l m o w a ł t e ż o ś r o d k i u ś m i e r c a n i a e u t a n a z y j n e g o w S o n n e n s t e i n i G r a f e n e c k , u j m o w a ł t e c h n o l o g i ę e k s t e r ­ m i n a c j i , n i e s t r o n i ł o d j e d n o s t k o w y c h u j ę ć p r z e j a w ó w c h o r o b y , w y s i ł k ó w o p i e k u ń c z y c h i o b c i ą ż e ń f i n a n s o w y c h z a k ł a d ó w , b e z s i l n o ś c i m e d y c y n y w o b e c t e g o r o d z a j u s c h o r z e ń . W s z y s t k o t o m i a ł o b y ć p r o p a g a n d o w y m p r z y g o t o w a n i e m d r u g i e j w i e l k i e j k a m p a n i i z a g ł a d y n i e u l e c z a l n i e c h o r y c h , p r z e w i d y w a n e j p o z w y c i ę s k i m z a k o ń c z e n i u w o j n y . W w y n i k u d z i a ł a ń w o j e n n y c h p o w a ż n a c z ę ś ć t e j „ t w ó r c z o ś c i ” z o s t a ł a z n i s z c z o n a . G d y w l a t a c h p o w o j e n n y c h p o w s t a ł w G e t y n d z e I n s t y t u t d o s p r a w F i l m u i I l u s t r a c j i w N a u c e i N a u c z a n i u ( I n s t i t u t f ü r F i l m u n d B i l d i n W i s s e n s c h a f t u n d U n t e r r i c h t ) p o z y s k a ł o n m i ę d z y i n n y m i za s p r a w ą b y ł y c h w s p ó ł p r a c o w n i k ó w o d d z i a ł u n a u k o w e g o n a z i s t o w s k i e g o R W U ( R e i c h s a n s t a l t f ü r F i l m u n d B i l d i n W i s s e n s c h a f t u n d U n t e r r i c h t ) w i e l e f i l m ó w z o k r e s u T r z e c i e j R z e s z y . B y ł y w ś r ó d n i c h t e ż r a s i s t o w s k o i p r o e u t a n a z y j n i e z o r i e n t o w a n e f i l m o w e p r z e k a z y o ś w i a t o w o - d o k u m e n t a - c y j n e . M a t e r i a ł y t e o d 1 9 5 0 r . z o s t a ł y w ł ą c z o n e d o o g ó l n e g o u ż y t k u w s z k o l n i c t w i e w y ż s z y m R F N . W t e n s p o s ó b , j a k g d y b y n i c s i ę n i e s t a ł o w k s z t a ł c e n i e n o w y c h g e n e r a c j i m . i n . n i e m i e c k i c h m e d y k ó w w p r z ę g n i ę t o p o m o c e n a u k o w e o d o ś ć w ą t p l i w y c h h u m a n i t a r n i e f i l i a c j a c h (ss. 1 8 7 — — 1 8 8 ). R ó w n i e ż r e ż y s e r z y , k o n s u l t a n c i , o p e r a t o r z y i a k t o r z y s z t u k i f i l m o w e j n a r z e c z e u t a n a z j i , p o n i c z y m n i e s k r ę p o w a n y m r o z w o j u s w y c h n i e c o p r z e p r o f i l o w a n y c h k a r i e r w p o w o j e n n e j r z e c z y w i s t o ś c i , d o ż y w a j ą w s ł a ­ w i e i w s p o k o j u s w e g o s ę d z i w e g o w i e k u w R e p u b l i c e F e d e r a l n e j N i e m i e c . „ Ż a d e n n i e z o s t a ł d o d n i a d z i s i e j s z e g o p o c i ą g n i ę t y d o o d p o w i e d z i a l n o ś c i z p o w o d u f i l m o w y c h z b r o d n i . O s ą d z e n i z o s t a l i n i e k t ó r z y z n i c h ze w z g l ę d u n a i n n e u w i k ł a n i a w m a s o w e m o r d y ( V i k t o r B r a c k i P a u l N i t s c h e n p . ) , w t y m C a r l S c h n e i d e r , M a x d e C r i n i s i H e r b e r t L i n ­ d e n p o p e ł n i l i s a m o b ó j s t w o . O p e r a t o r z y f i l m o w i n i e b y l i n a g a b y w a n i . H . S c h w e n i n g e r w l a t a c h 1 9 6 2 — 1 9 6 6 b y ł w i e l o k r o t n i e p r z e s ł u c h i w a n y p r z e z f r a n k f u r c k ą p r o k u r a t u r ę , a l e p o s t ę p o w a n i a s ą d o w e g o m u n i e w y ­ t o c z o n o . J e g o i d o l , W o l f g a n g L i e b e n e i n e r ( p o f i l m i e „ I c h k l a g e a n ” k r ę c i ł n a s t ę p n e , p r e m i o w a n e n a j w y ż s z y m i n a g r o d a m i G o e b b e l s a , o t r z y m a ł t y t u ł p r o f e s o r a , z o s t a ł s z e f e m p r o d u k c j i U F A ) , ś w i ę c i ł t e ż t r y u m f w k i n e m a t o ­ g r a f i i e r e f e n o w s k i e j (s. 1 88). J a k w y n i k a z p r z e d s t a w i o n y c h t u w n a j w i ę k s z y m s k r ó c i e r o z d z i a ł ó w , R e f o r m u n d G e w is se n, t o n i e r z e c z o „ m a l u c z k i c h ” i n i e o s p r a w a c h

(9)

R e c e n z j e i o m ó w i e n i a 5 6 1 z p o w i e r z c h n i z j a w i s k . S i ę g a o n a b o w i e m i u w y d a t n i a m y ś l g łę b s z ą , u k a z u j e k o n c e p c j e w t r a k c i e s t a w a n i a s ię , c h a r a k t e r y z u j e i c h c z o ł o w y c h t w ó r c ó w , i c h b i o g r a f i e , m o t y w a c j e , u w i k ł a n i a . T r u d n o l e p i e j w y r a z i ć s e d ­ n o z a g a d n i e ń t e j k s i ą ż k i , n i ż c z y n i t o s ł o w o w s t ę p n e w y d a w c y , p o d k r e ś l a ­ j ą c , i ż j e s t t o o p r a c o w a n i e o t y m , j a k w n i e m i e c k i e j p s y c h i a t r i i w a r u n k o ­ w a ł y s ię w z a j e m n i e m o r d i m o d e r n i z a c j a , z j a k i c h z a ł o ż e ń w y c h o d z o n o p r z y r e f o r m a c h u n i c e s t w i a n i a p a c j e n t ó w i j a k r e f o r m a t o r z y j a k o a k t y w i ś ­ c i i n t e n s y w n e j t e r a p i i i r e h a b i l i t a c j i d ą ż y l i d o w y n i s z c z e n i a n i e u l e c z a l n i e c h o r y c h . Z m n i e j s z a n i e z a k ł a d ó w , i c h w e w n ę t r z n e r ó ż n i c o w a n i e , s k r a c a ­ n i e c z a s u p o b y t u , z m n i e j s z a n i e k o s z t ó w , t w o r z e n i e a m b u l a n s o w e g o p r z e d ­ p o l a s y s t e m a t y c z n y c h b a d a ń p r z y c z y n z a c h o r o w a ń b y ł o s a m o p r z e z s ię z r o z u m i a ł e — j a k o d c z y t u j e m y w e w s p o m n i a n y m w s t ę p i e — • d l a t y c h , „ k t ó r z y n i e u p r a w i a l i m a s o w e g o m o r d u j a k o c e l u s a m e g o w s o b i e ” . N a z i s t o w s k a e u t a n a z j a m i a ł a w i ę c s w e ź r ó d ł a t e o r e t y c z n e w o t w a r ­ t y c h o b s z a r a c h b a d a w c z y c h , g d z i e p o j a w i a j ą s i ę z a w s z e z a r ó w n o p r a w ­ d z i w e j a k i z ł u d n e e f e k t y l e c z n i c z e , a n t y n o m i e i p a r a d o k s y . N a r o d o w y s o c j a l i z m o f e r o w a ł o k r e ś l o n y m b a d a n i o m i r e f o r m a t o r o m n i e z w y k ł e s z a n s e . Z d r u g i e j z a ś s t r o n y n o w o c z e s n a s o c j o t e c h n i k a i w i e d z a s t w a r z a ł y m u m o ż l i w o ś ć r a c j o n a l i z a c j i i r r a c j o n a l n e j i d e o l o g i i , l e g i t y m i z o w a n i a j e j z b r o d n i j a k o n a u k o w o s e n s o w n y c h i e k o n o m i c z n i e u z a s a d n i o n y c h . S z c z e ­ g ó l n i e r o z d z i a ł I (ss. 9 — 7 8 ) D e r saubere u n d de r sc h n u lz ig e F o r t s c h r i l t — ( R o z w a ż n y i n i e r o z w a ż n y p o s t ę p ) d o s k o n a l e u j m u j e n a u k o w e i s p o ł e c z n e p r z e s ł a n k i p o j a w i a j ą c e s ię j u ż w r e p u b l i c e w e i m a r s k i e j . G o t z A l y ( a u t o r r o z d z i a ł u i j e d e n z c z o ł o w y c h z n a w c ó w p o l i t y k i s o c j a l n o - z d r o w o t n e j n a ­ r o d o w e g o s o c j a l i z m u ) p i s z e o p r e k u r s o r a c h e u t a n a z j i , o r e f o r m a t o r a c h p s y c h i a t r i i n i e m i e c k i e j o k r e s u w e i m a r s k i e g o , p o r t r e t u j e j e d n e g o z n a j ­ w y b i t n i e j s z y c h j e j p r z e d s t a w i c i e l i P a u l a H e r m a n n a N i t s c h e , k t ó r y j u ż w 1 9 1 3 r . o p i s u j ą c k i e r o w a n y p r z e z s i e b i e m i e j s k i z a k ł a d o p i e k u ń c z o - - l e c z n i c z y w D r e ź n i e s z c z y c i ł s ię , i ż s t a n o w i o n s ł u p m i l o w y n a d r o d z e r o z w o j u n i e m i e c k i e g o s z p i t a l n i c t w a , g d y ż j u ż w 1 9 0 8 r . w y d z i e l o n o i u s a m o d z i e l n i o n o w t y m z a k ł a d z i e o d d z i a ł d l a u m y s ł o w o c h o r y c h . K i e ­ r u j ą c n i m o d s a m e g o p o c z ą t k u N i t s c h e s t o s o w a ł t u w o b e c c h r o n i c z n i e c h o r y c h t z w . t e r a p i ę z a t r u d n i e n i a ( B e s c h ä f t i g u n g s t h e r a p i e ) s p r o w a d z a ­ j ą c ą s i ę d o r ó ż n y c h f o r m p r z y m u s o w e j p r a c y c h o r y c h . W 1 92 5 r . f o r s o ­ w a ł o n w b r e w r e a l i o m s w e g o c z a s u co ś w r o d z a j u s p o ł e c z n e j o p i e k i z d r o w o t n e j ( o f f e n e F ü h r s o r g e ) z a m i a s t ł ó ż k o w o - s z p i t a l n e g o l e c z n i c t w a u m y s ł o w o c h o r y c h . U z a s a d n i a ł t o w z g l ę d a m i p s y c h o t e r a p e u t y c z n y m i i g o s p o d a r c z y m i , k r e ś l i ł p r z y t y m w i z j ę z e s p o l e n i a p r z y m u s u p a ń s t w o ­ w e g o z t e r a p e u t y c z n o - d o b r o c z y n n y m a p a r a t e m r ó ż n y c h o r g a n i z a c j i c h a ­ r y t a t y w n y c h . P o d o b n i e j a k H e r m a n n S i m o n d y r e k t o r z a k ł a d u d l a u m y ­

(10)

5 6 2 Recenzje i omó w/en/o s ł o w o c h o r y c h w G ü t e r s l o h ( 1 9 1 9 — 1 9 3 4 ), u c h o d z ą c y za t w ó r c ę t e r a p i i p r a c y ( A r b e i t s t h e r a p i e ) i a k t y w n i e j s z e g o l e c z e n i a c h o r y c h , r ó w n i e ż N i t s c h e a k c e n t o w a ł r ó ż n i c e m i ę d z y u l e c z a l n y m i i n i e u l e c z a l n y m i p a c j e n ­ t a m i . P r a w i e w s z y s c y m e d y c z n i r e f o r m a t o r z y t e g o o k r e s u s t a w i a l i t a k ż e n a o g ó l n ą p r o f i l a k t y k ę c h o r ó b u m y s ł o w y c h , c z e m u m i a ł y s ł u ż y ć a k t y w n e f o r m y l e c z e n i a , a l e t a k ż e m a s o w a s t e r y l i z a c j a , b o c h o ć i s t o t a i m e c h a ­ n i z m y d z i e d z i c z e n i a p o z o s t a w i a ł y c i ą g ł e w i e l e n i e j a s n o ś c i , t o j e d n a k ze w z g l ę d u n a n i e s ł y c h a n ą d o n i o s ł o ś ć p r o f i l a k t y k i s k ł a n i a n o s i ę d o s t o s o ­ w a n i a s t e r y l i z a c j i ( p r z y m u s o w e j ) c h o ć b y n a z a s a d z i e p r a w d o p o d o b i e ń ­ s t w a . O d 1 9 2 0 r . z t r e n d e m t y m z w i ą z a n a j e s t t e ż k s i ą ż k a p r a w n i k a K a r l a B i n d i n g a i p s y c h i a t r y A l f r e d a H o c h e , p o d n o s z ą c a k w e s t i ę d o p u s z ­ c z a l n o ś c i n i s z c z e n i a ż y c i a n i e w a r t o ś c i o w e g o ż y c i o w o . A k t u a l n o ś ć t y c h i i n n y c h o p c j i n a r z e c z e u t a n a z j i c z e r p a ł a s w ó j s e n s n i e t y l k o z o k r e ś l o ­ n y c h c i ą g ó w m y ś l i n a u k o w e j , a l e t a k ż e z d e t e r m i n a n t s p o ł e c z n y c h . J u ż b o w i e m w w a r u n k a c h p i e r w s z e j w o j n y ś w i a t o w e j p r z y b r a k u p e r s o n e l u m e d y c z n e g o , l e k a r s t w i ś r o d k ó w ż y w n o ś c i n i e j e d e n z a k ł a d l e c z n i c z y w N i e m c z e c h s t a w a ł p r z e d d y l e m a t e m , c z y r ó w n o ś w i a d c z y ć s w e u s ł u g i m i ę d z y u l e c z a l n y c h i n i e u l e c z a l n y c h p a c j e n t ó w . D o g ł o s u d o c h o d z i ł a m y ś l , że p o p r a w a s z a n s j e d n e g o m o ż e n a s t ę p o w a ć p r z e z m o ż l i w i e b e z ­ g ł o ś n e u ś m i e r c e n i e d r u g i e g o . O b l i c z a s ię , że w s a m y c h P r u s a c h z g ł a d z o n o w ó w c z a s 45 t y s . c h o r y c h . W d w a d z i e ś c i a l a t p ó ź n i e j , b y g ł ó d i b r a k p e r ­ s o n e l u m e d y c z n e g o , ś r o d k ó w l e c z n i c z y c h i m i e j s c w s z p i t a l a c h n i e d o t k n ą ł w j e d n a k o w y m s t o p n i u u l e c z a l n y c h i n i e u l e c z a l n y c h p a c j e n t ó w , s i ę g n i ę t o p o e u t a n a z y j n e p o z b y c i e s i ę „ b e z u ż y t e c z n y c h z j a d a c z y ” ( n u t z ­ l o s e n E s s e r n ) . W h i t l e r o w s k i e j w e r s j i e u t a n a z j i , k r y t e r i a m e d y c z n e z e ­ s p o l o n o ze s p o ł e c z n y m i i p o l i t y c z n y m i . P o d k o n i e c T r z e c i e j R z e s z y o z n a ­ c z a ł y o n e n p . , że c h o r y r o b o t n i k p r z y m u s o w y , k t ó r y d ł u ż e j n i ż c z t e r y t y g o d n i e n i e b y ł z d o l n y d o p r a c y t r a c i ł p r a w o d o ż y c i a . R o z p r a w a G ö t z a A l y ’ e g o , s t a n o w i ą c a r o z d z i a ł p i e r w s z y r e c e n z o w a n e g o t u t o m u j e s t p u n k t e m w y j ś c i a , a z a r a z e m z w i e ń c z e n i e m c a ł e g o o p r a c o ­ w a n i a . A u t o r z a c z y n a b o w i e m o d t r a d y c j i , o p i s u j e j e j n a z i s t o w s k i e m e ­ t a m o r f o z y , n i e p o m i j a r e f o r m s t r u k t u r a l n y c h i p l a n o w a n i a t a k i e g o s z p i ­ t a l n i c t w a , b y „ e u t a n a z j a ” n i e b y ł a a k c j ą l e c z j e g o c e c h ą s t a ł ą ( V o n d e r „ A k t i o n ” z u m R e i c h s a m t f ü r d i e H e i l - u n d P l e g e a n s t a l t e n ) , s i ę g a p o z a o s ł o n ę n a u k o w o ś c i , p o k a z u j ą c b a d a n i a n a o f i a r a c h , w y k r a c z a p o z a t r a d y ­ c y j n e c e z u r y u j ę ć p r o b l e m u , g d y z e s t a w i a p o s t ę p y p s y c h i a t r i i z 1 9 4 3 r . z z a g a d n i e n i a m i 1 97 5 r . , g d y s z k i c u j e b i o g r a m y i p o s t a w y u c z c i w i e i p r a w d z i w i e . S ł o w e m , p o u c z a j ą c a i t r e ś c i o w o w i e l o w a r s t w o w a t o k s i ą ż k a . K r o n i k a r z z n a j d z i e w n i e j d o s y ć f a k t ó w , d a t , n a z w i n a z w i s k , l e k a r z s p e c j a l i s t a — f a c h o w o ś ć i n f o r m a c j i g o d n ą ł a m ó w „ D e u t s c h e s Ä r z t e b l a t t ” ,

(11)

R e c e n z j e i o m ó w i e n i a 5 6 3 f i l o z o f — J a s p e r s o w s k i e s y t u a c j e g r a n i c z n e . S ą j e d n a k w R e f o r m u n d Ge wiss en p y t a n i a b e z o d p o w i e d z i . J e d n o z n i c h t o p y t a n i e o g r a n i c e w o l n o ś c i b a d a ń n a u k o w y c h , o r o z u m i e n i e t y c h n i u a n s ó w p o z a k t ó r y m i r o z p o c z y n a s ię z b r o d n i a . S t w i e r d z a j ą t o t e ż A u t o r z y o p r a c o w a n i a , p i s z ą c i ż n i e u d a ł o i m s i ę o s t r o z a r y s o w a ć r ó ż n i c y m i ę d z y o g ó l n y m — t a k ż e b r u t a l n y m — p o s t ę p e m m e d y c z n y m i p o m y ł k a m i a s p e c y f i c z n y m i f o r ­ m a m i n a r o d o w o s o c j a l i s t y c z n e j m e d y c y n y (s. 7). Z a r a z p o t y m k o n k l u ­ d u j ą , że n a u k a n i e m i a ł a ż a d n y c h w e w n ę t r z n y c h g r a n i c , k t ó r e c h r o n i - t y b y j ą p r z e d u ż y c i e m p r z e z p a n u j ą c y c h t a k , a b y n i e b y ł o t o n a d u ż y ­ c i e — „ D i e W i s s e n s c h a f t h a t t e k e i n e i n n e r e G r e n z e n , d i e g e g e n d e n h e r r s c h a f t l i c h e n G e b r a u c h ( d e r so k e i n „ M i s s b r a u c h ” w a r ) s t a n d e n ” . W t y m k o n t e k ś c i e h i s t o r i o g r a f i a p o l s k a n i e m a l j e d n o m y ś l n i e o d w o ł u j e s ię d o k o d e k s ó w p r a w n y c h i e t y c z n y c h N i e w ą t p l i w i e r e l a t y w i z u j e t o t e ż p r o b l e m i r o d z i n o w e p y t a n i a , p o d o b n e t y m , j a k i e n a s u w a j ą s ię p r z y l e k t u r z e r e c e n z o w a n e g o t u t o m u . A n t o n i Sołoma B o h d a n Ł u k a s z e w i c z , O ls z t y n 1945— 1985. Z ap is cz te rdziesto­ lecia, O l s z t y n 1 9 8 7 , 5 1 5 ss. B o h d a n Ł u k a s z e w i c z , h i s t o r y k , w y d a w c a , w c z e ś n i e j t o w a r z y s z s z t u k i d r u k a r s k i e j , z n a n y j e s t w ś r o d o w i s k u i n t e r e s u j ą c y m s ię p r z e s z ­ ł o ś c i ą W a r m i i i M a z u r z r ó ż n y c h i n i c j a t y w b a d a w c z y c h , k t ó r e m i a ł y n a c e l u p o g ł ę b i e n i e i p o s z e r z e n i e ź r ó d ł o w e j z n a j o m o ś c i n a j n o w s z y c h d z i e ­ j ó w O l s z t y ń s k i e g o , a p r z e d e w s z y s t k i m o k r e s u p o 1 9 4 5 r . Ś w i a d o m o g r a ­ n i c z o n o ś c i i u ł o m n o ś c i ź r ó d e ł j a k i e b a d a c z t y c h d z i e j ó w m a d o d y s p o z y c j i , w i e l o k r o t n i e o k a z y w a ł , ż e r o z u m i e s z c z e g ó l n ą w a g ę e d y t o r s t w a r ó ż n o ­ r o d n y c h ź r ó d e ł o r a z w y p r a c o w a n i a w ł a ś c i w y c h m e t o d i c h k r y t y k i , t a ­ k i c h , a b y u s t r z e g ł y p r z e d p r z e n o s z e n i e m d o n a r r a c j i h i s t o r y c z n e j f a ł s z ó w , b ł ę d n y c h i n t e r p r e t a c j i , c z y s z c z e g ó l n i e g r o ź n y c h d l a o g ó l n e j r e l a c j i , p ó ł ­ p r a w d . N i e z a w s z e u d a w a ł o m u s i ę z w y c i ę s k o ł a m a ć w s z y s t k i e p r z e s z k o ­ d y n a d r o d z e d o r e k o n s t r u o w a n i a p r a w d y o n i e d a w n e j p r z e c i e ż p r z e s z ­ ł o ś c i . S t a ł y t e m u n a p r z e s z k o d z i e t r u d n o ś c i m n i e j d o k u c z l i w e d l a h i s t o ­ r y k ó w w c z e ś n i e j s z y c h o k r e s ó w — k o n s e k w e n c j e p r z e d e w s z y s t k i m b e z ­ p o ś r e d n i c h z w i ą z k ó w t e j n i e d a w n e j p r z e s z ł o ś c i z d n i e m w s p ó ł c z e s n y m — u j a w n i a j ą c e s ię o s t r o , k i e d y b a d a c z - r e k o n s t r u u j ą c p r z e s z ł o ś ć d o c h o d z i 2 P o r . J . F r i e s k e , M a t e r i a ł y d o b i b li o g r a f i i o k u p a c j i h i t l e r o w s k i e j w P o l s ce , W a r s z a w a 1978, SS. 228—234.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Podstawą jego etyki teologicznej jest Boże przykazanie (Gesetz), które dociera do człowieka, zniewala do działania i prowadzi do Jezusa Chrystusa.. Boże przykazanie

"Regimen christianum : Weg und Ergebnisse des. Gewaltenverhältnisses und des Gewaltenverständnisses (8 bis 14

1996, Architektura obronna w krajobrazie Polski.. Od Biskupina do Wester­ platte,

Zum bleibenden Erbe dieses Theologen gehört sein Obiektivismus in der B ehandlung der Jesus-Frage, seine Intuition, dass im Rahm en des Neuen Testam ents eine

go zachowania. Traci na pewien czas kontrolę i świadomość własnej tożsamości. Trans może zdarzyć się pośród codziennych zajęć lub w czasie uroczystości reli- gijnych

C horych psychicznie w yselekcjonow anych do zagłady przew ażono do nich pod pozorem przeniesienia do innego zakładu, często też z uzasadnieniem , że zn ajdą ta m

Do edycji lejdejskiej weszły ody z wydania poprzedniego, trzy przesłane przez Szymonowica teksty, oba listy Szymonowica do Segetha, a także listy i wiersze

Dlatego w zakończenie po­ zwolił sobie na oryginalną konkluzję: „Zarówno ci, którzy mają wielką nadzieję, że Ko­ ściół katolicki w Polsce odegra znaczącą rolę w